Şahin Mustafayev
Yüklə 2,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
29 h əcmdə yaratdığı təzyiq eyni olacaqdır. 5. Henri qanunu: Mayed ə həll olunmuş qazın miqdarı onun hissəvi (pay) t əzyiqi ilə düz mütənasibdir. Biz s əthi olaraq bu qanunlardan bəhs etdik. Lakin riyazi formulların yazılmasına və onların şərhinə girişmədik. Çünki biz suyun altında olan və ya yüks ək təzyiq altında yerləşən həcmdə (barokamerada) insanın orqanizminə qazların təsirini peşəkar elmi səviyyədə deyil, geniş oxucu kütləsinin başa düşə bil əcəyi ümumi bir formada izah etmək fikrindəyik. Bel əliklə, havanın tərkibində olan qazların insan orqanizminə təsiri... Bu təsir atmosfer v ə «əlavə» təzyiq altında əsaslı şəkildə bir-birilərindən fərqlənirlər. T əzyiq və təzyiq altında olma vaxtı artdıqca qazların orqanizmdə (məlum olduğu kimi, insan orqanizminin 70%-ini maye t əşkil edir) həll olunması artır ki (Dalton və Hen ri qanunları əsasında), bu da orqanizm üçün bir çox təhlükəli və xoşagəlməz hallar yarada bil ər. Gəlin, qısaca bunların hər birinin üzərində dayanaq: Oksigen - Normal halda havanın tərkibində 20-21%, yəni hissəvi (pay) təzyiqi 0,21 atm olmalıdır. Orqanizmdə maddələr mübadiləsində fəal iştirak edir. Havanın t ərkibində 18%-dən az, yəni hissəvi(pay) təzyiqi 0,185 atm olduqda, orqanizmdə oksigen aclığı başlayır və nəticədə insan huşunu itirir, hətta bəzi hallarda bu, ölüml ə nəticələnə bilər. Hissəvi (pay) təzyiqi 2,8 atm olduqda isə oksigen, «oksigen z əhərlənməsi» adlanan xəstəliyə səbəb olur. Azot - Adi şəraitdə fizioloji cəhətdən neytraldır (indiferentdir), maddələr mübadil əsində iştirak etmir, lakin yüksək təzyiq altında, digər qazlara nisbətən qanda daha yaxşı həll olur. Orqanizmin azotla doyması prosesi təzyiqdən başqa, 30 orqanizmin bu t əzyiq altında olması müddətindən də asılıdır. Enmə dərinliyi artdıqca, nəfəs alınan qazın sıxlığı artır və orqanizmdə azotun miqdarının artması n əticəsində «azot narkozu» deyilən hal yaranır. Belə hal adətən ilk təzahürünü 40-45 metr d ərinlikdə göstərməyə başlayır və 60 metrdən böyük dərinliklərdə (hiss əvi təzyiq 6,0 atm) isə özünün kəskin formasına keçir. Buna görə də 60 metrd ən böyük dərinliklərdə nəfəsalma üçün istifadə olunan qaz qarışığında azot helium qazı ilə əvəz edilir. Qanda həll olunmuş azot qazının daha bir təhlükəli t əsiri isə orqanizmdə dekompressiya və ya kesson xəstəliyi formasında özünü göst ərir. Adətən bu xəstəlik 12 metrdən böyük dərinliklərə suyaenmələrdə baş verir. X əstəliyin baş verməsinin əsas səbəbi, dalğıcın 12 m və daha böyük dərinliklərdən sür ətlə qaldırılması nəticəsində xarici təzyiqin orqanizmin daxili təzyiqi ilə müqayis ədə daha tez düşməsi və bunun da nəticəsində qanda və toxumalarda həll olunmuş azot qazının əmələ gətirdiyi qaz qovuqcuqlarının kapilyar və damarlarda tıxaclar əmələ gətirərək, qan dövranını pozması, qanın arterial təzyiqinin aşağı düşməsi, qanda və toxumalarda oksigen çatışmamazlığı yaranmasıdır. Bu xəstəliyin baş verməməsi və ya baş verdikdə müalicəsi, dalğıcın böyük dərinlikdən kiçik d ərinliyə qaldırılması rejiminin (dekompressiya rejiminin) düzgün