ŞİRİn bünyadova

bəhs edərkən ona süfrə açılmasının vacibliyini qeyd etməmiş olsun. 
Məsələn, XII əsrin görkəmli şairi Əfzələddin Xaqani yazır: 
 
Səhər-səhər süfrə döşə, huri sənə mehman gələ və  yaxud, 
 
Gəzirəm bir qonaq ki, süfrəsinə 
Ola layiq bu can, tapmayıram (25, 96;164). 
 
XIII  əsrə  aid  müəllifi  bəlli  olmayan  “Dastani-Əhməd  hərami” 
dastanında isə belə deyilir: 
 
Bişirdi xoş təamlar həm buyurdu, 
Qonuqluq etdi, anları doyurdu (26, 117). 
 
XIV  əsrin  digər  nümayəndəsi  “Vərqa  və  Gülşah”  poemasının 
müəllifi Yusif Məddahın da yaradıcılığında qonaqpərvərlik adətinə 
yer verilir. O yazır: 
 
Qıldılar bunlar qonaqlığa yaraq... 
Aldılar anı otağa gəldilər, 
Ana üç gün xoş qonaqlıq qıldılar. 
Çünki bunlar hörmətini bitirir, 
Gəldi geri çadırına oturur. 
Hər kim anı görməgə gəlir idi, 
Gümüş, altun çox ana verir idi (26, 178). 
 
Burada qonağa xüsusi hörmətdən və ona bəxşiş təqdim olunma-
sından bəhs edilir. Ümumiyyətlə, elə orta əsr müəlliflərinə rast gəl-

 
258 
 
mək olmaz ki, heç olmasa qonaq və mehman kəlmələrinə öz yaradı-
cılığında  yer verməmiş  olsun. Məsud ibn  Nəmdar, Nemətulla Kiş-
vəri, Hidayət, Qazi Bürhanəddin, Mücirəddin Beyləqani və bu kimi 
digər orta əsr şairlərinin əsərləri də buna misal ola bilər. 
Şeyx  İbrahimin  qonaqpərvərliyindən  orta  əsr  müəllifi  Şərafəd-
din Yezdi də bəhs edir. “O yerdə Şeyx İbrahim bir münasib ziyafət 
tərtib verdi.  Həmişə və  dövlətin  səadətli  dövrlərində, ona köməkçi 
olduğu  kimi,  hərənin  özünə  layiq  peşkeşlər  təqdim  edib  yaxşı  bir 
qul olmaq mərasimini yerinə yetirdi” (27, 27). 
Bu məsələni digər bir orta əsr müəllifi Xandəmir də qeyd edir. 
O, Şeyx İbrahimin hədiyyə və sovqatlarla sahibqıranın (Əmir Tey-
mur  nəzərdə  tutulur  -  Ş.B.)  hüzuruna  gəlməsindən  bəhs  edir.  Gör-
kəmli  Azərbaycan  şairi  İmadəddin  Nəsimi  də  “əkrim  o  əz  zeyfə”, 
yəni  “qonağa  hörmət  et”  deyir  (29,  657).  Başqa  bir  yerdə  isə  şair 
“Xidmətə bel  bağladım  mehmanı  gözlər  gözlərim” dedikdə də qo-
nağa  xidmətin  əsas  və  vacib  məsələ  olduğunu  vurğulayır.  Orta  əsr 
müəlliflərindən  olan  Rəhməti  isə  “Cani  qurban  edə  gör  Rəhməti 
mehmanın  içün”-deyir  (30,  522).  Başqa  bir  müəllif  -  Ş.Sührəvərdi 
də eyni fikirlə çıxış edir. O yazır: 
 
Qurbanın ola bizim bu daxma, 
Düş, mehmanım ol, kədərlə baxma (30, 112). 
 
