Reja: Talab tushunchasi. Talab qonuni

O’rinbosar hamda bir-biriga bog’liq narx.
Talabning o‘zgarishiga 
o‘rinbosar tovarlarning bo‘lishi yoki bo‘lmasligi ham ta‘sir qiladi. Agar muayyan 
tovarning o‘rinbosarlari ko‘p bo‘lsa samolyoltda chipta bahosi juda oshib ketsa, 
posajirlar chiptasi arzonroq, qo‘l poezdni, qo‘l avtomobilni, qo‘l kemani afzal 
ko‘radilar, narx bo‘yicha o‘nga bo‘lgan talab o‘zgaruvchan va aksincha kerakli 

---

o‘rinbosar tovarlarga (ekin ekiladigan er, birinchi xolatiy extiyoj tovarlari asosiy 
o‘quv qo‘yilmalari) ega bo‘lmasa, narx bo‘yicha talab noo‘zgaro‘yvchan bo‘ladi. 
Buni misollarda ko‘rib chiqamiz. Tufliga bo‘lgan narx oshib ketsa, iste‘molchilar 
uni kamroq sotib oladilar, arzon baholi shippak va kalishlarga talab oshib ketadi. 
Va aksincha, tufli narxi pasaysa, iste‘molchilar ko‘proq pullarini ko‘proq tufli 
sotib olishga sarflashadi, shunga muvofiq ravishda shippak va kalishga bo‘lgan 
talab qisqarib ketadi. Qisqasi ikkita tovar bir birini o‘rnini bossa, ulardan birini 
narxi bilan boshqasiga talab o‘rtasida turli aloqadorlik bor. Non, tuz, guruch kabi 
mahsulotlar yashash uchun juda zarar mahsulotlardir. Ularning narxi oshib ketgan 
chog‘da ham, pasayib ketgan chog‘da ham ularga bo‘lgan talabda sezilarli 
o‘zgarish bo‘lmaydi. Shunga ko‘ra talab chizmasining og‘ishida ham o‘zgarish 
kam bo‘ladi. Shunday tovarlar guruxi borki, ular bir-birlarini to‘ldiruvchi 
hisoblanib, birga «odimlaydi»lar. Ularga talab bir vaqtda qo‘yiladi, borlangan 
talabga ega. 
Masalan, o‘rmon mahsulotlari narxining past bo‘lishi, uy-joy qurulishda 
ishlatiladigan shag‘al, tsement, g‘isht, mix, oxak, kraska, elektr tushirish 
hvositalari kabi mahsulotlarga talabni oshiradi. O‘rmon mahsulotlari narxining 
o‘sishi esa, bu mahsulotlarga bo‘lgan talabni kamaytiradi. Binobarin, qo‘lyog‘och 
taxta va boshqa kurilish materiallariga bo‘lgan talab bir-biriga bog‘liq, ular bir-
birlarini to‘ldiradilar. Ikkita tovar bir-birini to‘ldiruvchi hisoblansa, ulardan 
birining narxi bilan ikkinchisiga talab o‘rtasida teskari bog‘liqdik bor. Odatda, 
juda ko‘p juft tovarlar o‘zaro bog‘langan tovarlar bo‘la olmaydilar. Ular mustaqil 
bir-birlari bilan xech qanday bog‘liqligi yo‘q tovarlar hisoblanadilar. Bolta va 
tesha, ko‘ylak va paxta, bolalar uyinchog‘i va tokar dasgohi, tsement va televizor 
kabilardan birining narxini o‘zgarishi ikkinchisiga bo‘lgan talabga xech ta‘sir 
etmaydi.