Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
34-Ekvador’a Dönüş
Venezuela klasik bir örnekti. Ama oradaki gelişmeleri izledikçe, gerçekten önemli olan savaş sınırlarının başka bir ülkede çizilmekte olduğunun farkına varıp, şaşırdım. Para veya insan hayatı açısından daha fazla bir şey temsil ettikleri için
değil, ama
genel olarak
imparatorlukları tanımlayan materyalist amaçların çok ötesindeki konuları içerdikleri için önemliydiler. Bu savaş hatları, banker, yönetici ve politikacı ordularının ötesine, modern medeniyetin ruhunun derinliklerine uzanıyordu. Ve benim tanıyıp, sevdiğim bir ülkede, ilk olarak bir Barış Gönüllüsü olarak çalıştığım yerde oluşturuluyordu: Ekvador. 1968’de oraya ilk gittiğim yıllardan bu yana, bu
minik ülke,
şirketokrasinin tipik
kurbanlarından biri
haline gelmişti. Çağdaşlarımla ben ve bizim modern kurumsal eşdeğerlerimiz, bu ülkeyi neredeyse iflasın eşiğine getirmeyi başarmıştık. Ekvador’a, zengin ailelere, bu projeleri gerçekleştirecek [106] mühendislik ve inşaat firmalarımızı tutsunlar diye milyarlarca dolarlık kredi verdik. Sonuçta, 30 yıl içerisinde, resmi yoksulluk oranı %50’den %70’e, işsizlik ise %15’den %70’e fırladı. Kamu borcu da 240 milyon dolardan 16 milyar dolara yükseldi ve milli kaynaklardan en yoksul vatandaşlara ayrılan pay %20’den %6’ya geriledi. Ekvador bugün, milli bütçesinin neredeyse yarısını -resmen yoksulluk sınırının altında olan milyonlarca vatandaşına yardım etmek için kullanmak yerine- sadece borçlarını ödemeye ayırmak zorundadır. Ekvador’daki durum, bunun bir komplo sonucu olmadığını açıkça gösteriyor. Bu, gerek Demokrat, gerekse Cumhuriyetçi yönetimler sırasında oluşan ve tüm büyük çok uluslu bankaları, birçok şirketi ve değişik ülkelerden yardım kuruluşlarını da içine alan bir süreçti. ABD başroldeydi ama bu işte tek başımıza hareket etmemiştik. Bu 30 yıl boyunca, binlerce Amerikalı kadın ve erkek, Ekvador’u yeni binyılın başında kendisini içinde bulduğu bu sallantılı duruma sokmak için katkıda bulundu. Bazıları, benim gibi, yaptıklarının farkındaydı. Ama büyük çoğunluk, sadece onlara işletme, mühendislik ve hukuk okullarında öğretilenleri yapmış ya da (kendini açgözlü örnekler ve onu sürdürmeye yönelik ödül ve cezalarla gösteren) benim yapımdaki patronların yollarından gitmişti. Bu katılımcılar, oynadıkları rolü en kötüsünden şefkatli olarak görüyorlardı; en iyimser bakış açısından ise
yoksul bir ülkeye yardım ediyorlardı. Her ne kadar, bilinçsiz, kandırılmış ve -birçok durumda- kendilerini kandırmış da olsalar, bu oyuncular gizli bir komplonun elemanları değillerdi; tersine, dünyanın bugüne kadar görmüş
olduğu en
kurnazca ve
etkili emperyalizm biçimini destekleyen bir sistemin ürünüydüler. Hiç
kimse, rüşvetle satın alınabilecek ya da tehditle korkutulabilecek insanları arayıp bulmak zorunda kalmadı, Onlar zaten şirketler, bankalar ve devlet kuramlarında çalışıyorlardı. Rüşvetler; maaşlar, primler, emeklilik fonları ve sigorta poliçelerinden oluşuyordu. Tehditler ise toplumsal değerler, dost baskısı ve çocuklarının eğitimleri ve gelecekleri ile ilgili dile getirilmeyen sorulara dayanıyordu. Sistem harika bir şekilde başarılı olmuştu. Yeni binyıl geldiğinde, Ekvador iyice kapana kısılmıştı. Artık avucumuzdaydı, aynen bir mafya babasının, kızının düğününü ve küçük işyerini finanse ettiği adamı avucuna almış olması gibi. Her iyi Mafiosi gibi, biz de beklemiştik. Ekvador’un yağmur ormanlarının altında bir petrol denizinin yattığını ve bir gün sıranın bize de geleceğini bildiğimizden, sabırlı olabilirdik. 2003 yılının başlarında, Subaru arabamın içinde, Quito’dan Shell’in orman kasabasına giderken, o gün gelmişti bile.
