Mazkur o‘quv adabiyoti O‘zbekistonning mustaqillik davrida sodir bo‘lgan

5. O‘zbekistonda nodavlat-notijorat tashkilotlar va ularning siyosiy, 
ijtimoiy hamda iqtisodiy jarayonlardagi ishtiroki. Ijtimoiy-sherikchilik. 
So‘nggi yillarda amalga oshirilgan islohotlar ijtimoiy taraqqiyotda nodavlat 
sektorining ahamiyatini yaqqol ko‘rsatmoqda. Bugungi kunda eng chekka hududda 
yashayotgan fuqaro bilan mamlakat rahbari o‘rtasida aloqani taʼminlashda aynan 
nodavlat sektori eng samarali mexanizm sifatida namoyon bo‘layotganiga guvoh 
bo‘lmoqdamiz. 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 58-moddasiga ko‘ra, davlat 
jamoat birlashmalarining manfaatlarini taʼminlaydi, ularga ijtimoiy hayotda 
ishtirok etish uchun teng huquqiy imkoniyatlar yaratib beradi. 
Bu borada nodavlat-notijorat tashkilotlarining demokratik jarayonlardagi 
ishtirokini huquqiy taʼminlash, ularga qo‘shimcha shart-sharoitlar yaratish 

---

82 
mamlakatimizni 
ijtimoiy-siyosiy 
rivojlantirishning 
g‘oyat muhim sharti 
hisoblanadi. 
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov 2010-yil 12-
noyabrdagi Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisida ilgari surgan 
Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik 
jamiyatini rivojlantirishga oid konsepsiyada boshqa sohalar qatori fuqarolik 
jamiyati institutlari, xususan, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarining 
vakolatlarini kengaytirishga qaratilgan qonunchilikni takomillashtirish ustuvor 
vazifalardan biri ekanini alohida taʼkidladi. Chunonchi unda “Ijtimoiy sheriklik 
to‘g‘risida”gi qonun qabul qilinishi lozimligi alohida taʼkidlandi. 
Bu qonun, eng avvalo, ijtimoiy, iqtisodiy, gumanitar sohalarda davlat 
idoralari bilan birga, fuqarolik jamiyati institutlarining o‘zaro hamkorligini nazarda 
tutadi. Yaʼni jamiyat hayotining turli yo‘nalishlarida istiqbolli dasturlar, loyihalarni 
amalga oshirishda nodavlat-notijorat tashkilotlarining ishtirok etishlari uchun 
muhim huquqiy asos bo‘lib xizmat qiladi. Boshqacha aytganda, mazkur qonun 
hududlarni har tomonlama rivojlantirish, turli ijtimoiy masalalar yechimini 
nodavlat tashkilotlar hamkorligida hal etishga sharoit yaratadi.
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 28-moddasida ish 
beruvchilarning jamoat birlashmalari ixtiyoriy jamoat tashkilotlari sifatida tuziladi 
va ish olib boradi, ularning maqsadi iqtisodiyotni va tadbirkorlik tashabbusini 
rivojlantirish hamda samaradorligini oshirish, shuningdek, davlat hokimiyati va 
boshqaruv organlarida, kasaba uyushmalari, xodimlarning boshqa vakillik 
organlari bilan o‘zaro munosabatlarda korxonalar va ular mulkdorlarining 
manfaatlarini ifoda etish yo‘li bilan ijtimoiy sheriklikni amalga oshirish, xo‘jalik 
va mehnatga oid munosabatlar sohasida ularning huquqlarini himoya qilishdan 
iboratdir, deb ko‘rsatilgan. Ushbu kodeksning 52-moddasida esa jamoa 
kelishuvlarida ijtimoiy sheriklik hamda uch taraflama hamkorlikni rivojlantirish, 
jamoa shartnomalarini tuzishga ko‘maklashish, mehnat nizolarining oldini olish, 
mehnat intizomini mustahkamlash to‘g‘risidagi qoidalar nazarda tutilishi mumkin, 
deyilgan. 
Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish uchun uning asosiy institutlaridan biri – 
jamiyatdagi ijtimoiy sheriklikni shakllantirish zarur. Hozirgi fuqarolik jamiyatiga 
transformatsiyasi jarayonini o‘z boshidan kechirayotgan O‘zbekistonda 2014-yil 
25-sentabrda O‘zbekiston Respublikasining “Ijtimoiy sheriklik to‘g‘risida”gi 
qonuni qabul qilingan edi.
O‘zbekistonda birinchi marta 2019-yilga kelib ijtimoiy sheriklikka doir 
asosiy prinsiplar va qoidalar Prezident Sh.M.Mirziyoуev tashabbusi bilan qabul 
qilingan O‘zbekiston Respublikasining “Kasaba uyushmalari to‘g‘risida” yangi 
tahrirda qabul qilingan qonunda o‘z ifodasini topdi. Unda xalqaro meʼyoriy 
hujjatlar, rivojlangan mamlakatlar tajribasi, BMTning XMT konvensiyalariga 
muvofiq tarzda ifodalandi. Аlbatta, bu holat O‘zbekistonda ijtimoiy-mehnat 
munosabatlarini fuqarolik jamiyati talablari asosida rivojlantirishning yangi 
bosqichi boshlanganligini bildiradi. Va nihoyat, “ijtimoiy sheriklik” 
tushunchasining mohiyati kasaba uyushmalari timsolida xodimlar, ish beruvchilar 

