Simob metallar onasi

Simob – metallar onasi
Simob bundan bir necha ming asrlar oldin misr qabridan qotishma holida topilgan. Simobdan birinchi bo’lib xitoyliklar va hindistonliklar foydalana boshlaganlar. Yana bir narsani malumot sifatida ta’kidlab o’tish joizki simob merkuriy sayyorasi bilan bog’liq bo’lgan elementdir. Shuning uchun ham simobning inglizcha nomi “merkuriy” deb nomlanadi.
Simob tarixda sifilis kasaligini davolashda va g’or bezaklari sifatida foydalanishgan. Keyinchalik esa xitoyliklar odamlarni suv ustida yurishga majbur qilishga va keksa ayollarni ham farzand ko’ra olishga simob yordam beradi deb davo qilgan bir paytda Rimliklar qullarni simob zavodlarda ishlashga majbur qilishgan bu qullar esa simobdan zaxarlanishi natijasida vafot etishgan.
Simob elementi lava cho’kishi natijasida hosil bo’lgan “zanjir” deb nomlangan qizil mineraldan olinadi. Simob asosan metallar Cu, Au, Ag, Sn, Li, Na va K kabi elementlar bilan amalgama deb nomlanuvchi metallar qattiq, yumshoq, suyuq qotishmlar hosil qiladi. Simob zaharli bo’lib u tukilgan polni zaharlanishga qarshi S kukuni bilan tozalash kerak hozirgi kunga kelib simob hosil qilgan amalgama va qotishmalari ayniqsa stomatologiyada ishlatiladigan plomba sifatida foydalaniladi.Tish uchun kerakli bo’lgan plombalar Ag, Sn va Cu qotishmalarini Hg bilan aralashtirib tayyorlanadi. Hg bu plombalarga bog’lab turish va bardoshlilik vazifasini o’taydi. Lekin simob faqatgina shu bilan chegaralanibgina qolmay balki termometrlar, barometrlar, monometrlar, nasoslar, batareyalar, bo’yoqlar, terini qayta ishlash akumlyatorlar, lampalar va vakumli nasoslarda bundan tashqari juda ko’p dorilarni tayyorlashda ishlatiladi. Hg zaharli bo’lib u asab tizimiga zarar yetkazadi undan zaharlanish odatda simob tutunidan kelib chiqadi. Simob nafaqat insonlarni balki hayvonlarni ham zaharlaydi. Hg organizmlardagi sulfidril guruhlariga ta’sir o’tkazib fermentlar faolyatini buzadi va hujayra o’lishiga sabab bo’ladi. Elementar simob juda zaharli modda hisoblanadi. Elementar Hg teri orqali so’rilib noorganik tuzlari og’iz orqali yoki teri orqali organizmga kirishi mumkin. Bu kirgan zaharlar asosan jigarga va buyraklarda saqlanadi keyin sekin astalik bilan markaziy asab tizimini va yo’ldoshni juda oz miqdorda kesib o’tadi. Endi organik simob haqida aytib o’tsak organic simob tanaga oziq ovqa orqali kiradi. U qon hujayralarida jigarda buyrakda va asab tizmiga to’planib simobning noorganik komponentiga aylanadi va uni chiqarish yollari siydik va najoz orqali chiqarishi mumkin. U inson hayotida foydali jihatlari bilan bir qatorda ko’plab zararli jihatlari bizga ma’lum. U inson tansiga zarali miya funksiyalari DNK vva xromasomalarning shikastlanishi va allergic kasalliklarni keltirib chiqaradi. Erkaklarga spermatazoidlarga zarar yetkazadi ayollarga esa bola tushish xavfini keltirib chiqaradi. Yosh avlodlarga esa tug’ma nuqson xavfini tug’diradi.