Chávez, Venezuela’da kontrolü yeniden ele geçirmişti. George W. Bush’a karşı gelmiş ve kazanmıştı. Saddam ise inatla tutumunu değiştirmiyor ve istila edilmeyi bekliyordu. Petrol stoklarımız neredeyse son 30 yılın en düşük seviyelerine inmişti ve ana sağlayıcılarımızdan daha fazlasını alabilme olasılığı da yüksek değildi, dolayısıyla, şirketokrasinin bilançolarının sağlığı
da. Elimizde bir koz vardı ve bu koza şimdi ihtiyaç vardı. Ekvador’dan diyetimizi istemenin vakti gelmişti. Pastaza Nehri üzerindeki o ucube barajın yanından geçerken, Ekvador’daki savaşın, dünyanın zenginleri ile yoksulları ya da yararlanan ile yararlanılan arasındaki klasik mücadele olmadığının farkına vardım. Bu savaş hatları, sonunda, bir medeniyet olarak kim ve ne olduğumuzu tanımlayacaktı. Bu minik ülkeyi, Amazon
yağmur ormanlarını petrol şirketlerimize açması için zorlamak üzereydik. Bunun sonucunda ortaya çıkacak yıkım ise inanılmaz olacaktı. Eğer alacağımızı tahsil etmek konusunda ısrarcı olursak, bunun sonuçları, onları ölçebilme becerimizin çok ötesine geçecekti Bu sadece,
yerel
kültürlerin, insan
yaşamlarının ve yüzbinlerce hayvan, sürüngen, balık, böcek ve bazıları, belki de birçok hastalığın henüz keşfedilmemiş tedavisini içeren bitki türünün yok edilmesi ile ilgili değildi. Ya da, yağmur ormanlarının endüstrilerimiz tarafından üretilen ölümcül sera gazlarını emmesi, yaşamımız için gerekli olan oksijeni yaymaları ve dünyanın içme suyunun çok büyük bir yüzdesini sağlayan bulutların oluşmalarına olanak sağlaması da değildi. Bu,
ekolojistlerce böyle
yerleri kurtarmak içir öne sürülen tüm standart argümanların ötesinde, ruhumuzun derinliklerine kadar işleyen bir şeydi. Eğer bu stratejiyi takip edersek, Roma İmparatorluğu’ndan çok önce başlamış olan emperyalist bir modeli devam ettirmiş olacaktık. Esareti reddediyoruz ama küresel
imparatorluğumuz, Romalılar’dan ve bizden önceki tüm sömürgeci güçlerden daha fazla sayıda insanı köleleştiriyor. Ekvador’da bu kadar dar görüşlü bir politika güdüp, sonra da toplumsal vicdanımızla nasıl barışık
yaşayabileceğimizi merak ediyordum. Arabamın camından And
Dağlarının ormandan arınmış yamaçlarına -Barış Gönüllüleri günlerimde tropik bitkilerle dolu bir alan- bakarken, birdenbire farkına vardığım bir şey beni şaşırttı. Ekvador’un, önemli bir savaş hattı olarak bu görünümünün, tümüyle kişisel olduğunu ve aslında çalıştığım ve imparatorluk tarafından arzu edilen kaynaklara sahip her ülkenin eşit önemde olduğunu fark ettim. Ekvador’a, 1960’ların sonunda burada geçirmiş olduğum ve masumiyetimi kaybettiğim günlere dayanan özel bir bağım vardı. Ancak bu öznellik, benim kendi tercihim olan bir şeydi. Evet, Ekvador yağmur ormanları, içlerinde yaşayan yerliler ve diğer tüm yaşam türleri gibi değerliydi ama İran çöllerinden ve Emin’in Bedevilerinden daha değerli değil. Ya da, Cava’nın dağlarından, Filipin sahillerinden, Asya
steplerinden, Afrika
savanalarından, Kuzey Amerika ormanlarından, Arktik buz örtüsünden ya da diğer yüzlerce tehlike altındaki
[107]
yerden daha kıymetli değil. Bunların her biri bir savaş hattını temsil etmekte olup, her biri bizleri kişisel veya toplumsal ruhlarımızın derinliklerine inip, kendimizi sorgulamaya zorlar. Aklıma, tüm bunları özetleyen bir istatistik geldi: Dünya nüfusunun en zengin ülkelerde yaşayan beşte birinin gelirinin en fakir ülkelerdeki beşte birinin gelirine oranı, 1960’da 30’da l’den 1995’de 74’te l’e çıkmıştı. Ve hâlâ, Dünya Bankası, USAID, IMF, bankalar, şirketler ve
hükümetler gibi
