Şukin adına teatr məktəbində təhsil alan gənc qızın aktrisa kar



Yüklə 2,76 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/16
tarix28.04.2017
ölçüsü2,76 Kb.
#16010
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16
lizə  burulanda,  güclə  eşidiləcək  “fahişə”  sözünü  duydum. 
Dərhal geri döndükdə, bu ağsaç qadının metal çubuqlu he-
sablama taxtasında, səssizcə nəyisə hesabladığını gördüm.
Hardansa  axıb  gəlmiş  utancaqlıq,  hiddət,  inciklik,  həyə-
can və anlaşılmazlıq məni bürümüşdü. Bu vəziyyətdən necə 
çıxmaq barədə düşünə-düşünə, yuxusuz bir gecə keçirdim.
Səhər  tezdən  tez  yeməyimi  yeyib,  holla  çıxdım.  Çəkiliş 
qrupunun balaca avtobusu artıq getmişdi. Mən çəkilişlər cəd-
vəli asılmış divara yaxınlaşdım. Gündüz növbəsində məşğul 
olan  aktyorların  içində  mənim  soyadım  yox  idi.  Mən  yün-
güllük hiss etdim: Karmenin sifətinə baxmaq lazım gəlməyə-
cəkdi, yatmalı və özümə gəlməli idim. Elə dənizə getmək də 
günah olmazdı: Moskva solğunluğu mənə yaraşmırdı.
Növbəti gün – yenidən mənim istirahət günümdür. Həm 
də  öyrəndim  ki,  Roman  Lazareviç  çıxıb  gedib.  Yüngüllük 
hiss  etdiyimi  demək  azdır.  Çiynimdən  dağ  götürülmüşdü! 
Mənəvi ağırlıq götürülmüşdü: izah etməyə ehtiyac yoxdur, 
unutmaq olar, bir də gördün, o da  vaz keçib, bəlkə də unu-

76
dub. Axı hər halda o, dahidir, deməli, həm də böyük ürəkli 
insandır.  Yaxşı,  axmaq  qız  nəsə  törədib,  nə  olsun  –  mənim 
təsəlliverici  fikirlərim  belə  idi.  İnanmaq  istəyirdim  ki,  hər 
şey  ötüb  keçəcək.  Dayəmin  tez-tez  dediyi  kimi,  zaman  hər 
şeyi unutdurur. Anam isə mənim teatr institutuna daxil ol-
mağımı istəmədiyindən, başqa sözlər deyirdi: “Bütün aktri-
salar fahişədirlər”.
- Necə belə deyə bilirsən? – hiddətdən səsim dəyişirdi.
- Əlbəttə fahişədirlər, - anam inamla dediyində israr edir-
di.  –  Gah  bədənləri  ilə  alver  edirlər,  gah  da  prinsipləri  ilə, 
gah məhəbbəti təqlid edirlər, gah da ehtirası.
- Hər cür istedadsızlar aktyorlar haqqında böhtanlar ya-
yırlar, sən də onları təkrarlayırsan. Ayıbdır, - ana vicdanını 
oyatmağa çalışırdım. – Bax, aktrisalığa gedəcəyəm və bütün 
həyatımla sənin düzgün danışmadığını sübut edəcəyəm. İs-
tedad, yalnız istedad hər yerdə özünə yol açır. Yalnız istedad 
əsas meyardır.
- Get-get, mən isə baxaram, görüm bu meyarı sonra hansı 
divara asacaqsan, - anam təslim olmurdu. – Lakin ağıllı məs-
ləhətə  qulaq  as:  əvvəlcə  sənət  qazan,  özünə  dayaq  düzəlt, 
sonra get – istərsən aktrisalığa, istərsən direktrisalığa.
Lakin  mən  ağıllı  məsləhətə  qulaq  asmadım.  Və  budur, 
mən gənc aktrisayam. Və budur, ilk rol, ilk problem.
“Ümid edək ki, hər şey qaydasına düşəcək”, - özümü sa-
kitləşdirirdim.
Amma mənim istirahət günlərim şübhəli tərzdə uzanırdı. 
Mən artıq üç gün idi ki, çəkilmirdim. Mənim yaradıcı orqa-
nizmim özünüifadə tələb edirdi.
Bu haqda düşünərkən, mən mehmanxanaya girən Sebast-
yanla toqquşdum. 
- Sebastyan, - sevindim, - mənim səhnəm nə vaxtdır? Siz 
indi nə çəkirsiniz?
Rejissor  mənə  cavab  verərkən  karıxdı.  Gözlənilmədən 
güclənmiş  ləhcə  ilə  mənim  səhnələrimin  Moskvada  pavil-
yonda  çəkilməsi  haqqında  qərar  qəbul  edildiyini,  nəyinsə 
dəyişdiyini danışmağa başladı.
“Yalan danışır”, - hiss etdim. Bu qəfil ifşadan ürəyim ayaq-

77
“Mosfilm” kinostudiyası. Sovet “xülya fabriki” və 
aktyor talelərinin emal olunduğu “ət maşını”

78
larımın altına düşdü. Amma möhkəm səslə söylədim:
-  Deməli,  belə  çıxır  ki,  mən  burada  daha  işləməməliyəm? 
Deməli, gedə bilərəm?
Dünyada  hər  şeydən  çox  haqlı  olmadığımı  eşitmək  istər-
dim. İstərdim ki, o, etiraz etsin: “Hara gedirsən? Necə gedir-
sən? İşləmək lazımdır. Nə qədər işsiz avara-avara gəzə bilər-
sən?” Amma bunun əvəzinə o dedi:
- Bəli. Sən azadsan və Moskvaya qayıda bilərsən.
- Nə vaxt? Əgər belədirsə, elə bu gün gedə bilərəm. – Elə 
incimişdim ki, həmin dəqiqə getmək istəyirdim.
- Əgər təyyarə varsa, bu gün də olar. Mən Marona (o, filmin 
direktoru idi)  deyərəm ki, bilet dalınca adam göndərsin.
- Bəs material? – zəif səslə soruşdum. – Çəkilmiş materiala 
nə vaxt baxacağıq?
- Hər şeyə Moskvada. Biz bir həftə sonra qayıdacağıq, - Se-
bastyan tələsik gedərkən, mənə cavab verdi.
Bilet axşama alınmışdı. Mən yağışlı Moskvaya qayıtdım və 
bir həftə gözlədim. Həmin həftəni necə yaşaya bilmişəm? Hələ 
də başa düşə bilmirəm. Mən heç kimə heç nə danışmaq istə-
mirdim. Aleksey səfərdə idi. Mən də heç kimi görmək istəmir-
dim. Evdə oturmuşdum və siqareti-siqaretə calayırdım. Ağlı-
ma dəhşətli mənzərələr gəlirdi. 
Nəhayət,  “Mosfilm”ə  zəng  edib  öyrəndim  ki,  qrup  bazar 
ertəsi, yəni artıq dünən gəlib, çərşənbə axşamı (yəni bu gün) 
saat 11-ə baxış təyin olunub. Amma mənə heç kim zəng etmə-
mişdi,  heç  kim  məlumat  verməmişdi  ki,  baxış  harada,  hansı 
zalda olacaq. Baxış vaxtını da mən təsadüfən öyrəndim.
On  birə  on  beş  dəqiqə  qalırdı.  Baxışın  əvvəlinə  yetişmək 
demək olar ki, mümkün deyildi. Lakin xoşbəxtliyimdən, alaqa-
pının qarşısında taksi tutdum. Sürücü maşını dəlisovcasına idarə 
edirdi. Bəzi yerlərdə mən qorxudan hətta gözlərimi yumurdum. 
O, öz toyuna gecikən bəy kimi maşını qovur, zarafat edir, zər-
bi-məsəllər,  çastuşkalar  söyləyirdi.  Çox  qısa  müddətdən  sonra 
məni mənzil başına çatdırdıqda, hətta bəxşişdən də imtina etdi:
- Lazım deyil. Bəlkə siz xalq artisti olacaqsınız. Sonra müsa-
hibədə sizi ilk baxışa çatdıran İqoryoku xatırlayarsınız. 
Mən ona gülümsəyərək, bunu taleyin xoş işarəsi kimi qəbul 

79
etdim.
İş  otağına  gəldikdə,  gördüm  ki,  orada  heç  kim  yoxdur. 
Külqabında hələ də siqaret qalıqları tüstüləyirdi. Deməli, in-
dicə gediblər, - Şerlok Holms kimi gəldiyim nəticə belə oldu.
Mən sonsuz uzun dəhlizlərlə gedir, bir binadan digərinə ke-
çirdim. “Mosfilm”  ayrıca şəhər-labirintdir, bəzən orada işləyən 
adamlar da olduqları yerin səmtini çətinliklə müəyyənləşdirirlər.
Amma mən onları tapmalı idim. Hansısa qapını özümə tərəf 
çəkdim və ekranda tanış kadrları gördüm: budur, tanklar tanış 
küçə ilə gedirlər, budur, yaralı insan qaçır, onu hərbçilər izləyir, 
mən isə onunla alaqapıda toqquşuram və nəsə deyirəm.
İşçi  material  olduğundan,  səsləndirilməmişdi.  Ekrandan  gö-
zümü çəkmədən, sakitcə boş kresloda əyləşdim.
Budur,  biz  Qriqori  Qriqoriu  ilə  bir  saniyəlik  göründük. 
Həyəcandan ölərək, yataq səhnəsini gözləyirəm. Çəkilmiş pl-
yonka fırlanır, həmin səhnə isə yoxdur. Vidalaşma səhnəsi də 
yoxdur. Həbs səhnəsi də yoxdur, demək olar ki, heç nə yoxdur!
Bu anda zalda işıq yandı. İlahi, sən demə, Sebastyanın ya-
nında oturmuşammış. 
O da məni burada görəcəyini gözləmirdi. 
Salam, - o, deyir. – İşlər necədir? – Dərhal da zalı tərk etdi.
-  Pisdir,  Sebastyan.  Bəs  mən  hardayam?  Özümü  görmədim. 
Mən filmdə varam?
- Bilirsən, materiala Sizov (“Mosfilm”in baş direktoru) baxıb. 
O, bizə dedi: “Sizin filminiz “Baş əyməyən qəhrəman Çili xalqına 
həsr edilir” ithafı ilə gedir. Müqavimət xəttini gücləndirin”. Buna 
görə də bizə əmr edilib ki, onu sənin iştirakınla olan lirik səhnələr 
hesabına gücləndirək. Yəni, onları qurban verək.
- Necə yəni qurban verək? – dərhal başa düşmədim.
- Yəni kəsib ataq.
Mən çaşıb qalmışdım. Bu anda hardansa yandan mənə Roman 
Lazareviç yaxınlaşdı.
- Nədir, qorxaq dovşan? – O, salamlaşırmış kimi əlini üç dəfə 
yanaqlarıma toxundurdu.
- Xoşuna gəldi? – O, gülümsəyərək mənə baxırdı, amma göz-
ləri heç gülümsəmirdi.
Mən hər şeyi anladım. Və bu yanağıma toxunmanı... İldırım 

80
sürətilə  əlim  havaya  qalxdı  və  sillənin  cingiltili  səsi  dəhlizdə 
uğultulu  əks-səda  verdi.  Heç  kim,  özüm  də  nəyisə  başa  düş-
məyə macal tapmamış. 
- Mən sizə nifrət edirəm. Bilirsiniz nəyə görə, - astaca pıçıl-
dadım.
Başa düşürdüm ki, bu sondur. Həmin saniyədə mənim hələ 
başlanmamış  karyeramın  üstündən  xətt  çəkildi.  Onun  ağırlığı 
üstümə çökdü və elə bir hiss vardı ki, sanki məni ayaqlayıblar. 
Bədənim sanki boşaldı, elə bil həcmi dəyişdi, ayrıldı və başqa 
həyatla yaşamağa başladı. Bu bədən birtəhər yolu keçdi, trolley-
busa çatdı. Beynimdə isə ancaq döyəclənirdi: “Ola bilməz, ola 
bilməz, ola bilməz”.
Başa düşmürdüm ki, necə bu dahi, əfsanəvi insan məndən – 
məktəbi yenicə bitirmiş uşaqdan, sadəlövh qızdan belə xırda qisas 
ala bilər. “Ola bilməz” – demək olar ki, hündürdən hönkürdüm.
Trolleybusda gedən insanlar heyrətlə mənə tərəf döndülər. 
İki dəqiqədən sonra dayanacaq idi. Mən trolleybusdan düşdüm 
və uzun müddət piyada getdim.
Həyatımda ilk dəfə olaraq heç nə haqqında düşünmürdüm. 
Başımda da bədənimdəki kimi boşluq vardı. Mən yola baxma-
dan gedirdim. Çox getdim. Yolun kənarı ilə gedirdim, hansısa 
maşınlar dayanır, hansısa insanlar məni mənzil başına çatdır-
mağı  təklif  edirdilər.  Amma  mənim  üzümdəki  ifadəni  görən 
kimi, çox tez sürüb gedirdilər.
Mən  parklardan,  məktəb  həyətlərindən,  mikrorayonlardan, 
binaların  qarşısında  əyləşmiş  qarıların  yanından  keçib  getdim. 
Çay boyunca, körpülərdən, dəmiryol keçidlərindən keçdim. Mən 
şəhəri tanımadan gedirdim. Məni ancaq qaranlıq dayandırdı.
Gördüm ki, Çistoprudnıy bulvarında öz alaqapımızın qar-
şısında dayanmışam. Mərtəbəmizə qalxdım, qapını açıb, otağı-
ma girdim və elə paltarlı-paltarlı çarpayıma yıxıldım.  Ancaq 
yay ayaqqabılarımı çıxartdım.
Mən demək olar ki, iki sutka yatdım. Hərdən yuxudan dur-
duqda, gözümü açmadan su içir və yenidən yuxuya gedirdim. 
Bu sanki letargiya yuxusu idi. Mən nə ona kimi, nə də ondan 
sonra belə yatmışam.
Yalnız  cümə  axşamı  gecəsi  şüurum  real  dünyaya  qayıtdı. 

