O‘lchash vositalarini qiyoslash va kalibrlash

CHastotametrlar va ularni qiyoslash 
Elektr o‘lchov asboblarini qiyoslovchi shaxslar 10 Gs dan 20 kGs diapazonda 
ishlovchi elektromagnit, eletrodinamik, ferrodinamik, vibratsion va elektron 
tizim chastotalari bilan ro‘baro kelishgan. 
Vibratsion chastotatametrlar tilli sanoq qurilmasiga, qolganlari – strelkali yoki 
yoruqligi sanoq qurilmalariga ega. 
Barcha vibratsion chastotametrlar tilli sanoq qurilmasiga, qolganlari – sterelkali 
yoki yoruqligi sanoq qurilmalarga ega. 
Barcha vibratsion chastotametrlarda asosiy xatolik berilgan ko‘rsatkichdan 
protsentlarda normallashadi. 
GOST 1845 – 59 va GOST 7590 – 60 bo‘yicha ishlab chiqarilgan strelkali 
chastotamerlar uchun asosiy xatolik protsentlarda shkalaning ishchi qismini 
dastlabki va oxirgi qiymatlari ayirmasida normallashadi, ya’ni, bu erda ruxsat 
etilgan asosiy xatolik chegarasi, Gs;– qiyoslanayotgan chastotamerning aniqlik 
sinfi, %; – qiyoslanayotgan chastotamerning yuqori va quyi o‘lchov chegarasi, 
Gs. GOST 1845 – 52 bo‘yicha ishlab chiqarilgan chastotamerlarda ruxsat etilgan 
asosiy xatolik o‘lchov diapazoni oxirgi va boshidagi qiymatlarning yarim 
yig‘indisining protsentlarida normalashgan, ya’ni (belgilanishlar yukoridagilarga 
mos keladi) GOST 7590 – 55 bo‘yicha ishlab chiqarilgan chastotamerlar ruxsat 
etilgan asosiy xatolik o‘lchov diapazonining yuqori qiymatida protsentlarda 
normalashgan: YAna shunday chastotamerlar borki ulardagi ruxsat etilgan 
asosiy xatolik chegarasi o‘lchanayotgan kattalik birligida, ya’ni gerslarda 
ifodalanadi. Ko‘rsatilgan xolat shunga olib keladiki ikkita turli standart bo‘yicha 
ishlab chiqarilgan lekin bir xil aniqlik sinfiga ega bo‘lgan chastotamerlar turli 
ruxsat etilgan xatolik chegarasiga ega bo‘lishi mumkin va aksincha, turli aniqlik 
sinfiga ega bo‘lgan chastotamerlar bir xil ruxsat etilgan xatolik chegarasiga ega 
bo‘lishi mumkin. Vibratsion chastotamerlarni ular mo‘ljallangan nominal 
chastotaga teng belgidagi asosiy xatolik ruxsat etilgan asosiy xatolik yarmidan 
oshmasligi kerak. CHastotamer ko‘rsatkichlarining vibratsiyasi, ko‘rsatkichni 
mexanik nol belgisiga qaytmasligi, ko‘rsatkichlarni egilish natijasidao‘zgarishi, 
kuchlanish o‘zgarishi ruxsat etilgan xatolik chegarasidan oshmasligi kerak. 
CHastotamerlar 36, 100, 127, 220, 380 V nominal kuchlanishga ishlab 
chiqariladi. Kuchlanishni nominaldan ±10 % chetga chiqishi ko‘rsatkichlarni 
ruxsat etilgan asosiy xatolik kattaligidan kattaroq o‘zgarishlarga olib kelmasligi 
kerak. CHastotomerlar qiyoslanayotganda quyidagi operatsiyalar bajariladi: 
izolyasiya’ni elektr mustaxkamligi tekshirish; tashqi ko‘rik; asosiy xatolik va 
ko‘rsatkichlar variatsiyasini aniqlash, chastotamerning xarakatlanuvchi qismini 
muvozanatlashuvini 
aniqlash; 
chastotamer 
xarakatlanuvchi 
qismini 
sokinlanishvaqtini aniqlash. CHastotamerlarni 10 Gs dan 20 kGs diapazonda 

