Termiz davlat universi

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI TABIIY FANLAR FAKULTETI
BIOLOGIYA TURLARI BO’YICHA TA’LIM YO’NALISHI _____ KURS ___GURUH TALABAS _____________________________________________________ _______________FANIDAN TAYYORLAGAN
KURS ISHI

KURS ISHI

MAVZU: O’zbekistonda uchraydigan zaharli ilonlar va ularning zaxarining xususiyati

Tayyorladi: ___________________

Qabul qildi:___________________

TERMIZ –2023

Mavzu: O’zbekistonda uchraydigan zaharli ilonlar va ularning zaxarining xususiyati

MUNDARIJA

Asosiy qism

Kirish……………………………………………………………………3

I.Bob.O'zbekistonda uchraydigan zaharli ilonlar…………………….6

1.1 O'zbekistonda uchraydigan zaharli ilonlar va ularning tarqalishi…….6

1.2 O'zbekistonda tarqalgan zaharli ilonlar………………………………9

II.Bob. Surxondaryo viloyati sharoitida uchrovchi ilonlar……………...16

2.1 Surxondaryo viloyatida tarqalgan zaharli ilonlarl………………………23

2.2 Ilonlar zaharlarining qiyosiy tavsifi……………………………………..29

Xulosa……………………………………………………………………….36

Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………….37

Ilovalar

Kirish

O’zbekistonning birinchi Prezidenti I.A.Karimov o’z nutqida hozirgi va kelajak avlodni manfaatlarini ko'zlash, yer va yer osti boyliklarini, suv resurslarini, o'simlik va hayvonot dunyosini qo'riqlash va ulardan ilmiy asosda foydalanish, havo va suvni tozaligini saqlash tabiiy boyliklarini uzliksiz ko'paytirib borishni ta'minlash va ekologik muammolarni to’g’ri hal etish muhim ekanligini alohida ta'kidlab o'tganlar.

O'zbekistonning tabiati va uning hayvonot dunyosi xilma-xildir. Shimolda Ustyurt bepoyon kengliklari, janubi-sharqda tog’larning qorli cho'qqilari, shimoli-sharqda Qizilqumning qumliklari qotgan to'lqinlar kabi cho'zilib yotibdi.
Foydali hayvonlar xo'jalik ahamiyatiga ega qimmatli mo'yna va sifatli go'sht beradi yoki madaniy ekinlarga tushadigan hasharotlarni yo'q qiladi. Zararlilari ekinlarni nobud qiladi va hosilni yeb ketadi yoki yuqumli kasalliklar qo’zg’atuvchilarini tashib yuradi. U yoki bu tipdagi hayvonlarni foydali va zararli ekanligini aniqlash uchun uning hayot faoliyatini o'rganish kerak bo'ladi.
O'zbekistonda hozir 9 ta qo'riqxona, 9 ta zakaznik mavjud. Hayvonlar hayotini o'rganish ko'p jihatdan tarbiyaviy ahamiyatga ega bo'lib, bu xildagi foydali va qiziqarli mashg’ulotlar yoshlarda tabiatga muhabbat va qiziquvchanlik hamda tabiat ustida kuzatishlar olib borishga ishtiyoq uyg’otadi.
Reptiliyalar quruqlikka chiqqan hayvonlar bo’lgani uchun tuzilishida yashash sharoitiga mos belgilarni vujudga keltirgan.
Sudralib yuruvchilar yuqori umurtqali hayvonlarning dastlabki sinfi hisoblanadi.
Ular amfibiyalardan yuqori tuzilganligi va quruqlik muhitiga xos moslanishlarni yuzga keltirganligi bilan ajralib turadi. Amfibiyalarga nisbatan yuqori tuzilganligini avvalo markaziy nerv sistemasida, xususan, bosh miya va sezgi organlarida ko’rish mumkin.
Sudralib yuruvchilarda bosh miyaning oldingi miya yarimsharlari kuchli rivojlangan. Ularda oldingi miya yarimsharlari kulrang miya moddasi bilan qoplangan bo’lib, miya gumbazi yoki neopalliumning hosil bo’ladi.

Sudralib yuruvchilarning progressiv xususiyatlaridan biri

skeletining deyarli to’liq suyakka aylanganligi, haqiqiy ko’krak qafasining hosil bo’lishi tananing oldingi qismi mustahkamlanishiga olib kelgan.Chanoq kamarining mustahkam bo’lishida unga dumg’aza umurtqasining ikkita ko’ndalang o’simtalari birikishi hisoblanadi,bu esa orqa oyoqlarning mustahkamligini ta’minlaydi. Erkin oyoqlar skeletida bilaguzukaro (interkarpal) va tovonaro (inteertarzal) suyaklari juda xarakterli bo’lib birikkan.
Asosan suyakdan iborat bo’lgan bosh skeleti umurtqa pog’onasi bilan bitta ensa bo’rtmasi orqali birikkan. Sudralib yuruvchilarda bo’yin qismining paydo bo’lishi hamda birinchi umurtqada atlant va epistrofeyning hosil bo’lishi boshning harakatchanligini ta’minlagan.
Sudralib yuruvchilarda nafas olishi faqat o’pka orqali amalga oshadi. Yaxshi rivojlangan o’pka ikkita bronxga ajraladi va o’pka ichiga kiradi. O’pkaning ichki qismi ko’plab katakchalarga bo’linganligi tufayli uning ichki yuzasi to’liq qisqaradi. Hamma vakillarida o’pka bir xil takomillashmagan. Kaltakesak va ilonlarda o’pka ko’p katakchalarga bo’linmagan, toshbaqa va timsohlarda murakkab tuzilgan.
Sudralib yuruvchilarning qon aylanish sistemasi amfibiyalarga nisbatan ancha murakkablashgan, ko’pchilik sudralib yuruvchilarda yuragi uch kamerali, bundan tashqari yurak qorinchasida to’liq bo’lmagan to’siq ham shakllangan (timsohlarda yurak 4 kamerali). Arterial stvoli uchta mustaqil qon tomirlarga bo’lingan bo’lib, bu tomirlarning har biri alohida yurak qorinchalarining turli qismlaridan chiqadi.
Bir juft zich tanacha shaklidagi chanoq buyraklari (metanefros)ning hosil bo’lishi ham muhim ahamiyatga ega. Sudralib yuruvchilarning quruqlik muhitiga moslashish xususiyatlarini, ularning ichki urug’lanishida, tuxumning o’lchami yirik bo’lishida va murtak pardasining hosil bo’lganligi bilan namoyon bo’ladi. Tuxumini yirik bo’lishi qattiq po’choq bilan qoplanganligi, sariqlik moddasining ko’p bo’lishi, murtakni suvdan tashqarida lichinkasiz bosqichi orqali amalga

3
oshadi. Murtakning rivojlanish jarayonida murtak pardasi yoki amnion parda hosil

bo’lishiga qarab yuqori umurtqalilar alohida guruhga ajraladi.

Sudralib yuruvchilarning terisi muhim moslanish belgisi hisoblanadi. Undan shoxsimon ko’rinishga ega bo’lgan tangacha (qalqon) hosil bo’lib, hayvonni tashqi tomondan qoplab tanani qurib qolishdan saqlaydi. Sudralib yuruvchilarning terisida deyarli bezlar yo’q. xarakterli xususiyatlari ular doimiy ravishda po’st tashlaydi, ya’ni shoxsimon qavat tushib, o’rniga teri hosilalari hosil bo’ladi.

4