Mazkur o‘quv adabiyoti O‘zbekistonning mustaqillik davrida sodir bo‘lgan

3. O‘zbekiston Respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi 
o‘rnini oshirish borasida olib borilayotgan chora-tadbirlar. 
O‘zbekiston uchun ustuvor bo‘lgan xalqaro reyting va indekslarda 
mamlakatning o‘rnini yaxshilash maqsadida davlat hokimiyati va boshqaruvi 
tizimini takomillashtirish, jamiyatni demokratlashtirish, ilg‘or xalqaro tajribaga 
asoslangan davlat va jamiyat qurilishi sohasidagi islohotlarni amalga oshirish 
bo‘yicha tashabbuslarni ilgari surish ham Respublika Kengash (yuqorida qayd 
etilgan) oldidagi asosiy vazifa sifatida belgilab berildi. Shuningdek, Kengashning 
asosiy vazifalari qatorida O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-huquqiy 

---

228 
taraqqiyot darajasini tizimli tahlil qilib borish, amalga oshirilayotgan 
o‘zgarishlarning xalqaro reyting va indekslarda mamlakatning o‘rnini yaxshilash 
maqsadlariga xizmat qilishini taʼminlash belgilangan. 
Binobarin, bundan buyon davlat va jamiyat hayotining turli jabhalarini 
tartibga solishga qaratilgan normativ-huquqiy hujjatlar va ularning loyihalari 
O‘zbekistonning xalqaro reyting va indekslardagi o‘rniga taʼsiri nuqtayi nazaridan 
kompleks baholab boriladi. 
Kengash O‘zbekiston uchun ustuvor bo‘lgan xalqaro reyting va indekslarda 
mamlakatning o‘rnini yaxshilashga qaratilgan taʼsirchan choralar ishlab chiqilishi 
va amalga oshirilishi hamda ushbu yo‘nalishda tizimli xalqaro hamkorlik olib 
borilishini nazorat qilib boradi. Farmonda belgilab berilgan vazifalar kengash 
ishchi organlari bo‘yicha taqsimlangan bo‘lib, bundan buyon masʼul davlat 
organlari birinchi rahbarlarining faoliyati samaradorligini baholashning bosh 
mezonlaridan biri etib O‘zbekiston Respublikasi uchun ustuvor bo‘lgan xalqaro 
reyting va indekslarda mamlakatning o‘rnini yaxshilash belgilandi. Mutasaddi 
vazirlik va idoralar o‘zlari masʼul bo‘lgan reyting va indekslarning eʼlon qilinishi 
uchun eʼlon qiluvchi tashkilotlar hamda ularni tuzishda foydalaniladigan axborot 
manbalari bilan hamkorlik qilishi nazarda tutiladi. Bu jarayonda Jahon iqtisodiy 
forumining Global raqobatbardoshlik indeksida O‘zbekistonning o‘rnini aks 
ettirish bo‘yicha chora-tadbirlar rejasi tasdiqlandi. Dunyoning nufuzli reyting 
agentliklari eʼlon qilib borayotgan mazkur reyting ko‘rsatkichlari ushbu ro‘yxatda 
ishtirok etayotgan mamlakatlarning xalqaro maydondagi obro‘sini ham belgilab 
beradi. Unda yuqori o‘rinlarni olgan mamlakatlarga investitsiyalar, ilg‘or 
texnologiyalar, yangi g‘oyalar ham oqib kelishi barchaga maʼlum. 
Shu o‘rinda taʼkidlash joizki, Xalqaro reyting va indekslar bilan ishlash 
bo‘yicha tashkil etilgan Respublika Kengashi Parlament nazorati ostida bo‘ladi. 
Senat raisi Kengashga rahbarlik qiladi. Bundan tashqari Kengash ishchi organlari 
sifatida Moliya va Аdliya vazirligi belgilangan. Ular mos ravishda ijtimoiy-
iqtisodiy va siyosiy-huquqiy reytinglar bo‘yicha ish olib borishadi. Shuningdek, 
“O‘zbekiston Respublikasining xalqaro reytinglarda” yagona portali ham ishga 
tushirildi. 
Kengash 
ishchi 
organlari 
Аxborot 
texnologiyalari 
va 
kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi bilan birgalikda portal faoliyatining 
uzluksiz ishlashini taʼminlash va uni yangilab borish uchun masʼul etib belgilandi. 
Farmon bilan shuningdek, O‘zbekiston uchun ustuvor bo‘lgan xalqaro 
reyting va indekslar bo‘yicha samaradorlikning eng muhim ko‘rsatkichlari (KPI) 
tasdiqlandi. Shu bilan birga, masʼul davlat organlarining birinchi rahbarlari har 
chorak yakuni kengash ishchi organlariga zarur statistik axborotlar va boshqa 
materiallarni taqdim etadi. Bundan tashqari, farmonga muvofiq, Аdliya vazirligi 
markaziy apparati tuzilmasida adliya organlari va muassasalari boshqaruv 
xodimlarining cheklangan soni va mehnatga haq to‘lash fondi doirasida 6 ta shtat 
birligidan iborat Xalqaro reyting va indekslar bilan ishlash boshqarmasi tashkil 
etildi. 

