O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi s. A. Usmanov

 
To‟rtinchi bobga doir masala
Biz ushbu masalada tashxislash jihozlarini, ularning narxlanish mezoni bo‘yicha 
mantiqiy-tabaqalash (ranjirlash) ni amalga oshiramiz.
Tahlillarni o‘tkazish uchun biz quyidagilarni amalga oshirishimiz zarur bo‘ladi: 
• jihozlarning ro‘yxatidan iborat bo‘lgan anketani tuzish va ularni mantiqiy-
tabaqalashni taklif qilgan holda ekspertlarga tarqatish; 
• to‘ldirilgan anketalarga ishlov berish. 
Buning uchun quyidagi harakatlarni amalga oshirish zarur bo‘ladi: 
• so‘rov natijalarini aprior tabaqalash jadvaliga yig‘amiz; 
• har bir omilning ranglari yig‘indisini aniqlaymiz – qatorlar bo‘yicha yig‘indi; 
• ranglar yig‘indisining o‘rtachasidan, har omil ranglari yig‘indisining 
chetlanishini aniqlaymiz, ya‘ni: 
Δ = Σ qatorlar bo‟yicha ranglar yig‟indisi – 
ranglarning umumiy o‟rtacha yig‟indisi
; 
• konkordatsiya koeffitsienti yordamida ekspertlar fikrlarining hamjihatligi 
(kelishuvchanligi) darajasini baholaymiz
: 

---

215 
)
(
12
3
2
k
k
m
S
W






k
i
i
S
1
2
Bu erda 
S 
– ranglar chetlanishi kvadratlarining yig‘indisi; 
m 
– ekspertlar soni; 
k 
– omillar soni. 
Konkordatsiya koeffitsienti 0 dan 1 gacha o‘zgarishi mumkin. Agar u 0 dan juda 
kam farq qilsa, demak ekspertlar orasida ma‘lum hamjihatlik mavjud. Biz W = 0,04 
ga ega bo‘ldik.
Ekspertlar hamjihatligining tasodifiy emasligi haqidagi gipotezani Pirson 
mezoni yordamida, erkinlik darajasi 
r = (m – 3)
bo‘lganda baholaymiz: 
X
2
 = 6,7 
ga ega bo‘ldik. 
Ekspertlarning fikrlari bir–biriga 97% ehtimollik bilan mos kelmoqda. 
Aprior tabaqalash jadvalidagi ma‘lumotlar asosida gistogramma quramiz. 
U yoki bu faktorning muhimligi haqida xulosa qilish uchun, muhimlik darajasini 
70% yoki 
f 
(
z
) = 0,7 deb belgilaymiz. Quyidagidan kelib chiqqan holda 

x
x
Z
rt
'
o


bu erda 
1
1
2





N
k
k
i

X nuqtani topamiz va gistogrammaga qo‘yib, bizga kerak bo‘lgan omillarni 
(jihozlarni) aniqlaymiz
. Ushbu holda X = 98,5. 

---

216