Azərbaycanda  qonağa  həmişə  böyük  hörmət,  diqqət  və  qayğı 
göstərildiyindən, onun hər bir evdə rahatlıq tapmasına lazımi şərait 
yaradılmışdır.  Hər  bir  ailə  (imkanı  daxilində,  hətta  bəzən  iqtisadi 
imkanlarından da artıq dərəcədə) qonağı böyük hörmətlə qarşılama-
ğı, saxlamağı və yola salmağı özünə borc bilir, şərəf sayırdı. Qonaq-
pərvərlik  adəti  təkcə  tanışlar  arasında  geniş  yayılmış  adət  olaraq 
qalmırdı,  o  həmçinin  qəriblər,  tamamilə  tanış  olmayan  adamlar  və 
səfərə çıxan səyyahlar üçün də tətbiq edilirdi (11, 148). Bu məsələni 
öz  əsərində  şərh  edən  Aleksandr  Düma  göstərir  ki,  Azərbaycan 
ərazisində  olduqları  zaman  yerli  əhalidən  bir  dəstə  ilə  rastlaşarkən 
onlar tərəfindən qonaqpərvərlik əlaməti olaraq ona ilk növbədə duz-

 
259 
 
çörək  təklif  edilmişdir.  Vidalaşarkən  səmimiyyətlə  əllərini  sıxıb 
ayrıldıqda  dəstənin  başçısı  yenə  qonaqlara  duz-çörək  təklif  etmiş, 
həmçinin onların axşam və səhər yeməklərinin qayğısına qalmışdır 
(22, 40). Bu onu göstərir ki, Azərbaycanda qonaqpərvərlik insanla-
rın  daxili  tələbatından  irəli  gəlir.  Yəni  qonaq  şəxsən  dəvət  edilib-
edilməməsindən, ev sahibinin  onu tanıyıb-tanımamasından asılı  ol-
mayaraq, hər kəs ölkəsinə gələn ziyarətçiyə öz qonağı kimi baxmış, 
onu  səmimiyyətlə  qarşılayıb  yola  salmağı  özünə  borc  bilmişdir. 
Xalqımızı fərqləndirən cəhətlərdən biri də məhz budur. 
Səfər boyu onları müşayiət edən bələdçi barədə də fikir söylə-
məyi unutmayan A.Düma belə yazır: “Dərbənddən bura qədər xid-
mətimizdə  duran,  bizi  heç  bir  şeydən  korluq  çəkməyə  qoymayan 
azərbaycanlı bələdçimiz yanımızda idi. İnsafla demək lazımdır ki, o, 
üzərinə  düşən  məsuliyyətli  işin  öhdəsindən  layiqincə  gəlirdi”  (22, 
38-39  ).  Göründüyü  kimi,  səfərə  gələnlərin  ixtiyarına  hətta  bələdçi 
belə verilirdi. Ölkəni  tanımadıqlarına,  yollara  bələd  olmadıqlarına  
görə təbii  ki, səyyahlara xüsusi diqqət və qayğı əlaməti olaraq yol-
larını rahat davam etdirə bilmək üçün onlara bələdçi vacib idi. Bə-
lədçi  də  bütün  yolboyu  qonaqları  sadəcə  olaraq  müşayiət  etməklə 
kifayətlənmir, eyni zamanda onların ərzaq tədarükünün görülməsilə 
məşğul olur və digər işlərdə yardımçı olurdu. 
Orta əsr müəlliflərinin bu günümüzədək gəlib çatan əsərlərində 
şahların qonaqpərvərliyi təsvir olunduğundan biz də onları diqqəti-
nizə  çatdıracağıq.  Səlcuq  sultanlarından  Alp  Arslan  və  Məlikşahın 
vəziri  Əbu  Əli  Həsən  İbn  Əli  Xacə  Nizamülmülk  “Siyasətnamə” 
əsərinin “Şahlarda yaxşı süfrə açmaq qaydaları haqqında” bölməsin-
də yazır: “Sultan Toğrul hər səhər süfrə açdırar, cürbəcür ləzzətli və 
təmiz xörəklər hazırlatdırardı, mümkün qədər bol və yaxşı olmasını 
tapşırardı. Ata minib gəzinti və ya ova çıxdıqda elə xörəklər hazır-
latdırıb  səhraya  göndərirdi  ki,  bütün  əmirlər,  əyan-əşrəf,  qara  ca-
maat  təəccüb  edərdilər.  Türküstan  xanlarının  hamısında  belə  bir 
adət vardır: onlar mətbəxdə çox xörək bişirtdirərdilər ki, xidmətçilər 
də yesinlər, dövlətin də süfrəsi bərəkətli olsun” (31, 114).  