81
Gecə yarısı mehmanxana nömrəsinə rejissorun yanına 
məşq etməyə gedəndə necə sadəlövh imişəm

Baxış isə çərşənbə axşamı olmuşdu.
Mən ümumi dəhlizə çıxdım. O vaxt kommunal mənzildə iki 
otaq  kirayə  tutmuşdum.  Məni  gördükdə  qonşum  qorxdu  və 
əlini yellədi:
- İlahi, Nina?! Biz elə bilirdik ki, sən çəkilişə getmisən. Biz 
hamımız  sənin  qapını  döyürdük.  Sənə  “Mosfilm”dən  zəng 
edirdilər. Budur, mən telefonu yazmışam.
Nə olsun ki, zəng ediblər? Çaydanı yenicə qoymuşdum ki, 
telefon zəng etdi.
- Gəl, yəqin sənədir! Sevinəcəklər, - qonşu gülümsədi.
- Mən yemək istəyirəm, - dedim.
- Mən dedim axı, - səni. Evdədir, evdədir, indi gəlir! – Qon-
şu  eyni  zamanda  həm  mənimlə,  həm  də  telefondakı  adamla 
danışırdı. – Ninoçka, dəstəyi götür. Orada necə sevindilər.
Mən ayaqlarımı güclə sürüyərək, giriş qapısının yaxınlığın-
da asılmış telefonun yanına sürünə-sürünə getdim.
- Bəli? Kimdir?
- Nina, qulaq as – zəif, naməlum qadın səsi söylədi. – Biz 
hamımız burada birtəhər olmuşuq. Biz sənə zəng edirdik. Qu-
laq as, afərin sənə. Biz elə edə bilmədik. Sən bizim hamımızın 
qisasını aldın.
Mən  dəstəyi  asdım  və  həvəssiz  düşündüm:  “Amma  Tanrı 
doğrudan da mənim istəyimi yerinə yetirdi”.

83
GENERAL XLUDOV VƏ FARS QIZI
Elə görüşlər olur ki, insanın ən mühüm məsələlər haqda 
təsəvvürlərini dəyişir. Sən kim olmalısan, necə olmalısan və 
bu həyatda nə etməlisən? Bu sualları cavablandıran görüşün 
baş  verəcəyi  meridianı  əvvəlcədən  hesablamaq  mümkün 
deyil. Amma yer kürəsi sanki bu anda sənin taleyinə doğru 
fırlanmaqdadır. 
Mənim həyatımda belə bir görüş Vladislav Dvorjetski ilə 
olub. 
Əminəm  ki,  Mixail  Bulqakovun  “Qaçış”  pyesi  əsasında 
çəkilmiş  filmə  baxmayan  yoxdur.  Və  bu  filmin  tamaşaçısı 
adamları  edam  edən  general  rolunu  oynayan  Dvorjetski-
ni heç vaxt unuda bilməz. Biz bu filmə o qədər baxmışdıq 
ki.  “Qırmızı”ların  ölkəsinə  uduzan  və  tapdalanan  “ağ”lar 
haqqında  bütün  təsəvvürləri  alt-üst  edən  zadəgan  Xludov 
soxulur.  O,  öz  ölkəsinin  elə  bir  dramının,  faciəsinin  daşı-
yıcısıdır  ki, uzun-uzadı şərhlərə ehtiyac yoxdur. Hündür, 
arıq qamətli, çuxura düşmüş, az qala sifətinin yarısı boyda 
olan gözlər. İnsanın bu adama necə rəhmi gəlməyə bilər? Və 
heç kimi onun ekranda  “qırmızı”ların, yəni “bizimki”lərin 
qanını tökməsi, tamamilə başqa, düşmən düşərgəsindən ol-
ması narahat etmirdi. Biz o vaxt məhz Xludovun sayəsində 
valideynlərimizin  öz  valideynlərilə  pıçıltı  ilə  müzakirə  et-
dikləri faciədən xəbər tutduq. 
İstər  “Müqəddəs  Lukanın  qayıdışı”,  istər  “Solyaris”, 
istərsə də “Sannikovun torpağı” olsun, ya da hər hansı bir 
başqa film – Dvorjetskinin həmin filmdə görünməsi onu ha-
disəyə çevirirdi. Elə onun özü də bir hadisə idi.
Omskda mama həkimi işləyib. Sonra isə elə oradaca uşaq 
teatrında. Daha sonra paytaxta gəlib və çətinliklə Moskvaya 
öyrəşib. Çox filmlərə çəkilsə də, nə mənzili, nə də pulu var-
dı. Uşaqlarını, əsl ailə dramını qoyub gəlmişdi və bu barədə 
danışmağı sevmirdi. Onusa sevirdilər. Qadınları cəlb etmək 

84
üçün yaramayan xarici görünüşü, dazlaşmış kəlləsi, solğun 
rəngi, xəstəhal arıqlığı ilə o, heç kəsi məftun etməyə çalış-
masa da. Lakin yer kürəsinin quru hissəsinin altıda birini 
tutan SSRİ adlı ölkənin qadınları ona heyran idilər. 
O cəmi 39 yaşında dünyanı tərk etdi. Onun ölümündən 
cəmi il yarım əvvəl qarşılaşdıq. O vaxt onun cəmi 37 yaşı 
olsa  da,  çox  qoca  görünürdü.  Qoca  demək  azdır!  Dazbaş, 
qədim allah Savaof! Mənim o zaman çəkildiyim film “Uzaq 
meridianda görüş” adlanırdı. Çəkilişlər Moskva yaxınlığın-
da, Çernoqolovkada keçirilirdi. Məhz orada Vladislav Vats-
lavoviç mənim qapımı döyən tale oldu. 
Amma hər şey barədə ardıcıllıqla.
“Çili  epopeyam”  kədərli  sonluqla  başa  çatsa  da, 
“Mosfilm”də  məni  “xarici  qız”,  “özgə  planetdən  gələn” 
ampluasında görürdülər. 1976-cı ildə “Belarusfilm” studiyası 
Mitçell Uilsonun romanı əsasında “Uzaq meridianda görüş” 
teleserialını  çəkəndə  məni  amerikalı  Evelin  roluna  təsdiq 
etdilər.
Sovet  İttifaqında  Uilson  tərəqqipərvər  müəllif  kimi  qə-
bul edilirdi. O, 1975-ci il Helsinki sazişlərinin ruhuna uy-
ğun olaraq Amerika və sovet nüvə alimlərini düşmən kimi 
deyil, həmkar kimi göstərirdi. Bəsit və o qədər də maraq-
lı  olmayan  romanın  süjeti  əsasında  yazılmış  ssenaridə  so-
vet-Amerika əməkdaşlığına böyük yer verilmişdi. Fizik Ni-
kols  Rennet  SSRİ-yə  gəlir.  Burada  onu  bir  sıra  ciddi  elmi, 
həm də əxlaqi problemlərin həlli, başlıcası isə qarşılaşacağı 
böyük məhəbbəti gözləyir. Sovet kinosunda ilk dəfə olaraq 
müasir amerikalı obrazı bu qədər humanist və müsbət idi. 
Filmdə  Vasili  Lanovoy,  Janna  Bolotova  oynayırdılar, 
Rennet  roluna  isə  Vladislav  Dvorjetski  dəvət  olunmuşdu. 
Bu təsadüf deyildi. Uilson öz qəhrəmanını belə təsvir edir-
di: “O, öz hesablamalarından ayrılanda və stulun arxasına 
söykənəndə, onun arıq və üzgün siması elə ciddiliklə nəfəs 
alır,  elə  qəm  və  ağrı  ilə  dolu  olurdu  ki,  sanki,  o,  gülüm-
səməyi bacarmır. Lakin elə ki, gülürdü, bu heyrətamiz gü-
lüşdə  kədərin  bütün  izləri  itir  və  o,  nadinc  oğlan  uşağına 
oxşayırdı”.

85
Bulqakovun “Qaçış” romanındakı general Xludov – Dvorjetskidir. 
Başqası olmayıb və olmayacaq

86
Əlbəttə,  mənə,  təzə  çəkilməyə  başlayan  aktrisaya  məşhur 
Dvorjetskini çəkiliş meydanında görmək maraqlı idi. Axı, yal-
nız böyük aktyorun yanında olmağın özü artıq gözəl məktəb-
dir. 
Həm  də  “Çili  üzərində  gecə”dən  sonra  mən  çox  sevinir-
dim ki, epizodik rol da olsa, məni yeni filmə dəvət ediblər. 
Çəkilişlərə yüksək əhvali-ruhiyyə, tam ümidlə gedir, bütün 
vaxt ərzində özümü inandırırdım: “Hər şey yaxşı olacaq. Mə-
nim  çəkilməməyimlə  bağlı  sərəncam  yoxdur”.  Hadisələrin 
necə  inkişaf  edəcəyini  bilsəydim!  Yox,  belə  bir  hadisəni  əl-
bəttə ki, əvvəlcədən görə bilməzdim – ümumiyyətlə, heç kim 
bacarmazdı.
Beləliklə, soyuq noyabr axşamında, Moskvaya ilk qar düşən-
də, mən Çernoqolovkaya – nüvə fizikləri şəhərciyinə gəldim.
Həmin yerə axşamdan keçmiş çatdım və dərhal ikinci rejis-
sorun əlinə düşdüm. O, hələ Çernoqolovkaya gəlməmiş quru-
luşçu rejissoru əvəz edirdi.
Marina  Nikolayevna  adlandıracağımız  köməkçi,  qırx  yaşlı 
boy-buxunlu  qadın  idi.  Məni  dərhal  kostyumçunun  otağına 
apardı və amerikasayağı geyindirmək üçün geyim axtarmağa 
başladılar. 
Mən onun yanında əynimi dəyişməli oldum. Qeyd etmək la-
zımdır ki, o vaxt mini-ətəklər dəbdə idi, sviteri isə büstqaltersiz 
geyinirdilər.  Mən  bu  qadından  qətiyyən  çəkinmədən,  əynimi 
dəyişdim. 
Biz bir neçə variantı sınadıq, amma heç biri onun xoşuna gəl-
mədi. 
- Yox, bu yaramaz. Bu da pisdir. Çıxart. Gəl, bunu yoxla, - 
məni tamamilə təngə gətirdikdən sonra qərara gəldi: - Qulaq 
as, bəlkə geyinib gəldiyin paltarda çəkiləsən? Bu, tamamilə 
amerikasayağıdır. 
Mən buraya gəldiyim paltarda qaldım: qısa ətəkdə və çıl-
paq bədənə geyindiyim nazik sviterdə.
Artıq axşamdan keçmişdi və Marina Nikolayevnanın san-
ki yol yorğunu olan, üstəlik yeni yerə hələ düz-əməlli öyrəş-
məmiş qıza yazığı gəldi və məni öz nömrəsinə dəvət etdi:
- Gedək, mənim otağımda heyva mürəbbəsi ilə çay içək.

87
Moskvadan  uzaq,  balaca  şəhərcikdə  bu  vaxtlar  işləyən 
kafe, yaxud ərzaq mağazası tapmaq mümkün deyildi. Burada 
isə ətirli heyva mürəbbəsi ilə çay, qış gecəsinin qaranlığında 
kiçik ada və çəkiliş qrupunda bir çox məsələləri həll edə bilən 
qadın! Mən sadəcə olaraq xoşbəxt idim.
Marina  çayı  dəmləyənə,  buterbrodlar  hazırlayana  və 
mürəbbə bankasını çıxarana kimi, mən ona maraqla baxa-
raq  düşünürdüm:  “Necə  də  gözəldir!  Zövqlə  geyinib. 
Özünə  baxandır”.    Ümumiyyətlə,  o,  belarusa  oxşamırdı 
– mən isə çəkilişlərdə əyalətdən olan adamlarla görüşəcə-
yimə  hazırlaşmışdım.  Marina  sadədil  əyalət  qadınına  qə-
tiyyən oxşamırdı. Mənim nədənsə ona yazığım gəldi. “İşə 
bax,  -  düşünürdüm,  -  bəxti  gətirməyən  aktrisalar  beləcə 
rejissor köməkçiləri olurlar”. Gəncliyə xas olan iddialı yel-
beyinliklə özümə vəd etdim ki, mən heç vaxt belə olmaya-
cağam.
Bu arada, Marina həssaslıqla mənə qulluq edirdi. O, fa-
siləsiz  olaraq  saçlarımı  tumarlayır  və  deyirdi:  “Sənin  bu 
uzun  saçlarınla  nə  edəcəyik?  Sabah  tezdən  qrimçinin  ya-
nına getmək lazım gələcək”. Mənə elə xoş idi ki! Mən heç 
bir  təhlükə  hiss  etmirdim.  Bunu  kişi-rejissor  edəndə  ayrı 
məsələdir, qadın sığallayanda isə ayrı.  Xüsusilə bunu zə-
rifliklə, bacı, ana kimi edirsə.
Mən çay içdim, yemək yedim.
- İndi isə meyvə arağı. Çaydan sonra əladır. Məndə çox 
dadlı evdə hazırlanmış meyvə arağı var, dadına bax.
Mən  tamamilə  ləms  düşdüm,  meyvə  arağından  qızar-
dım.  Məni  belə  yaxşı  qarşılayan  gözəl  qrupa  düşdüyümə 
elə sevinirdim ki. 
Marina çarpayıda oturmuşdu, mən isə kamodun yanın-
da, stulda. 
-  Bəsdir  mənə  “siz”  dedin,  -  o,  nəyəsə  sevinirmiş  kimi 
səsləndi və əlini mənə uzatdı. – Gəl, biz səninlə bruderşaft 
içək. Yaxın gəl.
Bilirdim  ki,  ona  “sən”  deyə  bilməyəcəyəm,  amma  bu 
gözəl  qadını  incitmək  istəmirdim,  ona  görə  də  çarpayıda 
oturdum.  Biz  əllərimizi  “bruderşaft  üçün”  qovuşdurduq 

