Şahin Mustafayev
Yüklə 2,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
42 t əqribən 2,6 metr diametri, 5,6 metr uzunluğu olan silindirvari formalı «sualtı ev»d ə 7 gün müddətində suyun səthinə qalxmadan yaşamalı, hər gün «sualtı ev»dən çıxaraq, təqribən 5 saat müddətində müxtəlif çeşidli təcrübi dalğıc işləri və sınaq testl əri yerinə yetirərək yenidən «sualtı ev»ə qayıtmalı idilər. «Dioqenes» adlanan uzunmüdd ətli yaşayış üçün yararlı olan bu «sualtı ev» radio, telefon, televizor, fonoqraf, işıqlandırma və s. bu kimi yaşayış üçün lazım olan təminatlara malik idi. T əcrübə proqramı başa çatır və bütün dünyaya ilk sualtı yaşayış sahəsinin müv əffəqiyyətli sınağı və insanın bu yaşayış sahəsində uzunmüddətli olması mümkünlüyü haqqında məlumat yayımlanır. Bu həqiqətən də, inqilabi bir nailiyyət idi v ə bu müvəffəqiyyətdən ruhlanan J.İ.Kusto daha cəsarətli, daha möhtəşəm bir layih ə işləyərək həyata keçirməyi qərara alır. «Konşelf-II», 1963 - Fransa - 1963-cü il, iyun. Qırmızı dəniz Şaab - Ruimi korall rifl ərinin yaxınlığında J.İ.Kusto, əgər belə demək mümkündürsə, bütöv bir sualtı qəsəbə yaradır. «Mərkəzi qəsr» dəniz ulduzu (dəniz suların da yaşayan kiçik canlı) formasında beş bölməli üç tikintidən ibarət idi. 10,9 metr dərinlikdə yerl əşən bu tikilidə 5 akvanavt və Klod adında bir tutuquşu 4 həftə müddətində yaşamışlar. «Mərkəzi qəsr»də gözəl yataq, yeməkxana, yaşayış, anbar və sanitar-gigiyenik bölm ələri, dalğıc kamerası, heyətli sualtı aparat üçün qaraj vardı. «Dioqenes»d ən fərqli olaraq, (orada yemək və su suyun səthindən təchiz edilirdi) yem ək «Qəsr»in yeməkxanasında hazırlanırdı. «Mərkəzi qəsr»dən bir az aralı 27,4 metr d ərinlikdə iki bölməli digər yaşayış modulu yerləşdirilmiş və 2 nəfər akvanavt orada 7 gün ərzində nəfəsalma üçün helium-azot-oksigen qarışığından istifad ə edərək, dövrü olaraq, 109,7 metr dərinliyə səyahət suyaenmələrini (yəni, 43 qısamüddətli 1-2 saatlığa, 27,4 metrdən 109,7 metr dərinliyə dalma və yenidən dekompressiya keçirm ədən 27,4 metr dərinliyə qalxma) həyata keçirmişdilər. Jak İv Kustonun həyat yoldaşı xanım Kusto proqramın son 4 günü «Mərkəzi qəsr»də akvanavtlarla bir yerd ə yaşamış və tarixə ilk qadın akvanavt kimi düşmüşdür. Proqram h əyata keçirilən bütün müddət ərzində sualtı və suüstü videoçəkilişlər edilirdi. Sonradan göz əl mətnlə müşayiət edilən bu kadrlar film halına gətirilərək dünya ictimaiyy ətinin diqqətinə çatdırılmışdır. Bu film dənizdə neft və qazçıxarma il ə məşğul olan zəngin şirkətlərin də diqqətindən yan keçməmiş və onlar J.İ.Kustonun elmi-təcrübi axtarışlarının davam etdirilməsini maliyyələşdirmişlər və yorulmaz J.İ.Kusto yeni bir layihə üzərində işə başlamışdır. Bu haqda bir az sonra... El əlik isə, ABŞ-ın bu sahədəki təcrübələrinə qayıdaq: Qırmızı dəniz. 1963-cü il, «sualtı qəsəbə»nin «Mərkəzi qəsr»i « İnsan dənizdə-11», 1964, ABŞ - J.İ.Kustonun müvəffəqiyyətlərindən ruhlanan E.A.Linkin r əhbərliyi ilə 1964-cü ilin iyun ayında Baham adaları yaxınlığında, akvanavtlar Robert Stenuit və Djo Lindberq 131,7 metr dərinlikdə, d ərinliyə uyğun təzyiqlə üfürülmüş və ölçüləri təqribən 130x260 sm olan fərdi üfürül ən dalma kamerasında (SPİD) 48 saat müddətində oldular. 