---

229 
Xalqaro reyting va indekslar bilan ishlash bo‘yicha respublika kengashining 
asosiy vazifasi ustuvor bo‘lgan xalqaro reyting va indekslarda O‘zbekistonning 
o‘rnini quyidagilar orqali yaxshilashdan iborat: 
1. Mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-huquqiy taraqqiyot 
darajasini tizimli tahlil qilib borish, turli sohalarda amalga oshirilayotgan tub 
o‘zgarishlarni hisobga olish, shuningdek, mazkur yo‘nalishdagi ishlarning 
samaradorligiga to‘siq bo‘layotgan muammolarni bartaraf etish; 
2. Davlat hokimiyati va boshqaruvi tizimini takomillashtirish, jamiyatni 
demokratlashtirish, ilg‘or xalqaro tajribaga asoslangan davlat va jamiyat qurilishi 
sohasidagi islohotlarni amalga oshirish bo‘yicha tashabbuslarni ilgari surish; 
3. Davlat va jamiyat hayotining turli jabhalarini tartibga solishga qaratilgan 
NHH va ularning loyihalarini mamlakatimizning o‘rniga taʼsiri nuqtayi nazaridan 
kompleks baholab borish. Ustuvor bo‘lgan xalqaro reyting va indekslar bo‘yicha 
mamlakatimizning o‘rnini yaxshilash – masʼul davlat organlari birinchi 
rahbarlarining faoliyati samaradorligini baholashning bosh mezonlaridan biri 
bo‘lib, u bo‘yicha eng muhim ko‘rsatkichlar (KPI) belgilandi. 
O‘zbekiston Respublikasi uchun ustuvor bo‘lgan xalqaro reyting va 
indekslar bo‘yicha samaradorlikning eng muhim ko‘satkichlari quyigilardan iborat: 
Tt/r Toifalar nomlanishi 
Joriy holat 2020-yil 
2022-yil 
2030-yil 
Suveren kredit reytinglar (Sovereign Credit Ratings) 
11 
Fitch Ratings 
«BB-»
(barqaror) «BB-»
(barqaror) «BB»
(barqaror) «BBB-» (ijobiy) 
12 
S&P Global Ratings 
«BB-»
(barqaror) «BB-»
(barqaror) «BB»
(barqaror) «BBB-»
(ijobiy) 
2 
“Biznes yuritish” indeksi (Doing Business Index) 69,90 
(69-o‘rin)
72,43 77,08 89,36 
21 
Korxonalarni ro‘yxatdan o‘tkazish (Starting a Business) 96,2 96,2 
97,2 97,45 
22 
Qurilish uchun ruxsatnomalar olish (Dealing with Construction 
Permits) 
61,7 64,7 70,7 88,2 
23 
Elektr taʼminoti tizimiga ulanish (Getting Electricity) 
86,9 88,4 
91,4 97,4 
24 
Mulkni ro‘yxatdan o‘tkazish (Registering Property) 
67,9 70,9 
76,9 91,9 
25 
Kredit olish (Getting Credit) 
65 
70 
75 
90 
26 
Minoritar investorlarni himoya qilish (Protecting Minority Investors) 
70 
72 
76 
90 
27 
Soliqlar to‘lovi (Paying Taxes) 77,5 79 
82 
91 