seçilməsinə riay ət olunması ilə edilir. Karbon qazı (CO 2 ) - Hav anın tərkibində təqribən 0,03% təşkil edərək, orqanizmd ə maddələr mübadiləsi nəticəsində yaranır və tənəffüs zamanı xaric edilir. Normal atmosfer t əzyiqində havanın tərkibində 10% və ondan çox karbon qazı olduqda insan huşunu itirir, təzyiq altında olan orqanizmdə isə hissəvi təzyiq 0,03 atm olduqda artıq zəhərləyici təsirini göstərməyə başlayır. Dalğıclar üçün 31 hiss əvi təzyiqin yuxarı limiti 0,01 atm-ə bərabərdir. Karbon oksid (CO) v ə ya dəm qazı - İnsan orqanizmi üçün müstəsna təhlükə t əşkil edən bu qaz adi halda adətən havanın tərkibində olmur, lakin havanın kənar faktorlarla çirklendirilm əsi nəticəsində (məsələn, daxiliyanma mühərriklərindən xaric edil ən işlənmiş qazların tərkibində təqribən 2,8% dəm qazı olur) bəzi hallarda onun mü əyyən miqdarda havanın tərkibində olması da istisna edilmir. Əgər hav anın tərkibində təqribən 0,05% dəm qazı olarsa, bu çox kəskin zəhərlənmə halına gətirib çıxara bilər. Dalğıcların təhlükəsizliyinin təminatı nəfəsalma üçün yığılmış havanın istifad ədən öncə analiz edilərək yoxlanılmasıdır. Neytral qazların (helium, neon, arqon, hidrogen) adi halda insan orqanizminə t əsiri yoxdur, lakin yüksək təzyiq altında bu vəziyyət dəyişə bilər. Məsələn, 60 - 300 metr d ərinlik diapazonunda dalğıcların nəfəs alması üçün helium-oksigen qarışığından istifadə edilir, lakin 300 metrdən böyük dərinliklərdə helium qazı azot qazının 60 metrdən böyük dərinliklərdə yaratdığı fəsadlara oxşar fəsadlar yaratmağa başlayır və nəfəsalma üçün yararlı olmur. Buna görə də 300 metrdən böyük d ərinliklərdə helium qazının molekulyar formada xüsusi çəkisi daha az olan hidrogen qazı ilə əvəz edilməsi təcrübədən keçirilir və fransız kompaniyası «COMEX» 1992-ci ild ə müvəffəqiyyətli sınaq suyaenmələri edərək, insanın 701 metr d ərinlikdə (70 atm-dən çox təzyiq altında!) dalğıc işlərini yerinə yetirmək qabiliyy ətinə malik olduğunu sübut edir. Bu dünya rekordu olaraq bu gün də qüvv ədədir. Su – hidrogenl ə oksigenin davamlı birləşməsi (H 2 O) olub, madd ənin kristal və 32 qaz v əziyyətləri arasındakı halı olan mayedir. Maye kristal maddələr kimi sıxılmır, qaz madd ələri kimi isə yerləşdiyi həcmin formasını alır. Təbiətdə suyun, xüsusən də d əniz suyunun tərkibində (təqribən, 35ql-ə qədər) həll olunmuş formada çoxlu duzlar olur. Suyun, suyaenm ələrdə böyük əhəmiyyət kəsb edən fiziki xassələri - onun sıxlığı, temperaturu, istilik tutumu, istilikkeçirmə qabiliyyəti və şəffaflığıdır. Bunların hər birinin üzərində qısaca dayanaq: - sıxlıq - 40C temperaturda şirin suyun sıxlığı lq sm3-ə bərabər olub, havanın sıxlığından 775 dəfə çoxdur. Duzlu suyun sıxlığı bu rəqəmdən 2-3% artıq olmaqla 1,025 qsm3- ə bərabərdir; -temperatur - az d ərinliklərdə daha çox havanın temperaturundan asılı olur, lakin 100 metrd ən böyük dərinliklərdə, demək olar ki, dəyişilməz olub 40C -yə b ərabərdir; -istilik tutumu (madd ənin 1 qramını 10C temperatura qədər qızdırmaq üçün t ələb olunan istilik) - təqribən, havanın istilik tutumundan 4 dəfə çoxdur; -istilikötürm ə qabiliyyəti - təqribən, 25 dəfə havadan