44 «İnsan dənizdə - II» eksperimentinin keçirildiyi üfürül ən fərdi dalma kamerası (UFDK) Ekstremal d ərinlik qəza vəziyyətlərində akvanavtlara kömək edilməsini qeyrimümkün edirdi. Akvanavtlar əsasən, kameradaxili avadanlıqlara xidmət etmək, ətraf mühitin (dəniz həyatının) müşahidəsini aparmaq və fotoşəkil çəkməklə məşğul olurdular. Eksperimen t başa çatdıqdan sonra akvanavtlar kameranın içərisində t əchizatçı gəminin göyərtəsinə qaldırılaraq, 92 saat ərzində dekompressiya keçib, in sanın 130 metr dərinlikdə qalıb işləməsi mümkünlüyünü nümayiş etdirdilər. «Sealab- l» kamerası və akvanavtlar dalma vəziyyətində olan kamera nın içərisində eksperiment zamanı «Sealab - 1» , 1964, ABŞ - 1964-cü il 20 iyulda Bermud adalarından 26 mil aralıda ABŞ hərbi-dəniz donanması özünün «Sealab-1» adlı proqramını həyata keçirməyə başladı. 4 nəfər akvanavt üçün hesablanmış, ölçüləri təqribən 3,5x13,2 metr olan siqaraoxşar kamera ( hal-hazırda bu kamera ABŞ-ın Florida ştatının Panama şəhərində yerləşən Beynəlxalq Dalğıc Muzeyində saxlanılır) 58,8 metr dərinliyə 45 endirilir v ə öncə bir, daha sonra isə digər üç akvanavt kameraya enərək, orada 11 sutka yaşayırlar. Bu eksperiment 21 sutka üçün n əzərdə tutulsada, pis hava şəraiti və digər s əbəblərdən yarımçıq dayandırılır. «Sealab-II» , 1965, ABŞ - Kaliforniya ştatında Lonq Bıç şəhərində yerləşən hərbi -d əniz donanması tərsanəsində 10 nəfər akvanavt üçün nəzərdə tutulan, ölçüləri t əqribən 4x19 metr olan silindirvari dalma kamerası layihələndirilərək inşa edilir. «Sealab-II» adlanan bu kamera 1965- ci ilin avqust ayında Kalıforniya ştatının La Djola şəhərində Skripps Okeanoqrafıya İnstitutunun körpüsünə yaxın məsafədə, 62,5 metr d ərinlikdə yerləşdirilir və açıq dənizdə ətraf mühitin öyrənilməsi, akvanavtların iş qabiliyy ətlərinə və fizioloji imkanlarına soyuq və qaranlıq əhatənin təsirinin mü əyyənləşdirilməsi, elmi və tibbi tədqiqatların aparılması və xilasetmə t əlim-məşqlərinin həyata keçirilməsi məqsədilə uzunmüddətli işə başlanılır. Avqust-oktyabr ayla rını əhatə edən 45 gün müddətində 28 nəfər 3 nəfərlik qruplara bölün ərək, hər qrup iki həftə olmaqla təqribən 400 adamgündən artıq bir dövrdə «Sealab-2»-d ə yaşayaraq, müxtəlif proqramların həyata keçirilməsi ilə məşğul olmuşlar. Akvanavtlar Dr.Robert E.Tompson v ə U.Manninq «Sealab-2»-də iş zamanı 46 Yerin ə yetirilmiş proqramlardan ən maraqlıların dan biri də orbitdə olan kosmonavt Qordon Kuperl ə «Sealab-ll»-də qrup rəhbəri Skot Karpinterin və daha sonra is ə akvanavtlar Riçard Qriq və Robert Şitsin Aralıq dənizində eyni vaxtda d ənizin dibində «Konşelf-III» «sualtı ev»ində təcrübə aparan fransız okeanoqrafları - Kusto v ə Lebonla rabitə əlaqəsinin yaradılması idi. Sealab-2 «Konşelf-III», 1965, Fransa - Artıq məlum olduğu kimi, «Sealab-11» proqramı ilə eyni v axtda Aralıq dənizində J.İ.Kustonun rəhbərliyi ilə «Konşelf-III» layihəsi h əyata keçirilirdi. Artıq uzunmüddətli suyadalmalardan sənaye məqsədilə istifadənin mümkünlüyü h əm bu işlə məşğul olan peşəkarları, həm də sənayeçiləri, əsasən də dənizdə neftqazçıxarma ilə məşğul olan kompaniyaları ciddi şəkildə düşündürməyə başlamışdı. Fransa sənayeçiləri də bu işdə maraqlı olduqları üçün J.