---

230 
28 
Xalqaro savdo (Trading across Borders) 
58,2 61,2 67,2 88,2 
29 
Kontraktlar ijrosini taʼminlash (Enforcing Contracts) 
71,9 74,4 
78,9 85,9 
210 To‘lovga qobiliyatsizlikni hal qilish (Resolving Insolvency) 
43,5 
47,5 55,5 74,5 
3 
Boshqaruv sifati indikatorlari (Worldwide Governance Indicators) 
31 
Siyosiy barqarorlik va zo‘ravonlik / terrorizmning mavjud emasligi 
(Political Stabilityand Absence of Violence / Terrorism) 44,3 (136-o‘rin) 46,3 
50,3 66,3 
32 
Hukumat samaradorligi (Government Effectiveness) 
39,1 
(139-
o‘rin) 41,1 45,1 61,1 
33 
Tartibga solish sifati (Regulatory Quality) 27,9 (184-o‘rin) 31,9 
39,9 71,9 
34 
Аholini fikrini inobatga olish va hisobdorlik (Voice and 
Accountability) 
17,7 (182-o‘rin) 21,3 28,5 57,3 
35 
Huquq ustuvorligi (Rule of Law) 
28,5 (191-o‘rin) 31,5 37,5 
61,5 
36 
Korruptsiyani tiyib turish (Control of Corruption) 28,6 (183-o‘rin) 31 
39 
71,6 
4 
Elektron hukumatni rivojlantirish reytingi (E-Government Survey) 
41 
Elektron 
hukumatni 
rivojlantirish 
indeksi 
(E-Government 
Development Index) 
0,62 (81-o‘rin) 
0,66 0,70 0,86 
42 
Telekommunikatsiya infratuzilmasi indeksi (Telecommunication 
Infrastructure Index) 
0,33 0,40 0,47 0,75 
43 
Inson kapitali indeksi (Human Capital Index) 
0,74 0,76 0,78 
0,86 
44 
Onlayn xizmat ko‘rsatish indeksi (Online Service Index) 0,79 0,82 
0,85 0,97 
45 
Elektron ishtirok etish indeksi (E-ParticipationIndex) 
0,76 
(59-
o‘rin) 0,78 0,80 0,88 
5 
“Korruptsiyani qabul qilish” indeksi (Corruption Perception Index) 25 
(158-o‘rin) 27 
31 
65
6 
“Logistika samaradorligi” indeksi (Logistics Performance Index) 
51,55 (99-o‘rin) 56, 44 61, 28 80,61 
61 
Bojxona 
42,07 48,07 54,07 78,07 
62 
Infratuzilma 51,40 56,40 61,40 81,40 
63 
Xalqaro jo‘natmalar 
48,47 53,47 58,47 78,47 
64 
Logistika xizmatlarining sifati 51,75 55,75 59,75 75,75 
65 
Yuklarni kuzatib borish imkoniyati 54,18 59,18 64,18 84,18 
66 
Yuklarni o‘z vaqtida yetkazib berish imkoniyati 61,80 65,80 69,80 
85,80 
7 
Jahon bankining Statistik salohiyat indeksi (Statistical Capacity 
Indicators of the World Bank) 64,4 67,8 74,4 100,0 

---

231 
8 
Iqtisodiy erkinlik indeksi (Economic Freedom Index) 
57,2 
(114-
o‘rin) 57,2 63,6 82,3 
81 
Huquq ustuvorligi Mulkchilik huquqi 59,1 59,1 63,8 82,8 
Sud faoliyati samaradorligi 
34,20 34,20 43,02 78,30 
Davlatning yaxlitligi 
28,20 28,20 34,20 58,20 
82 
Davlat aralashuvi darajasi 
Soliq yuki 91,60 91,60 92,42 95,70 
Davlat xarajatlari 74,70 74,70 77,64 89,40 
Fiskal salomatlik 98,90 98,90 98,80 99,50 
83 
Tartibga solish samaradorligi Biznes erkinligi 
72,60 72,60 76,98 
94,50 
Mehnat bozori erkinligi 59,90 59,90 64,06 80,70 
Monetar erkinlik 59,90 59,90 63,00 75,40 
84 
Bozorlarning ochiqligi Savdo erkinligi 
67,60 67,60 68,80 73,60 
Investitsiyalar erkinligi 20,00 20,00 40,00 80,00 
Moliyaviy erkinlik 20,00 20,00 40,00 80,00 
9 
Iqtisodiy 
hamkorlik 
va 
taraqqiyot 
tashkilotining 
(IHTT) 
mamlakatlarga xos xatarlarni tasniflash tizimi (OECD Country risk classification) 
5-guruh 
10. 
Inson kamoloti indeksi (Human Development Index) 
0,71 
(108-
o‘rin) 0,72 0,74 0,82 
10.1 Kutilayotgan o‘rtacha umr davomiyligi indeksi 
0,79 0,80 0,82 
0,90 
10.2 Taʼlim indeksi 
0,72 0,73 0,75 0,83 
10.3 Daromad indeksi 0,63 0,64 0,66 0,74 
11. 
Huquq ustuvorligi indeksi (Rule of law, World Justice Project) 0,46 
(94-o‘rin) 0,48 0,51 0,64
11.1 Hukumat vakolatlarining cheklanganligi 
0,33 0,35 0,39 0,55 
11.2 Korruptsiyaning mavjud emasligi 
0,38 0,39 0,43 0,60 
11.3 Hukumatning ochiqligi 0,31 0,33 0,37 0,53 
11.4 Fundamental huquqlar 0,39 0,40 0,42 0,50 
11.5 Tartib va xavfsizlik 
0,91 0,91 0,92 0,96 
11.6 Qonunlarga rioya etish 0,44 0,45 0,47 0,55 
11.7 Fuqarolik odil sudlovi 
0,51 0,53 0,57 0,73 
11.8 Jinoiy odil sudlov 0,44 0,46 0,50 0,66 
12. 
Jahon mamlakatlari demokratiyasi indeksi(Democracy Index) 2,01 
(157-o‘rin) 2,07 2,29 4,8 
12.1 Saylov jarayoni va plyuralizm 0,08 0,09 0,5 
4 
12.2 Hukumat faoliyati 1,86 1,95 2,2 
5 
12.3 Siyosiy ishtirok 
2,22 2,27 2,35 5 
12.4 Demokratik siyosiy madaniyat 5,0 
5,1 
5,3 
6,0 
12.5 Fuqarolar erkinligi 0,88 0,95 1,1 
4,0 
13. 
Matbuot erkinligi indeksi (World Press Freedom Index) 53,07 
(156-
o‘rin) 47 
38 
20 

