Tofiq quliyev
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
239 NƏTİCƏ Dilin sistemi həm qrammatik modellərin strukturu, həm də leksik material baxımından müəyyən qanunauyğunluqlar üzərində qurulmuşdur. Bu qanunauyğunluqlar müəyyən kateqoriyalar vasitəsilə təzahür edir. İdiomatik vahidlərin də dilin sistemində öz yeri vardır. Hər bir sabit söz birləşməsi dil sistemində paradiqmatik cəhətlərdən kənarda mövcuddur, yəni idiomatik korpusun nominativ vahidləri kimi qiymətləndirilir. Hər bir idiomatik vahid fərdi şəkildə yaranır və bu şəkildə dilin idiomatik tərkibinə daxil olur. Lakin idiomatik tərkiblər dildə müəyyən ümumi cəhətlər qazanır və bu cəhətlər də onların həmin dilin sistemində yarısistem kimi qəbul edilməsini şərtləndirir. İdiomatik vahidlər dilin bir hissəsi kimi onun əsas cəhətlərini, xüsusiyyətlərini özündə ehtiva edir. İngilis və Azərbaycan dillərinin idiomatik sisteminin kontrastiv təhlili aşağıdakı nəticələrə gəlməyə əsas verir: 1. Hər iki dildə idiom yaradan fel komponentlərinin əksəriyyəti hərəkət, anlama, qavrayış bildirən fellərdir. 240 2. Hər iki dildə ismi idiomatik ifadələr aşağıdakı modellər üzrə formalaşmışdır: а) “sifət + isim” (“adjective + nown”), b) “isim + isim” (“nown + nown”), c) “isim + zərf” (“nown + adverb”), ç) sayın iştirakı ilə. 3. Hər iki dildə idiomatik ifadələr öz daxili leksik- qrammatik strukturları olan birləşmələrdir. 4. İdiomatik ifadələr metaforik səciyyə daşıyır, çünki onların məna tutumu bütövlükdə əlavə üslubi və emosional çalarla yüklənir və fikri poetik fiqurlar vasitəsilə ifadə edir. 5. İdiomatik vahidlər həm kateqorial, həm də qeyri- kateqorial əlamətlərə malikdir. Onların kateqorial əlamətlərinə diferensiallıq, qeyri-kateqorial əlamətlərinə isə üslubi çalarlıq, ekspressiv-emosional ifadəlilik xasdır. Kateqorial əlamətlər idiomatik vahidlərin dildə mövcudluğunun təminatçısı kimi çıxış edirsə, qeyri- kateqorial əlamətlər onları yalnız müşayiət edir. 241 İdiomların mövcudluğunu şərtləndirən kateqorial əlamətlər onların 1) dildə hazır şəkildə olmaları, 2) struktur qapalılığı, 3) semantik bütövlüyü və 4) motivlən- məsidir. Bu kateqorial əlamətlərin əsasında isə sabitlik, məcazlılıq, obrazlılıq və emosionallıq durur. 6. İdiomatik vahidlərin formalaşmasında desemantikləşmənin rolu böyükdür. Nominativ funksiyasını itirmiş sözlərin yalnız idiomatik vahidlərin tərkibində qalması da bu hadisənin nəticəsidir. Bu mənada idiomatik vahidləri dilin ən qədim laylarına məxsus söz və ya mənaların sığındığı etibarlı mənbə və ya “zəngin yataq” adlandırmaq olar. 7. İdiomatik vahidlər sözlərin, söz birləşmələrinin və cümlələrin məcazlaşmaqla semantik bütövlük, işlənmə sabitliyi, struktur qapalılıq əldə etməsi və bunula da yeniləşərək idiomatikləşməsi nəticəsində yaranmışdır. Bu proses ingilis və Azərbaycan dillərinin müxtəlif inkişaf mərhələlərini – təşəkkül, keçid və sabitlik mərhələlərini əhatə edir. İdiomatik vahidlərin semantik bütövlük dərəcəsi bu mərhələlərlə bağlıdır. Bu, müəyyən dərəcədə 242 həmin idiomatik vahidlərin qrammatik quruluşunda da əks olunmuşdur. 8. İngilis idiomatik vahidlərinin Azərbaycan dilinə transformasiyası zamanı adekvatlığa nail olmaq üçün aşağıdakı tərcümə üsul və növlərindən istifadə olunur: 1) ekvivalent tərcümə, 2) analoji tərcümə, 3) təsviri tərcümə, 4) antonimik tərcümə, 5) kalka yolu ilə tərcümə, 6) kombinasiya üsulu ilə tərcümə. 9. İdiomlar həm söz, həm söz birləşmələri, həm də cümlə səviyyəsində məcazlaşmaya məruz qalıb semantik bütövlük qazanmış, vahid şəkildə birikmiш, daşlaşmış, dildə hazır vəziyyətdə mövcud olan və bir dildən başqa dilə dəqiq tərcümə edilməyən sabit dil vahidləridir. İdiomatik vahidlərin uzun müddət sabit birləşmələr adı altında öyrənilməsi onların özünəməxsus xüsusiyyətlərinin kölgədə qalmasına, bununla da həmin 243 vahidlərin sərbəst birləşmələrlə, mürəkkəb sözlərlə qarışdırılmasına, heç bir əsas olmadan paremiyalardan uzaqlaşdırılmasına gətirib çıxarmışdır. İngilis və Azərbaycan dillərində idiomatik vahidlərin kontrastiv tədqiqi bu sahədə mövcud olan bir sıra mübahisəli məsələlərin həllinə də yol açır. Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|