Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti p a r a z I t o L o g I ya
Yüklə 3,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Piroplazmidalar (Piroplasmida) kenja turkumi
- 12-rasm. Babezidlar (Babesiidae) oilasi vakillarining eritrositar shakllari
- Teyleridalar (Theileriidae) oilasining vakillaridan
- Pirоplаzmidаlаr (Piroplasmidae) oilasi.
- 11-rasm. Qoramol eritrositlarida uchraydigan piroplazma (Piroplasma bigeminum) ning turli
- 2-sаvоl bo„yichа dаrs mаqsаdi
- Idеntiv o„quv mаqsаdlаri
|
Qon sporalilar (Haemosporidia) kenja turkumi vakillari odam va issiq qonli hayvonlarning qizil qon hujayralari - eritrotsitlarida parazitlik qiladi. Bu kenja turkumga 100 ga yaqin tur kiradi.
Qon sporalilar eymеriyasimоnlаr singari hujayra ichida yashaydigan parazitlar bo„lsada, lekin ularning hayot sikli bir necha xo„jayinda o„tadi. Masalan, bu kenja turkumning eng muhim vakili odamda bezgak kasalligini keltirib chiqaradigan bezgak plazmodiysining rivojlanishi ikkita xo„jayinda o„tadi. Jinssiz rivojlanishi hamda makro- va mikrogametotsitlar odam qizil qon tanachalarida yetishadi. Bezgak chivinida (Anopheles) esa jinsiy rivojlanish ketadi. Eymеriyasimоnlаrdan farq qilib, bezgak plazmodiylarning hayot sikli xo„jayinlar (chivin va odam) organizmida o„tadi, tashqi muhitga chiqmaydi. Odamlar orasida bezgak kasalini tarqatuvchi sporalilar plazmodium deyiladi. Bu kasallik eramizdan oldin ham ma'lum bo„lgan. U vaqtlarda bu kasallikning kelib chiqish sababi va odamlarga yuqish yo„llari aniqlanmagan. Lekin, shunga qaramasdan, bu kasallikning botqoqliklarga aloqasi borligini bilishgan, shuning uchun ham "botqoq isitmasi" deb atalgan.
Bezgak plazmodiumlarini birinchi marta 1879-yilda rus olimi V.I. Afanasyev va 1880-yilda fransuz olimi Alfons Laveren kashf etganlar. Bezgak kasalini chivinlar yuqtirishini esa 1895-yilda ingliz olimi R. Ross va italiyalik olim J. Grassi aniqlashgan. Odamlarda bezgakning asosan 4 ta turi parazitlik qiladi: 1.
Plasmodium vivax - uch kunlik bezgak qo„zg„atuvchisi, ya'ni isitma har 48 soatdan keyin qaytarilib turadi. 2.
soatdan keyin qaytarilib turadi. 3.
Plasmodium falcipharum - 24-48 soat oralab xuruj qilib turadigan va ko„pincha juda og„ir o„tadigan tropik bezgak qo„zg„atuvchisidir. 4.