---

232 
O‘zbekiston Respublikasi uchun ustuvor bo‘lgan xalqaro reyting va 
indekslarda mamlakatning o‘rnini yaxshilashga qaratilgan ustuvor yo‘nalishlarini 
tizimli rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar olib borilayotganiga uzoq vaqt 
o‘tmagan bo‘lsada, ayrim sohalarda oldinga siljishlar kuzatildi. Jumladan, 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati Raisi Tanzila Narbayevaning 
taʼkidlashicha: “Xalqaro reyting va indekslar dunyodagi institutsional muhitning 
sifatini baholashda iqtisodiy rivojlanishning asosiy sharti sifatida jahon 
hamjamiyati tomonidan qabul qilingan vositadir. Ular nafaqat ekspertlar, balki 
davlatlar darajasida ham islohotlar va ijtimoiy-iqtisodiy siyosat mezoni sifatida 
qo‘llanib 
kelinadi. 
Masalan, 
yaqinda 
BMTning 
Sanoatni 
rivojlantirish 
tashkilotining (YuNIDO) “Raqobatbardosh sanoat unumdorligi indeksi” bo‘yicha 
hisoboti chop etildi. Unda mamlakatimiz ilk marotaba aks ettirilib, 152 ta 
mamlakat orasida 92-o‘rinni, MDHga aʼzo davlatlar orasida 5 o‘rinni, Markaziy 
Osiyo mamlakatlari orasida 2 o‘rinni egallagan (2020-yil holatiga). Shuningdek, 
iqtisodiyotda davlatning rolini kamaytirish, makroiqtisodiy barqarorlikni 
taʼminlash, iqtisodiy o‘sish istiqbollarini yaxshilashga qaratilgan bosqichma-
bosqich islohotlar 2020-yilda Jahon bankining “Biznes yuritish” indeksida 76-
o‘rindan 
69-o‘ringa 
ko‘tarilishimizga, 
“Transparency 
International”ning 
Korrupsiyani qabul qilish indeksi hamda “World Justice Project”ning Qonun 
ustuvorligi indeksida mamlakatimiz o‘rni yaxshilanishiga olib kelgan”. 
Xulosa qilib aytganda, so‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasining 
xalqaro reyting va indekslardagi o‘rnini yaxshilash hamda davlat organlari hamda 
tashkilotlarida ular bilan tizimli ishlashning yangi mexanizmini joriy etish 
borasidagi davlat siyosati, bu tegishli huquqiy-normativ hujjatlarning qabul 
qilinishi, mazkur yo‘nalishdagi ishlarning samaradorligiga to‘siq bo‘layotgan 
muammolarni bartaraf etish yuzasidan olib borilayotgan chora-tadbirlar, birinchi 
navbatda, respublikada olib borilayotgan islohotlarning natijasini jahon miqyosida 
eʼtirof etishga qaratilgan bo‘lsa, eng asosiysi, bu harakatlar xalqning farovonligi va 
turmush tarzining yaxshilanishi va haq-huquqlarining himoya qilinishi tizimining 
yanada yuqori saviyaga ko‘tarilishiga xizmat qiladi. Bu jarayonda O‘zbekiston 
Respublikasida olib borilayotgan islohotlar nafaqat ichki tartib-qoidalar, yaʼni 
tegishli hukumat organlari va nodavlat-notijorat tashkilotlar tomonidan, balki 
jahonda tan olingan xalqaro reyting va indekslarning (mustaqil) identifikator-
laridagi reytinglari asosida baholanib boriladi. Bu esa, o‘z navbatida, 
O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuv jarayonini tezlash-
tirishga, dunyo miqyosida respublikadagi ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa sohalarda 
olib borilayotgan islohotlarni amaldagi natijalarini yaqqol ko‘rsatishga xizmat 
qilib, rivojlangan davlatlarning respublikaga turli ko‘rinishdagi investitsiyalar 
kiritish imkonini kuchaytiradi.