Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 10,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- KONVEKTIV BULUDLUĞUN “NOWCASTING” METODU ILƏ PROQNOZU
- POLİPROPİLEN – NANOGİL KOMPOZİTLƏRİNDƏ MEXANİKİ PARÇALANMA PROSESLƏRİNİN KİNETİKASI
|
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 56
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan THE STUDY OF INFLUENCE OF SOME METAL NANOPARTICLES ON THE PLASMOLYSIS IN THE CELL OF LEAVES OF ELODEA Farida SHAHBAZOVA, I.S. AHMADOV Baku State University sezi210@rambler.ru AZƏRBAYCAN
As a physical barrier between cytoplasm and extracellular space, the plant cell wall and plasma membrane serve as a important structural system of entry to nanoparticles (NPs). This entry can take place via endocytosis, by simple diffusion without persistent cell wall and membrane damage, or by disruption of plasma membrane integrity. Pores in the cell wall smaller than 1 μm in diameter can be sealed, and, therefore, NPs can cross the cell wall passively without causing manifest cell damage. The study of nanoparticles uptake in plant cells is important for the understanding interaction mechanism of nanoparticles with intracellular components and processes which cause to toxicity. Understanding the principles of how nanoparticles can transmigrate into cells could enable greater control over cellular uptake and would improve prediction of possible toxic effects. Nanoparticles may enter plant cells through osmotic pressure, capillary forces, pores across the cell wall, which has a thickness ranging from 5 to 20 nm, determines its sieving properties [1]. The present study examines cellular interaction of nanoparticles for theirphytotoxicity through plasmolysis of cells. The
observation of plasmolysis can be used to determine tonicity of cell's environment and rate of toxicity of nanoparticles. In
experimentswere usedleaves of Elodea Canadensis and three types of nanoparticles - ZnO, CuO and Fe 2 O 3 with a particle size of 10 nm, 40 nm and 20 nm. Given nanoparticles were produced by Skyspring Nanomaterials.Inc, USA, Houston TX. The experiments have been conducted in the following stages: the leaves are allocated from branches of elodea and were exposurein APW (1,0mMNaCl, 0,1 mMKCl, 0,1 mM CaCl 2 ) solution about one hour and then in dispersed solution of nanoparticles with concentration of 1 mg/ml.Leaves of elodea from in dispersed solution of nanoparticles were placed in a solution of 6% NaCl. After exposure 6 or 12 minutes in the 6% NaCl solution was fixed traditional plasmolysis. In the cells of elodea with the largest vacuoles, organelles, clear protoplasts rotation the plasmolysis well monitored under the microscope. The elodea cell plasma membrane immediately pulls away from the cell wall during plasmolysis as water leaves the cell through osmosis. The progression of plasmolysis was monitored with a microscope and video camera and photos are made. There are various reports where have been studied the toxicity of nZnO, CuO and Fe 2 O 3 which for indicators used cell culture, seed germination, root elongation, and different physiological processes of plant cells. Among these particles, was most phytotoxic ZnO, followed by CuO and Fe 2 O
was no toxic. The main purpose of the experiments was the study of the effects of nanoparticles on the the progress, character and form of plasmolysis. For this purpose the leaves of elodea are taken from APW solution and has been influenced by the 6% NaCl and was determined the duration of the plasmolysis. It was found that , within 6 minutes plasmolysis process is continues , but it ends up completely after 12 minutes. Therefore, in experiments the duration of plasmolysis determined between 6 and 12 minutes. In primary experiments the character of plasmolysis was studied depending of exposure period and type of nanoparticles. Figure 1 displays the plasmolysis after 30 minutes exposure in given nanoparticles. As you can see from the picture the plasmolysis occurred varied depending on the nature and shape of the nanoparticles. Significant change of form of plasmolysis was observed in the leaves from ZnO nanoparticles. The form and character of plasmolysis inCuO nanoparticles are little difference than control. The form of plasmolysis also differs in FeO than in control. Thus the results of experiments show that the nanoparticles can influence the nature and form of plasmolysis process. By the changes of form and character of plasmolysis allow us to evaluate the toxic effects of nanoparticles.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 57
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan ZnO
Fe 2 O 3
CuO Control
Figure 1. The leaves were exposure 30 minute in dispersid solution of nanoparticles. The plasmolysis was evoluated with 6% solution . The duration of plasmolysis 6 minute.
