Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken
Yüklə 1,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Omnipotence =
Kudret-i külliye. TANRI HAKKINDA 53 sonsuz şeyi tasarladığını ve bununla birlikte başka türlü asla meydana getirmeyeceğini, yani sonsuzca meydana getirmesi mümkün olan bu şeyi gerçekten meydana getirmiş olsa, onlara göre kendi evrensel gücünü tüke teceğini ve böylece kendi üstün yetkinliğini kaybedeceğini itiraf etmek zorunda kalmışlardır. Bu suretle, Tanrının yetkinliğini korumak için bu kimseler, Tanrının mümkün olan her şeyi icra edemeyeceğini söylemeye kadar varıyorlar. Halbuki bunun kadar saçma ve Tanrının evrensel gücü ne bunun kadar aykırı bir şey tasarlanamaz. Tanrıya hep birden verdiğimiz Akıl ve irade sıfatları üzerinde birkaç kelime söylemek için kabul etmek gerekir ki, bunlardan biri ve öteki Tan rının ezeli özüne uygunsa, bu iki sıfattan Akıl ve İrade terimiyle her zaman tasarladıklarımızdan çok başka bir şey anlamalıyız. Tanrının özünü meyda na getiren Akıl ve İrade bizim aklımızdan ve irademizden büsbütün başka dır ve onlara ancak ad bakımından benzerler, tıpkı Köpek denilen burcun bu addaki hayvana ancak ad bakımından benzemesi gibi 8 . Ve işte kanıtı! Eğer, Akıl, Tanrının tabiatının bir sıfatı ise, o bizim aklımız gibi akılla kavranan şeylerden tabiat bakımından sonra ya da onlarla eşit olamaz, çünkü Tanrı (önerme 16), (önerme sonucu) her şeyin ilk ve etker nedeni olmak dolayısıyla, tabiatı bakımından her şeyden önce gelir. O suretle ki, şeylerin hakikati ve şekilsel özü, ancak Tanrının aklında objektif olarak var olduğu için vardır. Bunun için, zorunlu olarak Tanrının aklının, kendi özünün kurucusu olması bakımından, bütün şeylerin yalnız kendi özüne nispetle değil, varlığına nispetle de nedeni olduğunu zorunlulukla kabul etmek gerekir. Tanrının Aklı, İradesi ve Gücünün tek ve aynı şey olduğu nu söyleyenlerin pek iyi farkına varmış göründükleri de bu noktadır. Halbuki Tanrı, göstermiş olduğum gibi, her şeyin öz ve varlığının tek nedeni olmasından dolayı, bundan şu sonuç çıkar ki, zorunlu olarak Tanrı ile meydana gelen şeyler arasında gerek öz gerek varlık bakımından bir fark olmalıdır; çünkü her eser kendi nedeninden, şüphesiz ona bağlı olması bakımından ayrılır. Diyelim, bir adam başka bir adamın varlığının nedeni dir, yoksa ezeli bir hakikat olan ve bunun sonucu olarak, bir adam tara fından meydana getirilmiş olmayan özünün nedeni değildir. Böylece biri öteki ile meydana getirilmiş olan iki kimsede aynı öz vardır, fakat aynı 8) Canis, signum caeleste et canis animal latrarıs = Gök işareti olan köpekle havlayan hayvan olan köpek Ch. Appuhn’un Latince metninden. 