İ.Kustonun «Konşelf-III» layihəsini maliyyələşdirməyi öz üzərilərinə götürürlər. «Konşelf-II» proqramından təqribən iki il sonra, 21 sentyabr 1965-ci il tarixdə Aralıq dənizində, Monako limanına yaxın bir məsafədə, 100 metr dərinlikdə «Konşelf-III» layihəsinin həyata keçirilməsinə başlanıldı. «Konşelf-III» «sualtı ev»i 6 metr diametrli şaraoxşar formalı ikimərtəbəli bir qurğu idi. Qurğunun birinci 47 m ərtəbəsində yataq, sanitariya qovşağı və dalğıc bölməsi, ikinci mərtəbəsində isə yem əkxana, rabitə və ümumi bölmə yerləşirdi. «Konşelf-III» altı nəfər akvanavt üçün hesablanmışdı və 21 sentyabr 1965-ci il tarixdə onlarla birlikdə 100 metr dərinliyə buraxılmışdı. Konşelf-III» suya enmədən öncə. 1965-ci il «Konşelf-III»-də nahar fasiləsi, dərinlik 100 metr Əgər «Konşelf-1» proqramında J.İ.Kustonun əsas ideyası ümumiyyətlə insanın suyun altında yaşaması mümkünlüyünü sınaqdan keçirmək, «Konşelf-II» proqramında is ə sualtı dünyada yaşamağın nəinki mümkün olduğunu və hətta belə yaşayışın əsrarəngiz romantikanı xatırlatdığını dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırmaq idisə, o, «Konşelf-III» proqramında insanın suyun altında uzunmüddətli qalması imkanından 48 s ənayedə istifadə olunması mümkünlüyünü sübuta yetirmək məqsədi güdürdü. Bu m əqsədlə 22 gün davam edən eksperiment müddətində akvanavtlar hər gün «sualtı ev»d ən çıxaraq bir az aralıda quraşdırılmış neft quyusu quyuağzı avadanlığına neftçilər t ərəfindən müəyyənləşdirilmiş texniki xidmət proqramının həyata keçirilməsini imita siya etmişlər. E k s p e r i m e n t müv əffəqiyyətlə başa çatmış və nəticədə iki əsas rəy-çıxarış bildirilmişdir: Quyuağzı avadanhqlara sualtıtexniki xidmət göst ərilməsi üzrə məşq zamanı - T əcrübədə sübut edildi ki, insan orqanizmi suyun altında 100 metr dərinlikdə, yüks ək təzyiq altında uzunmüddətli qalmaqla öz əqli və fiziki imkanlarını saxlaya bil ər və kifayət qədər mürəkkəb avadanlıqlardan istifadə etməklə ona tapşırılmış işlərin yerinə yetirilməsini həyata keçirə bilər; - «Konşelf-III» kimi sualtı bazalardan dalğıc işlərinin sənayedə istifadəsi m əqsədəuyğun deyildir. Bel ə nəticəyə gəlinməsi hələ heç də o demək deyildi ki, uzunmüddətli yüksək t əzyiq altında qalmaqla suyun altında sənaye məqsədli sualtı-texniki işlərin yerin ə yetirilməsi ideyasının həyata keçirilməsi fikrindən birdəfəlik daşınılmışdır. 49 Əsla yox! Çünki həmin dövrlərdə ömrünü peşəkar dalğıc işlərinə həsr etmiş digər fransız Anri Delozun 1961-ci ildə yaradaraq rəhbərlik etdiyi «KOMEKS» (D əniz Ekspertizası Kompaniyası) kompaniyası Dərinlik Dalğıc Komplekslərinin yaradılmasının əsasını qoyan məsələlərin çox vacib və orijinal bir mühəndis h əllini tapdı. «KOMEKS» kompaniyası «sualtı ev» prinsipi ilə işləyən yüksək t əzyiq kamerasını, yəni barokameranı, gəminin göyərtəsində stasionar olaraq quraşdırmaqla, akvanavtların dalğıc işlərinin yerinə yetiriləcəyi dərinliyə uyğun t əzyiq altında orada yerləşdirərək, həmin