Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları
-Ekonomi Tarihinde Yeni ve Karanlık
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
14-Ekonomi Tarihinde Yeni ve Karanlık
Bir Döneme Girerken Baş ekonomist sıfatıyla, MAIN’in sadece bir bölümünden ve dünya üzerinde yürüttüğümüz araştırmalardan sorumlu olmakla kalmayıp, aynı zamanda güncel ekonomik eğilimlere ve teorilere de aşina olmam bekleniyordu benden. 1970’lerin başları da uluslararası ekonomide önemli değişiklikler zamanıydı. 1960’larda bir grup ülke, temelde büyük rafineri şirketlerinin gücüne karşılık olarak, petrol üreten ülkeler karteli OPEC’i kurmuştu. İran bunda önemli bir etkendi. Şah her ne kadar pozisyonunu ve büyük olasılıkla hayatını Musaddık ile olan mücadelesi sırasında ABD’nin el altından müdahalesine borçlu olsa
da, durumun (belki sırf o nedenden dolayı) her an aleyhine dönebileceğinin çok net
olarak bilincindeydi. Diğer petrol zengini ülkelerin devlet başkanları da bu bilinci ve ona eşlik eden paranoyayı paylaşıyorlardı. Aynı zamanda, ‘Yedi Kız Kardeş’ olarak bilinen uluslararası
büyük petrol şirketlerinin fahiş miktarda kâr etmek amacı ile petrol fiyatlarını (ve dolayısıyla üretici ülkelere ödedikleri ücretleri) düşük tutmak
için işbirliği yaptığının da bilincindeydiler. OPEC işte buna misilleme olarak kurulmuştu. Tüm bunlar OPEC’in 1970’lerin başlarında, sanayi devlerini dizlerinin üzerine çökertmesiyle kritik bir noktaya geldi. ABD’de benzin istasyonlarındaki uzun kuyruklarla sembolize olan ve 1973 petrol ambargosuyla sonuçlanan bir dizi koordine eylem, neredeyse Büyük Bunalım ile kıyaslanabilecek bir ekonomik felakete yol açacak boyuttaydı. Gelişmiş dünyanın ekonomisine indirilmiş, çok az insanın anlayabileceği büyüklükte bir sistemik şok idi. Petrol krizi ABD için daha kötü bir zamanda gelemezdi. Korku ve kendine beslediği şüpheyle dolu, utanç verici Vietnam Savaşı ve istifa etmek üzere olan bir başkandan dolayı sersemlemiş bir ülkeydi. Nixon’un sorunları Güneydoğu Asya ve Watergate ile sınırlı değildi. Geriye dönüp
bakınca, dünya siyaseti ve ekonomisinde yeni bir çağın eşiği olarak nitelendirilecek bir zamanda işbaşına geldiği görülebilir. O günlerde OPEC ülkeleri de dahil olmak üzere ‘ufaklıklar’ avantajlı durumda görünüyordu. Dünyada olup bitenler beni büyütüyordu. Geçimimi sağlayan şirketokrasi idi ama yine de patronlarımın burnunun sürtülmesinden gizlice zevk alıyordum. Sanırım bu suçluluk duygumun azalmasına yardımcı oluyordu. Thomas
Paine’nin bir
kenarda durmuş,
OPEC’i alkışlayan gölgesini görüyordum. O gelişmeler yaşanırken hiçbirimiz ambargonun tüm etkilerinin farkında değildik. Elbette teorilerimiz vardı ama bugün çok açık olarak görüleni o zaman anlayamamıştık. Şimdi baktığımızda, petrol krizi sonrası ekonomik büyüme hızlarının 1950’lerde ve 1960’lardakilerin yarısı kadar olduğunu ve bunların çok daha büyük enflasyonist baskı karşısında gerçekleştiğini biliyoruz. Gerçekleşen büyüme de yapısal olarak değişik olup, çok az istihdam yarattığından işsizlik fırlamıştı. Üstüne üstlük, uluslararası para sistemi de yara aldı: İkinci Dünya Savaşı’nın sonlanmasından bu yana yürürlükte olan sabit kur ağı fiilen çöktü. O sıralarda bunları konuşmak için arkadaşlarla sık sık yemeklerde, barlarda bir araya geliyorduk. O insanların bir kısmı benim için çalışıyordu. Ekibimin çoğu, en azından geleneksel standartlara göre serbest düşünen, çok
akıllı genç
erkek ve
kadınlardan oluşuyordu. Diğerleri Boston’daki beyin takımlarında yönetici ya da yerel üniversitelerde profesördü; aralarında bir eyalet milletvekilinin asistanı da vardı. Bunlar resmi olmayan, bazen sadece iki kişinin, bazen bir düzine insanın katıldığı toplantılardı. Oturumlar her zaman heyecanlı ve sert olurdu. Şimdi o tartışmaları düşündüğümde, genelde hissettiğim üstünlük duygusundan dolayı
utanıyorum. Paylaşamayacağım şeyler biliyordum. Arkadaşlarım bazen niteliklerini sergilerlerdi. Beacon Hill ya da Washington’daki ilişkiler, profesörlük ve doktoralar falan... Ve ben de onlara büyük bir danışmanlık şirketinin bütün dünyayı birinci sınıf uçuşlarla dolaşan baş ekonomisti olarak cevap verirdim. Yine de Torrijos gibi kişilerle yaptığım özel toplantıları ya da ülkeleri kontrol altına almak için kullandığımız yöntemler hakkında bildiklerimi tartışamazdım. Bu benim için hem dile getirilemeyen bir kibir, hem de bir rahatsızlık kaynağıydı.
Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|