1. Fleischer A, O’Neill MA, EhwaldR. The pore size of nongraminaceous plant cell walls is rapidly decreased by borate ester cross-linking of the pectic polysaccharide rhamnogalacturonan II. Plant Physiol. 1999, 121:829–838; 2. Navarro E., BaunA.,Behra R., HartmannN. B., FilserJ., Miao A., Quigg A., Santschi P. H., and Sigg L. Ecotoxicology, 2008 ç17: 372-386.) 3.Mariya Khodakovskaya, Enkeleda Dervishi, Meena Mahmood, Yang Xu, Zhongrui Li, Fumiya. ACS Nano, 2009, 3 (10), pp 3221–3227)
İsmət Əhmədov "Nanomaterialların kimyəvi fizikası" kafedrasının dosenti. ismetahmadov@mail.ru Fəridə Şahbazova "Nanomaterialların kimyəvi fizikası" kafedrasının magistrantı sezi210@rambler.ru
KONVEKTIV BULUDLUĞUN “NOWCASTING” METODU ILƏ PROQNOZU
Milli Aviasiya Akademiyası
AZƏRBAYCAN
Nowcasting hal-hazırki havanın təsviri və ekstrapolyasiya metodu vasitəsilə 0-6 saat qabaqcadan yağıntının proqnozunun verilməsidir. Sinoptik son radar, peyk və meteoroloji müşahidə məlumatlarından istifadə edərək şəhər kimi kiçik bir ərazidə bir neçə meteoroloji elementi təhlil edə və sonrakı bir neçə saat üçün proqnoz verə bilər. Bu metod sel, ildırım, dağıdıcı küləklərə səbəb olan müxtəlif təhlükəli atmosfer hadisələrixəbərdarlıqlarının verilməsində istifadə olunur. Bu metodun başlıca xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu zaman konvektiv buludluğun ərazi üzərində yaranmasının, inkişafının, hərəkətinin və dağılmasının proqnozu verilir ki, müəyyən ərazidə insanların hava şəraitinə hazırlanması üçün şərait yaradır. II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 58
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Yağıntı hadisələrin, xüsusilə də Cb buludlarının nowcasting proqnozu hava nəqliyyatının təhlükəsiz şəkildə idarə edilməsinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Bu qısamüddətli proqnozların hazırlanmasınıasanlaşdırmaq üçün konvektiv buludların yeri, intensivliyi, ölçüsü, hərəkəti və inkişafı haqında məlumatlar radarlar vasitəsilə əldə olunur.Radarların meteorologiya sahəsində tətbiqi nəticəsində xüsusilə intensiv yağıntılar, dolu, daşqın və selləri əvvəlcədən müəyyən etmək mümkün olmuşdur. Meteoroloji radarlarla hidrometeoroloji obyektin mövqeyi, sürəti, hərəkət istiqaməti təyin olunaraq, atmosfer hadisəsinin növü, intensivliyi və miqdarı haqqında məlumatlar əldə olunur. Radar exolarının ekstrapolyasiya edilməsi nowcasting proqnozunun əsasını təşkil edir. Meteoroloji radarlardan istifadə etməklə 2-4 saatlıq qısamüddətli hava proqnozu və xəbərdarlıqlar verilir ki, onlar da aviasiya meteoroloji xidməti tərəfindən uçuşların təhlükəsizliyinin yaxşılaşdırılmasına kömək edir. Radarın radiogörünüş sahəsinin məhdud olması və hava kütlələrinin hərəkət sürətinin təxminən 40-60 km olması səbəbindən, radarlar vasitəsilə