54 ETİKA varlık yoktur, o suretle ki, birinin varlığı bitmeden ötekinin varlığı bite bilir ve tersine, birinin özü yok olmadan ötekinin özü yok olamaz ya da yanlış olamaz. Bu gösterir ki, bir şeyin aynı zamanda hem özünün hem varoluşunun nedeni olan bir varlık zorunlu olarak gerek öz, gerek varoluş bakımından bu şeyden ayrılmıştır. Halbuki Tanrının aklı, bizim aklımızın özünün olduğu kadar varlığının da nedeni olduğu için, bundan şu sonuç çıkar ki, Tanrının aklı bizimkin den gerek özü gerek varlığı bakımından ayrılır ve onlar birbirlerine ancak söylemiş olduğumuz gibi ad bakımından benzerler. Tanrının iradesi için de aynı şeyin söylenebileceği ve aynı usavurma nın yapılabileceğini anlamak kolaydır. Önerme XVIII Tanrı her şeyin geçici (transciens) nedeni değil, fakat içkin (immanens) nedenidir. Kanıtlama XV’inci önermeye göre, var olan her şey Tanrıda vardır ve ancak Tanrı ile tasarlanabilir ve (önerme 6’nm birinci önerme sonucu) Tanrı kendisinde olan bütün şeylerin nedenidir. Önce kanıtlanması gereken de budur. Bundan başka (önerme 14) Tanrının dışında hiçbir cevher olamaz ve tasarlanamaz, yani (tanım 3) Tanrının dışında kendiliğinden var olan hiçbir şey yoktur. Buradan şu sonuç çıkar ki, Tanrı her şeyin geçici değil, içkin nedenidir. Önerme XIX Tanrı ezelidir, ya da başka türlü söylenirse, Tanrının bütün sıfatları ezelidir. Kanıtlama Altıncı tanıma göre, Tanrı zorunlu olarak var olan (önerme 1 1 ) , yani (önerme 7) zorunlu olarak var olmak tabiatının gereği olan bir cevher dir, o suretle ki, o ezelidir. Tanrının sıfatları deyince, tanrısal cevherin özünü ifade eden her şeyi anlıyorum ve cevhere ait olan her şey sıfatlarda da bulunmalıdır. Hal TANRI HAKKINDA 55 buki cevherin tabiatı, göstermiş olduğum gibi, ezeliliği gerektirir (öner me 7). Öyle ise Tanrının her sıfatı ezeliliği gerektirir, demek ki, Tanrının bütün sıfatları ezelidir. Scolie Bu önerme de XI’inci önerme ile açıkça kanıtlanmıştır ki, orada Tan rının varlığı kanıtlanmış bulunuyordu. Gerçekten, Tanrının varlığının kanıtlanması yardımıyla, onun varlığının da özü gibi ezeli bir hakikat olduğu görülecektir; en sonra, “Descartes’in ilkeleri” adlı eserimin 19’uncu önermesinde de burada tekrarı lüzumsuz olacak başka bir biçimde Tan rının ezeliliğini kanıtladım. Önerme XX Tanrının varlığı ve özü tek ve aynı şeydir. Kanıtlama XIX’uncu önermeye göre, Tanrı ve onun bütün sıfatları ezelidir, yani VlII’inci tanıma göre, sıfatlardan her biri onun varlığını ifade eder. Böy lece Tanrının ezeli özünü ifade eden sıfatlar (tanım 4), aynı zamanda onun ezeli varlığını da ifade eder, yani Tanrının özünü kuran şey onun varlığını da kurar. O suretle ki, onun özü ve varlığı, dosdoğru söyleyince, tek ve aynı şeyden ibarettir. Önermenin sonucu I Buradan şu sonuç çıkar ki, Tanrının varlığı da özü gibi ezeli bir hakikattir. Önermenin sonucu II Buradan ikinci olarak şu sonuç çıkar ki, Tanrı değişmez ve onun bütün sıfatları da değişmezler; zira varlığına göre değişmiş olsalardı, önceki öner meye bakılacak olursa, öz cihetinden de değişebileceklerdi, yani doğru lar yanlış olabileceklerdi ki, bu da saçmadır. Önerme XXI Tanrının bir sıfatının mutlak tabiatından çıkan bütün şeyler, hem sonsuzdurlar hem de her zaman vardırlar ve böyle olmaları gerekir, yani onlar bağlı oldukları sıfata göre ezeli ve sonsuzdurlar. 