çoxdur. Bu xassə suda olan in sanın orqanizminin intensiv olaraq soyumasına səbəb olub, sudaolma müdd ətini məhdudlaşdıran və dalğıc üçün ən çox narahatçılıq yaradan faktorlardan biridir. M əlumdur ki, insan orqanizminin bədən temperaturunu tənzimləməsi xüsusiyy əti vardır. İnsan bədənində alimlərin hesablamalarına görə, 250 min soyuqluq, 300 min is ə istilik nöqtələri vardır. İstilikötürmə, adətən, dəri vasitəsilə v ə həm də ağ ciyərin səthindən nəmliyin buxarlanması yolu ilə baş verir. Eyni temperaturda su, havaya nisb ətən təqribən 11 dəfə çox istilik mənimsəyir. Demək, orqanizm 11 d əfə çox istilik itirir və bu itki, dalğıclar helium-oksigen qarışığı ilə 33 n əfəs aldıqda helium qazının daha böyük istilikötürmə qabiliyyətli olması n əticəsində daha da çox olur. Bədənin istilik itirməsi (soyuması) nəticəsində orqanizm temperatur itkisini t ənzimləmək üçün daha çox oksigendən istifadə edir. M əsələn, adi hava şəraitində, 25 0 C temperaturda insan orqanizmi d əqiqədə 250 ml oksigen istifad ə edirsə, həmin temperaturda suda o, bir dəqiqədə 800 ml, 100C temperaturda is ə artıq 1600 ml istifadə edəcəkdir. Dalğıc işləri praktikasında «İfrat soyuma» terminind ən istifadə olunur. Belə hal orqanizmin istilikyaratma qabiliyy ətinin bədənin istilikötürmə qabiliyyətindən davamiyyətli müddətdə aşağı oldu ğu zaman baş verir. «İfrat soyuma» halında mərkəzi əsəb sisteminin fəaliyyəti po zulur, insanda ümumi halsızlıq, yuxuaparma, biganəlik və huşitirmə halları baş verir, qabırğaarası əzələlərdə kəskin ağrılar başlayır və s. Bütün bunlara görə sudaqalma müdd əti temperaturdan asılı olaraq məhdudlaşdırılır, 150C-dən az temperaturlarda is ə xüsusi geyim dəsti olmadan suyadalmalar məsləhət görülmür; - şəffaflıq - tərkibində həll olunmuş maddələrin və asılı hissəciklərin miqdar ından, eyni zamanda işıqlandırmadan asılıdır. 1 metr suda işığın itməsi və dağılması təqribən, 1 kilometr havada işığın itməsi və dağılmasına bərabərdir. M əsələn, şəffaf suda işıqlanma 10 m dərinlikdə 4, 20 m dərinlikdə 8, 50 m d ərinlikdə isə 10 dəfələrlə azalır və haradasa, 500 m dərinlikdə isə tam itir. İşıq şüalarının suda sınma əmsalı təqribən 1,33-ə (havada 1,0) bərabərdir. Bu səbəbdən suyun altında mühafizəsiz gözlərlə, yəni su ilə birbaşa təmasda insan hər hansı bir əşyaya baxdıqda, onda elə təsəvvür yaranır ki, o bu əşyalara 1,33 effektli eynək vasit əsi ilə baxır və bu zaman görmə itiliyi, təqribən 100 dəfədən çox pisləşir. Bu problemi h əll etmək məqsədi ilə, suyun altında təmiz görmə və aydınlığın təmini 34 üçün müxt əlif eynək, maska və şlemlərdən istifadə etməklə gözlə su arasında hava qatı yaradılır. Lakin görmə məsafəsində müxtəlif optik sınma qabiliyyətli mühitlərin (su - şüşə - hava) olması refraksiya - yəni, «xəyali görünüş» hadisəsinin baş verm əsinə səbəb olur və bu zaman əşyalar həqiqi ölçülərinin, təqribən, 41-i qədər böyük görünürl ər. Dalğıclar tərəfindən suyun altında real məsafə və ölçülərin qəbul edilm əsi müəyyən təcrübə toplamaqla əldə edilir. Əşyanın həqiqi görünüşü İşıq şüalarının müxtəlif Mühitl ərdən keçən zaman sınmasının müqaisəli təsviri Əşyanın xəyali görünüşü Suya h ər bir maye kimi, hidrostatika və hidrodinamikanın əsas qanunları şamildir: 1. Paskal qanunu (bu qanun eynil ə qazlara da aiddir) - Mayenin s əthinə edilmiş təzyiq, maye tərəfindən bütün istiqamətlərə bərabər şəkildə paylanır. 