yalnız, gələcək bir neçə saat üçün proqnoz verilə bilər. Meteoroloji radiolokatorlardan əldə edilən məlumatlardan istifadə edərək cari vaxt üçün yağıntıların zaman və məkana görə təhlilini aparmaq mümkündür. Ona görə ki, radar məlumatları fasiləsiz olaraq bizə lokal miqyasda konvektiv buludların ayrı-ayrı hissələrinin ölçülərini, onun formasını, intensivliyini, hərəkət, sürət və istiqamətini hərtərəfli müəyyən etməyə imkan verir. Bu, hərəkətdə olan konvektiv buludluğun proqnozlaşdırılan yerini ekstrapolyasiya etməyə imkan verir. Radarın verdiyi sədaları izləyərək ardıcıl radar təsvirləri əldə edilir və bu təsvirlərin hərəkət istiqaməti hesablanır. Bu üsul zaman və məkan daxilində yağış sahələrinin yerdəyişmə və dəyişgənliyini nəzərə alır. Bu proqnozun özünüdoğrultması sinoptik tərəfindən yoxlanılır və bundan sonra, müxtəlif ekstrapolyasiya metodlarından istifadə edilərək, müxtəlif vaxt addımları və müxtəlif sahələr üçün optimal proqnozlar hesablanılır və buna uyğun onlayn yoxlama sxemi həyata keçirilir.
POLİPROPİLEN – NANOGİL KOMPOZİTLƏRİNDƏ MEXANİKİ PARÇALANMA PROSESLƏRİNİN KİNETİKASI
AMEA Fizika İnstitutu , Bakı Dövlət Universiteti
AZƏRBAYCAN
Son zamanlarda polimerlər əsasında nanohissəciklər daxil edilmiş nanokompozitlərin alınması və araşdırılması həm praktik ,həm də elmi cəhətdən çox aktualdır. Aparılmış araşdırmalardan [1-3] polimerlər əsasında hazırlanan, üzvi və qeyri-üzvi əlavələr daxil edilmiş kompozitlərin dinamik-mexaniki, deformasiya və optik xassələrini öyrənməklə parçalanma mexanizması haqqında az da olsa məlumat əldə etmək mümkündür. Polimer nanokompozitlərin alınmasında gillərin nanoəlavə kimi istifadəsi polimerlərin bir çox xassələrini ( parçalanma temperaturu, yanmaya dayanıqlılığı, elastiklik modulu, mexaniki və elektrik möhkəmliyi,qaz və nəm keçiriciliyi) dəyişdirir [4]. Nanohissəcik əlavə edilmiş nanokompozitlərdən alınan məhsullardan tələb olunan xüsusiyyətlər: sıxlığını qorumaqla yanaşı mexaniki, elektrik möhkəmliyini artırmaq və bir sıra xassələrini yaxşılaşdırmaqdır. Mexaniki və elektrik parçalanmasında bir çox polimer ve kompozitlər üçün temperaturun rolu təcrübi olaraq [1-3,5] araşdırılmışdır. Nanokompozitlərin xarici amillərin təsirindən sonra parçalanmasında termofluktasiya nəzəriyyəsinin doğru olmasını isbat etməklə nümunələrin yaşama müddətlərini fərqli şəraitlərdə necə olacağını təxmin etmək olar. Bu tezisdə polipropilen (PP) əsasında nanogil (NG) əlavə edilmiş nanokompozitlərin mexaniki yaşama müddətinin ( τ M ) mexaniki gərginlikdən (σ M ) asılılığı fərqli temperaturlarda (T) ölçüldükdən sonra, mexaniki parçalanmanın aktivasiya enerjisi (U 0 ) və quruluşa həssas əmsalı (γ) hesablanmışdır. Nanogil müxtəlif faizlərdə (%1,0;2,0;4,0;6,0;8,0;10,0) toz şəklində polipropilenlə mexaniki qarışdırıldıqdan