Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları
-Venezuela: Saddam İmdada Yetişiyor
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
33-Venezuela: Saddam İmdada Yetişiyor
Venezuela’yı yıllarca gözlemiştim. Petrol sayesinde sefaletten zenginliğe yükselen
ülkelerin klasik bir örneği idi. Aynı zamanda, petrol
zenginliğinin tetiklediği kargaşanın, zengin ile yoksul arasındaki dengesizliğin ve şirketokrasi tarafından arsızca kullanılan bir ülkenin de örneği idi. Benim gibi eski tarz ET’lerin, yeni tarz kurumsal ET’ler ile buluştuğu yerlerin bir sembolü haline gelmişti. O gün, Sıfır Noktası’nda, gazetede okuduğum olaylar, Venezuela’nın yoksul ve hiçbir şeyi olmayan kesiminin, Hugo Chávez’i ezici bir farkla başkanlığa seçtiği 1988 seçimlerinin doğrudan bir sonucuydu. Chávez, kimi radikal önlemleri derhal hayata geçirmişti. Mahkemelerin ve diğer kurumların kontrolünü eline almış
ve parlamentoyu feshetmişti. ABD’yi, ‘utanmaz emperyalizminden’ dolayı suçlamış, küreselleşmeye güçlü bir şekilde karşı çıkmış ve sadece adı bile Jaime Roldós’un, [97] [98]
[99] uçağı düşmeden kısa bir süre önce Ekvador’da yaptığını hatırlatan bir Hidrokarbonlar Yasası’nı yürürlüğe koymuştu. Yasa, yabancı petrol şirketlerinden alınan işletme payını iki katına çıkarıyordu. Chávez sonra da, bir kamu kurumu olan petrol şirketi Petróleos de Venezuela’nın geleneksel bağımsızlığına karşı çıkarak, üst düzey yönetimine kendisine sadık kişileri getirmişti. Venezuela petrolü dünya ekonomileri için hayati öneme sahiptir. Ülke, 2002 yılında dünyanın dördüncü büyük petrol ihracatçısı ve ABD’nin üçüncü sağlayıcısı idi. Petróleos de Venezuela, 40 bin çalışanı ve yıllık 50 milyar dolarlık satışıyla, ülke ihracatının %80’ini sağlamakta olup, tartışmasız bir şekilde
Venezuela ekonomisindeki en önemli
kurumdur. Chávez,
bu endüstriye el koyarak, dünya sahnesine önemli bir oyuncu olarak girmeyi başarmıştı. Birçok Venezuelalı, bunu kader ve 80 yıl önce başlayan bir sürecin tamamlanması olarak gördü.
14 Aralık
1922’de, Maracaibo yakınlarında büyük bir petrol patlaması olmuştu. Bunu izleyen üç gün boyunca, günde 100 bin varil ham petrol havaya fışkırmış ve bu jeolojik olay tek başına Venezuela’yı sonsuza kadar değiştirmişti. 1930’a
gelindiğinde ülke,
dünyanın en büyük petrol ihracatçısı idi. Venezuelalılar, petrole tüm sorunlarının bir çözümü olarak bakıyorlardı. Sonraki 40 yıl içindeki petrol gelirleri Venezuela’yı dünyanın en fakir ülkelerinden biri olmaktan çıkarıp, Latin Amerika’daki en zengin ülkelerden biri olmasını sağladı. Ülkenin tüm yaşamsal istatistikleri iyileşti: Sağlık hizmetleri, eğitim, istihdam, yaşam süresi ve bebek ölümü yüzdesi. Şirketler çok iyi iş yapmaya başladılar. 1973 OPEC petrol ambargosu sırasında, petrol fiyatları tavana vurunca, Venezuela’nın da milli bütçesi dörde katlandı. ET’ler işbaşı yaptı. Uluslararası bankalar ülkeye, büyük altyapı [100]
yatırımları ve endüstriyel projelerle, kıtadaki en yüksek gökdelenlerin yapımı için çok miktarda kredi sağladı. Sonra, 1980’lerde, kurumsal ET’ler geldiler. Yeni çıkmakta olan dişlerini bilemeleri için bulunmaz bir fırsattı. Oldukça büyümüş olan Venezuela orta sınıfı, çok geniş bir ürün yelpazesi için taze bir pazar oluşturmaktaydı ama yine de, imalathane ve fabrikalara iş gücü sağlayacak çok geniş fakir bir kesim hâlâ vardı. Sonra petrol
fiyatları dibe