56 ETİKA Kanıtlama Tanrının bir sıfatında sonlu olan ya da belirli bir varlığı veya bir süresi olan bir şeyin, onun mutlak tabiatından, diyelim düşüncede Tanrı fikrin den çıkması mümkün olup olmadığını tasarlayınız. Tanrının sıfatı olarak tasarlandığından beri düşünce, (11’inci önermeye göre), zorunlu olarak tabiatı bakımından sonsuzdur, fakat Tanrı fikrini kuşatması bakımından sonlu diye tasarlanır. Halbuki (tanım 2), o düşünce ile sınırlı değilse, sonlu diye tasarlanamaz. Fakat düşüncenin Tanrı fikrini kurması bakımın dan, düşünce ile sınırlandırılamaz. Zira o zaman düşünce sonlu varsayıl mıştır. Tanrı fikrini kurmaması, bununla birlikte zorunlu olarak var ol ması bakımından düşünce ile sınırlanmıştır (önerme 11). Öyle ise, Tanrı fikrini kurmayan bir düşünce vardır. Bundan dolayı, Tanrı fikri zorunlu olarak bu düşüncenin mutlak olması bakımından onun tabiatından çık maz. Zira, bu düşünce Tanrı fikrini kuran ve kurmayan şey olarak tasar lanır, bu da varsayıma (hypothèse) aykırıdır. Bunun için, eğer düşüncede Tanrı fikri ya da başka bir şey -örneğin seçilmesinin önemi yoktur, çünkü kanıt tümeldir- Tanrının bir sıfatında bu sıfatın mutlak tabiatının zorun luğundan çıkarsa, bu fikrin ya da başka bir şeyin zorunlu olarak sonsuz olması gerekir. Önce kanıtlanması gereken de budur. Böylece bir sıfatın tabiatından zorunlu olarak çıkan şeyin, belirli bir süresi olamaz. Eğer, bunu inkâr ederseniz, Tanrıya ait bir sıfatın tabiatı nın zorunluluğundan çıkan bir şeyi, diyelim düşüncede Tanrı fikri var sayılsın ve onun var olmadığı ya da var olmaktan çıkması gerektiği var sayılsın. Düşüncenin Tanrının bir sıfatı olduğunu varsaymamız için, onun zorunlu olarak ve değişmez surette var olması gerekir (önerme 11 ve sonucu, önerme 20). Böylece düşüncenin Tanrı fikrinin süresi ötesinde var olması gerekir, o bu fikirsiz var olacaktı. -Zira biz varsayıyoruz ki, bu fikir hep var olmamıştır ve hep de olmayacaktır - Halbuki bu, varsayışa aykırıdır. Zira biz varsayıyoruz ki düşünce verilmiş olunca, fikir ondan zorunlu olarak çıkar, öyle ise düşüncede Tanrı fikri ya da Tanrının bir sıfatının mutlak tabiatından zorunlu olarak çıkan herhangi bir şeyin be lirli bir süresi olamaz. Fakat onun bu sıfatla ezeli olması gerekir; ikinci olarak gösterilmesi gereken nokta da budur. Tanrının bir sıfatında, Tanrının mutlak tabiatından zorunlu olarak çıkan herhangi bir şey için de, aynı şeyleri söyleyeceğimizi işaret ede lim. TANRI HAKKINDA 57 Önerme XXII Tanrının bir sıfatına göre zorunlu olarak var olan ve sonsuz olan deği şikliğe (tavırlaşmaya) uğraması bakımından Tanrının o sıfatından çıkan her şeye zorunlu olarak var ve sonsuz gözüyle bakılmalıdır. Kanıtlama Bu önermenin kanıtı önceki önerme gibi yapılır. Önerme XXIII Sonsuz olan ve zorunlu olarak var olan her tavır, ya mutlak olarak alınmış Tanrının bir sıfatının tabiatına, ya da zorunlu ve sonsuz olarak, bir sıfatına bağlı olmalıdır. Kanıtlama Beşinci tanıma göre, tavır kendi başına duramaz, yalnız kendisiyle tasarlanan cevherde bulunur, yani tavır ancak