uluslararası “yardım” faaliyeti içinde olanlar, bize işlerini yapmakta olduklarını ve ilerleme kaydettiklerini söylemeye devam ediyorlar. İşte yine Ekvador’da, savaş hatlarından sadece biri olan ama benim kalbimde özel bir yer tutan ülkedeydim. 2003 yılıydı, adında barış olan bir ABD kuruluşunun bir elemanı olarak buraya ilk gelişimden 35 yıl sonra buradaydım. Bu defa, 30 yıl boyunca çıkmasına yardımcı olduğum bir savaşa engel olmaya çalışmak için
gelmiştim. Afganistan, Irak ve Venezuela’daki olayların, bizi yeni bir çatışmaya girmekten alıkoymaya yeterli olacağı düşünülebilirdi ama Ekvador’daki durum çok değişikti. Bu savaşın Amerikan ordusuna ihtiyacı yoktu; çünkü sadece mızrak, pala ve namludan dolma tek atımlık tüfeklerle donanmış birkaç bin yerli savaşçı tarafından yürütülecekti. Modern Ekvador ordusuyla, bir avuç Amerikan Özel Kuvvetleri danışmanı ve petrol şirketleri tarafından kiralanıp, çakallar tarafından eğitilmiş paralı askerler karşı karşıya gelecekti. 1995’de Peru ile Ekvador arasındaki çatışma gibi, bu da, ABD’deki birçok insanın hiçbir zaman duymayacağı bir savaş olacaktı ve son olaylar böyle bir savaşın çıkma olasılığını artırmıştı. 2002 Aralık ayında, petrol şirketi temsilcileri, yerel bir topluluğun, bir grup işçiyi rehin aldığı suçlamasında bulundu. Şirket temsilcileri, bu işe bulaşan savaşçıların, muhtemelen El Kaide bağlantılı terörist bir gruba ait olduklarını öne [108] sürüyorlardı. Petrol şirketinin, sondaj çalışmalarına başlamak için hükümetten henüz izin almamış olması, meseleyi özellikle karmaşık bir hale getirmişti. Ancak, şirket, işçilerin sondaj öncesi incelemelerde bulunmaya hakları
olduğunu iddia etti ki bu birkaç gün sonra, yerel grupların, öyküyü kendi yönlerinden anlatarak, kesinlikle karşı çıktıkları bir iddia idi. Kabile temsilcileri, petrol şirketi işçilerinin, girme izinleri bulunmayan topraklara girdiklerinde ısrar ediyordu. Savaşçılar silahlı değildi ve petrol işçilerini de herhangi bir şiddetle tehdit etmemişlerdi. Aslında, işçilere köylerine kadar eşlik edip, onlara yiyecek ve yerel bir bira olan chicha ikram etmişlerdi. Misafirleri yiyip içerken, savaşçılar da işçi rehberlerini gitmeleri konusunda ikna etmişti. Kabile,
işçilerin hiçbir
zaman zorla
tutulmadıklarını iddia
ediyordu; istedikleri zaman gitmekte serbesttiler. Yolda giderken, 1990’da, IPS’yi sattıktan sonra ormanlarını kurtarmak için onlara yardım teklif etmeye döndüğünde, Shuar kabilesinin bana söylediklerini hatırladım. “Dünya onu düşlediğin gibidir,” demişlerdi ve sonra da, kuzeyde yaşayan bizlerin büyük endüstriler, arabalar ve devasa gökdelenler düşlemiş olduğumuzu belirtmişlerdi. Şimdi
ise bu düşümüzün aslında, sonunda
hepimizi mahvedecek bir karabasan olduğunu keşfetmiştik. “Bu düşünüzü değiştirin,” diye öğütlemişlerdi Shuarlar bana. Ama işte, 10 seneden uzun bir süre sonra, yine buradaydı ve birçok insanın ve bir kısmında benim de çalıştığım kâr amacı gütmeyen kuruluşun çabalarına rağmen,
karabasan yeni ve dehşet verici boyutlara ulaşmıştı. Arabam sonunda Shell’in orman köyüne geldiği zaman, beni bir toplantıya götürdüler. Katılan erkek ve kadınlar birçok kabileyi temsil ediyordu: Kichwa, Shuar, Achuar, Shiwiar ve Zaparo. Bazıları ormanda günlerce yürümüş,
diğerleri ise kâr amacı gütmeyen kuruluşların sağladığı küçük uçaklarla gelmişti. Birkaçı geleneksel etekleri, yüz boyaları ve tüylü kafalıkları ile
gelmişti. Ama
çoğunluk, kasabalılara öykünerek şort, tişört ve ayakkabı giymişti. Önce, rehin almakla suçlanan topluluğun temsilcileri söz aldı. Bize, işçiler şirketlerine döndükten kısa bir