dərinliyə uyğun təzyiqlə üfürülmüş « dalğıc zəngi» vasitəsilə iş yerinə endirilməsinə və müəyyənləşdirilmiş müddətdə iş yerinə yetirildikdən sonra isə yenidən «dalğıc zəngi»nin içərisində gəminin göy ərtəsinə qaldırılmasına və birləşdirici bölmə vasitəsilə barokamera ilə birl əşdirilərək, onun içərisinə keçməsinə, orada istirahət etdikdən sonra yenidən göst ərilən ardıcıllıqla əməliyyatların təkrar olunmasına və bütövlükdə qarşıya qoyulmuş tapşırıq başa çatdıqdan sonra dalğıcların tədricən normal t əzyiqə uyğunlaşdırılmasına, yəni dekompressiya edilməsinə nail olmuşdu. Bu h əll akvanavtların yalnız iş yerinə yetirilən müddətdə suyun altında, digər vaxtlarda is ə gəminin göyərtəsində olmalarını təmin etməklə, dərinlik dalğıc işlərinin yerin ə yetirilməsinin təbii faktorlardan (hava şəraiti, sualtı mühit, qaranlıq və s.) asılılığını minimuma endirməklə akvanavtların maksimum təhlükəsizliyi üçün şərait yaratmış oldu və dalğıcların əməyindən böyük dərinliklərdə sənaye məqsədli istifad ənin mümkünlüyünü və iqtisadi cəhətdən səmərəli olduğunu sübut edərək, D ərinlik Dalğıc Komplekslərinin (DDK) istehsalı, istifadə olunan texnologiyaların 50 t əkmilləşdirilməsi, bu sahədə elmi araşdırmaların aparılması və s. istiqamətlərin inkişafına təkan vermiş oldu və hal-hazırda da bu yönümdə bəzi ölkələrdə elmi-t əcrübi işlər davam etdirilir. Ümumiyy ətlə, yeni bir sahədə elmi-təcrübi işlərin aparılması zamanı bəzən bir çox maraqlı mühəndis həllərinin tapılması, tədqiq edilən sahəyə aidiyyatı olmayan elmi-t əcrübi kəşflərin tətbiq edilməsi, tamamilə başqa bir sahəyə aid əhəmiyyətli n əticələrin əldə olunmasına gətirib çıxarır. «Sualtı ev» ideyasının həyata keçirilm əsi zamanı da belə olmuşdur. Bunlardan artıq biri haqqında, yəni Dərinlik Dalğıc Komplekslərinin yaradılması haqqında səthi də olsa, artıq bəhs etdik, oxucular üçü n maraqlı ola biləcəyini nəzərə alıb, bəzi elmi-təcrübi işlərin də n əticələri haqqında məlumat veririk: «Hidrolab» , ABŞ, 1966 - «Perri Submarine Builders İnk. end Florida Atlantik University» kompaniya larının birgə müəssisəsi tərəfindən 1966-cı ildə inşa edilmiş sualtı laboratoriya «Hidrolab» «sualtı ev»lərin arasında ən kiçik, sadə və ucuz olmasına baxmayaraq, 1985-ci ilə qədər istismarda olmaqla 700-dən çox akvanavtın bu dövr ərzində sualtı yaşamasını təmin edərək uzunömürlülüyünə görə rekord n əticə göstərmişdir. 51 «Hidrolab» , ABŞ, 1966 Uzunluğu 4,8 metr, diametri 2,4 metr olan 4 nəfər üçün hesablanmış silindirvari formalı kamera boru dayaqlar vasitəsilə ağır beton plitəyə bərkidilmişdi. Laboratori yanın üzərində lövbərlə bərkidilmiş buyda dizel-generator, kompressor, «Aegir» dalma nöqt əsinə yedəkdə nəql edilən zama n İçməli su və yanacaq həcmləri yerləşdirilmişdi. «Sualtı ev»ə elektrik enerjisi, su və hava buydan verilirdi, hey ətlə sahil təminatı arasında əlaqə laboratoriyada yerləşdirilmiş radiostansiya vasit əsilə həyata keçirilirdi. «Sualtı ev»in istismarının sadəliyi və ucuzluğu ondan hətta tələbələrin də istifadə etməsinə imkan yaratmışdır. «Aegir» - ABŞ, 1969 - Havay adasında Qonololu şəhərində 1969-cu ildə «Makai Ranqe