 
260 
 
Rus şərqşünası Bernqard Dorn (1805-1881) mənbə məlumatları 
əsasında  Şirvanşah  I  İbrahimin  verdiyi  ziyafəti  təsvir  edərək  yazır 
ki, məclisdə o qədər at və qoyun kəsilmişdi ki, aşpazlar yemək bi-
şirilməsinin öhdəsindən gələ bilmirdilər. Özü də bu ziyafətlərdə gə-
rəkli olan hər şey böyük bolluqla hazırlanmışdı. Digər bir məlumat-
da isə I İbrahimin Əmir Teymura və onun yaxınlarına çoxlu hədiyyə 
təqdim etdiyindən bəhs olunur (məsələn, kəmər, silah, qalxan, gözəl 
qız və oğlanlar (xidmətçi) və digər qiymətli hədiyyələr) (32, 46-48). 
XV  əsrdə  Kastiliyadan  əmir  Teymurun  sarayına  səfir  gəlmiş 
ispan  diplomatı  Klavixonun  qonaqpərvərlik  haqqında  məlumatı  da 
diqqəti cəlb edir. O göstərir ki, elçilərə yemək və at verilir. Burada 
adət  belədir  ki,  gələn  adamlar  atdan  düşən  kimi    xalça    üstündə  
oturmalıdır    və    dərhal    onun    hüzuruna    hər    evdən    müxtəlif  ye-
məklər gətirilir. Bu, ilk görüş zamanı verilən yeməklər olurdu. Son-
ra isə çoxlu  ət xörəyi  verilirdi.  Yeməkləri adətən düyüdən hazırla-
nırdı.  Klavixo göstərir ki,  orada səyyahlar və tacirlər qalmaq üçün 
xüsusi evlər var və adət belədir ki, hər kim gəlsə, ona   hədiyyələr 
təqdim edilir. Sonra müəllif bələdçidən də söhbət açaraq qeyd edir 
ki, belə bələdçilər qonaqları həm də ərzaqla təmin edirdilər. Klavixo 
Əmir Teymurun gələn elçiləri xoş sözlərlə, yüksək səviyyədə qarşı-
lamasından söhbət açaraq göstərir ki, onların şəninə böyük qonaqlıq 
verilir və təqdim olunan yeməklər müxtəlif çeşiddə olurdu. O, elçi-
lərin Teymura yün və ipək parçadan hazırlanmış paltarlar və qılınc 
bəxş etdiyini göstərir (14, 51-70 ). 
İlk  baxışdan  sadə  görünən  qonaqpərvərlik  adəti  özünəməxsus 
cəhətlərə malik olmaqla, mürəkkəb xarakter daşıyır və olduqca mə-
suliyyətli  bir  iş  sayılır.  Belə  ki,  qonağın  qarşılanması,  saxlanılması 
və  yola  salınması  ilə  əlaqədar  görülən  işlərin  yerli-yerində  həyata 
keçirilməsi ev sahibindən böyük səy və diqqət tələb edir. 
Azərbaycanda belə bir ənənə hökm sürür ki, yoldan ötən, tama-
milə yad bir adam belə qonaq olduğunu bildirsə, ev sahibi ona can-
la-başla qulluq göstərməlidir. Çox vaxt qonağı  yalnız ev sahibi de-
yil, onun qohum-əqrəbası da evinə dəvət etməyi özünə borc bilir. 

