O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Tayanch tushunchalar 
Ijtimoiy ong, individual ong, odatiy va nazariy ong, ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy mafkura, milliy mafkura, 
axborot dunyosining globallashuvi. 
Takrorlash uchun savollar 
1. Ijtimoiy ong nima? 
2. Individual ong deganda nimani tushinasiz? 
3. Oddatiy va nazariy ong qanday xususiyatlari bilan ajralib turadi? 
4. Ijtimoiy psixologiya nima? 
5. Axborot dunyosining globallashuvi deganda nima tushuniladi? 
ADABIYoTLAR 
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (Asosiy qonuni), T., O’zbekiston, 1992. 

---

2. Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot 
kafolatlari. T., O’zbekiston, 1997. 
3. Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin. T., O’zbekiston, 1999. 
4. Karimov I.A. O’z kelajagimizni o’z qo’limiz bilan qurmoqdamiz. T., O’zbekiston, 2000. 
5. Karimov I.A. Milliy istiqlol mafkurasi xalq e’tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir. T., O’zbekiston, 2000. 

---

3-mavzu. G’oya va mafkura 
Reja: 
1. G’oya, uning mohiyati va namoyon bo’lish shakllari. 
2. Mafkura, uning mazmuni, inson va jamiyat hayotidagi o’rni. 
3. Hozirgi dunyoning mafkuraviy manzarasi. 
4. O’zbekistonning mustaqilligi va mafkuraviy jarayonlar. 
G’oya, uning namoyon bo’lish shakllari.
«G’oya», «G’oyaviy tarbiya», «Mafkura» kabi tushunchalar tez-tez 
ishlatilmoqda. Ularning mazmuni nimadan iborat? Kundalik hayotimizda kuzatilayotgan va ushbu tushunchalarda o’z 
ifodasini topayotgan jarayonlarning mohiyati, o’ziga xosligi nimada? 
Masalaga, falsafiy yondashadigan bo’lsak, bu savollarga javob berish uchun, avvalo, «g’oya» o’zi nima ekanligini 
tushunib olish kerak bo’ladi. Agar e’tibor bersak, har birimiz hayotimizda quyidagi holatga ko’p marta duch kelganmiz. 
Ya’ni muayyan muammo, hal qilinishi zarur bo’lgan masala yuzaga kelganda, fikran uni hal etish, echish yo’lini 
qidiramiz. Ana shu jarayonda paydo bo’lgan xulosa – fikrni «Menda bir g’oya paydo bo’ldi», degan shaklda bayon 
etamiz. Hayotiy tajribamizda ko’p marta kuzatilgan ana shunday holatdan kelib chiqadigan bo’lsak, g’oya bu yaxlit 
fikrdir, deyish mumkin. Ammo, ana shu tajriba, har qanday fikr ham g’oya bo’lolmasligi haqidagi xulosani ham 
chiqarish imkonini beradi. 
Har kuni kimlar bilandir muayyan voqea, hodisa va jarayonlar haqida o’z mulohazalarimizni o’rtoqlashamiz. Bunda aksariyat 
hollarda o’zimizga ma’lum narsalar haqida fikrlashamiz, xolos. Ana shunday holatlardan farqli o’laroq g’oyada yangilik 
mujassamlashgan bo’ladi. Demak, g’oya o’zida yangilikni tashuvchi fikrdir. 
Bu g’oyaga xos bo’lgan xususiyatlarning bir qismi, xolos. G’oya ilmiy fakt, muammo, faraz, nazariya kabi 
voqelikni aks ettirish, ilmiy bilishning o’ziga xos shakllaridan biri ekanligini ham unutmaslik lozim. Ana shu holatga 
nisbatan oladigan bo’lsak, g’oyaning nafaqat voqelikni o’rganish natijasida bo’lgan muayyan bilim sifatida o’zligini 
nomoyon qilishiga, balki unda shu voqelik bundan keyin qay yo’nalishda o’rganilishi zarurligi haqidagi ko’rsatma 
botiniy tarzda mavjudligiga ham ishonch hosil qilish mumkin. 
Shu nuqtai nazardan qaraganda, g’oya ulkan yo’naltiruvchilik rolini o’taydi. Masalan, qadimgi yunonistonlik 
faylasuflarning atomlar haqidagi g’oyasi asrlar davomida ilmiy izlanishlarni uni topishga, xususiyatlarini tadqiq etishga, 
dunyoning tuzilishidagi o’rnini aniqlashga yo’naltirib keldi. Ana shu izlanishlarning natijasi o’laroq o’tgan asrda atom 
kashf qilindi. Bu kashfiyot insoniyatning olam tuzilishi to’g’risidagi tasavvurlarining butunlay o’zgarishiga olib keldi. 
Ammo insoniyat tarixiga nazar tashlaydigan bo’lsak, ilmiylikka da’vogarlik qilgan bo’lsa-da, o’z mohiyatiga ko’ra 
g’ayrilmiy bo’lgan va ilm-fan taraqqiyotida o’ta salbiy iz qoldirgan g’oyalar ham ko’p bo’lganligini ko’rish mumkin. 
Masalan, o’z davrida sobiq ittifoqda kibernetika va genetikani «yolg’on fan»ligini asoslashga qaratilgan g’oyalar 
ustuvor bo’lganligi bu fanlar rivojini bir necha o’n yillarga orqaga surib yubordi. 
Tabiiy-ilmiy g’oyalar haqida fikr yuritar ekanmiz, yana bir holatga diqqatni qaratish lozim bo’ladi. Ular taraqqiyot 
omiliga aylanishi uchun ma’lum bir shart-sharoit bo’lishi kerak. Ya’ni, birinchidan, jamiyatning umumiy bilim darajasi 
yuzaga kelgan yangi bilimni qabul qilishga tayyor bo’lishi va ikkinchidan, uni tekshirib ko’rish, tasdiqlash yoki inkor 
etish imkoniyatiga – qurollar, vositalar, moddiy-moliyaviy resurslarga ega bo’lishi lozim. Aks holda u ma’lum 
madaniy-ma’rifiy hodisa sifatida qolib ketadi. Buyuk bobokolonimiz Abu Rayhon Beruniyning «G’arbiy yarim sharda 
quruqlik bor», degan fikrlari taqdiri ana shunday bo’ldi. Jamiyatning bunday g’oyani qabul qilishga tayyor emasligi 
tufayli o’sha paytda bu g’oya o’zining haqli bahosini topmadi. Oradan bir necha asr o’tgandan so’ng G’arbiy yarim 
sharda quruqlikning borligi haqiqatan tasdiqlandi. Bu quruqlik – materik keyinchalik Amerika nomi bilan yuritila 
boshlandi. Ajoyib shoirimizning «Kolumbda bor alamim manim», degan o’tli misralarida ana shu tarixiy faktga o’ziga 
xos munosabat ifodasini topgan, deyish mumkin. 
G’oyaning yana bir o’ziga xos ko’rinishi bu