Qurılıs materialları hám buyımlarınıń ulıwma tiykarları Joba

1.2. Qurılıs materialların islep shıǵarıw tariyxı
Respublikamız qurılıs kompleksine joqarı tájiriybeli jas kadrlardı jetkizip beriw búgingi kúnniń aktual máselesi esaplanadı. Bizge belgili, qurılıs industriyasın rawajlandırıw, yaǵnıy jańa qurılıs materialları, buyımları hám konstrukciyaların islep shıǵarıw menen qurılıs sistemasın túpten ózgertiriw múmkin.
Qurılıs sistemasına ajıratılǵan qarjınıń 50% artıǵı qurılıs buyım hám konstrukciyalardı islep shıǵarıwǵa sarıplanadı. Zamanagóy qurılıs imarat hám inshaatların jańa túrdegi qurılıs materiallarısız kóz aldımızǵa keltirip bolmaydı. Sol sebepli bolajaq qurılıs qánigesi qurılıs materialları hám buyımları tuwralı tolıq bilimge iye bolıwı zárúr.
Qurılıs materialtanıwı ózine tán tariyxqa iye. Eń áyyemgi hám júdá keń tarqalǵan saztopıraq tiykarındaǵı qurılıs materialları insaniyat tariyxınıń dáslepki dáwirindeaq isletilgen. Saztopıroqtan pisirilgen gerbish islep shıǵarıw tariyxı 5-6 mıń jılǵa teń.
Imarat hám inshaatlardı tábiyiy tas materiallarınan qurıw antik dúnya tariyxı menen baylanısqan. Mısr Piramidaları, Ullı Qıtay Diywalı, Rim Kolizeyi buǵan anıq mısal boladı.
Tábiyiy taslardı maydalap, pisirip hák, ganch, gips hám t.b. mineral baylanıstırıwshılar islep shıǵarıw texnologiyası bir neshe mıń jıl burın jaratılǵan.
Shaxrisabz, Samarqand, Buxara, Xiywa, Tashkent sıyaqlı tariyxıy qalalarımız qurılısına názer taslasaq patsha sarayları, medirese hám meshitler, qala diywalları, suw inshaatları tábiyiy taslardan, pisken gerbishden rastvorlar tiykarında terilip tiklengenligin kóremiz. Bul qalalardaǵı imaratlarda sırlanǵan keramikalıq buyımlar X-XII ásirlerden keyin isletilgen. Gúlal ustalar saztopıraqdan túrli ólshemdegi hám formadaǵı sırlanǵan hám sırlanbaǵan plitkalar, terrakotalar, naǵıslar, bórpeler hám t.b. bezew materialların islep shıǵarǵan hám imaratlardı bezetiwde isletken.
Tastan naǵıs oyıwshılar granit, mramar, háktas hám iri taslarǵa forma berip imarat hám inshaatlardı bezetiwde, suw hám ıǵallıq tásir etetuǵın bólimlerinde isletken. Áyyemnen qurılısta aǵash materialları sıpatında eman, qaraǵay, pixta, qayın, dub, buk, yasen, Oraylıq Aziyada bolsa terek, qayraǵoch, archa, yonǵoq, tut, tal sıyaqlı aǵashlar isletilgen. Aǵash karkaslı imaratlar jer silkiniwge shıdamlılıǵı menen ajıralıp turadı. Aǵashqa oymashılıq usılında islengen kolonnalar, esikler, karnizler, teksheler házirge shekem arxitekturalıq esteliklerdi bezetip turıptı.
Imarat hám inshaatlardı bezewde lak-boyawlardan paydalanıw tariyxı eramızdan aldıńǵı ásirlerge tiyisli. Reń beriwshi pigmentler sıpatında túrli minerallar, ósimliklerdiń kúli, baylanıstırıwshı material sıpatında bolsa, tábiyiy ósimlik mayları isletilgen. Áyyemgi Afrosiyob, Varaxsha, Xolichayon sıyaqlı tariyxıy esteliklerimiz diywalarına islengen suwretler buǵan anıq mısal boladı.
Tariyxıy imaratlardı bezewde isletilgen ganch oymashılıǵı ayrıqsha itibarǵa ılayıq. Ganch oymashılıǵı tiykarında diywal, ship, teksheler, gumbezler bezetilgen.
Qurılıs materialları tariyxında portlandcement hám ol tiykarında jaratılǵan awır hám jeńil betonlar ayrıqsha orın tutadı. Bul materiallardı qurılıs industriyasınıń tiykarǵı ónimleri dep ataw múmkin.
Jergilikli shiyki zatlardan qurılıs materialların islep shıǵarıw qurılıs industriyasınıń tiykarǵı wazıypası esaplanadı. Bunda ónimniń bahası keskin kemeyedi.
Qurılıstı jetilistiriw hám tezletiw, zamanagóy qurılıs materialların kóplep islep shıǵarıwdı talap etedi. Polimerler tiykarındaǵı materiallar, shiysha buyımlar, lak-boyawlar, kompozicion materiallar solar qatarına kiredi.
Qurılıs materialları hám buyımların islep shıǵarıwda sanaat hám awıl xojalıǵı shıǵındıların isletiw olardıń bahasın páseyttiredi hám ekologiyalıq ortalıqtı payda etedi.
Qurılıs materialtanıwı pániniń rawajlanıwına A.Baykov, Yu.Bajenov, P.Zemyatchenskiy, V.Kind, V.Solomatov, I.Rıbev, S.Baybolov, Y.Shtark, B.Skramtaev, A.Gluxovskiy, E.Qosimov sıyaqlı alımlar úlken úles qostı.
Ózbekistan qurılıs hám qurılıs industriyasın rawajlandırıwda shet eller menen bekkem baylanıs ornatqan. Turkiyanıń “Aysel” kompaniyası, Germaniyanıń “Knauf” korporaciyası, AQShtıń “Armstrong” firması solar qatarına kiredi.
Qurılıs materialtanıwınıń aktual máselelerine joqarı sapalı, bahası arzan, bekkem, uzaq múddet xızmet etiwshi, jergilikli shiyki zat tiykarında islep shıǵarılǵan buyımlar, detallar, konstrukciyalardı tayarlaw hám isletiw tarawların belgilew kiredi.