 
261 
 
Ailə üzvlərinin hamısı qəfil gələ biləcək qonağın qarşılanması-
na  həmişə  hazır  olurdular.  Yüksək  səviyyəli  qonaqların  qarşılan-
ması  üçün  atlı  dəstəsi  göndərilirdi.  Xüsusi  diqqət  mərkəzində  olan 
xarici  müsafirləri  qonaq  düşdükləri  yerin  bütün  şan-şöhrət  sahibi 
olan  adamları  görməyə  gələr  və  onu  təkidlə  öz  evlərinə  dəvət  et-
məyə  çalışardılar.  Həyatı  təhlükədə  olub  imdad  diləyən  qonağın 
sağlığının  keşiyində  durmaq  üçün  ev  yiyəsi  gözətçi  belə  qoyurdu. 
Qonağı evin bütün sakinləri yola salırdı. Ev sahibi uğurlanan qona-
ğa bir qədər də qalmasını təklif edirdi. Ev sahibi hörmət əlaməti ola-
raq  nəzərləri  ilə  yola  düşən  qonağı  gözdən  itincəyədək  müşayiət 
edirdi. 
Azərbaycan  ailələrində  evə  gələn  qonaq  üçün  ya  ayrıca  bir 
tikili, ya da evin bir otağı hazır saxlanılırdı. Gələn qonağın atı vardı-
sa, ilk növbədə onun atının cilovu tutulur və atı lazımi yerə bağla-
yırdılar.  Hətta  atın  dincəlməsi  üçün  lazımi  tədarük  görülürdü.  Atı 
bağlamağa  xüsusi  yer  olurdu.  Ümumiyyətlə,  qonağı  çoxlu  sualla 
yormaq,  gəlişinin  məqsədini  soruşmaq  və  nə  zaman  gedəcəyi  ilə 
maraqlanmaq ev sahibi üçün ədəbdən kənar sayılırdı. Qonaqlar ye-
mək-içməklə, otaqla və yataqla təmənnasız təmin olunurdular. On-
lar üçün ayrılmış qonaq otağı ev sahibi tərəfindən daha gözəl, yara-
şıqlı  və  səliqəli  bəzədilir.  Yalnız  öz  şəxsiyyəti  barədə  məlumat 
verdikdən və gəlişinin məramını bəyan etdikdən sonra ailənin bütün 
üzvləri ona lazım olan şeylərin əldə edilməsi işində yardımçı olub, 
öz kömək əllərini uzadırlar. 
Aydındır  ki,  qonaqların  rahatlığının  təmin  olunması,  hər  şeyin 
nizama salınması, yemək tədarükünün görülməsi, səliqə-sahman ya-
radılması  bir  adamın  öhdəsinə  düşmürdü.  Evin  nizama  salınmasın-
da,  qonaqların  qəbul  edilməsində  ailə  üzvlərinin  hərəsinin  özünə-
məxsus vəzifəsi olurdu. Gözlənilməyən qonağı nəzərə alan ev sahibi 
ərzaq, azuqə toplayıb ehtiyat saxlayırdı.  
Hələ  qədim  zamanlardan  evə  gələn  qonaq  süfrənin  yuxarı  ba-
şında  əyləşdirilirdi.  Onun  yanında  isə  evin  böyüyü,  ehtiram  sahibi 
ağsaqqallar və hörmətli şəxslər oturardılar. Söhbəti yalnız böyüklər 
apara bilərdilər. Qonaqlıq zamanı məclis başında çox danışmaq düz-

 
262 
 
gün sayılmırdı, belə ki, məclisdə hər kəs öz yerini bilməli idi. Ev sa-
hibi qonaqlıq süfrəsindəki yeməklərin də müxtəlif çeşidli olmasına 
çalışırdı. Bunun üçün o, bütün zəruri tədarükünü əvvəlcədən görür-
dü. Qonağın şərəfinə məclis düzəldilib süfrə açılıb büsat qurulurdu. 
Süfrənin  bəzədilməsinə  xüsusi  diqqət  verilirdi.  Gələn  qonaq  üçün 
açılan süfrə daha ləziz, bol yemək növləri ilə bəzədilir və adi gün-
lərdə olduğundan fərqlənirdi. Süfrəyə içkilərdən şərbət və ayran qo-
yulur,  bəzi  hallarda  şərab  da  verilirdi.  Qonaqlıq  süfrəsində  yemək-
lərdən əsasən düyü və ət xörəkləri üstünlük təşkil edirdi. Xörəklərlə 
bərabər  süfrəyə  müxtəlif  göyərti  də  gətirilirdi.  Şirniyyat  süfrəsinə 
isə  ayrı-ayrı  milli  şirniyyat  növləri,  mürəbbələr  və  s.  ilə  yanaşı, 
meyvələr də düzülürdü. Bunlar həm də xalqımızın yüksək səviyyə-
də süfrə bəzəmək mədəniyyətinə malik olmasını göstərir. 
Tarixi  qaynaqlardan  məlum  olur  ki,  1637-ci  il  avqustun  16-da 
Qolşteyn elçilərinə Şah Səfi sarayında verilən rəsmi ziyafətdən son-
ra  “böyük  marşal”  qonaqlara  müraciətlə  Azərbaycan  dilində  süfrə 
xeyir-duası vermişdir: 
 
“Süfrə haqqına 
Şahın dövlətinə 
Qazilər qüvvətinə 
Allah deyəlim” (33, 155). 
 