Plasmodium ovale - uch kunlik bezgak qo„zg„atuvchisi, ya'ni isitma har 48 soatdan keyin qaytarilib turadi. Bu bezgak qo„zg„atuvchisi juda kamdan-kam Afrika va Osiyo mamlakatlarida uchraydi. Mustaqil davlatlar hamdo„stligi mam-lakatlarida bu kasallikning qo„zg„atuvchisi bir marta 1924-yilda Ufa shahrida uchragan. Uch kunlik bezgak plazmodiumi(Plasmodium vivax)ning rivojlanishi quyidagicha ketadi (8-rasm). Bu parazitning qo„zg„atuvchisi bilan zararlangan bezgak chivini odam qonini so„rganida, chivin so„lagida bo„lgan sporozoitlar odam qoniga o„tadi, qon orqali esa jigar va taloq to„qimalariga kelib, ko„paya boshlaydi, ya'ni yadrolari bir nechtaga bo„linadi, so„ngra yadro soniga qarab, sitoplazma ham o„shanchaga ajraladi va parazitning navbatdagi avlodi-merozoitlar paydo bo„ladi. Keyinchalik, merozoitlar qizil qon tanachalariga kirib, gemoglobin plazmasi bilan oziqlanadi. Parazitning eritrotsitlar gemoglobini hisobiga oziqlanib o„sadigan davriga trofozoitlar deyiladi. Eritrotsitlarda rivojlanishning boshlanish davrida trofozoitlar tanasining markazida vakuola bo„lganligi uchun uzuk shaklida ko„rinadi. Keyinchalik vakuola yo„qoladi va parazit amyobasimon shakliga kiradi. Trofozoitlardan bo„linib ko„payuvchi shizontlar hosil bo„ladi. Eritrotsitlardagi bir shizont yadrosi bir necha marta bo„linadi va 12-24 ta merozoitlar yetiladi. So„ngra bu merozoitlar eritrotsitning qobig„ini yemirib, qon plazmasiga o„tadi. Bu hodisa merozoit eritrotsitga kirgandan 48 soat o„tgach sodir bo„ladi va xuddi shu paytda odamni bezgak tutadi. Sababi qon plazmasiga minglab merozoitlar bilan birga melanin degan zaharli moddalar ham chiqadi va qonni zaharlaydi. Qon plazmasidagi merozoitlar yana qaytadan sog„lom eritrotsitlarga kirib, jinssiz rivojlanishni yangidan boshlaydi. Bir necha bor shizogoniya usulda ko„payish qaytarilgach, bemor qonida jinsiy individlar gametotsitlar hosil bo„ladi, ya'ni eritrotsitlar ichidagi merozoitlardan urg„ochi makrogametotsitlar va erkak mikrogametotsitlar paydo bo„ladi.
Gametotsitlarning keyingi rivojlanishi anofeles chivinining medasida kechadi. Anofeles odamning qonini so„rganda gametotsitlar chivinga o„tadi. Chivinning ichida mikrogametotsitlarning rivojlanishi natijasida 4-8 ta xivchinli 5-6 ta mikrogametalar hosil bo„ladi. Makrogametotsitlarning yadrosi ham kattalashib, makrogametalarga aylanadi. Mazkur makro va mikrogametalar qo„shilib, zigota hosil qiladi. Zigota harakatchan bo„lib, u ookineta deb ataladi. Ookineta chivin oshqozoni devorini teshib kirib, elastik po„stga o„raladi va ootsistaga aylanadi. Ootsista o„sib, yadrosi bir necha marta bo„linadi, har bir yadro bo„lagini sitoplazma o„rab oladi va natijada minglab juda mayda duksimon sporozoitlar hosil bo„ladi. So„ngra ootsistalar pardasi yoriladi va ichidagi sporozoitlar (10000 tagacha) chivinning tana bo„shlig„iga tushib, gemolimfa suyuqligi orqali barcha organlariga tarqaladi. Ular chivinning so„lak bezida ko„plab to„planadi. Mana shunday chivinlar odamni chaqqanida chivin so„lagi bilan birga sporozoitlar ham odam qoniga o„tadi. Sporozoitlar bir yadroli uzunchoq shaklga ega bo„lib, uzunligi 10-15 mikronga teng.
8-rasm. Bezgak parazitining rivojlanish sikli sxemasi: 1-bezgak chivini so„lak bezidan odam qoniga chiqayotgan sporozoitlar; 2,3-sporozoitlarning jigar hujayralarida ko„payishi; 4-shizogoniya yo„li bilan sporozoitlardan merozoitlarning hosil bo„lishi; 5-11-eritrotsitlarda shizogoniya yo„li bilan merozoitlarning ko„payishi; 12,13-makrogametotsitning yetilishi; 14,15-mikrogametotsit-larning yetilishi;16,17-makrogameta va mikrogametalar hosil bo„lishi va ularning qo„shilishi;18-zigota - ookinetalarining chivin ichagi hujayralariga kirishi; 19, 20-sporozoitlar hosil bo„lishi va chivin tana bo„shlig„iga chiqishi; 21-sporozoitlarning chivin so„lak beziga o„tishi; 22-26-parazitning odam hujayralarida rivojlanishi.