2. Arximed qanunu (bu qanun eynil ə qazlara də aiddir) - Mayey ə batırılmış hər bir cismə həmin maye tərəfindən cismin sıxışdırıb çıxardığı mayeni n ağırlıq mərkəzinə aşağıdan yuxarı tətbiq olunmuş və sıxışdırılıb çıxarılmış mayenin çəkisinə bərabər olan qüvvə təsir göstərir. Arximed qanunu il ə suya batırılmış cismin vəziyyətini xarakterizə edən üzmə və müvazin ət halları müəyyənləşdirilir. 35 Ağırlıq qüvvəsi (P) ilə üzmə qüvvəsi (Q) arasındakı nisbət suya batırılmış cismin üzm əsinə və ya batmasına səbəb olur. Ümumiyyətlə, üzmə müsbət (Q>P), mənfi (Q ə tarazlaşmış (Q=P) ola bilər. Məsələn, insan bədəninin xüsusi çəkisi suyun xüsusi ç əkisindən çox olduğuna görə insan bədəni müəyyən mənfi üzməyə malik olur. Lakin b əzən çox sıxlığa malik dəniz sularının xüsusi çəkisi insan bədəninin xüsusi ç əkisinə yaxınlaşır və ya bərabər olur və hətta bəzi hallarda ondan çox da ola bil ər. Bu zaman bədənin üzmə qabiliyyəti asanlaşır və ya tarazlaşır, hətta insan suyun üz ərində dayana da bilir. Biz hər birimiz bunu dəniz və ya ifrat duzlu suda çim ərkən hiss etmiş oluruq. Məsələn, Bakıda Hövsan qəsəbəsi yaxınlığında müalic əvi əhəmiyyətli duz gölü vardır və həmin göldə insanın suda batması mümkün deyildir. İnsan dalğıc kostyumu geyindikdə bədən həcminin böyüməsi, b ədənlə dalğıc kostyumu arasında qalan hava qatı nəticəsində müsbət üzməyə malik olur v ə suya dalmanı təmin etmək üçün müxtəlif dalğıc yüklərindən istifadə olunur. Ümumiyy ətlə, sualtı üzmə üçün cüzi mənfi üzmə məqbul sayılır. 36 Müvazin ət suyun altında dalğıclar üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, dalğıc suyun altında müxtəlif yönümlü işlərin yerinə yetirilməsi ilə məşğul olduğu zaman b ədənin tarazlıq vəziyyətini saxlamalı və bu tarazlıq vəziyyətindən çıxdıqda çox asanlıqla yenə həmin vəziyyətə qayıtma qabiliyyətli olmalıdır. Bu isə dalğıc geyim d əsti və ləvazimatları ilə birlikdə dalğıc bədəninin üzmə və ağırlıq m ərkəzlərinin (üzmə mərkəzinin ağırlıq mərkəzindən yuxarıda olması şərti ilə) bir şaquli xətt üzrə yerləşməsi nəticəsində mümkündür. Belə olan halda, müvazinət itirildikd ə əvvəlki vəziyyətə qayıtmaq üçün dalğıca ağırlıq və üzmə qüvvələrinin yaratdığı momentlər cütlüyü kömək edəcəkdir. Dalğıc bədəninin geyim dəsti və ləvazimatlarla birlikd ə müvazinət vəziyyəti Dalğıc bədəninin geyim dəsti və ləvazimatlarla birlikdə müvazinət veziyyəti 3. Suyun hidrostatik t əzyiqi - Mayeyə batırılmış hər bir cısınə mayenin çəkisi t ərəfindən yaradılan və kəmiyyətcə dalma dərinliyi ilə mayenin xüsusi çəkisi hasilin ə bəraber olan təziq təsir edir. 4. Eyler-Bernulli qanunu - Axan mayenin ( qazın) təzyiqi en kəsıyı üzrə axın sür əti az olan yerdə çox, axın sürəti çox olan yerdə isə az olur. Havadan d əfələrlə sıx olan suyun orqanizmə təsiri ümumən yuxarıda bəhs 37 etdıyımiz qanunlarla tənzimlənir. Lakin bu qanunları və onların təcrübi t ətbiqini bılməklə