---

83 
(ish beruvchilarning vakillari), davlat boshqaruv organlarining xodimlar, ish 
beruvchilar va davlatning ijtimoiy-mehnat masalalaridagi o‘zaro sherikligi sifatida 
eʼtirof etildi. 
Mazkur qonunning “Kasaba uyushmalarining asosiy huquqlari” 5-bobining 
28, 30-32-moddalari xalqaro meʼyoriy hujjatlar, XMT konvensiyalari talablari, 
rivojlangan davlatlar tajribalari asosida kasaba uyushmalarining ijtimoiy sheriklik 
va tomonlarning konsensusga erishishi jarayonlarini muvofiqlashtiradi. Jumladan, 
28-moddada kasaba uyushmalarining asosiy huquqlari quyidagicha belgilangan: 
ijtimoiy-iqtisodiy masalalarni hal qilishda ishtirok etish; 
mehnat va ijtimoiy rivojlanish sohasida qonunlar va boshqa normativ-
huquqiy hujjatlarini ishlab chiqishda ishtirok etish va h.k.; 
xodimlarning ijtimoiy-iqtisodiy huquqlari va manfaatlarini ifoda etish va 
himoya qilish; 
jamoa muzokaralarini olib borish, jamoa shartnomalari va jamoa 
kelishuvlarini tuzish hamda ularning bajarilishi yuzasidan nazoratni amalga 
oshirish; 
bandlikni taʼminlashga ko‘maklashish; 
xodimlarni ijtimoiy himoya qilishga yo‘naltirilgan choralarni ko‘rish; 
mehnat va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish masalalari bo‘yicha axborotlar 
olish; 
mehnatni muhofaza qilish sohasida xodimlarning huquq va manfaatlarini 
himoya qilish; 
mehnat to‘g‘risidagi qonun hujjatlari va mehnatni muhofaza qilish 
qoidalariga rioya qilish ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirish; 
mehnat nizolarini ko‘rib chiqishda xodimlar manfaatlarini himoya qilish; 
mehnat va ijtimoiy rivojlanish sohasida xalqaro shartnomalarni tuzishda 
ishtirok etish. 
Kasaba uyushmalari, kasaba uyushmalari birlashmalari va ularning 
organlari jamoa muzokaralari olib borish, manfaatlari ifoda etilayotgan xodimlar 
nomidan jamoa shartnomalar va jamoa kelishuvlari tuzish huquqiga ega.
Umuman 
olganda, 
O‘zbekistonda ijtimoiy-mehnat munosabatlarini 
rivojlantirish, xususan, ijtimoiy sheriklikni fuqarolik jamiyatini rivojlantirish va 
jamiyatda barqarorlikni taʼminlashda muhim o‘rin egallashini eʼtiborga olib, 
davlatimiz va O‘zbekiston kasaba uyushmalari federatsiyasi tomonidan keyingi 
ikki yil ichida bu sohada chuqur islohotlar amalga oshirildi.