Göründüyü kimi, hətta süfrə açılan zaman süfrə xeyir-düası da 
verilirmiş. 
XVI-XVII əsrlər Səfəvi tarixçisi Mirzəbəy ibn Həsən əl Hüsey-
ni  Günabadi  farsca  yazdığı  “Rövzət  əs-Səfəviyyə”  (“Səfəvilər  ba-
ğı”)  əsərində  Səfəvilər  dövründən  bəhs  edərkən  bir  sıra  ziyafət 
məclislərindən söz açmağı da unutmamışdır. O göstərir ki, “ziyafət 
mərasimi və peşkəş ədabını və böyüklərin görüş şəraitini yerinə ye-
tirdikdən sonra, onun hökuməti müxtəsərlə qərarlaşıb yerləşdi” (34, 
710-711). Burada qonaqpərvərlikdəki əsas xüsusiyyətlər yığcam şə-
kildə, ardıcıllıqla əks etdirilmişdir. Müəllif daha sonra qonaqlıq mə-
rasiminə  necə  həyəcan  və  ciddiyyətlə  yanaşıldığını  vurğulamışdır. 

 
263 
 
Başqa müəlliflər kimi, Günabadi də burada qonaqlara hədiyyə  təq-
dim  olunmasına  işarə  etmişdir. Müəllif  bununla yanaşı, orta əsr-
lərdə  ziyafət  məclislərində  nəğmə  oxunmasına  da  toxunaraq  yazır: 
“Nəğmə oxuyan çalğıçılar hər bir zamanda bir çığırtı və bağırtı qo-
parıb qoca-cavan məclisindən ən yüksək dərəcədə olanların qulaqla-
rına çatdırdılar” (34, 758). “Beləliklə, şərab qədəhlərini başına çək-
məkdə və kəman (kamança-Ş.B.) tellərini dinləməkdə vaxtlarını xoş 
keçirirdi”-deyən Günabadi həm şərabdan istifadə edildiyini, həm də 
qonaqlıqda  kamança  çalındığını  qeyd  edir  (34,  781).  Onun  mə-
lumatları bununla bitmir. O, Səfəvilərin qonaqlıq ziyafətini “cənnət 
nişanəsi”  məclisi  kimi  dəyərləndirir,  qonağın  məclisin  yuxarı  ba-
şında oturduğunu göstərir. Digər qonaqların da  yer aldığı məclisdə 
çalğıçılar  və  xanəndələrin  hər  birinin  münasib  yerdə  əyləşdiyini 
qeyd etməklə bərabər, müəllif həmçinin onların gözəl səs və avaza 
malik məşhur xanəndələr olduqlarını da söyləyir (34, 816-817). 
Günabadi şahidi olduğu qonaqpərvərliyə xas olan xüsusiyyətləri 
yığcam şəkildə təsvir etməklə yanaşı, qonaqlıq məclisinin sonunda 
“bir çox məbləğ qırmızı qızıldan və ağ gümüşdən və qiymətli cins-
lərdən, yəni ipək və zərbaflardan peşkəş yolu ilə və hədiyyə tərzilə 
o  həzrətin  mülazimlərinə  verdilər”,  -  deməklə,  hədiyyələr  paylan-
masına toxunmuş və o şəxsin də öz növbəsində xələtlər və az tapı-
lan  libaslar  təqdim  etdiyini  vurğulamışdı  (34,  819).  Maraqlı  cəhət 
budur ki, müəllif hədiyyələrin nədən ibarət olduğunu da göstərmiş-
dir.  Bu  cür  məlumata  məşhur  tarixçi  alim  Fəzlullah  Rəşidəddinin 
(1247-1318)  əsərində  də  rast  gəlmək  mümkündür.  O  da  Qazan  xa-
nın qəbuluna gəlib ona xidmət edəcəklərini bildirən adamlara xanın 
verdiyi bəxşişlərdən söhbət edərkən hədiyyələr sırasında kaftan, pa-
paq, kəmər və digər qiymətli əşyaların adlarını çəkmişdir (35, 165). 
Qazan xan dövrünün tarixini müfəssəl şərh etməyə çalışan müəllif, 
eyni  zamanda  xanın  Marağadakı  rəsədxananı  görməyə  getdiyi  za-
man yerli hakimlər tərəfindən təşkil olunmuş ziyafətdən də bəhs et-
mişdir  (35,  171).  Beləliklə,  hər  iki  müəllifin  məlumatında  hökm-
darlar və onların ziyafətləri təsvir edilməklə, verilən bəxşişlərin də 
qiymətli  əşyalardan  ibarət  olduğu  göstərilıir.  Göründüyü  kimi, 