yanaşı yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, insan bədəni təqribən 70% mayed ən ibarətdir və demək olar ki, sıxılmır. Lakin insan bədənındə havadaşıyıcı nahiyələrin (ağ cıyər, kəllə boşluğu, orta qulaq sahəsi, qaymorit arak əsməsi) və dalmalar zamani əlavə təzyiqlərın bu nahiyələrdə yaratdığı g ərginlik müxtəlıf fəsadlara səbəb ola bilər. Məsələn, insan orqanizmi boru vasıtəsı ilə yalnız 30 sm dərinliyə qədər nəfəsalmanı təmin edə bılər təqribən, 1 m 30 sm d ərinlikdə isə nəfəsalmanı təmin etmək mümkün deyil, çünki döş qəfəsi əzələlərin suyun xaricı təsirinə üstün gəlmək iqtidarında olmur. Bütün bunlara gör ə havadaşıyıcı nahiyələrdə fəsadlara yol verilməməsi üçün dalğıc mütləq suyun xarici t əzyiqinə bərabər sıxılmış hava ilə nəfəs almalıdır və dalğıc həmin nahiy ələrin hava ilə «üfürülməsi»ni təmin etməyi bacarmalıdır. Buna adətən, b ədənin məşq etdirilməsi ilə nail olunur. Ümumiyyətlə, dalğıc öz orqanizmindən q ənaətcil (səmərəli) istifadə etməklə verilmiş dərinliyə enməni, həmin d ərinlikdə qalmanı və qoyulmuş tapşırığı yerinə yetirərək dərinlikdən qalxmanı bacarmalıdır. Yuxarıda bəhs etdiyimiz qanunlar və amillər haqqındakı açıqlamalar artıq bizə imkan verir ki, saturasiya üsulu ilə suyadalmalar barəsində daha geniş məlumat verək. Belliklə, ilk öncə tarix... « Sualtı ev»lər XX əsrin 60-80-ci illərini, cəsarətlə, insanın dənizin dərinliklərinə nüfuz etm əsi illəri adlandırmaq olar. Bu illərdə insanın «sualtı» evlərdə uzunmüddətli yaşaması mümkünlüyü elmi və təcrübi cəhətdən sübut edilib, monobarik heyətli və hey ətsizsualtı aparatlar yaradılıb, insan Yer kürəsinin ən böyük çökəkliyi olan 38 Marianna çök əkliyinə - 10916 metr dərinliyə enməyə müvəffəq olub və nəhayət, s ənaye məqsədli saturasiya suyadalmalarını mümkün etmiş Dərinlik Dalğıc Kompleksl ərinin yaradılmasını həyata keçirib. Suyadalmaların tarixində bir çox əhəmiyyətli kəşflər kimi, saturasiya suyadalmaları ilə bağlı hadisələrin də başlanğıcında əfsanəvi fransız t ədqiqatçı-alimi Jak İv Kusto dayanır. Bəşəriyyət tərəfindən sualtı dünyaya XX əsrin 60-80-ci illərində göstərilən tükənməz maraq, əsasən, onun Qırmızı dənizdə apardığı «Precontinent-2» adlı eksperimenti zamanı çəkilmiş «Günəşsiz dünyada» filmi v ə bu haqda yazdığı çoxsaylı publisistik məqalələri, kitabları, uzunmüddətli sualtı yaşayış sahələrinin, hətta iş yerləri, xəstəxanası, uşaqları və s. olan sualtı yaşayış qəsəbəsinin yaradılması haqqında fantastik ideyaları, müsahibələri, müxtəlif beyn əlxalq elmi konfranslardakı çıxışları nəticəsində yaranmışdır - desək, yəqin ki, ya nılmarıq. O dövrl ərdə bir çox inkişaf etmiş ölkələr - məsələn, SSRİ, ABŞ, Fransa, Almaniya, İtaliya, Böyük Britaniya, Polşa, Bolqarıstan, Çexoslovakiya və hətta kiçik olan bir ölk ə Kuba özünün «sualtı ev»lər layihəsinə malik idi. 1962-ci ildən başlayaraq təqribən 16 ili əhatə edən bir dövr ərzində dünyanın 17 ölkəsində 65 « sualtı ev» inşa etmişdir ki, bunlardan da 44-ü cəmi 5 il müddətində, yəni 1965–1969-cu ill əri əhatə edən bir dövr ərzində tikilmişdir. Bu layihələrin əksəriyyətində təcrübə 10-12 metr dərinliklərdə aparılırdı və çox da mürəkkəb olmayan qurğuya malik olurdu. 