Tanrıda var olabilir ve ancak Tanrı ile tasarlanabilir. (Önerme 15’e göre her var olan şey Tan rıda vardır.) Eğer zorunlu olarak var olan ve sonsuz olan bir tavır tasarla nırsa, bu ancak Tanrının bir sıfatıyla ve bu sıfat varlığın sonsuzluğunu ve zorunluluğunu kuşatması ve ifade etmesi bakımından olabilir; yani (tanım 8) ezeliliği ifade etmesi daha doğrusu bu sıfat asıl mutlak gibi görülmesi bakımından olabilir. Buradan şu sonuç çıkar ki, sonsuz ve mutlak olarak var olan bir tavır, Tanrının bir sıfatının iki tarzda sonucu olmalıdır: ya XXI’inci önermede olduğu gibi doğrudan doğruya, ya da Tanrının mutlak tabiatında olan bir tavırlaşma yardımıyla, yani önceki önermeye göre, kendisi sonsuz ve zo runlu olarak var olan herhangi bir tavır yardımıyla. Önerme XXIV Tanrının meydana getirdiği şeylerin özü varlığı kuşatmaz. Kanıtlama Birinci tanıma göre, kendi başına göz önüne alınan ve tabiatı varlığı gerektiren her şey kendi kendisinin nedenidir (causa sui) ve yalnız kendi tabiatının zorunluluğu ile vardır. 58 ETİKA Önermenin sonucu Buradan şu sonuç çıkar ki, Tanrı yalnız şeylerin varlığının başlangıcının nedeni değil, aynı zamanda onların varlığının sürüp gitmesinin de nede nidir, yani -skolastik bir terim kullanırsak- Tanrı şeylerin varlığının ne denidir (causa esendi rerum). Zira, gerek şeyler var olsun, gerekse var olmasın, biz onların özünü göz önüne alarak, bu özün ne var olma baş langıcını, ne de varlığın süresini kuşatmadığını görürüz. Böylece onların özü, ne başlangıcın nedenidir, ne Varlıklarının süresinin nedenidir. Var olabilen yalnız Tanrıdır, çünkü XIV’üncü önermenin sonucuna göre, tabiatı varlığı kuşatan yalnız odur. Önerme XXV Tanrı yalnız şeylerin varlığının değil, aynı zamanda özünün de etker nedenidir. Kanıtlama Tanrının, şeylerin özünün nedeni olmadığı iddia edilmedikçe bu öner me inkâr edilemez. Bu iddiadan, şeylerin özünün Tanrısız tasarlanabil mesi sonucu çıkar ki, bu da saçmadır (önerme 15), bunun zorunlu sonu cu olarak Tanrı şeylerin özünün etker nedenidir. Scolie Tanrısal tabiatın zorunluluğundan, sonsuz tarzda sonsuz şeylerin yani sonsuz bir aklın bütün tasarlayabildiği şeylerin çıkması gerektiğini göz önüne alan herkes için (önerme 16), bu önerme apaçık görünür. Zira bu XVI’ncı önermeden şu sonuç çıkar ki, tanrısal tabiat var sayılınca, şeylerin özü ve varlığı ondan zorunlu olarak çıkar. Bunu bir kelime ile söylemek istersek, Tanrıya kendi kendisinin nedeni denilir ki, aşağıda gelen öner me sonucuna göre daha iyi anlaşılacak olan da budur. Önermenin sonucu Alemde yayılmış olan bütün tikel şeyler, Tanrının sıfatlarının duygula nışlarından ya da Tanrının sıfatlarını filân ve filân belirli tarzda ifade eden tavırlardan başka bir şey değildirler: bu hakikatin kanıtlanması XV’inci önerme ile V’inci tanımdan çıkar. TANRI HAKKINDA 59 Önerme XXVI Herhangi bir eseri meydana getirmesi gerektirilmiş olan her şey, bu işte zorunlu olarak Tanrıca gerektirilmiştir; ve Tanrıca gerektirilmiş ol mayan her şey bir eseri meydana getirmede kendi