süre sonra,
küçük topluluklarının bulunduğu köye yüzden fazla Ekvador askerinin geldiğini söylediler. Bunun, yağmur ormanlarında özel bir dönemin, chonta ağacının meyve vermesinin başlangıcı olduğunu da eklediler. Yerel kültürlerce kutsal kabul edilen bu ağacın, yılda sadece bir kere oluşan meyvesi, ender ve soyu tükenmekte olanlar da dahil, bölgedeki birçok kuş türünün çiftleşme döneminin başlangıcını belirtir. Bu meyveye üşüşen kuşlar
son derece
savunmasız olduklarından, kabileler, chonta
sezonu süresince bunların avlanmalarına yasak getiren katı kurallar koymuşlardır.
“Askerlerin zamanlaması daha
kötü olamazdı,” diye izah etti bir kadın. Askerlerin yasaklar konusundaki umursamazlıkları ile ilgili trajik
öykülerini anlatan
kadının ve arkadaşlarının acılarını hissedebiliyordum. Kuşları, yemek için ya da sırf eğlence olsun diye vurmuşlardı. Ayrıca, aile bahçelerini, muz bahçelerini ve manioc tarlalarını talan etmişler, zaten az olan verimli toprakta giderilemez hasarlara yol açmışlardı. Nehirlerde balık avlamak için patlayıcı kullanmışlar ve evcil hayvanları yemişlerdi. Yerli avcıların silahlarına el koymuşlar, uygun olmayan biçimde tuvalet çukurları açmışlar, nehirleri gazyağı ve kimyasal çözücülerle kirletmişler, kadınlara cinsel tacizde bulunmuşlar ve çöpleri düzgün bir şekilde imha etmedikleri için de
çevre, böcekler ve kemirgenlerin istilasına uğramıştı. “İki seçeneğimiz vardı,” dedi bir adam. “Savaşabilirdik ya da gururumuzu unutup, hasarı gidermek için elimizden geleni yapabilirdik. Henüz savaşma
zamanının gelmediğine karar verdik.” Sonra da, askerlerin bu davranışlarını, kendi insanlarını yiyeceksiz idare etmeye ikna ederek, nasıl dengelemeye çalıştıklarını izah etti. Buna oruç diyordu ama aslında daha çok istemli bir açlığa benziyordu. İhtiyarlar ve çocuklar beslenme yetersizliğinden ötürü hasta olmuşlardı. Tehditlerden ve rüşvetlerden söz ettiler. “Oğlum,” dedi bir kadın, “İspanyolca ve birçok yerel lehçenin yanında, İngilizce de bilir. Bir turist şirketi için rehber ve tercüman olarak çalışıyordu. Ona iyi de bir maaş veriyorlardı. Petrol şirketi ona, aldığının on katını teklif etti. Ne yapabilirdi ki? Şimdi ise eski şirketini ve bize yardım etmeye gelen tüm diğerlerini kötüleyen mektuplar yazıyor ve mektuplarında petrol şirketlerinden dostlarımız diye bahsediyor.” Sularını silkeleyen bir köpek gibi, vücudunu salladı. “Artık bizden biri değil o. Oğlum...” Bir şamanın geleneksel tüylü kafalığını takmış yaşlıca bir adam ayağa kalktı sonra. “Petrol şirketlerine karşı bizleri temsil etmeleri için seçtiğimiz ve uçak kazasında ölen o üç kişiyi biliyor musun? Ben şimdi, burada durup, sana o kadar kişinin söylediği şeyi, yani kazaya petrol şirketlerinin neden olduğunu
söylemeyeceğim. Ama sana, bu üç ölümün örgütümüzde büyük bir
gedik açtığını
söyleyebilirim. Petrol şirketleri de, o gediği kendi adamları ile kapatmakta hiç zaman kaybetmediler.” Başka bir adam, cebinden bir kontrat çıkartıp, okudu. 300 bin dolar karşılığında, çok büyük bir arazi bir kereste şirketine devrediliyordu. Üç kabile ileri geleni tarafından imzalanmıştı. “Bu imzalar gerçek değil,” dedi. “Biliyorum, çünkü bir tanesi benim kardeşim. Bu da başka tür bir suikast. Liderlerimizi gözden düşürmek.” Tüm bunların Ekvador’un henüz petrol şirketlerine sondaj izni
verilmemiş bir
bölgesinde meydana geliyor olması hem komik, hem de garip bir şekilde uygun görünüyordu. Bu bölgenin etrafındaki birçok alanda sondaj yapılmış ve yerliler sonuçları görmüşler, komşularının yok olmalarına tanık olmuşlardı.