 
264 
 
qonaqlıq  mərasimlərində  icra  olunan  adətlər  ardıcıllıqla  bir-birini 
tamamlayır. 
Beləliklə aydın olur ki, istər keçmişdə, istərsə də müasir dövrü-
müzdə qonaqlar, bir qayda olaraq müxtəlif hədiyyələrlə  yola  salın-
mışlar. XVII  əsr  məşhur  türk  səyyahı  və  coğrafiyaçısı  Evliya 
Çələbi Azərbaycanda  olmuş  və burada Qərşi qalasının ağası tərə-
findən  necə  qarşılandıqlarını  belə  təsvir  etmişdir:  ”Şahın  dizçökən 
ağası başındakı tacı müxtəlif quş lələyi ilə bəzəyib və nəyi var idisə, 
hamısını  başına  tac  bağlayıb  yanımıza  gəldi.  Xahiş  edib  dedi:  Hey 
qurban  sənə.  Qədəmin  xeyirli  olsun.  Üz  basa-basa,  göz  basa-basa 
səfa gəldiniz - deyib, bizi cahannüma evinə dəvət edib, yaxşı bir qo-
naqlıq verdi. Qonaqlıqda adi süfrə yerinə qələmkarı çitdən hazırlan-
mış süfrə sərildi. On bir növ plov qoyuldu: avüşlə plov, kükü plov, 
zəfəran plov, ud plov, şilən plov, xuruş plov, çlov plov, ənbər plov, 
sarımsaq  plov,  kösə  plov,  düzən  plov,  qızardılmış  kişmiş  ilə  plov, 
müstəbə şorbası, tamlı xörəklər yeyib, xoş söhbətlər etdik. Ziyafət-
dən sonra elçiyə və mənə, kiçik Həsənağaya zərif vaşaq dəriləri hə-
diyyə verdi. Oradan aşağıda yerləşən alaçığıımıza gəldik. Bizim ar-
xamızca  təqribən  əlli  qoyun,  minə  qədər  ağ  çörək,  7-8  qatır  yük 
meyvə və şərbətlər göndərdi. O gecə biz böyük bayram edib, iki gün 
daha  burada  qalıb,  Qərşi  çayı  kənarındakı  gözəl  saraylara  tamaşa 
etdik”.  Müəllif  Naxçıvanda  olarkən  mehmandarın  onlara  çox  hör-
mət etdiyini söyləyir (36, 7-8). 
XVI əsr İran şairi Əbdi bəy Şirazi deyir ki, səxavət insanın ən 
gözəl  sifətidir,  çalış  yerində  bəxşiş  verəsən,  yoxsa  möhtacı  qoyub 
ehtiyacı olmayana bəxşiş vermək xətadır. Dahi şair Məhəmməd Fü-
zuli  isə:  “Ədəb  şərti  deyil  mehmanə  çəkmək  mizban  (ev  yiyəsi) 
xəncər”-deyir (37, 140-142). 
Aşıq şerinin qüdrətli ustadlarından biri olan Xəstə Qasım yazır: 
 
İsgəndər atlandı çıxdı zülmatdan, 
Qasım, Xızr içdi abı-həyatdan. 
Bəhs düşsə igiddən, qılıncdan, atdan, 
Süfrəni hamsınnan kübar deyərlər (38, 335). 