88
və o, məni öpdü.
Bu, qətiyyən dost öpüşü deyildi. Belə öpüşdən gərildim 
və yüngülvari qorxdum. 
İndi  həyatımız  elə  dəyişib  ki,  heç  kimi  qeyri-ənənəvi 
seksual  orientasiya  ilə  heyrətləndirmək  və  şoka  salmaq 
mümkün deyil. Gey-paradlar açıqca gedir, lesbiyanların öz 
klubları  mövcuddur.  Lakin  sosializm  dövründə  belə  şey-
lərə tamamilə başqa münasibət vardı. Bundan utanır, nəin-
ki  normadan  kənara  çıxmaq  kimi  baxır,  ən  böyük  əxlaq-
sızlıq hesab edirdilər.  Bunu gizlədir, ört-basdır edirdilər, 
uzun müddət homoseksualizmi qanunla cəzalandırırdılar. 
Qeyri-ənənəvi  orientasiyalı  insanlar  haradasa  yaxınlıq-
da  olsalar  da,  sanki  başqa  bir  planetdə  yaşayırdılar.  Bu 
hadisəyə  qədər  isə  mən  ağlıma  da  gətirməzdim  ki,  həyat 
yolumda seksual azlığın nümayəndəsi ilə qarşılaşacağam. 
Özü də o mənimlə maraqlanacaq. 
Ziyalı  sovet  ailələrindən  olan  qızlar  Svetayeva,  Axma-
tova,  Pasternakın  məhəbbətin  titrək  hisslər  kimi  qələmə 
verildiyi poeziyası ilə böyümüşdülər. Məhəbbətə pərəstiş 
edirdik. Ondan məhrum olmaq, sevməmək zəiflik göstəri-
cisi idi. Hər kəs hökmən öz sevgisini  tapmağa çalışırdı – 
amma ənənəvi forma və normalar çərçivəsində. “Bircinsli” 
aşiqlik bizim dəyərlər sisteminə qətiyyən uyğun gəlmirdi.
-  Sən!  Mənə  sən  de!  –  Marina  təkid  edir  və  hissiyyatla 
əlimi tumarlayırdı. – Nə gözəl dərin var! Sənin dərin atlaz 
kimidir.
Belə komplimentdən sonra başa düşdüm ki, getmək la-
zımdır.
Mən  getməliyəm,  -  durmağa  cəhd  etdim.  –  Hər  şeyə 
görə sağ olun.
Amma o, mənim əlimi buraxmırdı. Hiss edirdim ki, iliş-
mişəm. Hadisələrin belə inkişafı məni heç açmırdı. Məsələ-
ni necə çözməliyəm? Özüm də başa düşmürdüm. Mən onu 
incitmək istəmirdim, hər şeyi sakitcə bitirməyə çalışırdım.  
Amma necə? Elə suallar var ki, onları birbaşa, müqəddimə-
siz-filansız vermək olmur axı... Mən beynimə gələn ilk və 
ən axmaq sualı verdim: 

89
Nə mən, nə də Dvorjetski bir neçə saatdan sonra 
başımıza nə gələcəyini bilmirdik

90
Deyin, mən sizin xoşunuza gəlirəm?
O istək dolu xırıltılı səslə “bəli” dedi. Adətən kişilər belə 
səslə sevgi etirafını edirlər. Amma mən hələ də nəyisə başa 
düşmədiyimə ümid edirdim. Bəlkə mən sadəcə olaraq insan 
kimi onun xoşuna gəlirəm?
- Yəni necə xoşunuza gəlirəm?
- Sən mənim tale kimi xoşuma gəlirsən. Sən – mənim ta-
leyimsən!
Amma mən belə tale istəmirəm! Mən bunun əleyhinəyəm! 
Birdən yerimdən qalxdım. Güllə kimi nömrədən çıxaraq, zəh-
lətökən  kişinin  təcavüzündən  xilas  olan  kimi,  qaçıb  qurtul-
dum. O, bütün mehmanxana boyu ardımca qışqırdı:
- Dayan, səfeh qız! Mən sənə izah edərəm! Səfeh, qaçma! 
Niyə belə axmaqsan?!
Nömrəmdə  qapını  arxadan  bağladım  və  uzun  müddət 
özümə gələ bilmədim. Sarsıntı keçirdiyimdən, gecə gözümə 
yuxu getmədi. Yuxuda   da nə görsəm yaxşıdır? Marina Ni-
kolayevna mənə sataşır, üstəlik o qadın deyil, qadın paltarı 
geymiş kişidir! Qorxu filmlərini xatırladan yuxudan ayılanda 
bu  çətin  vəziyyətdən  qurtulmaq  yolunu  bilmirdim.Yenidən 
yuxuya getdikdə isə təkrar həmin yuxunu gördüm.
Səhər mən əlbəttə ki, hazır deyildim. İlk çəkiliş günündə, 
özümü gücsüz, inamsız hiss edirdim. Görəsən işləyə biləcək-
dimmi?  Üstəlik,  qorxurdum,  görəsən,  Marina  Nikolayevna 
özünü necə aparacaq?
Rejissor hələlik gəlməmişdi: o, hələ Minskdə idi, hansısa 
səbəbdən yubanırdı. Marina çəkiliş meydanının əsl sahibəsi 
kimi  çıxış  edirdi.  Mən  gələn  kimi,  o,  bütün  diqqətini  mənə 
yönəltdi və operatora göstəriş verməyə başladı:
- Feliks! Gör necə məftunedici təbəssümü var, oradan çək-
mə, çəkmə. Rakursu dəyiş. İşıq ver bura. Zəif işıq ver.
O, mənim ətrafımda fırlanır, bütün meydançanı mənə uy-
ğun qururdu, elə bil yaxınlıqda başqa birisi yox idi. Meydan-
çada, yaxınlıqda isə Dvorjetskinin özü dayanmışdı. Elə ekran-
da gördüyüm kimi: iki göl kimi gözlər, sifətin yarısı boyda iki 
burulğan. Adama  elə  gəlirdi  ki,  sənin  daxilinə  nüfuz  edir... 
Utandığımdan üzüm qırmızı ləkələrlə örtülmüş,  qıpqırmızı 

91
qızarmışdım: “İlahi! İndi hamı fikirləşəcək ki, mən də bunun 
tayıyam! İlahi, mən nə edim?”
Dvorjetski kresloda oturmuşdu, diqqətlə qarşısına baxırdı, 
sanki baş verənləri duymurdu, sonra ayağa qalxdı və dedi:
- Marina, gəl işləyək. Qız da başlayacaq.
Düşündüm: “İlahi, mənim bu filmdə həyatım necə drama-
tik başlayır”.
Fasilə  elan  olunan  kimi,  yeməkxanaya  qaçdım.  Səhnələr 
Çernoqolovkadakı elmi institutlardan birində çəkildiyindən, 
bizə orada bir neçə otaq ayrılmışdı. Heç kəs bizim üçün süfrə 
açmağa  hazırlaşmırdı.  Amma  sovet  dövründə  nüvə  şəhər-
ciyindəki  qapalı  elmi  müəssisənin  yeməkxanasında  məhru-
miyyətlərə öyrəşmiş kino işçiləri yaxşıca nahar edə bilərdilər. 
Ən çox ondan qorxurdum ki, Marina Nikolayevna arxam-
ca  qaçıb  gələr.  İnstitutun  uzun  dəhlizləri  ilə  gedəndə  hətta 
arxadan onun addımları qulağıma gəldi və ürəyim sıxılmağa 
başladı. Yeməkxanada kassaya növbəyə durdum və bu anda 
arxamda Vladislav Vatslavoviçin səsi eşidildi:
- Nədir? Onun sənə gözü düşüb?
Rahatlıqla geri döndüm, iki dərin gölü xatırladan gözlərə 
baxa-baxa şikayətləndim:
- Bilirsiniz, dünən dəhşətli hadisə yaşadım. Bu fövqəladə 
hadisə idi! Güclə qaçıb qurtuldum.
- Aydındır,  mənə  heç  nə  danışma.  Sənin  senturionun  ol-
malıyam. Deməli, belə. Bu axşam səni öz yanıma yox, məni 
qonaq çağırdıqları yerə dəvət edirəm. Mənimlə gedəcəksən. 
Çəkilişlər 5-də bitir, sənin dalınca 5.10-da gələcəyəm. Sənə 10 
dəqiqə bəsdir?
-  Bəli!  –  demək  olar  ki,  qışqırdım.  –  Elə  çəkiliş  qurtaran 
kimi də gedə bilərik!
- Yox, mən çəkilişdən gedə bilmərəm, -dedi. – Amma 5.10-
da sənin dalınca gələcəm. Sən hansı nömrədəsən?
Mən nömrəmi dedim.
Çəkiliş  günü  qurtaran  kimi,  güllə  kimi  pavilyondan  çıx-
dım. Paltomu düymələyə-düymələyə, küçəyə atıldım. Artıq 
hava qaralsa da, küçə işıqlarını yandırmamışdılar. Yolu ins-
titutun uzun binası işıqlandırırdı. Pəncərənin işıqları yenicə 

92
yağmış noyabr qarının üstünə süzülürdü. Heç şəhər havasına 
oxşamırdı. Yaxınlıqda böyük meşə massivinin olması duyu-
lurdu. Bu dərhal əhval-ruhiyyəmi düzəltdi. 
Vaxtım çox az idi. Duş qəbul etmək, sviterimi dəyişmək 
istəyirdim,  hər  halda  hava  soyuyurdu.  Həm  də  Moskvaya 
zəng  etmək,  Alyoşaya  Dvorjetski  ilə  tanışlığımdan,  onun 
məni qonaq dəvət etməsindən danışmaq istəyirdim. Marina 
haqqında heç nə demək fikrim yox idi. Onu pis yuxu kimi az 
qala unutmuşdum. 
Qonaq otağına girən kimi, bir saniyənin içində paltarımı 
soyunub,  saçlarımı  dəsmala  bükərək,  duşun  altında  dur-
dum.  Vanna  otağında  həmişə  mahnı  oxuyurdum.  Özümsə 
götür-qoy  edirdim,  Vladislav  Vatslavoviçdən  nəyi  soruşa-
cam  –  axı  o,  böyük  aktyor  idi!  “Ay,  ana!”  çığıraraq,  buzlu 
suyu  başıma  əndərib,  tez  özümü  ovuşdurdum.  Şəhər  kə-
narındaki  evlərin  borularında  su  buz  kimi  olur.  Yorğunlu-
ğu da götürür. Dəsmala bürünərək, saçımı qurutmaq üçün 
otağa qaçanda yerimdə dondum: Marina mənim çarpayımda 
qaşqabağını sallayıb oturmuşdu. 
- Hə, nədir, - ölgün səslə dedi, - səni Dvorjetskinin yata-
ğında axtarmaq lazımdır?
- Necə cürət edirsiniz? Xahiş edirəm, çıxın!
İçimdə  hər  şey  qırıldı.  Çəkiliş  meydançasında  münasi-
bətlərin  aydınlaşdırılmasının  yeni  raundu  başlayır.  Roman 
Karmenlə  olan  əhvalat  yaddaşımda  hələ  yaşayırdı.  Burada 
da həmin şey... Yalnız əsas surətlər, eyni cinslilərlə əvəzlən-
mişdi.  
Birdən  Marina  çarpayıdan  qışqıraraq  qalxdı:  “Məni  tərk 
etmə! Bütün kişilər - əclafdır! Görərsən, biz bir-birimizi necə 
sevəcəyik, sən hələ sınamamısan... Sən bilmirsən!..”
O, mənim çiyinlərimi öpməyə, məni qucaqlamağa başla-
dı. Birdən dizi üstə çökərək, mənim ayaqlarımı qucaqladı.
Mən elə qışqırdım ki, elə bil yanğın başlayıb: “Qalxın, dər-
hal qalxın!! İlahi! Bu nədir belə?!”
Mən gah hönkürən Marinanı döşəmədən qaldırmaq istə-
yirdim, gah da qorxu içində dəsmaldan yapışırdım ki, onu 
mənim əynimdən dartıb salmasın.

93
“Tanış olun, Bembi”, - Dvorjetski bayramsayağı bəzənmiş masa-
nın arxasında oturanlara məni belə təqdim etdi

94
Elə bu anda dəhlizdən Dvorjetskinin səsi eşidildi:
- Qızlar, siz elə möhkəm qışqırırsınız, qorxuram ki, milis bu 
səs-küyə gələ. Marina, gəl çıxaq, qıza geyinməyə mane olmayaq. 
Sənin isə ordudakı kimi 45 saniyə vaxtın var, - mənə işarə etdi.
-  Mən  heç  yerə  getmirəm,  -  Vladislav  Vatslavoviçin  hündür 
qamətinin arxasınca çıxan Marina donquldandı.
Mən tək qaldım. Deyəsən, hətta 45 saniyəyə yox, 5 saniyəyə 
geyindim. Cizgi filmindəki kimi hərəkət edirdim. Palto və şarfımı 
götürüb, gedə-gedə geyinərək, qapını örtdüm. Mənim qonaqları-
mı aparan liftin uğultusu yaxınlıqda eşidilirdi. Düşdüyüm əsmə-
cəli vəziyyət liftin qayıtmasını gözləməyə imkan vermədi. Sürətlə 
pilləkənlərlə vestibülə düşdüm. Aşağıda heç kim yox idi. 
Küçəyə  çıxdım.  Şaxta  daha  da  güclənmişdi.  Amma  soyuğu 
hiss  etmirdim. Arxamda  qapı  açıldı  və  astanada  qış  papağının 
qulaqlarını açmış Dvorjetski göründü. Mən onun hündür qamə-
tinə baxdım və qəfildən ürəyim sıxıldı. 
- Saçlarını şarfla bağla, başının üstündə istilik elektrik stansiya-
sı kimi buxar buludu yaranıb, - o, gülə-gülə dedi və mehmanxa-
nadan əks tərəfə getdi.
-  Hə,  mən  axı  saçımı  qurutmamışam,  pilləkənlə  qaçmışam, 
ümumiyyətlə, hə... – nəsə dolaşıq cavab verdim və çalışdım ki, 
onunla ayaqlaşam.
Gəldiyimiz mənzil adamla dolu idi. Hamı məşhur aktyoru öz 
gözlərilə görmək istəyirdi. Öz uzun paltosu ilə astanada peyda 
olan kimi, kimsə astadan fit çaldı: “Həqiqətən Xludovdur”. Mə-
nim  ürəyim  yenidən  sıxıldı  –  o,  mehmanxanadan  çıxanda  bu, 
mənim də gözümə dəymişdi. Bilmirəm, palto, yaxud şinel bu ox-
şarlığı daha da gücləndirirdi. Hətta zarafat edib, güləndə də göz-
lərində elə bir faciəvilik vardı ki... Mən onun dramını duyurdum.
Amma ətrafda hamı şənlənirdi. Mənim yoldaşımı alqışladılar, 
mənə isə maraqla baxırdılar. 
- Bembi, - o, məni belə təqdim etdi.
- Deməli, maral balası,  - həm fizikə, həm də barda oxşayan 
saqqallı gitaraçı  bas səsi ilə dedi.   
- Keçin, xahiş edirəm, əyləşin, - ev sahibəsi dəvət etdi. Camaat 
yol verdi və biz üzərində qızardılmış kartof, salat, iki nimçədə 
duzlu balıq, kolbasa, pendir və araq düzülmüş masanın yanına  