vurdu ve Venezuela borçlarını ödeyemez duruma geldi. Bunun üzerine 1989’da, IMF çok sert tasarruf önlemleri dayatarak, şirketokrasiyi çeşitli yollarla desteklemesi için Karakas’a baskı yaptı. Venezuelalılar buna çok sert tepki gösterdiler; çıkan olaylarda 2 binden fazla insan öldü. Petrolün dipsiz bir destek kaynağı olarak imajı paramparça oldu. 1978 ve 2003 yılları arasında, Venezuela’da kişi başına düşen gelirde %40’ın üzerinde bir düşüş yaşandı. Yoksulluk arttıkça, öfke de yoğunlaştı. Orta sınıf ve yoksullar arasında kutuplaşma oluştu. Ekonomileri petrol üretimine dayalı ülkelerde sıkça olduğu gibi, demografik yapıda radikal değişiklikler meydana geldi. Batmakta olan ekonomi, etkisini orta sınıf üzerinde gösterdi ve birçok kişi yoksulluk seviyesine düştü. Yeni demografik durum, Chávez
(ve Washington ile çatışma) için gerekli ortamı hazırladı. Yeni başkan iktidara gelir gelmez, Bush yönetimini kızdıracak önlemler aldı. 11 Eylül saldırılarından hemen önce, Washington seçeneklerini değerlendirmekteydi. ET’ler
başarısız olmuştu; çakalları gönderme vakti gelmiş olabilir miydi? Derken 11 Eylül tüm öncelikleri değiştirdi. Başkan
Bush ve
danışmanları, ABD’nin Afganistan’daki eylemlerine ve Irak’ın işgaline dünya kamuoyunun desteğini sağlamaya odaklandılar. Tüm bunlara ek olarak, Amerikan ekonomisi de bir
gerileme döneminin ortasındaydı. Venezuela arka plana atıldı.
Ancak, Bush ile Chávez’in bir ara kapışacakları belliydi. Irak
ve diğer
Ortadoğu petrol
kaynakları tehdit altında iken, Washington uzun bir süre Venezuela’yı göz ardı etmeyi göze alamazdı. Sıfır Noktası ve Wall Street civarında dolaşmak, ihtiyar Afganlı ile karşılaşmak ve Chávez'in Venezuelası hakkında okumak beni, yıllardır uzak durmaya çalıştığım bir noktaya getirdi ve son 30 yılda yaptıklarımın sonuçlarına ciddi bir şekilde bakmaya zorladı. Oynamış olduğum rolü veya bir ET olarak yaptıklarımın, kızımın kuşağını çok olumsuz bir şekilde etkilemekte olduğu gerçeğini inkâr edemezdim. Yaptıklarımı affettirecek eylemlerde bulunmak için daha fazla bekleyemeyeceğimi biliyordum. Yaşamımla ilgili
gerçekleri, insanların şirketokrasi gerçeğini fark etmelerine ve dünyanın bu kadar büyük bir kısmının neden bizden nefret ettiğini anlamalarına yardımcı olacak bir şekilde açıklamalıydım. Bir kez daha, yazmaya başladım ama bunu
yaparken, öyküm artık çok eskimiş gibi göründü. Bir şekilde onu güncellemeliydim. Afganistan, Irak ve Venezuela’yı ziyaret edip o üç ülke hakkında bugünkü gözlemlerimi yazmayı düşündüm. Güncel dünya olaylarının bir ironisini temsil ediyor gibiydiler: Her biri, sarsıcı politik kargaşalar yaşamış ve sonunda pek de ideal olmayan liderlerle baş başa kalmışlar (acımasız ve despotik bir Taliban, psikopat bir Saddam ve ekonomik yönden beceriksiz bir Chávez), ama bunların hiçbirinde şirketokrasi bu ülkelerin daha derin sorunlarını çözme çabasında bulunmamıştı. Onun yerine, yaptıkları, sadece petrol politikalarımızın önünde duran liderleri zayıflatmak olmuştu. Birçok yönden, Venezuela bunlar içinde en ilginç olanıydı; çünkü askeri
bir müdahale
Afganistan’a yapılmışken ve Irak için de kaçınılmaz görünürken, yönetimin Chávez’e tepkisi hâlâ bir sır olarak duruyordu. Anladığım kadarıyla mesele, Chávez’in iyi bir lider olup olmamasıyla ilgili değildi; Washington’un, şirketokrasinin küresel imparatorluğa yürüyüşünün önünde duran bir lidere tepkisinin ne olacağıyla ilgiliydi. Ancak, böyle bir yolculuğu organize etmeye fırsat bulamadan, olaylar bir kere daha araya girdi. İşim, 2002 yılı içinde birkaç defa Güney Amerika’ya gitmeme neden oldu. Chávez rejimi altında iflas etmek üzere olan Venezuelalı bir aile, Amazon’a yaptığım gezilerden birine