İnk.» Kompaniyası tərəfindən inşa edilmiş, Norveç dəniz allahının adı ilə adlandırılmış bu kompleks 6 nəfər akvanavt üçün hesablanmış və akvanavtlarla birlikd ə ballast bölmələrindən istifadə edərək, sərbəst şəkildə suyadalma və qalxma qabiliyy ətinə malik idi. O, 1971-ci ilə qədər istismar edilmiş, 25 dəfə 24,4 metr, 3 d əfə 61 metr və 1 dəfə 57,3 metr dərinliyə qədər dalma həyata keçirmişdir. «Tektite» - 1969, ABŞ - Yer kürəsinə yağış formasında tökül ən kiçik meteoritlərin şərəfinə «Tektite» adlandırılan «sualtı ev» öz sələflərinin ölçül ərinə görə ən böyüyü olub, 1968-ci ildə General Elektrik (ABŞ) kompaniyası 52 t ərəfindən Okean və Atmosferin Tədqiqi üzrə Milli İdarə (NOAA) və Milli Aerokosmik Agentliyinin (NASA) birg ə layihəsi əsasında inşa edilmişdir. «Sualtı ev» «Tektite» inoplanet t ədqiqat stansiyası formasında NASA mütəxəssisləri t ərəfindən düşünülmüşdü. Sualtı laboratoriya «Tektite» Bel ə ki, uzunmüddətli kosmik uçuşların və ya kosmonavtların inoplanet kosmik stansiyasında yaşama şəraitinin Yerdə imitasiya edilməsi üçün sualtı lab oratoriyada yaşayış variantı ideal yarayırdı. H əqiqətən də, dənizin dibində sualtı laboratoriyada yaşayan heyət üzvlərinin insanların adət etdiyi ətraf mühitdən, yaşayış tərzindən tam və ya qismən təcrid edilm əsi çox asanlıqla mümkündür. Suyun səthindən məlumatların kosmosdakı eksperimentl ərdə olduğu kimi, tam və ya qismən məhdudlaşdırılması (məlum olduğu kimi, kosmik stansiya ilə günün yalnız müəyyən vaxtında, yəni stansiya əhatə dairəsində olduqda əlaqə yaradılması mümkündür) həyata keçirilirdi. D əqiqliyi ilə, kosmosda olduğu kimi, sualtı laboratoriyada yaşayan insanın h əyatı istifadə olunan avadanlıqların etibarlığından, ondan istifadə edən şəxslərin bacarığından asılı olub, yüksək təzyiq altında (kosmosda isə əksinə çəkisizlik şəraitində) süni nəfəsalma mühitində (nəfəsalma üçün xüsusi qaz qarışığından 53 istifad ə olunur) yaşadığı üçün hər hansı bir gözlənilməz hadisə baş verən zaman o, laboratoriyadan çıxaraq suyun səthinə qalxmaq imkanına malik olmurdu. «Tektite» proqramı üzrə qarşıya qoyulmuş məqsədlərə nail olmaq üçün NASA hey ətin seçilməsində və gündəliyin formalaşdırılmasında aparıcı rola malik idi. NOAA is ə okeanologiya üzrə tədqiqat işlərinin aparılmasını həyata keçirirdi. Bel ə əməkdaşlığın nəticəsi olaraq 4 nəfərdən ibarət heyət NOAA-mn tapşırığı il ə okeanoloji tədqiqat üzrə, NASA-nm tapşırığı ilə isə məhdud mühitdə heyət üzvl ərinin «dinc mövcudiyyətliliyi» üzrə psixoloji-sosioloji çox gərgin bir proqra mı rekord olaraq - 60 gün müddətində müvəffəqiyyətlə həyata keçirməyə nail oldular. «Tektite» sualtı aparatdan daha çox yadplanetlilərin təsəvvür edilən kosmik stansiyasına oxşayaraq, ölçüləri 10,4x4,6x1,8 m olan paralelepipedin üzərində quraşdırılmış 3,8 m diametrli, 5,5m hündürlüklü iki qüllədən ibarət, ümumi çəkisi 145 ton olan n əhəng bir qurğu idi. NASA-nın planına əsasən, 4 nəfərlik heyət 60 gün müdd ətində 12,4 metr dərinlikdə yerləşdirilmiş «Tektite»də yaşamalı və bu müdd ət ərzində yalnız proqram çərçivəsində müəyyənləşdirilmiş vaxtlar istisna olmaqla, suüstü t əminatla heç bir əlaqədə olmamalı idilər. Qurğunun bütün daxili sah ələrində quraşdırılmış telekameralar və mikrofonlar vasitəsilə gecə və gündüz bütün sutka ərzində fasilə siz olaraq, heyət üzvləri müşahidə edilirdilər. Heyət üzvl ərinin hər bir addımı, hər bir hərəkəti, hər bir sözü nəzarətə götürülür, qeydə almır, təhlil olunur və diqqətlə öyrənilirdi. 