Bezgak yer yuzida juda keng tarqalgan kasallikdir. Bezgak kasaliga uchragan odamda kuchli anemiya (kamqonlik) kuzatiladi. 1 mm 3 qondagi eritrotsitlar soni normadagi 5 mln. dan 1 mln. gacha tushib qoladi.
MDH mamlakatlarida bezgak kasalligi XIX asrning oxiri XX asrning birinchi yarmida Kavkaz, Markaziy Osiyo, Volganing o„rta va quyi oqimida hamda Ukrainada keng tarqalgan edi. 1935-yilning o„zida mazkur hududlarda 9 mln. kishi bezgak bilan kasallanganligi ma'lum. Bu davrda odamlarning bezgak bilan kasallanishi, ayniqsa, Afrika, Janubiy Amerika, Osiyo va Yevropadagi juda ko„plab mamlakatlarda keng tarqalgan edi. 1930-yillarda faqatgina Hindistonning o„zida har yili 100 mln. dan ortiq kishi bezgak bilan kasallangan.
Bezgak kasalligining qo„zg„atuvchisini o„rganish va unga qarshi kurash choralarini ishlab chiqishda rus olimlaridan I.I. Mechnikov, V.M. Afanasyev, V.Ya. Danilevskiy, Ye. Marsinovskiy, V.N. Beklemishev, D.D. Romanovskiy va S.M. Isayev, fransuz olimi Sh.L.A. Laveron, ingliz olimi R.D. Ross, P. Gariyem, italiyalik olim D.B. Grassi, Bastenelli va boshqalarning xizmatlari katta bo„lgan.
Markaziy Osiyo, shu jumladan, O„zbekistonda ham bezgakka qarshi ishlar olib borilgan. Birinchidan, bezgak bilan kasallangan odamlarni majburiy yalpi davolash kurslaridan o„tkazilgan. Ma'lumki, bezgak chivini o„z tuxumlarini ko„lmak suvlarga qo„yadi. Shuning uchun bezgak chivini ko„payishining oldini olish maqsadida ko„lmak suvlar va botqoqliklar o„zlashtirilib, quritilgan. Bezgak chivinlari, ularning tuxumlari, lichinkalari va g„umbaklari turli usullar bilan qirib tashlangan. Oxirgi yillarda bezgak chivinlariga qarshi biologik kurash choralarini qo„llashga alohida e'tibor berilmoqda. Xususan, issiq iqlimli joylarda bezgak chivini lichinkalarini yo„qotish uchun hovuz va ko„llarda tirik tug„ar gambuziya balig„i ko„paytirilmoqda. Bu tadbirlarni o„tkazish natijasida 1960 yildan boshlab MDH mamlakatlarida, shu jumladan O„zbekistonda bezgak kasalligi butunlay tugatilgan. Lekin odamlarning bezgak bilan kasallanishi Janubiy va Markaziy Amerika, Osiyo va ayniqsa, Afrika mamlakatlarida hozirgi kunda ham keng tarqalgan. Jahon sog„liqni saqlash tashkiloti ma'lumotlariga qaraganda, oxirgi vaqtlarda har yili yer shari aholisining 5-6 mln. ni bezgak kasalligi tufayli olamdan ko„z yummoqda. Shulardan 1 mln. dan ortiqrog„i 4-5 yoshgacha bo„lgan bolalarga to„g„ri keladi. Hozirgi vaqtda Anofeles avlodiga kiradigan chivinlarning 400 dan ortiq turlari mavjud bo„lib, shulardan 25-30 ta turi bezgak kasalligi qo„zg„atuvchilarini tashuvchilari hisoblanadi.
O„zbekitonda bezgak chivinlarining 8 ta turi aniqlangan bo„lib, shulardan asosan Anopheles sacharovi, An. superictus va An. pulcherrimus turlari bezgak kasaligini tarqatuvchilaridir. Olimlarimizning ma‟lumotlariga qaraganda bezgak paraziti Respublikamizda asosan, Surxandaryo, Qashqadaryo, Navoiy va Toshkent viloyatlarida hamda Farg„ona vodiysida odamlar orasida kam bo„lsada uchrab turadi.