katıldı. Yakın arkadaş olduk ve öyküyü bu kez onların bakış açısından dinledim. Chávez’i bir kurtarıcı olarak gören ekonomik yelpazenin diğer ucundaki Latin Amerikalılar’la da tanıştım. Karakas’daki gelişmeler, biz ET’lerin yaratmış olduğu dünya ile örtüşüyordu. Aralık 2002’ye
gelindiğinde, gerek
Venezuela ve gerekse Irak’taki durum kriz noktasına ulaşmıştı. Bu iki ülke, birbirlerinin tam karşıtı olarak gelişmekteydiler. Irak’taki tüm üstü örtülü çabalar -hem ET’ler, hem de çakallar- Saddam’ı yola getirmeyi başaramamıştı ve biz de şimdi son çözüm olan işgal için hazırlık yapıyorduk. Venezuela’da ise Bush
yönetimi Kermit Roosevelt’in İran modelini devreye sokuyordu. New York Times'in bildirdiği gibi:
Yüz binlerce Venezuelalı, Başkan Hugo
Chávez’i devirmek amacıyla yapılan ve yirmi sekizinci gününe giren ülke çapındaki genel greve olan desteklerini göstermek için bugün sokaklara döküldü. Yaklaşık 30 bin petrol çalışanı tarafından desteklenen grev, dünyanın beşinci en büyük petrol üreticisi olan bu ülkeyi aylar sürecek bir
kargaşaya sürükleme tehdidinde bulunuyor... Son günlerde, grev sürecinde taraflar arasında bir çeşit eşitlik söz konusu. Bay Chávez, greve katılmayan işçileri kullanarak, petrol şirketinin operasyonlarını normale
döndürmeye çabalıyor. İş dünyası ve işçi liderlerinin koalisyonu liderliğindeki karşıtlarıysa, grevin petrol şirketini ve dolayısıyla, Chávez hükümetini devireceğini [101] iddia ediyor. CIA da, aynen bu şekilde Musaddık’ı devirip, yerine Şah’ı getirmişti. Bundan daha güçlü bir benzerlik olamazdı. Sanki tarih, 50 yıl sonra, ürkütücü bir şekilde kendini tekrarlıyordu. 50 yıl sonra petrol belirleyici güç olmaya devam ediyordu. Chávez’i destekleyenler, karşıtlarıyla çatışmaya devam etti. Söylendiğine göre, birçok insan vurularak öldürüldü, düzinelercesi de yaralandı. Ertesi gün, yıllardır çakallarla birlikte çalışan eski bir arkadaşımla konuştum. Benim gibi, o da hiçbir zaman doğrudan hükümet için çalışmamış ama birçok ülkede gizli operasyonlar yürütmüştü. Bana, özel
bir müteahhitin, kendisine Karakas’da grevler başlatıp, askeri personele -ki bunların çoğu Amerikalar Okulu’nda eğitilmişti- seçilmiş devlet başkanına ihanet etmeleri için rüşvet vermesi teklifiyle geldiğini söyledi. Teklifi geri çevirmişti ama dediğine göre, “İşi kabul eden adam ne yaptığını [102] bilen biriydi.” Petrol şirketleri yöneticileri ve Wall Street, petrol
fiyatlarının fırlamasından ve ABD rezervlerinde bir düşüşten korkuyorlardı. Ortadoğu’daki durum da göz önüne alındığında, Bush yönetiminin Chávez’i devirmek için elinden gelen her şeyi yaptığını biliyordum. Sonra, başarılı oldukları haberi geldi; Chávez devrilmişti. New York Times bu gelişmeleri, tarihsel bir perspektif vermek ve modern Venezuela’da Kermit Roosevelt rolünü oynayan kişinin de kimliğini açıklamak için fırsat bildi: Birleşik Devletler... Soğuk Savaş sırasında ve sonrasında, ekonomik ve politik çıkarlarını savunmak amacıyla, Orta ve
Güney Amerika’daki dikta rejimlerini destekledi. Minik Guatemala’da, 1954 yılında, Merkezi Haber Alma Örgütü (CIA) demokratik olarak seçilmiş hükümeti devirmek için bir darbe organize etmiş ve 40 yıl boyunca da, ardından gelen sağcı hükümetleri solcu
