Mazkur o‘quv adabiyoti O‘zbekistonning mustaqillik davrida sodir bo‘lgan

partiyalarning o‘zaro bog‘liqligiga shunday baho beradi: “Аgar har qaysi partiya 
muayyan ijtimoiy toifa yoki guruhning manfaatini ifoda etadigan bo‘lsa, 
demokratiyaning eng taʼsirchan mexanizmi bo‘lgan saylovlar hisobidan dasturini 
amalga oshirish, o‘z maqsadiga yetish imkoniga ega bo‘ladi. Demokratiya va 
saylov tushunchalari dlimo yonma-yon yuradi, ular o‘zaro birlashib ketgan. Saylov 
– demokratiya degani. Demokratiya – bu saylov deganidir” degan edi. 
Saylov ovoz berish orqali davlat organlari, mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish 
organlari va boshqa tuzilmalarni tashkil etish vositasidir. Fuqarolarning o‘z saylov 
huquqini amalga oshirishi – ularning davlatni boshqarishda ishtirok etishining eng 
muhim shakllaridan biri. Saylov o‘tkazishning asosiy qoida va prinsiplari, odatda, 
har bir davlating konstitutsiyasi va boshqa huquqiy hujjatlarda belgilanadi. Saylov 
turli ko‘rinishda bo‘ladi. Unda aholi qatnashishi yoki ularning vakillari ishtirok 
etishi mumkin. Saylov ochiq yoki yashirin ovoz berish yo‘li bilan o‘tkaziladi. 
Qaysi organ saylanayotganiga qarab parlamentga yoki prezidentlikka saylov, 
parlamentning umumiy yoki bir qismi uchun saylov o‘tkazilishiga qarab yalpi yoki 
qisman saylov bo‘lishi mumkin. Hududga qarab umumdavlat yoki mahalliy; 
o‘tkazilish vaqtiga qarab navbatdagi yoki muddatdan oldingi; bir partiyali, 
ko‘ppartiyali yoki partiyasiz; muqobillik asosida va nomuqobil (agar yagona 
nomzod ko‘rsatilsa); to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki ko‘p bosqichli; asosiy yoki takroriy 
saylov o‘tkazilishi mumkin. Shuningdek, “saylov” tushunchasi biron bir organni 
(davlat, jamoatchilik, xalqaro va hokazolar) ovoz berish yo‘li bilan shakllantirish 
demakdir. 
Shuningdek, amaldagi siyosiy partiyalarning 1994-y., 1999-y., 2004-y., 
2009-y. va 2014-y. 2019-yillardagi Oliy Majlis va xalq deputatlari mahalliy 
kengashlariga bo‘lib o‘tgan saylovlarda ishtiroki va saylovlar jarayonida orttirilgan 
o‘ziga xos tajribasi ham O‘zbekistonda ko‘ppartiyaviylik tizimining rivojiga ijobiy 
taʼsir etadi, albatta. 
Siyosiy partiyalar va saylovga oid yana bir jihat saylovoldi tashviqot – 
saylov kompaniyasi davrida amalga oshiriladigan va saylovchilarni nomzodni yoki 
siyosiy partiyani yoqlab ovoz berishga undashga qaratilgan faoliyatdir.
Saylovoldi tashviqot nomzodlarni ro‘yxatga olish uchun belgilangan oxirgi 
kunning ertasidan eʼtiboran boshlanadi. Saylov kuni va ovoz berishga bir kun 
qolganda tashviqotga yo‘l qo‘yilmaydi. Bu jarayonlar barcha siyosiy partiyalarning 
saylov natijalarida asosiy o‘rin tutadi. 
Zero, saylovlar haqida gap ketar ekan, 2019-yil 25-iyun kuni saylovlarga 
doir yana bir o‘zgarish bo‘ldi. O‘zbekiston tarixida ilk bor Saylov kodeksi qabul 
qilindi. Ushbu kodeks bilan tarqoq holdagi 5ta qonun (“O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidenti saylovi to‘g‘risida”, “Fuqarolarning saylov huquqlari kafolatlari 
to‘g‘risida”, “O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to‘g‘risida”, “Xalq 
deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashlariga saylov to‘g‘risida”, “O‘zbekiston 

---

80 
Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi to‘g‘risida”gi) va Markaziy saylov 
komissiyasining saylovlarni tashkil etish va o‘tkazishga oid o‘nlab qaror va 
yo‘riqnomalari o‘z kuchini yo‘qotdi. 
Shuningdek, 2021-yilda Saylov kodeksiga tegishli o‘zgartishlar kiritish 
to‘g‘risidagi qonun bilan prezident saylovlari bo‘lib o‘tadigan kun dekabr oyidan 
oktabr oyiga ko‘chirildi. Shundan kelib chiqib 2021-yil 24-oktabr kuni bo‘lib 
o‘tgan mustaqil O‘zbekiston tarixidagi oltinchi prezident saylovida saylovchilar 
ro‘yxatiga kiritilgan 20 million 158 ming 907 nafar saylovchidan 16 million 212 
ming 343 nafari (80,4 foizi) qatnashdi. 
Shuningdek, shu yildagi prezident saylovida 887 ming 686 nafar yoshlar 
hamda uncha og‘ir bo‘lmagan yoki ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatlarni 
sodir etgan 8 203 nafar mahkum ham birinchi marta ovoz berishi maʼlum qilindi. 
Ovozlar berilishi quyidagicha taqsimlandi: Shavkat Mirziyoyev (O‘zLiDeP) 
– 80,12 foiz ovoz, Maqsuda Vorisova (XDP) – 6,63 foiz ovoz, Аlisher Qodirov 
(“Milliy tiklanish” DP) – 5,48 foiz ovoz, Narzullo Oblomurodov (Ekopartiya) – 
4,14 foiz ovoz, Bahrom Аbduhalimov (“Аdolat” SDP) – 3,39 foiz ovoz bilan 
yakunlandi. 
MSK joriy yilgi prezident saylovini yigirmaga yaqin xalqaro tashkilotlardan 
va ellikka yaqin xorijiy davlatlardan jami mingga yaqin xalqaro kuzatuvchi hamda 
mahalliy va xorijiy mamlakatlar ommaviy axborot vositalarining 1 ming 672 nafar 
vakili bevosita kuzatib va yoritib borganini qayd etib, bu O‘zbekistonda o‘tgan 
saylovlar tarixidagi rekord ko‘rsatkich ekanini taʼkidladi. 
Bunda fuqarolar faol va munosib ishtirok etdi. Bu ham jamiyatda fuqarolik 
institutlarining rivojidan darak beradi.