 
265 
 
 
Müəllif  burada  çox  maraqlı  bir  fikir  irəli  sürmüşdür.  Ənənəyə 
görə,  kişiyə  xas  olan  ən  yaxşı  keyfiyyət  onun  səxavəti  və  evinə 
gələnə  yaxşı  süfrə  açıb  qonaqlıq  verə  bilməsidir.  Nahaq  yerə 
deməyiblər ki, səxavətli insanın ruzi-bərəkəti Allahdan olar. 
XVIII əsr Azərbaycan şairi Ağa Məsih Şirvani yazır: 
 
Hacı xan eylədi hərçənd faqanü fəryad, 
“Mayeyi-fitnədürür kim bu haramzada fəsad, 
Rəfi lazımdır ola olmadan aşubi ziyad”, 
“Əkrəmüzzeyf” hədisini qılıb bəzisi yad, 
Dedilər: “Hər nə isə hörməti var mehmanın” (38, 314). 
 
Şerdən göründüyü kimi, hətta arzuolunmaz adam olsa belə, qo-
naq kimi təşrif buyurmaq istəyirsə, onu qəbul  etmək lazımdır. Bu-
rada qonaqpərvərliyə uyğun hərəkət etmək məqsədəuyğun sayılır. 
XVII əsrdə yaşamış şair Məhəmməd Əmani qonaqlıq məclisini 
belə təsvir edir: 
 
Suri-yarı həmraz edib, 
Müğənnilər dəmsaz edib, 
Mütrüblər həmavaz edib, 
Qənimətdir səfa sürmək (38, 23). 
 
Məclisdə müğənnilərin və mütrüblərin olduğunu qeyd edən şair 
qonaqlıqda  istər-istəməz  nikbin  əhvali-ruhiyyə  yarandığını  və  səfa 
sürüldüyünü vurğulayır. 
XVIII əsrdə yaşamış şair Şəkili Nəbi yazır: 
Ey bəyim, rəngin otağın bəzmi-ürfandır bu gün, 
Nemətin nuşi-müsafir, quti-mehmandır bu gün, 
Göftiguyi-rifətin bihəddü payandır bu gün (38, 502). 
 
Beləliklə,  adları  çəkilən  bu  şairlərin  təsvirlərində  ziyafətlərdə 
həm  əylənmək,  həm  də  musiqi  dinləmək  və  s. xüsusiyyətlər  səciy-