95
keçdik. 
Masanın üstündə o qədər araq şüşəsi var idi ki, mən qorxdum: 
“Doğrudanmı bunların hamısını içəcəklər? Bəs sonra?”
- Çox sağ olun, - Vlad təşəkkür etdi.
Dvorjetski hamıdan xahiş etdi ki, ona Vlad desinlər.
- Qadınlar üçün isə sadəcə olaraq Vladik, - hamını süzdükdən 
sonra bildirdi.
Hamı razı halda özünə yemək qoymağa başladı, masa arxa-
sında yer tapmayanlara nimçələri oturanların çiyinləri üzərindən 
ötürürdülər. Kimsə artıq içməyə macal tapmışdı, kimsə spirtli iç-
kini stəkanlara, fujerlərə, qədəhlərə süzürdü. Hətta bir neçə təmiz 
mayonez bankası da vardı (onlar eynilə indi yoqurt satılan ban-
kalara oxşayırdılar).
- Tost, tost! Vladik, tost deyin.
Vladislav Vatslavoviç ayağa qalxdı və qısaca dedi:
- Məhəbbət naminə. Bir də bizimlə olanların sağlığına.
Məclis təqdiredici tərzdə uğuldadı.
- Məhəbbət naminə, məhəbbət naminə... – müxtəlif tərəflərdən 
eşidilirdi.
Mən öz qədəhimə toxunmadan, ciddi-cəhdlə “olivye” salatına 
girişmişdim.
- Sən niyə içmədin? – ciddi surətdə mənə baxıb, Vlad soruşdu.
- Mən xoşlamıram.
- Xoşlayırsan, xoşlamırsan, insanlara hörmət etmək lazımdır, - 
Vlad sakitcə təkid edirdi. 
O,  özünə  qızardılmış  kartof  qoydu,  yaxınlıqda  əyləşmiş  qa-
dınların kimisi ona turşuya qoyulmuş xiyar, kimisi duzlu balıq, 
kimisi də həvəskar kolbasası təklif etməyə başladı. Qarşıda əy-
ləşmiş və artıq çoxdan “dəmlənmiş” gombul qadın ağlını itirmiş 
gözlərilə həyasızcasına nəzər salaraq, masanın o başından içində 
donuz piyi olan nimçəsini uzatdı:
- Vlad, sarımsaqlı donuz piyi ilə qüvvətlənək? Soyuqdur...
- Nadya, özünü ədəbli apar, - yanında oturmuş kişi onun ipini 
çəkdi.
- Gəlin, sizin istedadınız naminə içək, qoy sizin bütün rolları-
nız baş rollar olsun, sağ olun və hər kəs sizi sevsin! – ev sahibəsi 
təklif etdi.

96
- Həm də lovğalanmasın və belə sadə qalsın, - Nadya hün-
dürdən əlavə etdi.
- Sağ olun, çox sağ olun, - Dvorjetski təşəkkür etdi. Və yeni-
dən məndən soruşdu: - Sən bu sağlığa da içməyəcəksən?
-  Bəs  siz  niyə  donuz  piyi  götürmədiniz?  –  gözlənilmədən, 
özüm də öz kobudluğuma heyrət edərək soruşdum. – Bilirsiniz, 
mən indi gedəcəyəm, ötən gecə pis yatmışam.
- Mən də gedəcəyəm. Bu qədər çox adam olacağını gözləmir-
dim.  Onlar  bizsiz  də  şənlənəcəklər.  Məndən  iki  dəqiqə  sonra 
çıxarsan.
O, ayağa qalxdı və əllərini iki dəfə ciblərinə apardı. Belə təəs-
sürat yaranırdı ki, o, kibrit, yaxud alışqan axtarır. “Bizdə masa 
arxasında çəkirlər”, sözlərinə əhəmiyyət vermədən dəhlizə çıx-
dı. 
İki dəqiqə sonra mən də qalxdım. Astanada o, üç qadının ara-
sında dayanmışdı. Papağını artıq başına qoymuşdu, paltosunu 
isə məlum deyil, haradansa peyda olmuş gombul Nadya möh-
kəmcə tutmuşdu.
- Yox, getməyəcəksiniz! – öz “qarpız”ları ilə ona söykənən, 
Nadya təkrar edirdi.
- Qızlar, sabah bizim çəkilişlərimizdir. Birinci növbədə....
- Nadka, paltonu ver, - ev sahibəsi ciddi əmr etdi. – Görmür-
sən, gedirlər?
Bu anda o, mənə baxdı.
- Hə, aydındır, necə növbə olacaq! – Nadya incikcəsinə mı-
zıldandı və gedərkən Dvorjetskinin paltosunu mənə uzatdı. O, 
asılqandan mənim paltomu götürdü və biz paltarlarımızı bir-bi-
rimizə verdik. 
Dinməzcə küçəyə çıxdıq. Vlad gözlənilmədən söylədi:
- Şarfı boğazından aç, başını bürü. Çox soyuqdur.
- Yox, saçım çoxdur, mənə istidir.
- Sənin şarfın çox gözəldir və toxunuşu maraqlıdır. Kim bunu 
sənə toxuyub?
- Özüm, - cavab verdim. – Uşaqlıqda dayəm öyrədib toxuma-
ğı, indi vaxtım olanda və ya maraqlı saplar əlimə düşəndə, tez 
toxuyuram.
- Başa düşmədim, nənən öyrədib?

97
İnsanları evlərindən quldursayağı belə qovurdular

98
- Xeyr, nənəm yox idi. Dayəm – nənəm kimi idi.
- Bəs nənələrin hanı? Ölüblər?
-  Nənələrim  həbs  olunmuşdular.  Onlardan  biri  fars  qızı  idi. 
Onun əri – mənim babam Roman – Kuban kazak ordusunun dö-
yüşçüsü 1912-ci ildə çar ordusunun İran yürüşündə iştirak edib, 
oradan əsir yox, sevimli qanuni arvadını gətirmişdi. Onu əzizləyir, 
gəlincik kimi geyindirirdi. Ailəsi varlı idi.
Adı – Nuşami idi, fars dilindən tərcümədə “xoşbəxtlik” demək-
dir, xaç suyuna salınarkən adını Nataliya qoymuşdular. Üç uşaqla-
rı doğulmuşdu. Mənim gələcək anam sonbeşikləri idi.
İnqilabçılar gəldilər və 1927-ci ildə onların hamısını “düşmən 
element”  kimi  tutdular  və  qışın  oğlan  çağında  hərəsini  bir  yerə 
apardılar. Yalnız ən kiçiyi, üçyaşlı qızcığazı saxlayıblar. O, ayaq-
yalın anasının dalınca qaçıb. Nuşami-Nataliya öz keçə çəkmələrini 
onu aparan xizəkdən, şaxtada anasınan arxasınca qaçan ayaqyalın 
qızına atıb. Onu heç hara apara bilməyiblər – yolda donvurmadan 
ölüb. Onun rus “xoşbəxtliyi” bax, beləcə sonuclanıb.
İkinci nənəm isə Ploskdan olan polyak qadın idi. Onu 1947-ci 
ildə həbs ediblər.
Mən ona, tanımadığım insana ailə sirlərini danışırdım. Mənim 
etimadımı necə qazana bilmişdi? Biz elə hey gedirdik, gedirdik. 
Artıq  mehmanxananı,  parkı,  ins-cins  olmayan  küçələri,  icraiyyə 
komitəsinin binasını arxada qoymuşduq. Mən hey danışır, bu qey-
ri-adi, yadplanetliyə oxşayan adam isə qulaq asırdı. 
Birdən hiss etdim ki, donuram. Hətta titrəməyə başladım. Diş-
lərim bir-birinə dəyirdi.
-  Bu  soyuqdan  deyil,  yaşadıqlarına  görədir,  -  Vlad  əminliklə 
söylədi.
- Axı bunları mən yaşamamışam. Onlar yaşayıblar.
- Sən, sən, - həmsöhbətim tərəddüd etmədən təkrarladı. – De-
dim axı, araq içmək lazım idi, - əsəbiliklə məni məzəmmət etdi.
Şükür tanrıya, biz artıq mehmanxanaya çatmışdıq. 
- Gedək mənim otağıma, sənə qızınmaq lazımdır.
Biz Vladislav Vatslavoviçin nömrəsinə qalxdıq, o, bütün yolbo-
yu təkrarlayırdı:
- İşə bax, polşalı və fars qızı. Nəsə hiss edirdim...
Nə hiss etdiyini o, demədi. Mən isə soruşmadım. Başqa şey so-

99
ruşdum:
- Bəs nə üçün siz məni orada Bembi adlandırdınız?
- Bu gün sən mənə tərəf dönəndə, gözlərin hürküdülmüş maral 
balasının gözlərinə oxşayırdı. Bax belə, Bembi.
Biz  onun  otağına  girdik.  Bu  otaq  mənimkindən  böyük  idi, 
amma əslində heç nə ilə fərqlənmirdi. Yalnız geniş idi və yazı ma-
sası qoyulmuşdu. Masanın, stulların üstündə çoxlu kitab və kağız-
lar vardı. Stulda oturmağım üçün o, üstündəki kitabları götürdü. 
Bunlar fantastların kitabları idi: Bredberi, Azimov, Stanislav Lem...
- Nədir, məğrur polşalı, araq içəcəksən? – gülməli tərzdə soru-
şaraq, ancaq özünə süzdü.
- İçəcəm, - mən meydan oxuyurmuş kimi cavab verdim.
- Jeszcze Polska nie Zginela – o, polyak dilində elan etdi.
- Kiedy my zyjemy, - tanış ifadəni göydə tutdum və kiçik qə-
dəhdəki soyuq arağı başıma çəkdim.
Gözləyirdim ki, araq acı və yandırıcı olacaq. Xoş olmayan hiss-
lərə hazırlaşmışdım. Amma o soyuq və hətta şirintəhər idi. Qətiy-
yən acı deyildi. 
- Sizin şüşədəki doğrudan araqdır? – soruşdum. – O nəsə dadlı-
dır. İlk dəfədir ki, bu, mənim xoşuma gəlir.
- Çünki mən sehrbazam. Məndəki odlu su ən yaxşısıdır. – O, 
onsuz da iri olan gözlərini genişləndirdi və “Sannikovun torpağı” 
filmindəki qəhrəmanına oxşadı. 
- Siz sehrbaz deyilsiniz, - mən də Vlad kimi gözlərimi geniş-
ləndirərək, elə onun kimi təkrar etdim. Kiçik dozaya baxmayaraq, 
araq mənə təsir edir, xumarlanırdım.  Mən artıq qızınmışdım.– Siz 
sehrbaz deyilsiniz, siz başqa planetdən gəlmisiniz, - ağzımdan qa-
çırdım.
O,  elə  qəhqəhə  çəkdi  ki.  Mən  tez  fikrimi  düzəldərək  “başqa 
planetdən  gələnə  oxşayırsınız”  desəm  də,  Vlad  gülməyə  davam 
edərək, söylədi: 
-  Mən  başqa  planetdən  gələnə  oxşayıram?  Nəyə  görə?  Mənə 
bunu hec vaxt söyləməyiblər.
- Bəs necə, - indi artıq mən qəhqəhə çəkirdim, - sizin belə böyük 
alnınız var, saçlarınız tökülüb, onların, havaya görə saçları olmur 
axı, gözləri irəli çıxır... – mən sərxoşluqla sadalayırdım.
- Qulaqlarım isə arxadadır, - Vlad əlavə etdi, - çünki orada hava 

100
yoxdur, sən necə deyirdin? Hə, havaya görə. Bax belə. Mənim yer-
dəki bacım, gəl mənim yoxsul planetimin şərəfinə içək... – Biz 
yıxılana kimi güldük. Qədəhlərimizi toqquşdurduq.
- Mənim atam da fantastikanı sevirdi. Nişanlım da sevir, - ki-
tablara baxaraq dedim. 
- Bəs nə üçün sevirdi? İndi yoxsa sevmir?
- Bilmirəm. Bəlkə də sevir. O, bizdən gedib.
- Nə vaxt gedib? – Vladislav Vatslavoviçin sifəti ciddiləşdi.
- Mənim beş, bacımın iki yaşı olanda.
- Bəs sonra?
- Heç nə. Anam yenidən ərə getdi. İndi biz üç nəfərik – yəni, 
üç bacıyıq. Onların da bir qızı doğulub.
- Bəs atalığın? Sən onu sevirsən? O, sizə yaxşı münasibət bəs-
ləyir?
- Mən atamı sevirəm.
- Sən atanı sevirsən? Nədir, indiyə kimi onu sevirsən? Axı, 
o, sizi atıb! – O sanki mənə təzyiq edir və üzümə baxırdı. Gözü-
nü qırpmadan baxırdı. Başa düşmürdüm ki, bu adi əhvalat niyə 
onu belə maraqlandırır.
- O ki, sizi atıb... İki balaca qızı... Bəs sən? Onu doğrudan se-
virsən? Sən onu bağışladın?
- O atmayıb, gedib. Və mən onu doğrudan da sevirəm.
Hər  ikimizi  bürüyən  yüngülvari  sərxoşluq  halı  harasa  uç-
muşdu. Sanki birdən ayılmışdıq. Elə bil ki, biz aramızdakı han-
sısa problemi həll etməli olan qohumlar idik. 
- Mən də getmişəm, uşaqlarımı tərk etmişəm, - boğuq səslə 
dedi.
Onun sifəti bu anda kəskin surətdə qocalmışdı. O, aşağı, diz-
lərinin  üstündə  tutduğu  əllərinə  baxırdı.  Mən  onun  gicgahın-
dakı  damarın  necə  vurduğunu,  qırçınlı  boz  pərdəyə  oxşayan 
uzanmış gözlərini görürdüm. 
İndi o danışırdı. Uşaqları, özü, tərk etdiyi arvadları haqqında 
danışırdı. Sanki danışdıqlarını min dəfələrlə içində təkrarlamış-
dı. Səsi də daxildən gəlirdi.
Bax,  mən  o  daxili  səsi  eşidirdim.  Düşünürdüm  ki,  mənim 
atam da yəqin beləcə öz günahlarını və ağrılarını dilə gətirir ki, 
içərisini dağıtmasın. Öz-özünə, ya da təsadüfi həmsöhbətinə - 

101
Vladimir Naumov (solda) – “Qaçış” filminin rejissoru həyat 
yoldaşı Natalya Beloxvostikova ilə. Sağda – “Oskar”lı Vladimir 
Menşov. Ərimi “Postskriptum” proqramının 15 illiyi münasibətilə 
təbrik etməyə gəliblər. 