sonra qaynar presləmə üsulu ilə (150 MPa, 445K, 10 dəq.) nazik (40-70mm) nümunələr əldə edilmişdir. Hər ikisi toz şəklində və sıxlıqları bir-birinə yaxın olduğundan homogen qarışıq alınır. PP-nin sıxlığı 0,920 q/sm 3 (920 kq/m 3 ), nanogilin sıxlığı isə 0,500 g/sm 3 olduğundan kiçik faizlərdə nanokompozitlərin sıxlıqlarının dəyişməməsi hazırlanan nümunələrin yüngül olmasını təmin edər və bu praktiki cəhətdən çox vacibdir. NG olaraq istifadə olunan əlavə montmorillonitli (MM) təbəqəli silikatlardır və təbəqələrin ölçüləri təxmini olaraq: uzunluğu 200 nm, eni 1 nm-dir. MM kristalının qəfəsinin quruluşu mərkəzdə Al (aliminium), Mg (magnezium) ve Fe (dəmir) atomları yerləşir və onlar silisium oksid təbəqəsi ilə əhatə olunur. NG-in PP-nin mexaniki möhkəmliyə təsiri log τ M ~ f(σ) asılılığı ilə verilmişdir. log τ M -nin σ-dan asılılığı termofluktasiya mexanizmi ilə izah oluna bilər. Yəni, mexaniki yük təsir edən nümunələrdə qırılmalar temperaturun təsiri ilə əmələ gəlir, σ qırılmaya kömək edir: II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 59
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan τ M =τ 0 exp [(U 0 - γσ )/RT] Bu asılılıq əvvəlki işlərimizdə də müşahidə edilmişdir [1,3,5]. τ M ~ σ-nın müxtəlif qiymətlərində mexaniki yaşama müddəti (nümunəyə mexaniki yükün təsiri anından qırılmasına qədər keçən vaxtdır); τ 0 ~ atomların tarazlıq vəziyyəti ətrafında rəqsinin periodu; R ~ universal qaz sabiti; U 0 ~ mexaniki parçalanmanın başlanğıc aktivasiya enerjisi; γ ~ quruluşa həssas əmsaldır. Bu parametrlər təcrübi olaraq hesablanmışdır. σ nanoəlavənin miqdarından asılı olaraq əvvəlcə artır, sonra isə azalır. Saf və PP+2,0 % NG nümunələrinin τ M -si müxtəlif temperaturlarda ölçülərək U 0 , γ və τ
0 hesablanmışdır. Üzvi əlavələr daxil edilmiş kompozitlərdə optimal xassəyə malik olan nümunələr əlavənin 15-20% miqdarında olduğu halda ,qeyri-üzvi əlavələrlə alınan kompozitlərdə isə optimal xassələr əlavənin 0,5-3,0% müşahidə olunur [1-3, 5]. NG əlavəli PP nanokompoziti üçün optimal xassəyə malik olan nümunələrin faiz miqdarı 2,0%-dir. Əlavənin 2,0% miqdarında σ-nın qiymətinin artması NG hissəciklərinin PP matrisasında bərabər paylanaraq makromolekullararası qarsılıqlı təsiri artırmasının nəticəsidir. PP-ye daxil edilmiş NG atomları ana zəncirə girmiş olsaydı, saf PP və nanokompozitlər üçün fərqli U 0 -lar alınmalı idi. Toz şəklində olan PP ve NG mexaniki qarışdırıldıqdan sonra qaynar presləmə üsulu ilə ərinti şəklindən nanokompozit hazırlanır. U 0 -ın bütün nümunələr üçün eyni olması daxil etdiyimiz əlavənin zənciri əmələ gətirən atomlararası kimyəvi rabitəyə təsir etməməsiylə əlaqədardır. Mexaniki möhkəmliyin və τ M -nın əlavənin miqdarına bağlı olaraq dəyişməsi makromolekullararası qarşılıqlı təsirdən asılıdır.