isyancı gruplara karşı desteklemişti. Bu dönemde yaklaşık 200 bin sivil ölmüştü. Şili’de, CIA destekli bir darbe, general Augusto Pinochet’yi 1973 ile 1990 yılları arasında iktidarda tutmuştur. Peru’da, kırılgan bir demokratik hükümet, hâlâ bu örgütün, devrik ve gözden düşmüş Başkan Alberto K. Fujimori ile onun sahtekâr Haber Alma Şefi Vladimiro L. Montesinos’a 10 yıl boyunca verilen destekteki rolünü çözmeye
çalışmaktadır. ABD, neredeyse 20 yıl boyunca Amerikan haber alma örgütü için değerli bir muhbir olan, uyuşturucu tüccarı Başkan Manuel A. Noriega’yı devirmek için 1989’da Panama’yı istila etmek zorunda kalmıştı. Ve 1980’lerde, İran’a nakit para karşılığı silah satmak da dahil,
ne gerekiyorsa yapılarak, Nikaragua’daki solculara karşı silahsız bir direniş başlatmak için gösterilen çabalar, sonunda
üst düzey
Reagan yönetimi
bürokratlarının suçlanmalarına neden
[103]
olmuştu. O zamanlar soruşturulanların arasında Latin Amerika’daki mücadelelerin deneyimli ismi Otto J. Reich da vardı. Bay Reich, hiçbir zaman herhangi bir şekilde suçlanmadı. Kendisi, sonradan ABD’nin
Venezuela Büyükelçisi olup, şu anda başkan atamasıyla Amerikalararası ilişkilerden sorumlu içişleri bakan
yardımcısıdır. Bay
Chávez’in devrilmesi onun başarısıdır. Eğer Bay Reich ve Bush yönetimi, Chávez’e karşı yapılan darbenin kutlamalarına başladıysa, parti birdenbire kesiliverdi. Chávez, şaşırtıcı bir dönüşle kontrolü ele geçirip, 72 saatten az bir süre içerisinde yeniden iktidara gelmişti. İran’da Musaddık’ın aksine, Chávez, (en üst rütbeli subayları onun aleyhine çevirmek için gösterilen tüm çabalara karşın) askerleri kendi tarafında tutmayı başarmıştı. Ayrıca, güçlü petrol şirketi de yanındaydı. Petróleos de Venezuela, grev yapan binlerce işçiye karşı sağlam durarak,
[104]
[105] kendini kurtarmayı başardı. Etraf yatışınca, Chávez, hükümetin petrol şirketi çalışanları üstündeki kontrolünü artırdı, orduyu ihanete ikna edilmiş birkaç sadakatsiz subaydan arındırdı ve karşıtlarının çoğunu ülkeden çıkmaya mecbur etti. Ülke çapındaki grevi yönetmek için çakallarla işbirliği yapan Washington bağlantılı tanınmış iki muhalefet lideri için de 25’er yıl hapis cezası istedi. Son kertede, tüm bu olaylar zinciri Bush yönetimi için bir felaketti. Los Angeles Times'in dediği gibi: Bush
yönetimi yetkilileri Salı günü,
Venezuela başkanı
Hugo Chávez’i
Venezuela’daki askeri ve sivil liderler aracılığıyla devirmeyi aylardır tartıştıklarını kabul etti... Yönetimin, bu başarısız darbe girişimini ele alış tarzı inceleme konusu olmuştur. Sadece ET’lerin değil, çakalların da başarısız oldukları apaçıktı. 2003’teki Venezuela, 1953’teki İran’dan çok farklı çıkmıştı. Bunun bir haberci mi, yoksa basit bir düzensizlik mi olduğunu merak ediyordum. Ve bir de Washington’un bundan sonra ne yapacağını. Hiç olmazsa şimdilik, Saddam Hüseyin
sayesinde, Venezuela’da ciddi bir
krizin atlatıldığına ve Chávez’in kurtulduğuna inanıyorum. Bush yönetimi Afganistan, Irak ve Venezuela ile aynı anda uğraşamazdı. Şu anda, bunu yapacak ne askeri güce, ne de politik desteğe sahipti. Ancak bu şartların çabuk değişebileceğini ve Başkan Chávez’in yakın bir gelecekte güçlü bir muhalefet ile karşı karşıya kalma olasılığının yüksek olduğunu biliyordum. Yine de, Venezuela, 50 yılda çok fazla bir şeyin değişmediğinin bir göstergesi idi. Sonuç dışında. |