102
vacib deyil.
Mən onda yəqin nadir hal kimi gördüm ki, günah kişiyə 
necə əzab verir. Onlar özlərinin necə cəlladı ola bilərlər. Qa-
dınların  zəhərli  danlaqları  bununla  müqayisə  edilə  bilməz. 
Qışqırmaq,  qalmaqal  salmaq  üçün  bəhanə  heç  nədir.  İnsan 
özü-özünü günahlandırır. Bir də onu gördüm ki, kişilər tam 
“əcl...” deyillər.
- Bax belə, sanki tövbə edirəm, - Vladislav Vatslavoviç özü-
nü saxladı. – Sən hər halda atanı xatırlayırsan? – pauzadan 
sonra soruşdu. – Heç nəyə baxmayaraq, sevirsən?
- Sizi də sevirlər. Onlar sizi çox sevir. Sizinlə fəxr edirlər. 
Sizi, qoyub getdiyinizə baxmayaraq, öz atanızı sevdiyiniz və 
onunla fəxr etdiyiniz kimi.  Biz axı hamımız ittiham edən və 
müttəhimlərik, - heç kimi mühakimə etmək olmaz, - inamla 
söylədim.
- Çox şey bilirsən...
- Bəli, çox, - qızğınlıqla etiraz edirmiş, yoxsa davam edir-
miş kimi dedim. – Bir də bilirəm ki, heç vaxt günah yalnız bir 
adamda olmur. İki nəfərdirsə, hər ikisi günahkardır.
- Bütün bunlardan sonra sən Bembisən? – Dvorjetski yum-
şaq səslə dedi. – Sən əsil İzergil qarısan.
Birdən onun sifəti əyildi, kül ələnmiş kimi bozardı. Nəhəng 
ovcunu  sinəsinə  sıxaraq,  yataqda  uzandı.  Və  ölürmiş  kimi, 
dondu. Mənə bir saniyəlik elə gəldi. Mən elə özümü itirdim 
ki, heç nə deyə bilmədim. O isə sanki qorxutmaq istəmirmiş 
kimi sakitcə dedi:
- Sən get. Halım pisdir.
- Necə yəni get? Heç hara getmirəm. Mən ancaq təcili yar-
dımı çağıracağam. 
- Yox, heç kimi və heç kimə, eşidirsən... - əvvəlkindən də 
sakit söylədi.
- Vladislav Vatslavoviç, - mən az qala ağlayırmış kimi, yal-
vardım. – Bu, ürəyinizdir. Mən yarımçıq təhsilli həkim kimi 
dəqiq deyirəm. Bu, bəlkə infarktdır. Qoyun mən aşağı qaçım. 
Təcili yardım lazımdır. 
- Sən yaxşısı budur, təhsilini başa vurmamış həkim kimi 
həb ver, - gözlərini açmadan, zarafat etdi. – Orada, masanın 

103
üstündə, dəftərin altındadır. 
Mən dərman şüşəsini götürdüm. Bu nitroqliserin idi. Mən 
hər şeyin ötüb keçməsi üçün tanrıya dua edərək, həbi onun 
ağzına  qoydum.  Baş  verənlər  mənə  hansısa  filmin  səhnəsi 
kimi gəlirdi. O, yataqda uzanmışdı, mən isə həbləri sinəmə 
sıxaraq, başının üstündə durmuşdum və sifətinə baxırdım.
Mən onun sözündən çıxmağa qorxurdum: birdən onunla 
bağlı hansısa xoşagəlməz hadisə ola bilər, yaxud onu roldan 
çıxararlar. Tanrı bilir, nəyə görə heç kimə heç nə deməməyimi 
tapşırdı. Digər tərəfdən isə əgər bu infarktdırsa, hər dəqiqə-
nin öz hökmü var. 
Xatırlamıram, bu sükut nə qədər davam etdi. Nəhayət, o, 
gözlərini açdı:
- Nədir, səni qorxutdum?
- Bəli, - qorxulu hər şeyin geridə qalması ümidilə səmimi 
cavab verdim.
- Sən təhsilini başa vurmamış həkim haqqında nə danışır-
dın?
- Mən əvvəllər tibb institutunda oxuyurdum. Anam istə-
yirdi  ki,  həkim  olum.  Mən  hətta  anatomiyadan  imtahan  da 
vermişəm, - onun danışmasından, rəng-ruhunun özünə gəl-
məsindən sevincək halda tez-tez dedim.
- Bəlkə anan doğrudan da haqlı idi?  Yaxşı, aydındır. Artıq 
gecdir. Get, yat.
- Bəs siz? Özünüzü necə hiss edirsiniz?
- Artıq  yaxşıyam.  Mən  də  təhsilini  başa  çatdırmamış  hə-
kiməm. Görürsən, bizim nə qədər oxşarlığımız var.
Onun  sözlərindən  dəhşətli  dərəcədə  xoşallanırdım.  Belə 
bir dahi insandır, amma oxşarlıqlarımızın olmasını söyləyir. 
Elə bütün bu gecə mənə sehrli kimi görünürdü. 
Azdanışan, qapalı, yetkin, çox şeylər görmüş bu kişi bir-
dən öz həyat qapısını mənim üzümə açmışdı. Başa düşürdüm 
ki, qoyub getdiyi uşaqları, tərk etdiyi qadınları haqqında da-
nışdıqları onun sirləridir. Bu etirafın səbəbləri haqqında dü-
şünmədən  qürurlanırdım,  insan  hiss  və  həyəcanlarının  vəl-
vələsindən  isə mənim özümün ürəyimdə ağrı başlayırdı. 
-  Yaxşı,  get  yat,  -  Dvorjetski  təkrar  etdi.  –  Doyunca  yata 

104
bilməyəcəksən axı. Artıq saat dörddür.
Amma mən qətiyyən yatmaq istəmirdim.
- Qorxuram, bəlkə Marina Nikolayevna orada, qapının qar-
şısında gözləyir, - yalandan dedim. Mən onu bu halda qoyub 
getmək istəmirdim. – Mən sizin vəziyyətinizin tam qaydasın-
da olduğuna əmin olmayana kimi, yanınızda oturacağam. 
- Yaxşı, onda uzan, - o, gözlənilmədən təklif etdi. 
- Necə yəni? - anlamadım. – Harada uzanım?
- Bura uzan. O, çarpayıda mənim üçün yer etmək üçün bir 
az kənara çəkildi.
- Bilirsiniz... Mən noyabrın sonunda ərə gedəcəm, - ciddi 
surətdə dedim.
-  Lap  yaxşı.  Mən  səni  nikah  masasının  yanından  oğurla-
mayacağam. Nişanlın kimdir?
Mən ona Aleksey – Alyoşa haqqında danışmağa başladım.
- Zəhmət olmasa, pəncərəni aç və uzunboğaz çəkmələrini 
çıxart, - o, bir dəqiqəliyə sözümü kəsdi.
Doğrudan da stulda oturmaq rahat deyildi. Elə uzunboğaz 
çəkmələrimi də məmnuniyyətlə çıxarıb kənara atdım.
Pəncərənin yarısı boyda olan böyük sosialist nəfəsliyindən 
otağa daxil olan təmiz hava içərini tez bir zamanda soyutdu. 
Dvorjetski çarpayının örtüyünü mənə uzatdı.
Mən ayaqlarımı uzatdım, ədyala bürünüb, kürəyimin al-
tına  qoyduğum  yastığa  söykəndim.  Biz  çarpayıda  baş-ayaq 
uzanmışdıq.
Mən bu insana münasibətdə nədənsə minnətdarlıq qarışıq 
elə yaxınlıq, qohumluq duyurdum ki.  
Fiziki  yaxınlıq  belə  həyəcanlandırmır.  Bu,  mənəvi  yaxın-
lıq idi. Bir-birinə açılmış iki daxili aləm. Mənfəət güdmədən, 
gənclikdən, şöhrətdən, imkanlardan istifadə etmədən. Görür-
düm ki, o da bunu hiss edir. 
- Biz səninlə iki köhnə, xarab robot kimiyik, - o, zarafat etdi.
- Niyə köhnə? – mən heyrətləndim.
- Doğrudan da. Birimiz köhnə, birimiz yeni, amma hər iki-
miz xarabıq, - Vladislav Vasloviç dəqiqləşdirdi.  – Sən öz Al-
yoşanla şənbə günü tamaşaya gəl. Savva Kuliş kinoaktyor te-
atrında “Müqəddəs Antoninin möcüzələri”nə quruluş verib. 

105
“Qaçış” filminin rejissoru Vladislav Dvorjetski hər bir 
rolu ürəyindən buraxırdı. Ürəyi dözmədi...

106
- Gələrik, - vəd etdim.
Əlbəttə, biz tamaşaya getdik. Mən və gələcək həyat yolda-
şım.  Biz  Vladislav  Vatslavoviçi  gələcək  toyumuza  dəvət  et-
dik. Mən xoşbəxt idim ki, onlar tanış olublar – mənim sevimli 
Alyoşam və bir neçə gün ərzində mənə əziz olan insan. Mə-
nim Dvorjetskiyə olan hisslərim çoxtəbəqəli idi. 
Mən bizim açıq söhbətimizdən sonra çox tez yetkinləşdim. 
Biz  aktyor  həyatı  və  aktyor  aləmi  haqqında  çox  danışırdıq. 
Mən  ona  “Çili  üzərində  gecə”nin    başıbəlalı  çəkilişlərindən 
danışırdım, o, isə Floberdən sitat gətirirdi: “Heç vaxt pərəstiş 
etdiklərinizə yaxınlaşmayın – onların bütün zərləri barmaq-
larınızda qalacaq”.
- Bembi, bil ki, bir çox “dahilər” – kifayət qədər xırda və qi-
sasçı adamcıqlardır. Ümumiyyətlə, bizim peşəmiz vicdansız 
və alçaq peşədir. Ondan qaç, qurtul.
-  Necə  yəni?  Siz  kədərlisiniz,  ona  görə  belə  deyirsiniz. 
Nəyə  görə  alçaq?  –  Bu,  incəsənətdir!  İnsanlara  yaşamağa 
kömək  edən,  güc  və  qüvvə,  ilham  verən,  qəlbini  genişlən-
dirən yüksək incəsənət...
- Hə, hə, - o, mənim ehtiraslı monoloqumu yarıda kəsdi. – 
Qaç, Bembi, bu aləmdən get. Sən bacarmazsan.
-  Siz  demək  istəyirsiniz  ki,  mən  istedadsızam?  Mənim 
müəllimlərim səhv ediblər? –Hiddətdən, inciklikdən az qala 
hönkürəcəkdim. 
- Əlbəttə, yox, səfeh. İstedadlısan sən, istedadlısan. Amma 
istedadın çox fərdidir. Başa düş, aktyorlar çox asılı insanlar-
dır.  Onlar  rejissorlardan,  onların  arvadları  və  məşuqələrin-
dən,  rəhbərliyin  zövq  və  şıltaqlıqlarından  asılıdırlar.    Əgər 
tanınmış aktyor deyilsənsə, hətta aktyorlar üzrə assistentdən 
də.  Çünki  o,  sənin  fotoşəklini  aktyor  şöbəsindən  tapmaya 
bilər.  Onlar,  xüsusilə  aktrisalar  operator  və  işıqçılardan  da 
asılıdırlar. Elə çəkə bilərlər ki, özün-özündən utanarsan. Həm 
də başqasının sözlərini söyləmək öz nitqini inkişaf etdirmir. 
Hə, aktyora heç fikirləşmək də o qədər lazım deyil. Bu artıq 
rejissorun vəzifəsidir.
Taleyin Dvorjetskinin faciəvi şəxsiyyətini mənim həyatıma 
buraxdığı qısa müddət ərzində, o, mənə çox şey danışdı. La-