kendisini gerektiremez. Kanıtlama Varlıkların etkisini gerektiren şey, herkesin olumlayacağı üzere, zo runlu olarak pozitif bir şeydir; nitekim onun özü ve varlığının etker ne deni Tanrıdır ki (önerme 25 ve 16) bu birinci nokta idi. Önermenin ikinci kısmı çok açık olarak bundan çıkar; zira eğer bir şey Tanrı tarafın dan gerektirilmemiş ise kendi kendisini gerektirir, o zaman önermenin birinci kısmı yanlış olur ki, bu da gösterdiğimiz gibi saçmadır. Önerme XXVII Tanrının bir eser meydana getirmek için gerektirdiği bir şey, kendi kendisini gerektirilmemiş kılamaz. Kanıtlama Bu önerme aksiyomla kanıtlanmıştır ki buna göre belirli bir nedenden zorunlu olarak bir eser çıkar. Bir varlık Tanrıca bir şeyi yapmak üzere gerektirildiği zaman, bu gerektirici nedenden gerektirilme si istenen bir eserin zorunlu olarak çıkması lâzım gelir. Önerme XXVIII Herhangi bir tekil şey, başka deyişle sonlu olan ve gerektirilmiş var lığı bulunan her şey, kendisi de sonlu olan ve gerektirilmiş varlığı bulu nan başka bir nedenle bir eseri meydana getirmesi ve var olması gerekti rilmiş değilse, var olamaz ve o eseri meydana getiremez; ve buna karşılık bu neden yine sonlu olan ve gerektirilmiş varlığı bulunan başka bir ne denle meydana gelmesi ve var olması gerektirilmiş değilse, var olamaz ve bir eser meydana getiremez ve bu sonsuzca böyle gider. Kanıtlama 26’ncı önerme ile 24’üncü önermenin sonucuna göre, var olması ve bir eser meydana getirmesi gerektirilmiş olan her şey Tanrıca gerektirilmiştir. Fakat sonlu olan ve gerektirilmiş varlığı bulunan şey Tanrının mutlak olarak 60 ETİKA alınan bir sıfatının tabiatı ile meydana getirilemez; zira mutlak olarak Tan rının bir sıfatının tabiatından çıkan her şey sonsuz ve ezelidir (önerme 21). Öyle ise bu şeyin Tanrıdan ya da onun bir tavırlaşmaya uğramış gibi görül mesi bakımından sıfatlarından birinden çıkması gerekir; zira, cevher ve ta vırlar dışında verilmiş hiçbir şey yoktur (aksiyom 1, tanım 3 ve 5) ve tavırları (25 ’inci önermenin sonucu) Tanrının sıfatlarının duygulanışlarından başka bir şey değildirler. Halbuki bu şey Tanrıdan ya da onun ezeli ve sonsuz olan bir tavırlaşmaya uğraması bakımından sıfatlarının birinden çıkamazdı (öner me 22). Öyle ise onun Tanrıdan çıkması ya da bir eseri meydana getirmesi ve var olması Tanrıca veya sonlu olan ve gerektirilmiş varlığı bulunan bir tavırlaşmaya uğraması bakımından Tanrının sıfatlarından birinde var olması ve bir eser meydana getirmesi gerekir. Birinci nokta bu idi. Şimdi bu neden ya da tavır da buna karşılık, birinci kanıtlamaya yarayan aynı sebeple başka bir neden ya da bir tavırla gerektirilmiş olması, onun da yine sonlu olan ve gerektirilmiş varlığı bulunan bir başka neden ya da tavırla gerektirilmiş olması lâzımdır ve hep aynı sebepten dolayı bu sonsuzca böyle gider. Scolie Tanrının mutlak surette göz önüne alınan tabiatından zorunlu olarak çıkan bazı şeylerin Tanrı tarafından doğrudan doğruya meydana getirilmesi gerektiği ve Tanrısız ne var olabilen ne tasarlanabilen başka bazı şeylerin de birinciler yardımıyla meydana gelmeleri gerektiği için, buradan şu sonuç lar çıkar: 1. Kendisinin doğrudan doğruya meydana getirdiği şeyler için, Tanrı mutlak olarak yakın nedendir; fakat söylendiği gibi, cinsel neden değildir. Zira Tanrının eserleri, nedenleri olmadan ne var olabilir ne tasarla nabilirler (15’inci önerme ve 24’üncü önermenin sonucu). 