1. Sh.V.Mamedov, V.A. Alekperov, Y.Lenger, D.Oren, S.A. Abasov, M.Subası and R.L.Bayramova. Polymer.Compos., 20,216(1999). 2. F.Ş. Boydağ, Y.L.Özcanli, V.A.Alekberov and İ.Hikmet, Compos.Part B,37, 249(2006). 3. Y.L.Özcanli, F.Ş.Boydağ, V.A.Alekberov, İ.Hikmet, and M.Cantürk, Modern Physics Letters, B,21, 1415(2007). 4. A.K. Mikitaev, A.A. Kaladjyan, O.B. Lednev, M.А. Mikitaev. Elektronnıy jurnal «İssledovano v Rossii»,4, 912-922, 2004. 5. Alkan U., Özcanlı Y., Alekberov V. Fibers and Polymers 2013, Vol.14, No.1, 115-120.
AMEA Fizika İnstitutu farzali@physics.ab.az AZƏRBAYCAN
Müasir elektron texnikasında kiçik fonon istilikkeçirməsinə və yükdaşıyıcıların böyük yürüklüyünə malik olan termoelektrik materiallarından geniş istifadə olunur. Bu materiallar əsasən mürəkkəb zona quruluşuna malik olmalıdır. Bu xüsusiyyətlərə malik materialları gümüş halkogenidləri arasında da tapmaq olar. Belə materiallardan biri də Ag2Se-dir. Ag2Se darzolaqlı yarımkeçiricilərə aid olub, elektronların və defektlərin yüksək konsentrasiyasına, həmçinin kiçik fonon istilikkeçirməsinə malikdir. Sayılan məxsusiliklər ola bilsin ki, Ag2Se-də termoelektrik möhkəmliyinin yüksək olması səbəbindəndir. Tam nəticə almaq üçün elektrikkeçirmə (T), Holl əmsalı R(T), termo e.h.q. 0(Т) və istilikkeçirmənin
temperatur asılılıqları geniş tədqiq olunmuşdur. Ag2Se-də 1,0 at. Ag və 0,1 at. Se əlavələrində alınan qiymətlər cədvəldə göstərilmişdir. Ag əlavəsi elektron konsentrasiyasını 61020sm-3 -ə qədər artmasına, Se əlavəsi isə 11018sm-3-ə qədər azalmasına səbəb olur.
Məlum olduğu kimi, termoelementin əsas parametrləri (termoelementin effektivliyini xarakterizə edən kəmiyyət) və onun keyfiyyətliliyini xarakterizə edən Z kəmiyyətidir. Onlar bir-biri ilə aşağıdakı şəkildə əlaqəlidir
1 1 0 (1) burada tot Z 2 0 .
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 60
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Elektronların yürüklüyünün kiçik olduğu hallarda təcrübi olaraq təyin olunan е=LT indiki halda mümkün deyil. Onun hesablanması üçün 0
(L- Zommerfeld ədədi, L0- Lorens ədədinin təcrübi qiyməti) kəmiyyətini bilmək vacibdir. Aparılan təcrübələr əsasında alınan ph, 0 və -nın təcrübi qiymətləri əsasında Z və hesablanmışdır. Ag2Se kristalında -nın ekstremumunun tədqiqi göstərdi ki, elektron istilikkeçirməsinin ümumi istilikkeçirmənin 20%-ni təşkil etdiyi konsentrasiyanın 9,11018sm-3 qiymətində maksimal qiymətə çatır. Göstərilmişdir ki, 0 və -nın artması, həmçinin tot-ın azalması güc əmsalının
0 və termoelektrik möhkəmliyinin Z artmasına gətirir. Legirləmə
0 və Z-in qiymətlərini çox az dəyişir, belə ki, Ag və Se-lə öz-özünə legirləmə Z-in qiymətinə cox ciddi təsir edir, şübhəsiz ki, bu məxsusi defektlərin sayının dəyişməsi ilə əlaqədardır. Hesablamalar göstərmişdir ki, Т 300К-də konsentrasiyanın n7,11018см-3 qiymətində və 0-ın yüksək qiyməti hesabına güc əmsalı 2 0 maksimal qiymət alır. Baxmayaraq ki, 100 300К temperatur intervalında temperaturun artması ilə
azalır, 0 isə artır. Gostərilən intervalda bütün nümunələrdə elektronların konsentrasiyası praktik olaraq dəyişmir. Deməli,
