Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biotexnologiya kafedrasi

1.2.  Bilvosita kalorimetiriya. 

Bilvosita  kalorimetiriya  organizmda  energiya  almashinuvini  nafas  olish 

uchun  sarf  qilingan  kislorodga  ko„ra  aniqlash  demakdir.  Aniqlanishicha 

o„zlashtirib olinadigan O

2

 miqdori bilan energiya almashinuvi intensiviligi orasida 

to„g„ridan-to„gri bog„liq bo„lar ekan, ya‟ni sarflanayotgan O

2

-ning miqdoriga qarab 

energiya almashinuvi ham proportsional holda o„zgaradi.  

O„zlashtirilgan  O

2

-ga  qarab  energiya  almashinuvini  aniqlash  uchun  ma‟lum 

vaqt  ichida  sarf  qilingan  gaz  ochiq  va  yopiq  respirator  tizimlar  yordamida 

o„lchanadi.  

Yopiq  tizim  shu  bilan  xarakterlanadiki,  tekshiriluvchi  odam  yoki  hayvon 

hamma  tomoni  berkitilgan  (izolyatsiya  qilingan)  idishdagi  havodan  nafas  oladi. 

---

Nafas chiqarish havosi ham tashqariga chiqarilmasdan undagi CO

2

 maxsus modda 

orqali (ishqor eritmasi) yutiladi va qolgan havo yana nafas olish uchun ishlatiladi. 

Nafas  olinadigan  havo  tarkibida  O

2

  ning  kamayib  borishi  maxsus  asbob  orqali 

qayd qilinadi(spirografda). 

Yopiq  respirator  tizimining  noqulayligi  shundaki  undan  ko„chma 

sharoitlarida, masalan sport amaliyotida har xil mehnat qilish chog„iida foydalanib 

bo„lmaydi.   

Ochiq  respirator  tizim  yopig„idan  shu  bilan  farq  qiladiki,  bunda  nafas  olish 

to„g„ridan-to„g„ri  atmosfera  havosidan  amalga  oshirilib,  nafas  chiqarish  havosi 

maxsus  asbobga  o„tkaziladi  va      uning  miqdori,  tarkibi  (O

2

  va  CO

2

  )o„lchanadi. 

Atmosfera havosining tarkibi ma‟lumligi sababli o„pkadan chiqarilgan havo tarkibi 

tahlil qilinib ma‟lum vaqt birligida qancha kislorod sarflanganligini va qancha CO

2

 

hosil  bo„lganligini  o„lchash  mumkin.  Ochiq  respirator  tizim  bilan  o„zlashtirilgan 

O

2

-ni  hisoblashda  eng  qulay  usul  bu  Duglas-Xolden  usulidir.  U  bilan  ish  olib 

borilganida  chiqariladigan  havo  maxsus  qopga  yig„ib  olinadi  va  keyin 

gazoanalizator yordamida tahlil qilinadi.