Orada oturmuş bunları dinlerken, kendime, ülkemin insanlarının böyle toplantıların CNN’de ya da akşam haberlerinde gösterilmesine nasıl tepki vereceklerini sordum. Toplantılar ilginç, anlatılanlar ise çok rahatsız ediciydi. Ama bu toplantıların resmi kısımları dışında, bir şey daha oldu. Aralarda, öğle yemeği sırasında ve gece, insanlarla özel olarak konuştuğum zaman, bana sık sık, ABD’nin Irak’ı niye tehdit ettiği soruluyordu. Başlamak üzere olan savaş, bu orman köyüne gelen Ekvador gazetelerinin ilk sayfalarında tartışılıyordu ve buradaki görüş ABD’dekinden çok farklıydı. Bush ailesinin sahip olduğu petrol şirketleri ile United Fruit’e ve Başkan Yardımcısı Cheney’in eski Halliburton CEO’su olarak rolüne atıflar vardı. Bu gazeteler, hiç okula gitmemiş kişilere de okunuyordu. Görünüşe göre, herkes bu konuya ilgi duyuyordu. Burada, Amazon yağmur ormanlarının ortasında, Kuzey Amerika’daki birçok kişinin “geri”, hatta “vahşi” olarak nitelendireceği okuma
yazması olmayan
insanların arasındaydım; ancak küresel
imparatorluğu kalbinden vuran araştırıcı sorular soruluyordu. Shell’den çıkıp, hidroelektrik santralini geçip, Andlar’da yükselirken, bir yandan da Ekvador’a bu ziyaretim sırasında görüp duyduklarımla, ABD’de alıştıklarım arasındaki farklılıkları düşünüyordum. Öyle görünüyordu ki, Amazon kabilelerinin bize öğretecek çok şeyi vardı; gittiğimiz tüm okullara ve o kadar saat okuduğumuz dergiler ve
seyrettiğimiz televizyon haberlerine rağmen, onların eriştiği bilinç düzeyinden uzak görünüyorduk. Bu düşünce tarzı beni, Latin Amerika’da sıkça duymuş olduğum “Akbaba ve Kartal Kehaneti” ve başka yerlerdeki benzer öngörüler hakkında düşünmeye itti. Bildiğim kültürlerin neredeyse tümü, 1990’ların sonlarına doğru hayret verici bir geçiş dönemine girdiğimizi öngörür. Himalayalar’daki manastırlarda, Endonezya’daki tören alanlarında ve Kuzey Amerika’daki yerli bölgelerinde, Amazon’un derinliklerinden And Dağlarının tepelerine ve Orta Amerika’daki kadim Maya şehirlerine kadar, zamanımızın insanlık tarihinde özel bir an olduğu ve her birimizin, yapması gereken bir görev olduğu için, bu zamanda doğmuş olduğu söylenir. Bu öngörülerin isimleri ve kullandıkları kelimeler, az da olsa değişiktir. Değişik şekillerde Yeni Çağ’dan (New Age), Üçüncü Binyıl’dan (Third Millennium), Kova Çağı’ndan
Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|