-nın azalması yalnız temperaturun artması ilə elektronların yürüklüyünün Un azalması səbəbindəndir. Un –in azalması (Un T-1,2 qanunu ilə) isə elektronların qəfəsin istilik rəqslərindən və defektlərdən səpilməsi ilə əlaqədardır. Defektlərin rolunu əlavə Se və Ag atomlarının vakansiyaları oynayır. Nəyə görə Se əlavəsi Ag əlavəsinə nisbətən (RAg=1,13
) daha böyük ekranlama radiusu (RSe=1,93 A ) yaradır. Eyni zamanda fonon-fonon və fonon-defekt səpilmələrinin azalması hesabınadır ( phТ-1,3 ). Se və Ag əlavələri ph–nu n tərtib azaldır. (phТ-n). Ona görə də
0 və Z-in temperatur artdıqca artması yalnız 0 (Т)-nin xətti artmasına gətirir.. Ədəbiyyatdan məlumdur ki, VI B A ' 2 birləşmələrinin şüalanmasında radiasiyanın yaratdığı defektlər az olduğuna görə onların kinetik xassələrə təsiri cüzidir. Alınan nəticələr göstərir ki, 41018 neytron sm2 şüalanması ilkin (şüalanmaya qədər olan) nəticələrdən o qədər də fərqlənmir. Böyük plastiklik və yüksək mexaniki möhkəmlik, stabil kinetik xassələr və radiasiyaya davamlılıq imkan verir ki Ag2Se kristalından nüvə termoelektrik qurğularında perspektiv material kimi istifadə edək.
AMEA N. Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası y_meherremov@rambler.ru AZƏRBAYCAN AMEA N.Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının (ŞAR) 2 metrlik teleskopunun Kasseqren fokusunda quraşdırılmış müasir CCD kamerası vasitəsilə 2005-2012 – ci illərdə HD198478 (55 Cyg) ifratnəhəng ulduzunun, 2013 – cü ildə isə HD225094 (V639Cas) ifratnəhəng ulduzunun müntəzəm spektral müşahidələri aparılmışdır. Alınmış bütün spektrlər Dech-20 və Dech-20T paket proqramları vasitəsilə işlənmişdir. Ayırdetmə R=15000 və bütün spektrlərdə (siqnalın küyə nisbəti) S/N = 150 200 intervalında olmuşdur. HD198478 (55Cyg): Spektral tədqiqatlar baxımından çox maraqlı olan bu ifratnəhəng ulduzun atmosferində müşahidə olunan hidrogenin Balmer seriyası üzrə H xəttinin profillərinin strukturu və intensivlikləri kəskin dəyişir. 55 Cyg ulduzunun indiyədək olan çoxsaylı spektrləri əsasında onun atmosferində həmişə müşahidə edilmiş H α xəttinin profilləri – düz P Cyg profil, tam udulma profili, tam şüalanma profili, invers P Cyg profil, mərkəzi şüalanma komponentinin hər iki qanadında asimmetrik yerləşən udulma komponenti olan profil formalarındadır. Şəkil 1(a) – da nümunə kimi 12.10.2010 və 28.11.2010 tarixli spektrlərdə müşahidə olunan H xəttinin profillərindən fraqmentlər verilmişdir. 2010-cu ildə ŞAR – da aparılmış 55 Cyg ulduzunun ardıcıl və intensiv müşahidələri xüsusi maraq doğurmuşdur. Alınmış spektrlər işlənərkən ilk dəfə olaraq aşkar edildi ki, 02-04.07 2010-cu il tarixlərindəki müşahidə materiallarında H α
( 6562.816Å) xəttinin profili (eyni zamanda həm udulma, həm də şüalanma komponenti) tamamilə yox olmuşdur (şəkil 1.a). Həmin spektrlərdə H α xəttinin yerləşdiyi dalğa uzunluğu intervalında zəif atmosfer xətlərindən və küydən başqa heç bir spektral detal müşahidə olunmamışdır. Lakin 55 Cyg ulduzunun H α profilinin müşahidə olunmadığı spektrlərində bu |