39 Sualtı ev «Xebros» Bolqarıstan, 1966 Sualtı ev «Medüza» Polşa, 1966 Sualtı ev «Mal Ter-1» ADR 1966 Ad ətən, lövbərlə dənizin dibinə bərkidilmiş 3-4 nəfərin yaşaması üçün kifayət ed ən silindirvari kameradan ibarət olan belə qurğulara nəfəs almaq üçün hava su sethind ə yerləşdirilmiş (gəmidə, nişan üzgəcində və s.) kompressorlar vasitəsilə verilir, ərzaq su səthindən daşmır, təbii ehtiyacların ödənilməsi kameradan ətraf mühit ə çıxmaqla edilir, dekompressiya dövründə oksigenlə nəfəsalma edilirdi və bü tün bunların hamısı təbii ki, rahatlıqdan çox uzaq, mürəkkəb və müəyyən m ənada sağlamlıq üçün təhlükəli idi. Lakin bütün bu çətinliklər insanın sualtı dünyada yaşamaq, onu dərk etmək, sirlərinə yiyələnmək həvəsini söndürə bilmədi. 40 Düzdür, n əticədə sonralar bəzi ölkələrdə bu layihələr üzrə işlər dayandırıldı, lakin b əzi ölkələrdə isə bu sahədə çox böyük uğurlar qazanıldı və bu gün də elmi-tədqiqat işləri davam etdirilir. Belə ölkələrdə aparılmış elmi-təcrübi işlərin bəziləri haqqında bir q ədər geniş məlumat verəcəyik. Bel əliklə ... Amerika Birl əşmiş Ştatlarının Yeni London şəhərində yerləşən Dəniz Donanmasının Sualtı Dəniz Tibb Tedqiqatları Laboratoriyasında doktor Corc F.Bond v ə onun həmkarları tərəfindən 1957-ci ildən başlayaraq siçanların , keçil ərin, meymunların və nəhayət insanların üzərində canlı orqanizmlərə sualtı mühitə uyğun şəraitin təsirinin müəyyənləşdirilməsi istiqamətində silsilə elmi-t əcrübi eksperimentlər aparılırdı. N əticədə su altında yaşamanın mümkünlüyü ideyası arzudan daha çox reallığa yaxınlaşdı və 28 avqust 1962-ci ildə saturasiya suyaenmələri tarixində insan ilk dəfə olaraq, suyun altında uzun müddət qalmağa müvəffəq oldu. Bu, Amerika vətəndaşı 58 yaşlı Edvin A.Link idi. O, Aralıq dənizində 18,3 metr dərinlikdə birnəfərlik kamerada 8 saat suyun altında qalmağa müvəffəq oldu. Edvin A.Linkin kamerası ilk saturasiya suyaenməsi zamanı « İnsan Dənizdə -1», 1962 - ABŞ - Edvin A.Link özünün 8 saatlıq dəniz dibində 41 olma sınağının müvəffəqiyyətlə başa çatmasından ruhlanaraq, «İnsan Dənizdə-1» adlı daha cəsarətli bir proqram hazırlayır. Bu proqram çərçivəsində dalğıc Robert Stenuit ölçül əri təqribən diametri 1 metr, uzunluğu 3,5 metr olan silindirvari kamerada 48 saat müdd ətində 61 metr dərinlik1 də qalmalı idi. I Lakin 1962-ci sentyabr mda Aral lıq dənizində baş1 lanan bu təcrübel 24 saat 15 dəqil q ədən sonra tex1 niki nasazlıq və I hava şəraiti ilə Jj əlaqədar dayandı1 rılmalı oldu. Bü1 tün bunlara bax1 mayaraq, t əcrübə tarixə ilk akvanavtın - amerikalı dalğıc Robert Stənuitin adını yazdı. « Konşelf-1», 1962 - Fransa R.Stenuitin dəniz dibində 1 sutkalıq yaşamasından c əmi 4 gün sonra, E.Linkin təcrübə yerindən 100 mil aralı, Aralıq dənizində Marsel limanı hövzəsində «İnsan Dənizdə - 1» proqramından daha cəsarətli digər bir proqram - « Konşelf -1» layihəsi əfsanəvi fransız ixtiraçısı Jak İv Kustonun rehb ərliyi ilə başlandı. Proqrama uyğun olaraq, 2 nəfər dalğıc 10 metr dərinlikdə, d ənizin dibinə lövbər əvəzi istifadə olunan ağır çuqun plitələrə zəncirlə bağlanmış, |