107
kin onun şəxsiyyətinin və aktyor aləmini tərk etmək haqqın-
da çağırışının təsiri çox boyük oldu. Demək olar ki, onun söy-
lədiyi kimi baş verdi. Mən kinodan getdim, o, isə həyatdan.
* * *
P.S.  Onda,  Çernoqolovkada,  qarlı  noyabrda  o,  hər  halda 
infarkt keçirmişdi və mən bunun səssiz şahidi olmuşdum.
O  vaxt  ölmədi.  Amma  ölüm  başı  üzərindən  asılmışdı. 
Ölüm onu il yarımdan sonra apardı. Həmin il yarım mənim 
ailə həyatı təcrübəmin zənginləşməsi dövrü oldu. Mən kino 
və  dostlarımı  unudaraq,  məmnuniyyətlə  özümü  bu  həyata 
həsr etmişdim, çünki bizim qızımız Daşa doğulmuşdu. Sonra 
isə  biz  xarici  ezamiyyətə  getdik.  Bir  neçə  il  sonra  qayıtdıq-
da isə aptekdə təsadüfən görüşdüyüm tanışımdan öyrəndim 
ki, Dvorjetski çoxdan həyatda yoxdur. Ölüm onu qastrolda, 
deyəsən  Qomeldə  yaxalamışdı.  O,  həmişəki  kimi,  uşaqları, 
qadınları, həyatı boyu sahiblənə bilmədiyi evi üçün pul qa-
zanırdı.
Danışırdılar ki, onu uzanmış vəziyyətdə deyil, masa arxa-
sında oturmuş halda tapıblar. O, başını kitabların və nə isə 
yazdığı  dəftərin  üstünə  qoyduğundan,  içəri  girənlər  elə  bi-
liblər ki, o, yuxuya gedib. Görünür, o vaxt mənim xoşbəxt tə-
sadüf üzündən yanında olduğum və xilasedici nitroqliserini 
verdiyim uzaq gündəki kimi, ölüm ona qəfildən yaxınlaşıb.
Onda mən dayanıb, nəfəsinə qulaq asaraq onu həyat üçün 
qorumuşdum. Görünür, tanrıya onu saxlamaq lazım imiş. O 
vaxt o, oğlunun Moskvaya gəlişini gözləyirdi və tanrı mənim 
şəxsimdə qoruyucu mələk göndərmişdi.
İl yarım sonra Qomeldə isə onun yanında heç kəs olmayıb.
Meyitin yarılması göstərdi ki, həmin sonuncu və məşum 
üçüncü infarkta kimi olan iki infarktı o, ayaq üstündə keçirib. 
Onların izi yeni idi və hələ axıra kimi sağalmamışdı.
Mən hətta ağlamadım. Bu xəbəri alınca mən sadəcə olaraq 
bir  müddət  tərpənə  bilmədim.  Mən  əvvəllər  eşitmişdim  ki, 
insanlar bəzən yerində donur və əlləri, ayaqları sözlərinə qu-
laq asmır. Həmin gün, aptekin pillələrində mən  bunu özüm 
yaşadım.  Mən  sadəcə  olaraq  çöməldim  və  anladım  ki,  nə 

qalxa, nə gedə, nə də hərəkət edə bilmirəm. 
Pillələrdə donmuşdum, yanımdan insanlar məni ötüb ke-
çirdilər. Kimsə canıyananlıqla soruşdu:”Ay qız, halın pisdir? 
Bəlkə  həkim  lazımdır?”  Mən  tərpənməyə  qorxaraq,  cavab 
vermirdim. Onun ürək ağrısı tutanda tərpənməyə qorxduğu 
kimi.
Rəfiqəm həm də dedi ki, onu Moskvada dəfn etmək istə-
mirlərmiş. Rejissorlar Alov və Naumov dövlət mükafatlarını 
taxaraq,  şəhər  partiya  komitəsinə  gediblər  və  Moskva  qey-
diyyatı  olmayan  məşhur  aktyoru  paytaxt  qəbirstanlıqların-
dan birində dəfn etməyi xahiş ediblər. 
Mən  indiyə  kimi  onun  məzarına  getməmişəm.  Heç  ora 
getmək  də  istəmirəm.  Bəzən  insanlar  deyir:  “Mənim  üçün 
bu adam ölməyib”. Bununla da onlar sanki həmin adamı bu 
dünyada sağ saxlayırlar. 
İndiyə kimi başqa planetdən bizim dünyamıza qısa müd-
dətə möcüzə sayəsində gəlmiş insanın sifətinin yarısı boyda 
olan gözləri mənə baxır.

109
Tezliklə ərimlə xaricə getdik və kino aləmindən bir 
müddət aralanmalı oldum

110
ROMAŞİNİN SAHƏSİ
Bir dəfə kimyəvi təmizləmə məntəqəsinə girən kimi – qısa 
müddətə və işlə əlaqədar internetə daxil olmuşdum. Birdən 
Anatoli Romaşinin rejissor kimi çəkdiyi yeganə filmə yazılan 
rəyi  gördüm.    Bu  çox  gözlənilməz  olduğundan,  emosional 
şok  keçirdim. Axı,  bu  filmdə  mən  onunla  tərəf-müqabil  ol-
muşdum. 
Yeri gəlmişkən, əvvəlcə yalnız zay edilmiş, yaxud itirilmiş 
əşyalarla bağlı qalmaqalların deyil, həm də olduqca maraqlı 
hadisələrin baş verdiyi kimyəvi təmizləmə məntəqəsi barədə. 
Kimyəvi təmizləmə məntəqəsində bir həftə öncə itirilmiş 
əlcəyimi  tapanda  sevincimin  həddi-hüdudu  yox  idi.  Əlcək 
nazik metal asılqandan sancaqla asılmışdı. Bu sürrealist etü-
dü xatırladırdı: yan tərəfindəki balaca dəri üçbucaqda relyefli 
qızılı hərflərlə “Prada” yazılmış balaca qara əlcək barmağın-
dan asılıb. 
-  İlahi!  Bu  ki,  mənim  əlcəyimdir!  –gözlərimə  inanmadan 
çığırdım.
- Onda götürün! – əşyaları qəbul edən qadın etinasızlıqla 
cavab verdi. – O artıq beşinci gündür ki, burada atılıb qalıb.
-  İşə  bax!  Mənsə  artıq  onun  itməyi  ilə  barışmışdım.  Hər 
yerdə axtarmışam, sizi isə unutmuşam. Heç kim də götürmə-
yib!
- Kimin nəyinə lazımdır? Tək tay...
- Elə deməyin, o hətta tək də gözəldir. – Mən “Prada”nın 
yerinə  yüngülvari  incidim.  –  Sadəcə  olaraq  bizim  insanlar 
vicdanlıdırlar. 
- Yox bir, vicdanlıdırlar – qadın təslim olmurdu. – Budur, 
bir  gün  əvvəl  biz  yataq  örtüklərini  dəyişik  salmışıq.  Daha 
yaxşı  olanını  düz  bir  gün,  özü  də    itlərlə  axtarıb  tapmışıq. 
Onu  götürən  müştəriyə  zəng  etmişik,  o  isə  qaytarmaq  istə-
mir.   «Mənimdir, - deyir, - vermərəm. Əgər mənim yataq ör-
tüyüm yeni sahibinin xoşuna gəlmirsə, özünüz pulunu ödə-

111
yin. Öz səhvinizdir, özünüz də ödəyin». Dəstəyi də asdı. Belə 
insanlar əmələ gəlib. Tamam qudurublar.
Gözlənilməz hadisə nəticəsində düzəlmiş ovqatımı sərt re-
allıqla korlamaq istəmədim. Kimyəvi təmizləmə məntəqəsinə 
getmədiyim beş gün ərzində orada ancaq vicdanlı adamların 
olduğunu düşünmək mənə daha çox xoş gəlirdi. Doğrudan-
mı, vicdanlılar ancaq yad ölkələrdə olurlar?
Yeri gəlmişkən, yad ölkələr haqqında. Bir dəfə həyat yol-
daşım  öz  pencəyini  BMT-nin  Cenevrədəki  qərargahındakı 
ayaqyolunda  yaddan  çıxarıbmış.  Hava  isti  olduğundan.  İş 
gününün sonunda yadına düşüb ki, pencək harada unudub. 
Və  aşkar  edib  ki,  pencək,  cibində  olanlarla  birlikdə  bütün 
günü asılıb qalıb. Qeyd etmək lazımdır ki, BMT-də vicdanlı 
insanlarla yanaşı, hazırcavab adamlar da çalışırdılar. Elə hə-
min ayaqyolunda makinada çap edilmiş elan asılmışdı: “Prie-
re de ne pas jetter les megots dans les toilettes” (Xahiş olunur, 
siqaret  qalıqlarını  unitaza  atmayasınız). Altında  isə  hansısa 
hazırcavab əllə əlavə etmişdi: “İl est improssible de les fumer 
apres” (Sonra onları çəkmək mümkün olmur).
Qadın  tualetində  də  unitazın  üzərində  məzəli  epitafiya 
gözə dəyirdi: “Burada ən dadlı kulinariya inciləri uyuyur”.
BMT-nin Cenevrə bölməsi – keçmiş Millətlər Liqası gözəl 
bir yerdədir – İsveçrədəki ən böyük dağ gölünün sahilində. 
Gölün suyuna təmiz demək azdır, o həddindən artıq şəffaf-
dır. 
Bir  dəfə  bu  göldə  mində-yüz  mində  bir  faiz  qədər  civə 
olduğu  aşkarlanmışdı.  Moskvada  belə  suyu  sakitcə  içirlər. 
Amma  İsveçrədə,  Cenevrə  gölündə  civə!  Məlum  oldu  ki, 
hansısa zavod gölə nəsə axıdırmış. Və başlandı!  Təlatümlər, 
vəlvələlər!  Cenevrə  və  Lozannanın  sakinləri  uzun  müddət 
özlərinə gələ bilməmişdilər. 
Qədim ağacların olduğu nəhəng park göldən şəhərə doğ-
ru uzanır. BMT-nin ərazisi böyük yaşıl çəmənlikləri olan bu 
parkın bir hissəsidir. Burada dünya siyasətinin problemləri-
ni  müzakirə  edərək  gəzişmək,  yaxud  nahardan  sonra  yaşıl 
çəmənlikdə pencəyi büküb başının altına qoymaq və sadəcə 
olaraq uzanmaq çox xoşdur. Hətta rəhbər işçilər də belə edir-

112
lər.  Ətrafda  hər  şey  təravətlidir  və  insana  təhlükəsiz  yerdə 
təlqin edilir.
Yəqin  elə  buna  görə  də  1970-ci  illərin  sonlarında  Baa-
der-Maynhoff qrupunun üzvləri növbəti terror aktını hazır-
layarkən öz görüşlərini gölə və Monblan dağına baxan gözəl 
panoramlı kafedə  keçiribmişlər. 
Bütün  Avropa  polisi  onları  axtarırmış,  onlarsa  gələcək 
əməliyyatlarını  BMT-nin  Cenevrədəki  binasında  müzakirə 
edirlərmiş. 
Bunları mənə növbəti dəfə bu yerlərin sakitliyindən vəcdə 
gəldiyimi bildirən zaman Aleksey söyləyib. O vaxt, ötən əs-
rin  60-70-ci  illərində  müasir  terrorizm  başlayıb:  maksimum 
sayda  qurbanlarla  metro  və  bazarlarda  partlayışlar,  onlarla 
və yüzlərlə girovlarla təyyarə və avtobusların ələ keçirilməsi. 
Sonralar  Yaxın  Şərqdə  müasir  dünyada  adi  hadisə  olan 
“canlı bomba”lar – ölümə gedən terrorçular da peyda oldu. 
O vaxt isə dünya daha dərdsiz, qayğısız və təhlükəsiz idi. 
Buna görə də terrorçuların həyasızlığından sarsılmış təhlükə-
sizlik xidmətləri uzun müddət inanmırdılar ki, əslində onla-
rın “yuva”sı qulaqlarının dibində olub. 
Bu  hadisəni  illər  sonra  BMT-də  işləməyə  gələnlərin  ha-
mısına danışırdılar. Kafedən gölə və dağa açılan mənzərəyə 
heyran olan və “Necə də gözəldir!” söyləyənlərə deyirdilər: 
“Bəli, bu görüntü Baader-Mayhoffun qrupundan olan uşaqla-
rın da xoşuna gəlirdi”.
Xarici  ezamiyyətə  yollanan  sovet  vətəndaşlarına  hər  şey 
xoş gəlirdi, onlar xaricdəki həyatdan eyforiyaya qapılırdılar.
SSRİ dövründə beynəlxalq təşkilatlarda çalışanların əmək 
haqlarının ödənmə sistemi də yeri gəlmişkən, fərqli idi. BMT-
nin  sovet  əməkdaşı  ona  ödənilən  əmək  haqqının  hamısını 
özündə saxlaya bilməzdi. O, bütün məbləği sovet nümayən-
dəliyinin kassasına gətirir və yalnız burada ezamiyyətə gələnə 
sovet standartlarına uyğun olaraq çatası məbləği ödəyirdilər. 
Məsələn,  BMT-nin  Cenevrə  bölməsində    tərk-silah  komitə-
sində  çalışan  Aleksey  on  min  İsveçrə  frankı  alırdı.  Bu,  çox 
böyük məbləğ idi. O, əskinaslara baxır, həcmini dəyəndirilib 
bizim mühasibə aparırdı. Sovet nümayəndəliyindən çıxanda 

113
“Ümidsiz umid edirəm” filmində

114
isə ona ancaq min dörd yüz yetmiş frank qalırdı. Səkkiz min 
yarımı isə dövlət özünə saxlayırdı!
Bəs  necə?  Səni  pulsuz  oxudublar,  xaricə  getmək  imkanı 
qazanmısan,  Cenevrədə  mehmanxana,  yaxud  mənzil  üçün 
pul ödəyirlər, nəqliyyat xərcləri qismən ödənilir. Orada mən-
tiq və riyaziyyat bax, belə idi. 
Amma bütün bunlar bizi fantastik dərəcədə qane edirdi. 
Həm də müntəzəm olaraq şənbə-bazar günləri ekskursiyalar 
olurdu.  Nümayəndəliyin  avtobusunda  İsveçrənin  ən  mən-
zərəli yerlərinə getmək mümkün idi.
Moskvada həyətlərdə hələ də qar yağdığı, mağazalarda isə 
seçimin sadə və miskin olduğu vaxtda, səhər yeməyinə gedib 
vetçina, yaxud təzə çiyələk almaq imkanının olması bayram 
təəssüratı  yaradır,  ürəyin  Tanrıya,  taleyinə,  ərinə  və  hətta 
sovet hökumətinə minnətdarlıqla dolur. Hətta qazandığının 
yalnız 20 faizinin sənə çatdığını bilsən də. 
Ədalət  naminə,  axı  doğrudan  da  pulsuz  oxudurdular. 
Həm də necə oxudurdular! Necə tələb edirdilər! 
Biz o vaxt da, indi də xaricilərlə ünsiyyət zamanı anlayır-
dıq ki, nə qədər təhsilliyik, məlumatlıyıq, gözüaçığıq. Onlar 
da bunu etiraf edirdilər.
Mətləbdən çox uzaqlaşdım. Axı fəslə mən Anatoli Romaşi-
nin filminə rəylə başlamışam. Əvvəlcə təsadüfən İnternetdən 
tapdığım həmin məqaləni təqdim edirəm.
ÜMİDSİZ ÜMİD EDİRƏM
Rejissor: Anatoli Romaşin
Aktyorlar: Anatoli Romaşin, Boris Beket, Valentin Nikulin, 
Valentina İzbeşuk, Svetlana Toma, Boris Xmelnitskiy, Yevge-
ni Lazarev, Nina Puşkova
Ssenari müəllifi: Georgi Malarçuk
Film haqqında: Yazıçı Kostaş ekoloji forumda çıxış ərəfə-
sində  yerli  hakimiyyəti  qonaqların  gələcəyindən  xəbərdar 
etmək və onların hazırlıq səviyyəsini şəxsən yoxlamaq üçün 
doğma  rayonuna  səfər  edir.  Lakin  həmyerlilərinin  mənəvi 
təmizliyinə  və  əməksevərliliyinə  inanan  yazıçını  üzləşdiyi 