54 Sualtı laboratoriyanın yaşayış bölməsi «Tektite-1» hey əti tərəfindən yerinə yetirilmiş elmi-tədqiqatlar mütəxəssislər t ərəfindən çox yüksək qiymətləndirilmişdir. Sözsüz ki, ən vacib nəticə insanın 60 sutka (bu eksperiment ə qədər rekord fransızlara məxsus idi. J.İ.Kustonun komandası « Konşelf-II» proqramı çərçivəsində 29 sutka 10 metr dərinlikdə yaşamışdılar) fasil əsiz olaraq, suyun altında yaşaması mümkünlüyünün sübutu idi. Bundan əlavə, 4 n əfərlik heyət üzvlərindən hər biri hər gün 3-4 saat «sualtı ev»i tərk edərək, d ənizin dibində müəyyənləşdirilmiş müxtəlif işləri yerinə yetirməklə, iki aylıq eksperiment zamanı 434 saat müddətində ətraf sularda olmuşdular. Sualtı laboratoriyanın tədqiqat bölməsi H əkim-fizioloqlar ilk dəfə olaraq, bir neçə saturasiya dalğıc işlərində böyük t əcrübi əhəmiyyətə malik suallara cavab tapmağa nail oldular. İlk öncə fizioloqları maraqlandırırdı ki, görəsən, suyun səthinə qalxma prosesi (dekompressiya) 55 uzunmüdd ətli təzyiq altında yaşamaqdan və işləməkdən yorulmuş akvanavtların s əhhətinə necə təsir edəcək (məlumdur ki, yaşayış mühitinin dəyişilməsi zamanı orqanizm böyük g ərginliyə məruz qalır), ümumiyyətlə, optimal variant necə seçilm əlidir? İlkin hesablamalar göstərirdi ki, əgər dekompressiya zamanı n əfəsalma üçün sıxılmış havadan istifadə edilərsə, proses 14 saat, əgər sıxılmış hava oksigenl ə zənginləşdirilərsə isə 8 saat ola bilər. Lakin ilkin hesablamalara baxmayaraq, dekompressiya 19 saat müdd ətində həyata keçirildi. Daha bir əhəmiyyətli sual da fizioloqları maraqlandırırdı: «Təqribən 13 metr d ərinlikdə yaşamış akvanavt, əgər hər hansı bir ekstremal vəziyyətin nəticəsi olaraq t ələb olunan an təcili suyun səthinə (dekompressiya müddəti gözlənilmədən) qalxa bil ərmi və əgər qalxa bilərsə, sağlamlığı üçün təhlükəli olmayan müddətdə nə q ədər qala bilər?» Aparılan təcrübələr və hesablamalar nəticəsində fizioloqlar mü əyyənləşdirdilər ki, dekompressiya edilmədən qalxmaq mümkündür və sağlamlıq üçün təhlükə yaradan amillər (kesson xəstəliyinin əlamətləri), təqribən, 15 d əqiqədən sonra müşahidə olunmağa başlayır. Bu müddət rezində akvanavt ya qalxdığı dərinliyə enməli, ya dərinliyə uyğun təzyiq altında olan «sualtı ev»ə qayıtmalı, ya da təzyiqi həmin dərinliyə uyğunlaşdırılmış su səthindəki (gəmidə, özüld ə və s.) barokameraya keçirilməlidir. Bütün bunların hamısı isə xidmət edən hey ətin sayıqlığı və peşəkarlığı sayəsində mümkündür. Bu t əcrübi nəticələrin dalğıc işlərinin yerinə yetirilməsində mühüm əhəmiyyəti vardır və demək olar ki, «Tektite-1» proqramı böyük müvəffəqiyyətlə başa çataraq, parlaq n əticələrə malik oldu. Bunun nəticəsi olaraq, proqram başa çatan kimi 1970-ci ild ə «Tektite-11» proqramının həyata keçirilməsi qərara alındı. Proqramın yerinə |