 
266 
 
yələndirilir. Bütün bu müəlliflərin əsərlərindən nümunə gətirdiyimiz 
təsvirlərdən  bu  qənaətə  gəlmək  olur  ki,  xalqımızın  məişətində 
qonaqpərvərlik mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. 
Azərbaycan  ərazisini  ziyarət  edənlərin,  səyyahların  və  tarixçi-
lərin məlumatları və etnoqrafik müşahidələr qonaqpərvərlik adətini 
daha  dolğun  işıqlandırmağa  əsas  verir.  Xalqımız,  xüsusilə  əcnəbi 
qonaqlara böyük qayğı və maraq göstərmişdir. 
Azərbaycan ərazisinə bu və ya digər məqsədlərlə gələn müxtəlif 
ölkə  nümayəndələri  öz  məlumatlarında,  adətən,  yerli  əhali  tərəfin-
dən necə qarşılanıb yola salındıqları barədə bəhs etmişlər. Bu da qo-
naqpərvərliyin  Azərbaycanda  necə  yüksək  səviyyədə  icra  olun-
duğunu bir daha təsdiqləyir. 
1473-1477-ci  illərdə  Ağqoyunlu  hökmdarı  Uzun  Həsənin  sara-
yında səfir olmuş venesiyalı Ambrozio Kontarini özünün “Səyahət” 
əsərində  Azərbaycan  ərazisində  olarkən  yerli  əhali  arasında  müşa-
hidə etdiyi adət və ənənələr barədə söhbət açmışdır. O göstərmişdir 
ki,  burada  əhali  mülayim  və  xoşsifətdir.  Müəllif  həmçinin  bütün 
yolboyu  orada  heç  bir  kəs  tərəfindən  cüzi  narahatçılığa  və  təhqirə 
məruz qalmadıqlarını xüsusi qeyd etmişdir. 
İsfahanda  olarkən  Ambrozio  Kontarinin  gəldiyini  bilən  kimi 
Uzun  Həsən  dərhal  ona  müxtəlif  tələbat  malları  göndərir.  1474-cü 
ilin  noyabr  ayında  Q.İosafat  Barbaro  ilə  Ambrozio  Kontarinini 
sarayına  dəvət  edən  Uzun  Həsənin  onları  necə  qonaqpərvərliklə 
qarşıladığını  həvəslə  şərh  edən  səfir  göstərir  ki,  “biz  otağa  daxil 
olarkən şahı öz əyanlarının əhatəsində gördük. Mən oranın adətincə 
baş əydim və o mənə xalçanın üzərində oturmağı təklif etdi. Sonra 
bizə oranın adətincə bişirilmiş çox dadlı və müxtəlif növ yeməklər 
təqdim edildi. Görüşüb ayrıldıq. O bizi yenə dəvət etdi. Lütfkarlıqla 
bizə  çay  kənarında  tikilmiş  sarayını  göstərdi.  Burada  da  o  bizi 
müxtəlif şirniyyat şeylərinə qonaq etdi. Ümumiyyətlə, Uzun Həsən 
tərəfindən tez-tez dəvət olunurduq. Bəzən biz onun çadırında yemək 
yeməli  olurduq.  Piyalələrdə  təqdim  olunan  yeməkləri  çoxlü  verir-
dilər  və  əla  hazırlayırdılar.  Uzun  Həsənin  yanında  olmadıqda  isə  o 
bizə  çox  vaxt  müxtəlif  tələbat  mallarını  özü  göndərirdi.  Təcili 

 
267 
 
olaraq məni evlə də təmin etdilər” (14, 83-85). Xatirələrində Uzun 
Həsənin  qonaqlara  göstərdiyi  iltifat  haqqında  bəhs  edən  müəllif 
fikrinə davam edərək yazır ki, Uzun Həsənin yanına dəvət olunanda 
onun tərəfindən bizə bəxş edilmiş kaftan təqdim olundu. Sonra isə o 
bizə  pul,  müxtəlif  əşyalar  və  at  göndərdi.  Nəhayət,  Şamaxıdan 
Dərbəndə  yola  düşərkən  zaman-zaman  türk  kəndlərində  qalırdıq, 
orada bizi çox yaxşı qarşılayırdılar (14, 85-91). 
Azərbaycanda  qonaqpərvərliyin  necə  yüksək  səviyyədə  icra 
olunduğu  və  qonaqların  necə  qarşılanması  barədə  məlumat  verən 
müəlliflərin  xatirələri  bununla  bitmir.  Belə  xatirələr  Antoni  Cen-
kinson  tərəfindən  də  qələmə  alınmışdır.  İngilis  taciri  və  dənizçisi 
Antoni  Cenkinson  XVI  əsrdə  böyük  dəniz  səyahətinə  çıxmış  və 
Azərbaycan ərazisində də olmuşdur. Xatirələrində müəllif xalqımı-
zın  qonaqpərvərlik  adətinə  dair  məlumat  da  vermişdir.  Belə  ki,  o, 
Şamaxıda  Abdulla  xanın  yanında  qonaq  olarkən  səmimiyyətlə  və 
çox  yaxşı  qarşılandığını  qeyd  edir.  Nahar  yeməyinə  dəvət  olundu-
ğundan söhbət  açan qonaq hörmət  əlaməti olaraq ona ev  yiyəsinin 
yanında  yer  göstərildiyini  söyləyir.  Yerə  qiymətli  xalı  döşəndiyini 
və  burada  dəvət  olunanların  yerdə  ayağı  qatlanmış  vəziyyətdə 
oturduqlarını  (bardaş  qurub  oturmaq  nəzərdə  tutulur  -  B.Ş.)  qeyd 
edir.  “Onlar  görəndə  ki,  mən  bu  cür  oturmağa  adət  etməmişəm, 
məxsusi mənim üçün masa gətirilməsi rica olundu. Beləliklə, süfrə