Respublikamizda bezgak kasalligi ayniqsa, Tojikiston bilan chegaradosh bo„lgan Surxandaryo viloyatining Sariosiyo va Uzun tumanlarida odamlarda tez-tez uchrab turadi. Bezgak kasalligi Respublikamizga asosan Tojikiston va Afg„oniston orqali kirib kelish xavfi katta. Bezgakning kasallik manbai bemor va bezgak chivini hisoblanadi. Bezgak kasalligini qo„zg„atuvchisi odam organizmida 10-14 kun (ba‟zan, bir yil va undanda ko„proq) bo„lib, kasallik belgilarini qo„zg„atmasligi mumkin (inkubatsion yoki yashirin davri).
Kasallik to„satdan boshlanadi, bemorni isitma tutadi, junjiydi, qaltiraydi, keyin qaltirash bosilib, harorat ko„tariladi (40-41 0 C), bemor qizarib ketadi, nafas olishi qiyinlashadi, halloslaydi va boshi qattiq og„riydi. Isitma bir necha soat tutadi. So„ngra harorat tez pasayib, bir maromga tushadi. Shu payt bemor qattiq terlaydi, ertasiga o„zini sog„lom his qiladi. Keyin yana isitma tutadi.
Isitma tutayotgan bemorning qoni tekshirilganda, bezgak plazmodiylarini topish mumkin. Bezgak tutavergach, plazmodiylar qizil qon tanachalarini parchalashi sababli bemor kamqon bo„lib qoladi, talog„i va jigari kattalashadi, oq qon tanachalari ancha kamayadi. Bezgak davolanmay, kasallik uzoq dovom etganda bemorning tinkasi qurib, mehnat qobilyati susayadi, bolalar o„sish va rivojlanishdan orqada qoladi. Odamlarni chivin chaqishidan saqlash uchun badanga chivinga qarshi kremlarni surish, yozda pashshaxonalardan foydalanish lozim. Kasallangan bemorlar esa delagin, primaxin, xinin kabi preparatlar bilan davolanadi. Gambuziya balig„idan foydalaniladi. Suvda bezgak chivinlarining tuxumi, lichinkasi va g„umbaklarini yo„qotish uchun deltafos, fyuri, baeteks, nureel-D va boshqa insektitsidlar ishlatiladi.
qonida parazitlik qiladi. Bu kenja turkum vakillarining rivojlanishi ham 2 ta xo„jayinda, ya'ni asosiy xo„jayinlari qon so„ruvchi yaylov kanalari va oraliq xo„jayinlari-turli uy va yovvoyi sutemizuvchilarda o„tadi. Bu kenja turkumga 170 dan ortiq tur kiradi. 3 ta oilasi bor: 1. Babezidlar (Babesidae) oilasi. 2. Teyleridlar (Theileridae) oilasi. 3. Pirоplаzmidаlаr (Piroplasmidae) oilasi. Qoramol babeziyasi babeziidlar(Babesiidae) oilasiga kiradi. Shakli yakka va juft noksimon, tuxumsimon, halqasimon va amyobasimon. Noksimon shakllari asosan hayvonlarning eritrositlarida juft-juft bo„lib joylashib parazitlik qiladi. Kattaligi 1,5-2,4 mkm (9-rasm).
