O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi andijon mashinasozlik instituti «umumtexnika fanlari»

2 - AMALIY MASHGʻULOT.


IDEAL GAZNING HOLAT TENGLAMASI.


Nazariy ma‘lumotlar

Ma‘lumki, har qanday moddaning molekulalari bir-birlari bilan doimiy ta‘sirlashib, muntazam harakat qilib turadilar.

Ideal gaz deb molekulalari oʻzaro toʻqnashmaydigan gazga aytiladi. Ideal gazning holat tenglamasini keltirib chiqarish uchun Boyl-Mariot va Gey-Lyussak qonunlaridan foydalanamiz. Massasi 1 kg ga teng boʻlgan gaz oldin izotermik kengayib, soʻng izobarik kengaysin.

Т=const boʻlganda:

yoki

P=const boʻlganda:

yoki

Topilgan ifodalar uchun taqqoslasak quyidagini olamiz:

yoki const

Bundan gazning absalyut bosimi bilan hajmi koʻpaytmasining absalyut temperaturaga nisbati oʻzgarmaydi, degan xulosa kelib chiqadi.1 kg gaz uchun bu kattalik gaz doimiysi deyiladi va R harfi bilan belgilanadi.

yokiРV=RТ bu tenglama Ideal gazning holat tenglamasi yoki Klaypeyron tenglamasi deyiladi.

Gaz doimiysi R ning fizik ma‘nosi 1 kg gazning 1⁰ S isitilganda bajargan ishi sifatida qarash mumkin. M kg gaz uchun Klayperon tenglamasi quyidagicha boʻladi:

РV=mRT

1 mol ideal gaz uchun holat tenglamasi ya‘ni Klayperon-Mendeleev tenglamasi quyidagicha boʻladi:

PV=MRT

Bu tenglamaga МR=R₀ qoʻyib, va R₀ ni aniqlasak, universal gaz doimiysini hosil qilamiz:
normal sharoitda

Р= 1,0131510 n/m , V_м= 22,4 m/mol, Т=273 К boʻlganda

R₀=8314 boʻladi.

Bundan ayrim olingan gazning doimiysini aniqlashimiz mumkin.

yoki uglerod –II oksidi (СО₂) uchun 296,5

Ma‘lumki ish jismi koʻpincha bir necha gazlarning (komponentlarning) aralashmasidan iborat boʻladi. Masalan, ichki yonuv dvigatellarida tarkibiga vodorod, uglerod ikki oksidi, azot, karbonat angidrid va suv bugʻlari kiradigan yonish mahsulotlari ish jismi hisoblanadi. Gazlar aralashmalarining bosimlari ayrim komponentlar parsial bosimlarining yigʻindisiga teng (Dalton qonuni):

bu yerda Р_n – gazlar aralashmasining bosimi

Р_{к –} aralashmadagi k- chi komponentning parsial bosimi.


MASALALAR YECHISH NAMUNALARI


1-masala. Havoning bosimi 760 mm. simob ustuniga, azotning parsial bosimi 598,2 mm. simob ustuniga teng boʻlsa, havodagi kislorodning parsial bosimini aniqlang.


Yechish: Kislorodning parsial bosimi quyidagiga teng:

Ро₂ = Р_ар-Р_N2 = 760-758,2=161,8 mm. simob ustuni.

2-masala.16 kg havoning bosimi va harorati t=36⁰C boʻlgandagi hajmi topilsin.