Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

Metne ve Çeviriye Dair Bildiri
 
Birinci Baskı
Çevirime  Etika’nın  Latince  metnini  de  katarak,  Spinoza  felsefesini 
biraz yakından incelemek için bu kitabı kullananlara daha elverişli olaca­
ğını düşünüyorum.
14
 Bu katmayı, söylemeliyim ki, bana bilgin meslektaşım 
Léon Brunschvicg tavsiye etti ve bu suretle çalışmama hayırlı bir ilgi
14) Fransızca çevirinin karşısında Latince metin de birlikte basılmıştır.

---

SPINOZA VE ETİKA ÇEVİRİSİ ÜZERİNE BİRKAÇ SÖZ 29
kazandırmış  olduğu  için  ona teşekkür etmeliyim. Nitekim  yayımlamanın 
ilk planında bulunmayan bu şekliyle Etika’yı çıkarmayı kabul eden editör­
lerime  de  teşekkür  ederim.  Bu  kitapta  bulunan  metin,  birkaç  pasajı  bir 
yana,  Spinoza’nın  bütün  eserlerini  yayımlayan  van  Vloten  ve  Land’ın 
kendi  baskılarındaki  metinden  alınmıştır.  (Benedicti  de  Spinoza  Opera 
quotquot  reperta  surıt,
  2  vol.  La  Haye,  1882-1883;  2  me  edit,  3  vol.,  1895). 
Bununla birlikte görülecektir ki, Etika 1905’te yalnız olarak yeniden basıl­
dığı için  ben  tabiatıyla,  eskilerinden  daha  doğru  olan,  hele  1895  metnin­
den  daha  doğru  olan  bu  nüshayı  kullandım.  Yalnız  1905  metninde  hafif 
bazı değişiklikler yaptım  ve bunları bir yıldız (*) işaretiyle gösterdim. Bu 
düzeltmeleri  yapmak  için  Leopold’un  1902  La  Haye  baskısını,  de  Stern 
ve Baentsch’in Almanca çevirilerini kullandım.
APPUHN

---

İkinci Baskının Önsözü
Spinoza’nın  Milli  Eğitim  Bakanlığı  klasikleri  arasında  çıkan  çevirisi, 
ikinci  defa  olarak  18  yıl  sonra  çıkıyor.  Bu  ikinci  çeviride  doğrudan  doğ­
ruya  Charles  Appuhn’un  Latince  orijinali  ile  birlikte  yayımlamış  olduğu 
Fransızca çevirisine dayandık. Fransızca’da ikiye bölünmüş olan eseri as­
lında  olduğu  gibi  tek  bir  cilt  haline  koyduk  ve  Appuhn’un  iki  cilde  böl­
düğü notları bu tek cildin sonunda bir araya getirdik.
Bu  çeviride  dilin  daha  arınmış  ve  terimlerin  daha  Türkçe  olmasına 
çalıştık. Birinci çeviride kullandığımız geometriye ait “corollaire” gibi ke­
limelerin  Türkçe  karşılığını  koyduk.  Bu  böyle  olmakla  birlikte,  bütün 
terimlerde  öz  Türkçe’ye  gidemedik.  Böyle  bir  zorlamanın  zaten  kuru  ve 
sıkıntılı  olan  eserin  anlaşılmasını  güçleştireceğinden  korktuk.  Bazı  yerler 
Türkçe’nin tabii deyişlerine tam uygun değilse de metinden uzaklaşmamak 
için,  bunları  değiştirmedik.  Doğrudan  doğruya  Latince’den  Türkçe’ye 
bir filolog tarafından çevirisi yapıldığı zaman, Batı dillerindeki çeviri fark­
larıyla  karşılaştırılmak  üzere,  Türkçe’ye  tam  uygun  şekle  yaklaşılabilir 
sanısındayız.
H. Z. ÜLKEN

---

1
Tanrı Hakkında
Tanım I
Özü varlığı kuşatan, başka deyişle tabiatı ancak var olarak tasarlanabi­
lecek olan şeye, kendi kendisinin nedeni (causam sui) diyorum.
Tanım II
Sınırlı  olan,  yani  kendisiyle  aynı  tabiatta  başka  bir  şeyle  sınırlanabi­
len bir şeye kendi cinsinde sonlu diyorum. Diyelim, cisim kendi cinsinde 
sınırlıdır,  çünkü  biz  herhangi  cismi  tasarlasak,  tasarladığımızdan  daha 
büyük  bir  cismi  tasarlayabiliriz  ve  bu  daha  büyük  cisim  birinci  cisimle 
aynı tabiatta olduğu için, cismin kendi cinsinde sonlu olduğunu söylemek 
doğrudur.  Nitekim  bir  düşünce  başka  bir  düşünce  ile  sınırlandırılmıştır. 
Fakat cisim düşünce ile ve düşünce de cisimle sınırlandırılmamıştır.
Tanım III
Kendi  başına  var  olan  ve  kendisi  ile  tasarlanan,  yani  kendisini  teşkil 
edecek başka hiçbir fikrin yardımı olmaksızın hakkında fikir edindiğimiz 
şeye cevher
1
 diyorum.
1) Cevher’in Türkçe’si töz’dür, fakat Spinoza’nın klasik felsefe dili için burada cevher, 
sıfat kelimelerini kullandık.

---

32 ETİKA
Tanım IV
Cevherde,  onun  özünü  meydana  getirmek  üzere  algıladığımız
2
  şeye 
sıfat (ya da yüklem) diyorum
3
.
Tanım V
Cevherin  duygulanışına,  başka  deyişle  kendi  kendisine  değil,  başka 
bir  şeyde  var  olan  (in  alio)  ve  ancak  bu  başka  şey  yardımıyla  tasarlanan 
şeye tavır diyorum.
Tanım VI
Mutlak  olarak  sonsuz  bir  varlığa,  yani  sonsuz  sıfatları  olup  başsız  ve 
sonsuz  (ezeli)  özü  bu  sonsuz  sıfatlarında  her  biriyle  ifade  edilmiş  olan 
cevhere Tanrı diyorum.
Açıklama
Mutlak olarak sonsuz diyorum, yoksa kendi cinsinde sonsuz demiyo­
rum.  Zira  yalnızca  kendi  cinsinde  sonsuz  olan  bir  yerde  sonsuz  sıfatları 
(yüklemleri)  olumsuzlayabiliriz;  fakat  mutlak  olarak  sonsuz  olan  için  ise 
bir özü ifade eden ve hiçbir olumsuzluğu kuşatmayan her şey onun özüne 
aittir.
Tanım VII
Sırf kendi  tabiatının zorunluluğu ile var  olan ve etkinliği yalnız ken­
disi ile gerektirilmiş bulunan şeye hür diyorum.
Kesin  ve  gerektirilmiş  bir  şart  içinde  var  olmak  ve  etki  yapmak  için 
kendisinden başka birisiyle gerektirilmiş olan şeye zorlama (cebrî) diyorum.
Tanım VIII
Başsız  ve  sonsuz  (Eternel)  olan  şeyin  yalnızca  tanımının  zorunlu  bir 
sonucu diye tasarlanması bakımından, varlığa başsız ve sonsuzluk (Eter­