Babeziyalarning asosiy xo„jayinlari yaylov kanalari va oraliq xo„jayinlari turli uy hayvonlari hisoblanadi. Babezioz qo„zg„atuvchilarini Ixodes ricinus, Boophilus bovis, Rhipicephalus avlodi turlari va boshqa tur yaylov kanalari tarqatadi. Bu kanalarning urg„ochilari kasallangan mollardan qon so„rganda, kasallik qo„zg„atuvchilarini o„zlariga yuqtiradi. Kasallik qo„zg„atuvchilari voyaga yetgan kanalardan ularning keyingi avlodiga, ya‟ni tuxumlariga ham o„tadi. Kanalar barcha rivojlanish davrlarida, ya‟ni lichinkalik, nimfa va imago davrlarida ham kasallik qo„zg„atuvchilarini mollarga o„tkazishi mumkin. Lekin asosiy kasallik qo„zg„atuvchilarini yuqtiradigani-voyaga yetgan kanalar hisoblanadi. Kanalar bir yilda bir marta generasiya beradi. Qoramollar eritrositi babeziya bilan 7-15 % zararlanadi. Qoramollar babezioz bilan asosan bahor va yoz oylarida, ya‟ni may-iyul oylarida kasallanadi. Kasallangan hayvonlarning harorati 40-42 0 C gacha ko„tariladi, ular holsizlanadi, birinchi 2 kunda suti 40-60 % ga kamayadi, keyinchalik esa 80 % gacha kamayadi. Qoramollarning siydigi qizg„ish va to„q qizil rangda bo„ladi. Hayvonlarning ishtahasi pasayadi, kavsh qaytarmay qo„yadi, ichi ketadi, eritrositlari soni 1 mm kubda 2 mln gacha va gemoglobini 30 % gacha kamayadi. Natijada, qoramollar kasallangandan 4-8 kun o„tgandan keyin o„ladi. Ba‟zan esa kasallangan mollar to„satdan talog„i yorilib ketib, 3-4 kunda o„ladi. Babeziyalar eritrositlarda oddiy ikkiga bo„linib yoki kurtaklanib ko„payadi. Babezioz bilan qoramollardan tashqari qo„y, ot, tuya, cho„chqa va itlar ham kasallanadi. Mayda shoxli mollarda, jumladan, qo„ylarda - Babezia ovis turi parazitlik qiladi. Bu parazitning tarqatuvchisi Rhipicephalus avlodiga kiruvchi kanalar hisoblanadi.
qoramollarning limfa hujayralarida, keyinchalik esa eritrositlarida parazitlik qiladi va teylerioz kasalligini qo„zg„atadi. Teylerioz uy va yovvoyi kavsh qaytaruvchi hayvonlarning obligat transmissiv kasalligi hisoblanadi va chorvachilik xo„jaliklariga katta zarar yetkazadi. Teylerioz ham eng xavfli, o„limga olib keladigan kasalliklardan hisoblanadi. Kasallangan hayvonlarning 40-80 % o„ladi. Bu kasallik issiq iqlimli mamlakatlarda, shu jumladan, O„zbekistonda ham chorva mollariga, birinchi navbatda, qoramollarga katta zarar yetkazadi. Teyleriya ko„pga bo„linib, ya‟ni shizogoniya usulida ko„payadi, natijada shizontlar-anor donachalari hosil bo„ladi. Eritrositlar ichida teylerioz qo„zg„atuvchisining shakli har xil, ya‟ni tayoqchasimon, halqasimon, oval, yumaloq, noksimon, vergulsimon, nuqtasimon (anor doniga o„xshash) bo„ladi. Har bir eritrosit ichida 1 tadan 7 tagacha parazit bo„ladi (10- pasm).
Teyleriyalar xo„jayin almashinish bilan rivojlanib, kanalar organizmida ko„plab bo„linish (gametogoniya) yo„li bilan ko„payadi. Teyleriya kanalardan issiq qonli hayvonlar organizmiga tushganda, dastlab limfa tizimida shizogoniya yo„li bilan ko„payadi, anor donachalarini hosil qiladi, keyin esa eritrositlarga o„tib oladi. Kasallik qo„zg„atuvchisini asosan voyaga yetgan yaylov kanalari tarqatadi. Tabiiy muhitda eng ko„p kasallangan hayvonlar asosan iyun, iyul va avgust oylariga to„g„ri keladi. Yosh mollarda teylerioz og„ir kechadi. Qoramollar teylerioz bilan ko„proq molxonalarda kasallanadi. Kasallangan qoramollarda inkubatsiya davri 6-25 kunga, odatda, 9-12 kunga to„g„ri keladi. Kasallangan hayvonlarda daslab limfa yo„llari kattalashadi va harorat ko„tarila boshlaydi, ishtahasi pasayadi, mahsuldorligi kamaya boshlaydi. Qon aralash ichi ketadi. Siydik ajralishi qiyinlashadi.