---

123 
chastotamerlar xatoligi va ko‘rsatkilar variyasiyasini aniqlash namunaviy 
chastotamer ko‘rsatkichlari bilan amalga oshiriladi. Taqsimot generatori siatida 
xar qanday sinusoidal kuchlanishlar generatorini ishlatish mumkin, u kerak 
chastotalar diapazonini nochiziqli buzilishlar koefsienti 5 % oshmasligi kerak, 
o‘lchashlar vaqtidagi chastotasi o‘zgarishi protsentlarda ifodalanadi va 
qiyoslanayotgan chastotamer ruxsat etilgan xatoligining 1/3 dan oshmasli kerak, 
chiqish kuchlanishining qiymati qiyoslanayotgan chastotamer uchun nominalga 
teng bo‘lishi kerak. Oxirgi talab shuningdek chastotamerlar kichik quvvat (110 
V*A gacha va undan yuqori) istemol qilishi generator va chastotamer orasiga 
quvvat kuchaytirgichi ulash kerak bo‘ladi. 
Namuna sifatida xar qanday strelkali yoki raqamli chastotamer bo‘lishi mumkin, 
uning xatoligi qiyoslanayotgan chastotamer xatoligidan 3 marta kichik bo‘lishi 
kerak. 
3.10 – rasm. CHastotamerlarni qiyoslash sxemasi 
U5023 turidagi qurilma olib yuriladigan va shitsimon ko‘rsatuvchi va o‘zi yozar 
chastotamerlarni qiyoslash uchun mo‘ljallangan. O‘rnatiladigan chastotalar 
diapazoni 10 Gs – 20 kGs. O‘lchashlarning maksimal xatoligi o‘lchanayotgan 
chastotaning xaqiqiyo qiymatidan ±0.01 %. 
Qurilma nominal kuchlanishi 36, 60, 100, 127, 220, 380 V da 30 V*A o‘lchov 
zanjiridan quvvat istemol qiluvchi chastotamerlarning qiyoslovini taminlaydi, 
shuningdek quvvati 10 V*A yuqori bo‘lmagan 20 dan 420 v gacha kuchlanish 
diapazonida. 
Toksimon generatordan (3.10 – rasm) signal quvvat kuchaytirgichiga uzatiladi, 
uning chiqishiga qiyoslanayotgan chastotamertulangan, va namunali raqamli 
sanoqli 
protsentli 
chastotametrga. 
Generator 
chastotasini 
o‘zgartirib, 
qiyoslanayotgan chastotamer strelkasini shkalani kerakli belgisiga o‘rnatadi. 
Kerakli 
nuqtaga 
mos 
keluvchi 
nominal 
chastota 
qiymati 
namuna 
chastotamerining oldi panelidagi dekada magazini yordamida teriladi. Oxirgisi 
xatolikni chastotani xaqiqiy qiymatiga nisbatan protsetlarda ko‘rsatadi. Xaqiqiy 
qiymatni sanog‘ini gerslarda va davrdv –mikrosekundlarda ko‘rsatib berish 
imkoniyati mavjud. 
Konstruktiv qurilma maxsus stolda joylashtirilgan taqsimot generatori va 
protsentli raqamli chastotamerdan tashkil topgan. Xuddi shu stolda 
qiyoslanayotgan chastotamerlar joylashgan. 
Taminot manbali qsvvat kuchaytirgich aloxida stoykada joylashgan. 
Namuna chastotameri tablosidagi xatolik chastotaning xaqiqiy qiymatiga 
nisbatan protsentlarda ifodalanadi, ya’ni nisbiy xatolik ko‘rinishida. Xuddi shu 
vaqtda 
qiyoslanayotgan 
chastotamerlar 
uchun 
keltirilgan 
xatolik 

---

124 
normallashtiriladi, yuqorida aytib o‘tilgandek normallashtiriluvchi qiymat 
sifatida turli qiymatlar olinishi mumkin. Nisbiy xatolikni keltirilgan xatolikga 
o‘tkazish uchun quyidagi formulalardan foydalanish mumkin: 
GOST 7590 – 60 bo‘yicha chastotamerlar
GOST 1846 – 52 bo‘yicha chastotamerlar
GOST 7590 – 55 bo‘yicha chastotamerlar
Bu erda δ – nisbiy xatolik, % (namuna chastotameri ko‘rsatkichlari); – 
chastotani xaqiqiy qiymati, Gs. 
Asosiy xatolikni aniqlash va ko‘rsatkichlar variatsiyasi shkalaning barcha 
nuqtalarida bajariladi. Tilchali chastotamerlarning asosiy xatoligi xar bir 
tilchalari uchun aniqlanadi. 
Kuchlanish qiymatlari bir nechta bo‘lgan chastotamerlar to‘liq qiyoslanadi, 
kuchlanishni qolgan qiymatlarida esa – bitta raqamli belgida shkalaning 
markazida. 
Xar bir raqamli belgidagi asosiy xatolikni aniqlash ikki marta amalga oshiriladi: 
belgiga “o‘ng” va “chap” tomondan kelishda. 
Xarakatlanuvchan qismida muvozanatlashgan aniqlash nominal kuchlanishda 
shkalaning markaziga yaqin bo‘lgan joyda aniqlanadi. Mexanik qarama – qarshi 
momentli chastotamerlarda yoqilmagan asbobda bukilishni tasiriga sinash 
amalga oshirilishi mumkin.