2. Tanrı için tekil şeylerin asıl uzak nedeni denemez, meğer ki burada hedef onların doğru dan doğruya meydana getirdikleri ya da daha ziyade mutlak olarak alınan tabiatından çıkanlardan ayırmak olsun. Zira biz uzak neden deyince hiçbir suretle esere bağlı olmayan bir nedeni anlıyoruz. Var olan her şey vardır ve Tanrıya bağlıdır, o suretle ki Tanrı olmadan ne var olabilir ne tasarlanabilir. Önerme XXIX Tabiatta zorunsuz olan hiçbir şey yoktur, fakat orada her şeyin şu ya da bu tarzda var olması ve bir eser meydana getirmesi tanrısal tabiatın zorunluluğu ile gerektirilmiştir. TANRI HAKKINDA 61 Kanıtlama 15’inci önermeye göre var olan her şey Tanrıda vardır ve Tanrı için zorunsuz bir şeydir denemez, zira (önerme 11), o zorunsuz bir tarzda de ğil zorunlu olarak vardır. Tanrının tabiatındaki tavırlar için ise, onlar da zorunsuz olarak değil, bu tabiattan zorunlu olarak çıkmışlardır (önerme 16) ve tanrısal tabiat mutlak olarak göz önüne alındığı gibi (önerme 21) herhangi bir tarzda etkisi gerektirilmiş olarak görüldüğü zaman da bu böyledir (önerme 27). Bundan başka Tanrı bu tavırların yalnız sadece var olmaları bakımın dan değil (24’üncü önermenin sonucu), aynı zamanda bir eser meydana getirmeleri gerektirilmiş gibi görülmeleri bakamından da (önerme 26) bu tavırların nedenidir. Eğer Tanrı tarafından gerektirilmiş değil iseler, kendi kendilerini gerektirmeleri zorunsuz değil imkânsızdır (aynı öner me); ve eğer tersine, Tanrı onları gerektirmiş ise (önerme 27) kendi ken dilerini gerektirilmemiş kılmaları da zorunsuz değil, imkânsızdır. Öyle ise, her şey tanrısal tabiatın zorunluluğu ile, yalnız var olmada değil, aynı zamanda şu ya da bu tarzda var olma ve bir şey meydana getirmede gerektirilmiştir ve tabiatta zorunsuz hiçbir şey yoktur. Scolie Düşünceme devam etmeden önce Yaratılmış Tabiatla Yaratıcı Tabiat tan ne anladığımı burada açıklamak, daha doğrusu göstermek isterim 9 . Zira daha yukarıda sanırım ispat edilmiştir ki Yaratıcı Tabiat deyince kendi başına var olan ve kendi başına tasarlanan şeyi, başka deyişle ezeli ve sonsuz bir özü ifade eden cevherin sıfatlarını, ya da (14’üncü önerme nin sonucu ve 17’nci önermenin 2’nci sonucu), hür neden olarak göz önüne alınması bakımından Tanrıyı anlamak gerekir. Yaratılmış Tabiat deyince, Tanrının tabiatının zorunluluğu, başka deyişle sıfatlarından her birinin zorunluluğu ile, ya da Tanrıda olan ve Tanrısız ne var olabilen ne de tasarlanabilen şeyler gibi görülen Tanrının sıfatlarının bütün tavır larının zorunluluğundan çıkmış olan her şeyi anlıyorum. 9) Yaratıcı tabiat Yüklə 1,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|