10-rasm. Teyleriya (Theileria annulata)ning rivojlanish sikli:1-sporozoitlar; 2-3-4 limfositlarda rivojlanayotgan ko„p yadroli davri; 5-gametositar shakli; 6-7-eritrositar shakli; 8-9-10-11-12-13-kana ichak bo„shlig„ida ko„payishi; 14-kana so„lak bezlarida ko„pga bo„linib ko„payishi (sporontlar); 15- sporozoitlar.
MDH da, shu jumladan O„zbekistonda teyleriyalarning 7 ta turi uchraydi. Eng xavflisi Theileria annulata hisoblanadi. Bu parazit Markaziy Osiyo Respublikalarida ko„p uchraydi. Tarqatuvchisi Hyalomma avlodiga mansub kanalar hisoblanadi. Kаsаllаngаn hаyvоnlаrni ulаrdаn qоn surtmаsi tаyyorlаb, mikrоskоp оstidа ko„rish оrqаli аniqlаnаdi. Pirоplаzmidаlаr (Piroplasmidae) oilasi. Kаsаllаngаn hаyvоnlаr eritrоsitlаridа оvаlsimоn, аmyobаsimоn, hаlqаsimоn vа juft nоksimоn shаkldаgi pirоplаzmаlаr uchrаydi. Pаrаzitlаr eritrоsitlаrning mаrkаzidа jоylаshgаn. Nоksimоn shаkldаgilаri yirik bo„lib eritrоsitlаrni to„liq qоplаb оlgаn bo„lаdi. Pirоplаzmidalаr oilasi vakillarining kаttаligi 2,2 mkm dаn 4,5 mkm gаchа, nоksimоnlаri esа 6 mkm gаchа bоrаdi (11-rаsm).
shakllari (eritrositlarda parazitning ikkiga bo„linib ko„payishi ko„rinib turibdi). Pirоplаzmаlаr qоrаmоllаr оrgаnizmidа to„g„ridаn-to„g„ri ikkigа bo„linib, 2 tа qiz hujаyrаlаrni hоsil qilаdi. Yaylоv kаnаlаri kаsаllаngаn qоrаmоllаrni qоnini so„rgаndа, pаrаzit qоn оrqаli kаnаlаr ichаgigа tushаdi vа shizоgоniya usulidа ko„pаyadi. Kеyinchаlik pаrаzitlаr kаnаlаrning gеmоlimfаsigа vа gеmоlimfа оrqаli urg„оchi kаnаlаrning jinsiy оrgаnlаrigа bоrаdi. Kаnаlаr ko„pаya bоshlаgаndа pаrаzit kаnаlаr tuхumi оrqаli kеlgusi аvlоdigа hаm o„tаdi. Kаnаlаr tuхumidаn bаhоrdа pirоplаzmа bilаn kаsаllаngаn lichinkаlаr chiqib qоrаmоllаrgа hujum qilаdi vа ulаrni kаsаllаntirаdi. O„zbеkistоndа qоrаmоllаrgа pirоplаzmоzni аsоsаn bir хo„jаyinli kаnаlаrdаn-
аsоsаn tаbiiy shаrоitdа kаnаlаr ko„p bo„lgаn yaylоvlаrdа zаrаrlаnаdi. Shuningdеk, pirоplаzmаlаrdаn-Piroplasma caballi оtlаrdа, Piroplasma ovis mаydа shохli mоllаrdа pаrаzitlik qilаdi.
Shunday qilib, babezid, teylerid va pirоplаzmidlarning barcha vakillari eritrotsitlarda parazitlik qilib, qoramollar, qo„y va echkilar, otlar, tuyalar, cho„chqalar va itlarga katta zarar yetkazadi. Kasallangan hayvon qonini so„rgan kana parazitni o„ziga yuqtiradi. Kanalar organizmida jinsiy gametalar yetilib, ular o„zaro qo„shiladi va zigota-ookineta hosil bo„ladi. Ookineta kana tuxumdoniga va tuxumdonda rivojlanayotgan tuxumlarga o„tib sporosistaga aylanadi. Sporotsista ichida esa sporozoitlar rivojlanadi. Sporozoitlar kanalarning so„lak bezlarida ham to„planadi. Bunday kanalar sog„lom hayvonlarga yopishib ularning qonini so„rganda sporozoitlar kana so„lagidan mahsuldor hayvonlar qoniga o„tadi.