115
sünilik  və  bayağılıq  tamamilə  çətin  vəziyyətə  salır.  Filmdə 
hadisələr səksəninci illərin sonlarında baş verir.
Anatoli Romaşinin “Ümidsiz ümid edirəm” filmi Berdya-
yevin tam yerində işlədilmiş iqtibası ilə başlayır. Bu iqtibas 
- günahın mənbəyi özümüzdədir mərkəzi fikri ilə  müvafiq 
musiqi fonunda və poetik tərzdə səslənir. Kadrarxası səs qa-
baqcadan bildirir ki, “müqəddəs od həbsxananı da, laqeydlik 
evini də yandıracaq”. Bütün bunlar fəlsəfi münasibətə köklə-
yir.
Filmdə  düşüncə  həqiqətən  var.  Bu  gün  üçün  vacib  olan, 
ətrafda baş verənlərə görə hamının günahı, məsuliyyəti, gü-
nahlardan  təmizlənmə  mövzuları  var.  Bununla  belə  demək 
istəyirsən: “Cansıxıcıdır, qardaş, cansıxıcıdır!”
Axı, hər şey necə də tanışdır: qırılmış yüzillik ağaclar, əl-
dən  salınmış  torpaq,  qanlı  irin  kimi  axıb  tökülən  baxımsız 
pomidor  sahələri,  zəhərlənmiş  çaylar,  məhv  edilmiş  üzüm-
lüklər  (film  moldav  materialı  əsasında  çəkilib).  Amma  bu 
həqiqət ağrı doğurmur. Bəlkə ona görə ki, bizə onu nümayiş 
etdirirlər,  elan  edirlər,  amma  hiss  etməyə  imkan  vermirlər. 
Ehtirasların qızışması təəssübkeşlik doğurmur. Tamaşaçı öz 
kreslosu ilə ekran arasındakı məsafəni aşmır.
Əsas süjet sadədir. Məşhur yazıçı Kostaş (A.Romaşin) res-
publika MK-nın üzvü olduqdan sonra “İnsan, cəmiyyət, tə-
biət”  mövzusunda  dəyirmi  masa  təşkil  etmək  tapşırığı  alır. 
Tapşırığı yerinə yetirmək üçün uşaqlıq dostunun rayon parti-
ya komitəsinin rəhbəri olduğu doğma yerlərə yollanır.  Kos-
taş insanların tamamilə vicdansızlaşdığını, cəmiyyətin pozul-
duğunu  və  təbiətin  öldüyünü,  çirkləndirildiyini  aşkarlayır. 
Raykomun tam seksual xidmət göstərilən yeraltı “cənnət”inə  
baş çəkir. “Yaradıcı əməyin” bəhrəsinə doyunca tamaşa edən 
yazıçı mənəvi böhran keçirir və bütün bu biabırçılıqların sə-
bəbləri ilə bağlı olduqca cəsarətli nəticələrə gəlir. 
A.Romaşinin zəhmətini qeyd etmək lazımdır. O, hər halda 
“ölü”  ssenarini  dirildə  bilib.  Film  bəzi  fikir  və  alleqoriyalar 
hesabına canlanır. Ən əsaslarından biri isə bizim qəbristanlıq 
həyat  tərzimizdir.  Bizdə  sadəlövhlülüklə  “inzibati  amirlik” 
adlandırılan ictimai sistemi təbiət, canlı olan heç nə qəbul et-

116
mir. Bu sistemin hələ sona kimi korlamadığı insanlar da  onu 
qəbul etmirlər. Əslində bütün film şəxsi günahımızı dərk et-
məyə,  bizim  vicdanımızı  günahlardan  təmizləməyə  çağırış, 
müraciətdir. 
Sözsüz  ki,  final  səhnəsi  alınıb.  Qarşımızda  barbarcasına 
şumlanmış sahə var. Ay landşaftına bənzəyən sahədəki qalx-
mış torpaq parçalarının fonunda səbəbkarlar növbəti qurul-
taydan,  yaxud  plenumdan  xatirə  fotosu  çəkdirəcəklərmiş 
kimi qalstuklar və qızıl ulduzlar taxaraq təntənə ilə əyləşiblər. 
Görünür  ki,  elə  buraya  gəlmiş  insanların  onlara  çinayətkar 
kimi baxmalarından qətiyyən utanmırlar. Ancaq gözlənilmə-
dən hardansa qalxan külək mane olur, onların saç düzümlə-
rini dağıdır, gözlərini qıymağa, əllərilə gözlərini bağlamağa 
məcbur edir. Adama elə gəlir ki, indicə külək dayanacaq və 
hər şey əvvəlki kimi olacaq. Lakin xeyr – külək alov kimi şahə 
qalxır, qara tüstü qəhrəmanlarımızı udur.
Beləliklə,  tutaq  ki,  “müqəddəs  alov”  “laqeydlik  evi”ni 
yandırır. Bəs sonra? Antiteza hanı? Lentdə o yalnız qırıq-qırıq 
qeyd olunub. Kilsə, din? Bəli, bu başqa dünyadır. Və rejissor 
onun üçün rəng əsirgəmir. Amma bu hamı üçün çıxış yolu-
durmu? Qurtuluş bərəsi çox kiçik deyilmi?
Filmin yaradıcıları sanki bunu hiss edərək özlərində əbə-
diliyi tərənnüm edən iki personaj daxil edirlər. Bu bir əlində 
İncil, digərində isə köhnə tüfəng  tutaraq üzümlüyü vandal-
lardan qoruyan, Allahın yaratdığı hər şeyin müqəddəs oldu-
ğuna  inanan  qocadır  (V.Nikulin).  Yazıçının  arvadı  Mariya 
(N.Puşkova)  isə  zərifliyin,  analığın  və  gözəlliyin  rəmzidir. 
Ssenari  zəif  olmasına  rəğmən,  kinomuz  üçün  yeni  olan  bu 
aktrisanın fədakarlığı, əziz adamı üçün ağrı çəkməyi, iztirab 
və ümidsizliyi necə oynamağa nail olması heyrətamizdir. Və 
o bütün bunları demək olar ki, sözsüz edir. Filmin finalından 
əvvəl qadın qarşımızda əri üçün təmiz ağ köynəklə dayanır, 
sanki onu vicdan məhkəməsinə yola salır. Daha doğrusu, cəl-
lad kötüyünə.  Bəli, məhz cəllad kötüyünə, Mariyanın üzün-
dəki səmimi göz yaşları da buna görədir.
Mühakimə etmək, hər şeyi olduğu kimi vermək, qisas yanğı-
sını ifadə etmək – yalnız işin yarısıdır. Bu gün artıq bunlar çey-

117
Anatoli Romaşin narahat yazıçı rolunda. 
Mənim filmdə ərim

118
nənib. Bu gün bizə lazım olan necə, nəyə söykənib yaşamağa 
davam etməyi bilməkdir.
N.Topuridze
“Sovetskiy ekran” №13, 1990-cı il 
Haqqında  söhbət  açılan  filmi  Anatoli  Vladimiroviç  1989-cu 
ildə çəkməyə başlayıb. Biz xarici ezamiyyətdən yenicə qayıtmış-
dıq. Kinoya geri dönməyə hazırlaşmırdım. Mənim xaricdə yaşa-
maq təcrübəm,təhsilim vardı, iki yeni dil - fransız və çex dillərini 
bilirdim. Tamamilə başqa iş haqqında düşünürdüm. Və birdən 
“Mosfilm”dən dəvət. 
Deməliyəm ki, tam alınmamış kinematoqraf keçmişim məni 
rahat buraxmırdı. Anatoli Vladimiroviçi mən əlbəttə ki, tanıyır-
dım, sevirdim və ona heyran idim. Onun güllələnən çar rolunda 
oynadığı filmə,  Elem Klimovun populyar “Can vermə” filminə 
hamı baxmışdı. O, sonralar II Nikolay haqqında başqa bir filmə 
çəkilmiş  Oleq  Yankovskidən  daha  çox,  heyrətamiz  dərəcədə  II 
Nikolaya bənzəyirdi. 
Anatoli Vladimiroviç ÜİDKİ-nin professoru idi. Bizim tanışlı-
ğımız anında o, subay idi. Qadın gözəlliyinin böyük bilicisi olan 
Romaşinin tərcümeyi-halındakı beş nikah qətiyyən təsadüfi fakt 
deyildi. 
Onunla görüşə ağappaq geyimdə getdim – hətta ayaqlarımda 
da ağ rəngli, yüngül yay uzunboğazları vardı. O vaxt çox az adam 
belə geyinirdi. Bunlar təsadüfi, tələsik alınmamışdı, seçilmiş, ide-
al səviyyədə mənə yaraşan geyim əşyaları idi. Və mənim “Mosfil-
m”də görünməyim həqiqətən effektli alındı. 
Otağa daxil olanda Anatoli Vladimiroviç söylədi:
- Necə də təmizdir! Sanki Moskva üçün deyil! Venesiyalıya ox-
şayır! Gözləri mavi, saçları kürən!
Mənim gur və uzun kürən saçlarım vardı. O vaxt saçlarımı yu-
yanda hənadan istifadə etməyi xoşlayırdım. Bax, bu İran hənası 
möcüzələr yaradırdı. Mənim saçlarımda Süleyman şahın saqqalı 
kimi parlaq sarı-qırmızı misdəki 38 rəng çaları oynayırdı. Mən öz 
qüvvəmi hiss edirdim və kişi həyəcanını duymaqdan xoşallanır-
dım. Ani rəğbət və meylinin yaranmasından aydın idi ki, Mariya 
rolunu mənə etibar edəcək. 

119
Anatoli Vladimiroviç inanılmaz dərəcədə tez aşiq ola bilirdi. 
Həm  də  bunu  sadəlövhcəsinə  nümayiş  etdirərərək.  Ondan  iki 
dəfə gənc olsam da, onu az qala uşaq kimi qəbul edirdim. Çə-
kilişlərdən sonra tez-tez kimsə moldavan şərabı gətirirdi (axı çə-
kilişlər  Moldovada  aparılırdı)  və  aktyorların  əyləncə  məclisləri 
başlayırdı.
- Sən nə üçün ərdəsən? – xumarlanmış Romaşin soruşurdu. 
– Bir kişi ilə bu qədər yaşamaq olar? – qəzəblə məni məzəmmət 
edirdi.
- Anatoli Vladimoroviç, bax siz beş dəfə evlənmisiniz. Nədir, 
elə yaxşıdır? – özümü doğrultmağa çalışırdım.
- Bəli, - tərəddüd etmədən təsdiqləyirdi. – Həzərə al ki, arvad-
larımdan biri ilə iki dəfə evlənmişəm. Həm də rəsmi qaydada. 
– Sanki tanrını şahidliyə çağırırmış kimi, barmağını yuxarı qal-
dırırdı.
- Mənim isə kişiləri şarf kimi dəyişmədən, hər gün özümdə və 
ərimdə yeni-yeni nələrisə kəşf etmək xoşuma gəlir, - deyə təkid 
edirdim.
-  Ona  görə  ki,  sən  özündən  uyduran  və  oyunbazsan.  Hamı 
belə edə bilmir. Yaxşı, Alyoşan səni bezdirəndə, yanıma qaçar-
san, - bədxahlıqla əlavə edirdi.
- Bəs əgər bezdirməsə?
- Sən bu gözəlliklə bir neçə müxtəlif həyat yaşaya bilərdin.
Ümumiyyətlə, aktyor aləmi həyəcanlar, ehtiraslar, aşiqliklər, 
ayrılıq ağrıları, ümidlər, onların sarsılması ilə doludur.  Peşənin 
mahiyyəti belədir. Hisslər palitrası nə qədər zəngindirsə, bu təc-
rübənin aşkar edilməsi bir o qədər maraqlı olur. Əlbəttə, bir şərtlə 
ki, sən yalnız intriqalar dəstinə deyil, həm də istedada maliksən.
Anatoli Vladimiroviç məni rola asanca təsdiq etdi. Öz taleyimi 
sınağa çəkməmək üçün, mən təxirə salmadan Anatoli Vladimiro-
viçi öz ərimlə tanış etdim.
- Yaramaz qız, bilirəm, bilirəm bunu nə üçün etdin. Eybi yox-
dur. Mənim də belə xoşuma gəlir, - çox tez bir zamanda təsəlli 
tapdı.
Mən  çox  razı  idim  ki,  münasibətlərimizi  dostluq  məcrasına 
salmışdım. Biz Alekseylə Romaşinin Vspolnı döngəsindəki bala-
ca mənzilinə getdikdə diqqət yetirdik ki, mənzildə necə gözəl me-