Bu kasalliklar chorvachilikka katta iqtisodiy zarar yetkazadi. Kasallangan mollarning 40-50 % nobud bo„ladi. Piroplazmidalar keltirib chiqaradigan kasalliklarga qarshi kurashish uchun uning tarqatuvchisi - yaylov kanalarini qirib, kasallangan mollarni davolash lozim.
1. Аpikomplekslar tipiga xos xususiyatlarni ko„rsating? 2. Koksidiyalar va bezgak parazitlarining umumiy tavsifi va qo„zg„atadigan kasalliklarini tushuntiring?
3. Koksidiyalar va bezgak parazitlarini rivojlanishini bayon qiling. 4. Piroplazmidalar kenja turkumi vakillari sutemizuvchilarning qaysi organlarida parazitlik qiladi va qanday kasalliklarni qo„zg„atadi?
Talabalarga Miksosporidiyalar va
Mikrosporidiyalar tiplariga kiruvchi parazitlar vakillarining tuzilishi, biologik xususiyatlari, qo„zg„atadigan kasalliklari va ularni oldini olish choralari haqida ma‟lumot berish.
1. Miksosporidiyalar va Mikrosporidiyalar tiplariga kiruvchi parazitlar vakillarining tuzilishi, biologik xususiyatlari, qo„zg„atadigan kasalliklari va ularni oldini olish choralari haqida ma‟lumot bera oladi. Ikkinchi sаvоlning bаyоni: Miksosporidiyalar (Myxozoa) yoki Knidosporidiyalar (Cnidosporidia) tipi yaqin-yaqinga qadar sporalilar tipi bilan qo„shib o„rganilar edi. Lekin ularning tuzilishi va rivojlanish sikli har tomonlama chuqur o„rganilgach, morfologik va fiziologik jihatdan sporalilardan farq qilishini hisobga olib, miksosporidiyalarni mustaqil tip darajasiga ko„tarishga imkon yaratildi. Umurtqasiz hayvonlar va tuban umurtqalilar (asosan, halqali chuvalchanglar, baliqlar, ba'zan sudralib yuravchilar) tana bo„shlig„i, to„qimalari va hujayralarida parazitlik qiladi. Hayot sikli parazitlik qiluvchi vegetativ (trofont) va tarqalish uchun xizmat qiluvchi sporali davrlarni o„z ichiga oladi. Parazitlik qiluvchi davri ikki tipdagi (vegetativ va generativ) hujayralardan iborat. Miksosporidiyalar, asosan jinssiz ko„payadi. Generativ hujayralardan reduksion (meyoz) bo„linish natijasida juda ko„p sporalar hosil bo„ladi. Sporalarda spiral o„ralgan otiluvchi ipchasi, kapsula va amyobasimon, ko„pincha ikki yadroli murtagi (sporozoiti) bo„ladi. Sporalar xo„jayin organizmiga tushib qolganida otiluvchi iplar kapsuladan otilib chiqib, sporani ichak devoriga yopishib olishiga yordam
beradi. Shuni
ham aytish
kerak-ki, miksosporidiyalarning ko„payishi va tarqalishi uchun xizmat qiladigan kapsulali sporalari deyarli hamma vaqt yetishib turishi bu tip vakillari uchun juda xarakterlidir (ma'lumki, sporalilar sinfining vakillarida sporalar ularning oxirgi rivojlanish davrida yetishar edi).
Miksosporidiyalar tipiga 1000 dan ortiq tur kirib, 2 ta sinfga bo„linadi: 1. Akti- nomiksidiyalar yoki aktinosporalilar (Actinosporea) sinfi. 2. Miksosporalilar yoki shilimshiq sporalilar (Myxosporea) sinfi. Yüklə 3,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|