120
bellər qoyulub, bəzi yerlərdə isə onlar elə bil ki, bura doldurulub.
O, yüksək maaşlı aktyor idi və böyük həvəslə antikvar mebel 
alırdı. Bu, onun çox böyük ehtirasına çevrilmişdi. Mən də belə 
mebeli sevirdim. Öz mebellərini Anatoli Vladimiroviçə köhnə rus 
məktəbini təmsil edən və ölüm astanasında olan aktyorlar ucuz 
qiymətə satır və yaxud bağışılayırdılar. Həmin aktyorlar sonuncu 
çarı xatırlayırdılar. Romaşini çarla oxşarlığına və istedadlı oyu-
nuna görə sevir və keçmiş həyatlarına dair hədiyyələri ona verir-
dilər. 
Mənim  köhnə  mebelə  olan  sevgimi  bildiyindən,  mənim  rə-
yimə, xüsusilə də ezamiyyətlərdən gətirdiyimiz kitab və kataloq-
lara çox etibar edirdi. 
Biz  onunla  saatlarla  ağacların  xüsusiyyətləri  və  həyatı  barə-
də  danışa  bilərdik.  Əllərimizlə  köhnə  əşyaları  elə  sığallayırdıq 
ki, sanki onlar canlıdır. Bir-birimizə sonradan aydınlaşdığı kimi, 
müxtəlif vaxtlarda həyatımızdan keçmiş, artıq vəfat edən, yaxud 
mühacirətə gedən insanlar haqqında əhvalatlar danışırdıq. 
- Yox! Bax nəyə görə sən ərindən ayrılmırsan? –Anatoli Vladi-
miroviç insanı gözlənilmədən təəccübləndirə bilərdi. – Sən artıq 
neçə ildir ərdəsən? – Özü də cavab verirdi: - Ona görə də bəsdir! 
Səninlə mənə çox maraqlıdır.
- Gəl sevək - gözlənilmədən təklif edə bilərdi. – Gəl! Mən yox-
lamaq istəyirəm ki, hər şey bir flakonda ola bilərmi, - o, etimadla 
və məftunedici tərzdə dərdini bölüşürdü. – Yoxsa öləcəm və bil-
məyəcəm. Mən axı çox yaşamayaçağam. Sən conra öz Alyoşana 
qayıda bilərsən. Ninka, gəl yoxlayaq.
- Müsibətə bax. Elə dilə tutursunuz ki, çox inandırıcı olmaq 
üçün ölümü də bura qatırsınız, - əsəbiliklə ona deyirdim. 
-  Yox,  mən  doğrudan  da  çox  yaşamayacağam.  Ölümüm  də 
dəhşətli  olacaq.  Mən  yuxuda  özümü  dəhşətli  tərzdə  ölən  gör-
müşəm, - və onun mavi gözləri yaşla dolurdu.
- İlahi! Sevməyi təklif edir və ölümdən kədərlənir. Siz necə in-
sansınız?
- Məhz belə! Sən beləsini sevmirsən! Axmaq deyilsən ki? Yeri 
gəlmişkən,  mən  əminəm  ki,  -  yaltaqcasına  davam  edirdi,  -  sən 
məni sevəcəksən.
- Bəli, olan kimi, o... onda... o dəqiqə sevəcəyəm! – mövzunu 

121
Mən doğrudan da çox yaşamayacağam və ölümüm 
dəhşətli olacaq

122
məntiqi sonluğuna kimi inkişaf etdirirdim. 
-  Fu!  –  Romaşin  gülürdü.  –  Deyirəm  ki,  ağıllısan,  ağıllısan, 
amma səfehsən! Sən məni sevəcəksən, çünki mən artıq sevirəm. 
Sevgi isə sirayətedicidir. Göyöskürək kimi, - o, uşaq xəstəliyini 
xatırlatdı.
Onun nə dərəcədə ciddi olduğunu anlamaq çətin idi. O, sözün 
əsil mənasında aktyor idi. Bir vəziyyətdən digərinə asanlıqla ke-
çirdi. Həyəcanlanmağa, hiss etməyə, oynamağa, inanmağa hazır 
idi.
Tezliklə bizim çəkilişlərə 17 yaşlı qız qoşuldu. O deyəsən, Ki-
yevdən idi. Arıq, solğun olduğundan, ömründə bir dəfə də öpüş-
məmiş yeniyetməyə, məktəbliyə oxşayırdı. Amma ilkin təəssürat 
aldadıcı oldu. 
Çəkiliş meydançasında qız asanlıqla lüt soyundu və çaya gir-
di. Romaşin öz filmində bütün kinematoqrafiya simvollarını: at-
ların çimizdirilməsini, çaydakı çılpaq rahibəni, qəbirstanlıqda ya-
nan xaçları çəkmək istəyirdi. Onun rejissor fantaziyası simvollar 
tələb edirdi. 
Ertəsi gün o, özünə xas manerada elan etdi: 
- Bax, sən məni sevmirsən, amma Yulka ayağımı öpür.
Mən kimin haqqında söhbət getdiyini, ümumiyyətlə Romaşi-
nin ayağını kimin və harda öpdüyünü anlamadım.
- Yulka, dünən çayda çılpaq çimən. Sən demə, o, teatr institu-
tundan kəsilib. Mən ona Moskvada görünməyə kömək etməyə 
söz vermişəm. Ağlayır, deyir ki, sizə vurulmuşam. Və ayaqlarımı 
öpür. – O, deformasiyaya uğramış şişlər olan pəncələrini göstər-
di. – Mən ona deyirəm ki, Yulka, tfu, murdardır... – o, həyəcanla 
danışırdı. – O isə sığallayır və öpür. Necə fikirləşirsən? Düz de-
yir? – Yenidən bicliklə mənə baxır.
Başa düşmürsən ki, özü nə vaxt düz danışır? 
Çəkilişlər başa çatdıqdan sonra artıq Moskvada Kino evində 
qarşılaşanda, o mənə dedi:
- Mən Yulka ilə evləndim. Sən istəmədin, görürsən... Yeri gəl-
mişkən,  mən  Yulkanın  valideynlərindən  iyirmi  yaş  böyüyəm, 
amma o, məni indiyə kimi sənə qısqanır. Təsəvvür edirsən? – və 
qəhqəhə çəkir. – Yulka indi hamilədir. Necə bilirsən, məndəndir?
Və kədərlə:

123
- Amma təəssüf ki, biz səninlə evlənmədik. Sən heyfsilənmir-
sən ki? 
- Bir buna bax! Biri hamilədir, digərinə isə evlilik təklif edir! 
Sizin  Göy  saqqallı  kimi  arvadlarınızın  sayı-hesabı  yoxdur.  Yeri 
gəlmişkən, onlar hamısı sağdır? Siz axı onların taleyi haqqında 
heç vaxt danışmırsınız.
- Ay şeytan! Get, yoxsa yenidən sənə aşiq olacağam. Hər halda 
səndə bir flakondadır. Ərinin bəxti gətirib. O, heç olmasa bunu 
başa düşür?
Mənə doğrudan da Romaşinin bu qədər çox evlənməsinin sə-
bəblərini öyrənmək maraqlı idi. Nə üçün ayrılırdı? Axı o əxlaqsız 
deyildi, amma altı dəfə evlənmişdi! Həm də altıncı dəfə nəvəsi 
yaşda qıza. O, mənim suallarıma həmişə müxtəlif cür, demək olar 
ki, “yaradıcılıq”la cavab verirdi. Mən hətta bəzən onu kələkbaz-
lıqda günahlandırırdım. Amma mənim bəzi suallarıma inam və 
qətiyyətlə cavab verirdi. 
Öz çoxsaylı nikahlarından danışanda, anasının sözlərini təkrar 
etməyi sevərdi: “Tolya, sən vicdanlı adamsan! Sevdin – evlən!”
Boşanmalarından danışarkən isə hətta xəyanətdən yox, darıx-
mağından gileylənirdi.
-  Mənim  qadınlara  sevgimə  rəğmən,  onlarla  başa  düşürsən, 
az şey haqqında danışmaq olardı. Faktiki olaraq, bu mənasız əy-
ləncədir, çünki onun nə deyəcəyini, yaxud edəcəyini əvvəlcədən 
bilirsən. Əgər onun haqqında və ya onun əvəzindən xəyala qapıl-
masan, tez darıxacaqsan. Bax sən ilk və yeganə qadınsan ki, sə-
ninlə darıxmıram, halbuki mənim yaşım çoxdur! Başa düşürsən, 
BEYİN – KİŞİNİN EROGEN ZONASIDIR! 
Bu  sarsıdıcı  kəşf Anatoli  Vladimiroviçin  ölümündən  bir  çox 
illər sonra məni valeh etdi. Bunun təsdiqini mən gözlənilmədən 
tanınmış Moskva bərbər-stilistindən, onlar özlərini belə adlandı-
rırlar, aldım. 
Anadangəlmə malik olduğu zövqü, fantaziyası, yaradıcılığını 
inkişaf etdirmək meyli onu uzaq – çox uzaq əyalətdən Moskvaya 
gətirmişdi. 
İlk dəfə onu görəndə, forumdakı Roma patrisisinə oxşatmış-
dım:  sarışın,  qısa  kəsilmiş  saçları  yüngül  dalğalarla  yığılmışdı. 
Kaliqula kimi. Nazik qaytanla düyün vurduğu açıq rəngli xirqə 

124
geyinmiş,  qırxılmış  ayaqlarında  dəri  qayışları  və  qızılı  toqqası 
olan, dizinin altında bağladığı səndəl vardı. Belə səndəllər satış-
da yox idi. Kostya deyirdi ki, bunu o, dostu ilə birlikdə yaradıb.
Mənə elə gəlirdi ki, çəkiliş meydançasına düşmüşəm. Hər yer-
də işıq zəiflədilmişdi, boğuq musiqi səsi gəlirdi. Bir sözlə, aydın 
idi: fantaziyalı stilist magiyası. Ümumiyyətlə, sözsüz də başa dü-
şülürdü ki, bu ağbəniz gözəl oğlan həmişəlik qadın sevgisi üçün 
itirilib.
Münasibətlərimiz asanlıqla alındı, o, mənə özü haqqında çox 
danışırdı. Saşlarımı uzun-uzadı darayırdı. Niyə belə uzun müd-
dət daradığını soruşduqda, dedi:
- Mən bunu çox tez də edə bilərəm, amma sizinlə söhbətləş-
mək çox maraqlıdır. 
Onun  necə  işləməsi  çox  xoşuma  gəlirdi,  deməliyəm  ki,  heç 
kim  və  heç  vaxt  əyalətdən  olan  Kostyanın  saçlarımla  elədiyini 
təkrarlaya bilməyib. 
Bir dəfə yenidən yanına gəldikdə, onu çarpayının yanında di-
vara vurulan xalçadan tikilmiş ətəkdə gördüm. Bu cür ceyranlı, 
marallı və saçaqlı xalçalar uzaq, köhnə illərdə kommunal mənzil-
lərdə və yataqxanalarda asılırdı. Bunlar sovet “qobelen”ləri idi. 
Sonralar onları zövqsüzlük və əyalətçilik rəmzləri kimi atdılar. 
Lakin sosartın bu əsərini Kostyanın əynində görəndə sadəcə ola-
raq, heyranlığımı gizlədə bilmədim.
- Kostya, bunu düşünən və tikən adama alqışlarımı çatdır, - 
dedim.
- Oy, Nina, çox sağ ol, bunu mən etmişəm. Beləsini daha kim 
düşünə bilər?
- Mən isə elə bildim ki, arvadın. Sənin barmağında üzük var. 
Yeri gəlmişkən, sən evlisən?
- Burada necə evlənmək olar! – o, lətifədəki kimi cavab verdi. 
– Onlar hamısı özlərini ləyaqətli sayırlar! Amma nəyə layiqdir-
lər? Elə bilirlər ki... layiq olmaq asandır. Qəlbləri  isə bom-boşdur. 
Hələ üstəlik kütbeyindirlər! Müasir qızlar ancaq sənin pul qabına 
vurulurlar, mənsə öz biznesimi qurmalıyam. Üstəlik, onlarla bir 
yerdə olanda adam darıxır. Bax, sən bu yaxınlarda mənə öz yuxu-
nu danışdın, mən sanki kinoya baxırdım – maraqlıdır. Onlar isə 
heç maraqlı əhvalat da uydura bilmirlər. Kədərli, hüznlüdürlər. 

125
Romaşinin həyatına 17 yaşlı Yulya daxil olandan sonra, dostca-
sına ünsiyyətimiz bitdi

Mən hətta xahiş edirəm: “Bir şey fikirləş, heç olmasa uydur!” “Nə 
uydurum  axı?”  –  cavab  verir.  Necə  kütbeyindirlər!  Ancaq  pul 
haqqında uydururlar, onu da bacarıqsızlıqla. 
Kostya  bu  qəzəbli  monoloqu  ilə  öz  yaşıdları  olan  qızlara 
hökm çıxarırdı. 
Başa  düşürdüm  ki,  onun  yaradıcı  naturası  inkişaf  istəyir, 
ona yeni bilgi, yeni təcrübə verəcək, məsləhət göstərəcək birisi-
ni axtarır. Bir sözlə, onun mənəvi, yaradıcı və insan kimi inki-
şafına səbəb olacaq birinin axtarışındadır. 
Bunu qadınlardan almağa nail ola bilmədikdən sonra, bir-
cinsli  sevgiyə  üstünlük  vermişdi.  Elə  bir  aləmə  ki,  orada  eh-
tiraslar  gurlayır,  rollar  yenidən  düzülür,    fantaziyalar  coşur. 
Orada  onlar  özlərinə  yeni  adlar  verirlər:  buradakı  Mahmud 
yeni dünyada Marsel, buradakı Vanya, orada Jandır. Bu, onları 
həyəcanlandırır,  darıxdırıcı  gündəlik  həyatlarına  qeyri-adilik 
gətirir. Bu qayda ilə onlar Anatoli Romaşinin bir neçə il əvvəl 
haqqında danışdığı darıxqanlığı aradan qaldırırlar.
Lakin  Anatoli  Vladimiroviç  qadın  dünyasını  öz  ətrafında 
dəyişməyə  cəhd  edən,  qadınların  inkişafına  təsir  göstərməyə 
və yardım etməyə çalışan kişi idi. O, Piqmalion kimi, özünün 
heyran olduğu və ilham aldığı Qalateyasını yaratmaq istəyirdi.
Gənc qızla evlənməsi də görünür, özünə ideal yaratmaq istə-
yində axırıncı cəhd idi. Bilmirəm, o buna nail ola bildimi. Çünki 
aşiqlik hissi olmadan yaşaya bilməyən Anatoli Vladimiroviçin 
həyatına 17 yaşlı Yulya daxil olduqdan sonra bizim dostcasına 
ünsiyyətimizə son qoyuldu.
* * *
P.S.  Anatoli  Vladimiroviçin  ölümü  dəhşətli  oldu.  Bağında 
kəsdiyi ağac üstünə düşərək, onu əzmişdi.

127
SOV. İKP MK DÖVRÜNÜN UYDURULMAMIŞ 
ƏHVALATLARI

Yüklə 2,76 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin