Mazkur o‘quv adabiyoti O‘zbekistonning mustaqillik davrida sodir bo‘lgan
Oliy taʼlim sohasida qabul qilingan Qonunlar va ularda
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.
Oliy taʼlim sohasida qabul qilingan Qonunlar va ularda belgilangan vazifalar. Taʼlim tizimining eng asosiy bo‘g‘inlaridan biri bo‘lgan oliy taʼlimning tubdan o‘zgartirilishi mustaqil O‘zbekistonda olib borilayotgan islohotlarning tarkibiy qismi bo‘ldi. Mamlakat kelajagi va taraqqiyoti bevosita yoshlarning bilimi va milliy istiqlol g‘oyasi ruhida tarbiyalanganligi bilan belgilanadi. Bu murakkab vazifa esa zamonaviy taʼlim va tarbiya tizimini vujudga keltirish orqali amalga oshiriladi. Shu bois taʼlim tizimida o‘quv, ilmiy va maʼnaviy-maʼrifiy ishlarni zamon talablari darajasida rivojlantirish ustuvor vazifa sifatida belgilandi. Yoshlarni tegishli mutaxassislik, hunar va kasblarini chuqur egallashlari, shuningdek, Vatan va millat manfaatlari yo‘lida fidoyilik ko‘rsata oladigan barkamol shaxsni tarbiyalash ham oliy taʼlim zimmasidagi asosiy vazifalardan hisoblanadi. Oliy taʼlim uzluksiz taʼlim tizimining bosh bo‘g‘inlaridan biri bo‘lib, bu soha jamiyatning iqtisodiyoti, fani, madaniyati va texnologik jarayoni bilan yaxlit holda chambarchas bog‘liqdir. Shuning uchun uning taraqqiyoti umummilliy rivojlanish strategiyasining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. XXI asr globalizatsiya bilan bog‘liq holda oliy taʼlimda yangi anʼanalar va yangi muammolarni yuzaga keltirdi. Bu jarayon dunyoning barcha universitetlariga o‘z taʼsirini o‘tkazmoqda. Bugungi kunda barcha universitetlar uchun dunyo taʼlim kengliklarida o‘z mavqeyini saqlab qolish, teng huquqli hamkor sifatida bo‘lish muhim vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda. Birinchi galda universitetlar taʼlim tizimining zamonaviy loyihasi tayyorlanib, taʼlim tizimining asosi bo‘lgan yangi o‘quv rejalar, dasturlar yaratildi. 1993-yildan davlat taʼlim standartlari ishlab chiqildi va bakalavrlar tayyorlashda qo‘llanila boshladi. Viloyat markazlarida tashkil etilgan oliy o‘quv yurtlarida mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirish, ularning ilmiy intellektual imkoniyat va moddiy-texnika bazasini mustahkamlash maqsadida 1995-yil 31-mayda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasi mintaqaviy oliy o‘quv yurtlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” maxsus qaror qabul qilindi. 154 O‘zbekiston Respublikasining “Taʼlim to‘g‘risida”gi qonuni va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida oliy taʼlim muassasalari moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va rivojlantirish, ularni zamonaviy o‘quv laboratoriya uskunalari va kompyuter texnikasi bilan jihozlash, darslik va o‘quv-uslubiy materiallar, pedagog kadrlar bilan taʼminlash amalga oshirildi. Bu davrda Toshkent Islom universiteti, Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti kabi o‘nlab universitet va institutlar tashkil etildi. Keyingi yillarda Moskva Davlat universitetining filiali, xalqaro Vestministr universiteti, Turin politexnika instituti kabi nufuzli oliy taʼlim dargohlari ham ochildi. Natijada mamlakatimiz oliy o‘quv yurtlarida taʼlim sifatini oshirish, xorijda tayyorlanadigan mutaxassisliklarni qo‘shma fakultet va institutlar ko‘magida tayyorlash tajribasi yo‘lga qo‘yildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2000-yil 28-yanvardagi Farmoni bilan Toshkent Davlat universitetiga “Milliy universitet” maqomi berildi. Respublikamizda emas, balki Markaziy Osiyoda oliy taʼlimning tashkil topishi va rivojlanishida Toshkent Davlat Universiteti katta o‘rin tutadi. Davrlar mobaynida ushbu universitetning qator fakultetlari negizida bir nechta mustaqil institutlar tashkil topdi. “Milliy universitet” mustaqillik yillarida oliy taʼlim rivojiga munosib hissasini qo‘shdi va kadrlar tayyorlash Milliy Dasturining ijrosini taʼminlashga beminnat yordam berdi. Shu o‘rinda taʼkidlash o‘rinliki, oliy taʼlim sohasida ko‘plab sohalarga bosh mezonni belgilovchi O‘zbekiston Milliy universitetida 40 dan ziyod ilmiy maktablar shakllangan bo‘lib, ulardagi ilmiy natijalar ilmu fan taraqqiyotiga xizmat qilib kelmoqda. 2006-yil respublikada 62 ta oliy o‘quv yurtida 265438 talabaga 21409 ta professor-o‘qituvchi, jumladan, 1662 nafar fan doktori va professorlar, 7360 ta fan nomzodlari va dotsentlar taʼlim berdi. Mamlakatimizda 2016-yilda siyosiy-huquqiy, iqtisodiy, maʼnaviy sohalar bilan bir qatorda, ijtimoiy sohalarda ham chuqur sifat o‘zgarishlari ro‘y berdi. Jamiyat ijtimoiy sohasining eng muhim tarkibiy qismlaridan biri taʼlim-tarbiya sohasi bo‘lib, uning rivoji siyosiy, huquqiy-iqtisodiy va maʼnaviy sohalarga bevosita taʼsir etadi hamda ijtimoiy sohalar meʼyoriy mohiyati, kamolot darajasini belgilab beradi. 2017-yilda taʼlim davlat siyosatining eng ustuvor yo‘nalishiga aylandi. Davlat byudjetidan taʼlimga ajratilgan mablag‘lar byudjet xarajatlari qismining 33,7 foizi darajasida rejalashtirilib, taʼlim sohasiga yo‘naltirilayotgan xarajatlar hajmi mamlakatimiz Yalpi ichki mahsuloti tarkibida 10-12 foizni tashkil etdi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 20-apreldagi “Oliy taʼlim tizimini yanada rivojlantirish to‘g‘risida”gi Qarorida boshlangan islohotlar qonuniy asosini topdi va bu tizimning rivojlanishiga katta hissa qo‘shdi. Qarorda “har bir oliy taʼlim muassasasi tomonidan xorijdagi yetakchi turdosh ilmiy-taʼlim muassasalari bilan istiqbolli hamkorlik aloqalarini yaqindan yo‘lga qo‘yish, o‘quv jarayoniga xalqaro taʼlim standartlariga asoslangan eng zamonaviy pedagogik texnilogiyalar, taʼlim dasturlari va o‘quv metodik materiallarini keng joriy etish, ilmiy-pedagogik faoliyatga yuqori malakali chet el o‘qituvchilari va olimlarini jalb etish” belgilandi. 155 Shuningdek, belgilangan vazifalar sirasiga “oliy taʼlim muassasalarining ilmiy salohiyatini mustahkamlash, oliy taʼlim tizimida ilmiy tadqiqotlarni yanada rivojlantirish, ularning akademik ilm-fan bilan integratsiyasini kuchaytirish, professor-o‘qituvchilar tarkibining ilmiy faoliyati samaradorligini oshirish, iqtidorli talaba yoshlarni ilmiy faoliyat bilan shug‘ullanishga jalb etish”ga ham eʼtibor berildi. Shuni alohida qayd etish kerakki, so‘nggi yillarda oliy taʼlim tizimini yanada rivojlantirish borasida ko‘plab qonun hujjatlari qabul qilinib, amaliyotga joriy etildi. Jumladan, taʼlim sohasiga eʼtiborning kuchaytirilishi natijasida respublikadagi oliy o‘quv yurtlarining soni oshirildi, ularning o‘quv rejalari, fan dasturlari xalqaro standartlarga moslashtirildi. Joylarda o‘qituvchilarga bo‘lgan ehtiyojni qoplash uchun Toshkent viloyatida Chirchiq davlat pedagogika instituti (2017-y.) tashkil etildi. Bundan tashqari 15 ta oliy taʼlim muassasalarida tashkil etilgan maxsus sirtqi bo‘limlarda o‘rta maxsus maʼlumotga ega bo‘lgan 5 mingdan ortiq pedagoglar uchun oliy maʼlumotlar olish imkoniyati yaratildi. Statistik maʼlumotlarga murojaat qiladigan bo‘lsak, 2019-yili respublikadagi oliy o‘quv yurtlarining soni 114 ta yetganini ko‘rish mumkin. Shulardan 93 tasi mahalliy hamda 21 tasi xorijiy oliy taʼlim muassasasi va ularning filiallari hisoblanadi. Kadrlar buyurtmachilari takliflari asosida Oliy taʼlim yo‘nalishlari va mutaxassisliklari klassifikatoriga 329 ta taʼlim yo‘nalishi va 582 ta magistratura mutaxassisligi kiritildi. 2019-2020 o‘quv yilida 59 ta oliy taʼlim muassasasida sirtqi taʼlim, 10 ta oliy taʼlim muassasasida kechki taʼlim shakli joriy etildi. Respublika oliy taʼlim muassasalarida tahsil olayotgan talabalar soni bakalavriat taʼlim yo‘nalishi bo‘yicha 410 ming, magistratura mutaxassisligi bo‘yicha esa 13 ming nafarni tashkil qilib, 2016-2019-yillar oralig‘ida 1,7 baravarga oshdi. 2019-2020 o‘quv yili uchun qabul parametrlari 121 mingtani tashkil etdi va o‘tgan yilga nisbatan 18 foizga, 2016-yilga nisbatan esa 92 foizga oshdi. Keyingi yillarda ham qabul ko‘rsatkichlarini muntazam oshirib borish rejalashtirilganini alohida taʼkidlash joiz. Respublikaning 16 ta oliy taʼlim muassasasida 2018-2019 o‘quv yilidan boshlab xorijiy oliy taʼlim muassasalari bilan hamkorlikda qo‘shma taʼlim dasturlari asosida kadrlar tayyorlash faoliyati yo‘lga qo‘yildi. O‘zbekiston Milliy universiteti huzurida Nanotexnologiyalarni rivojlantirish markazi, Yarimo‘tkazgichlar fizikasi va mikroelektronika ilmiy tadqiqot instituti, Biofizika va biokimyo instituti, Intellektual dasturiy tizimlar ilmiy-amaliy markazi tashkil etildi. Oliy taʼlim sohasida davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish, hududlarda davlat va nodavlat oliy taʼlim muassasalari faoliyatini tashkil etish asosida oliy taʼlim bilan qamrov darajasini 50 foizdan oshirish, sohada sog‘lom raqobat muhitini yaratish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29- apreldagi farmoniga muvofiq, Xalq taʼlimi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi tasdiqlandi. Unda 48 ta maqsadli ko‘rsatkichlarga erishish bo‘yicha 156 aniq mexanizmlar belgilandi. Masalan, 2030-yilga borib o‘quvchilar bilimini baholash bo‘yicha PISA xalqaro dasturi reytingida O‘zbekistonning jahondagi yetakchi 30 ta mamlakat qatoridan joy egallashi maqsad qilib qo‘yilgan. Oliy taʼlim tizimidagi o‘zgarishning asosiylaridan yana biri yangi avlod darsliklarining yaratilishi, davlat taʼlim standartini shakllantirish bo‘ldi. Bu jarayonda professor-o‘qituvchilar tomonidan ilm-fan sohasidagi innovatsiyalarni qo‘llagan holda turli yo‘nalish va mutaxassislik fanlaridan ko‘plab darslik va o‘quv qo‘llanmalar yaratildi. Oliy taʼlimning maqsadi mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy rivojini taʼminlashga, o‘zi tanlagan mutaxassislik bo‘yicha bozor iqtisodiyoti sharoitida mustaqil ishlashga layoqatli, yuqori malakali, raqobatdardosh kadrlarni tayyorlashdan iborat. Respublika oliy o‘quv yurtlarida talabalar bilim olish bilan birgalikda ilmiy tadqiqot ishlarini ham olib boradilar. Talabalarning ilmiy mavzulari ixtisosligi bo‘yicha tegishli ishlab chiqarish korxonalarining ilmiy tadqiqot muassasalari bilan bog‘liq holda amalga oshiriladi. O‘zbekiston oliy taʼlim muassasalarining xorijdagi nufuzli oliy taʼlim muassasalari bilan aloqasini kuchaytirish, chet el investitsiyalarini taʼlim sohasiga jalb etishga alohida eʼtibor qaratilmoqda. Oliy taʼlim muassasalarining xalqaro hamkorligi taʼlim tizimini takomillashtirish va uni jahon andozalariga ko‘tarish, malakali ilmiy-pedagog kadrlar tayyorlash, xorijiy taʼlim muassasalari bilan o‘zaro manfaatli aloqalar o‘rnatish, professor-o‘qituvchi, doktorant, magistrant va talabalarning til va kasbiy malakasini oshirish hamda taʼlimning turli yo‘nalishlari bo‘yicha tajriba almashish maqsadida amalga oshirilmoqda. АQSh, Janubiy Koreya, Rossiya Federatsiyasi hamda Yevropa mamlakatlarining yetakchi oliy o‘quv yurtlarida malaka oshirishning tizimli asosi yaratildi. Shuningdek, so‘nggi yillardagi yana bir yutuq xorijdagi vatandoshlarimiz ilmiy salohiyatidan unumli foydalanish masalasiga, iqtidorli xorijlik olimlarning O‘zbekiston oliy taʼlim muassasalarida dars berishlariga eʼtibor kuchaytirildi. Bu jarayonda ilm ahli va chet eldagi olimlar o‘rtasida mustahkam ijodiy aloqalar o‘rnatildi. “Umid”, “Isteʼdod” hamda “El-yurt umidi” fondlari tomonidan ilm-fan va taʼlim sohasi vakillariga xorijiy tajribani o‘rganish imkoniyati yaratildi. Buning natijasida tabiat va texnika-texnologiya haqidagi fanlar ham jahon andozasi darajasiga ko‘tarila boshladi. 1997-yilning dekabrida “Ustoz” jamg‘armasi tashkil topdi. Ushbu jamg‘armaning asosiy vazifasi professor-o‘qituvchilar orasidan yuqori malakali pedagog-ustozlarni tayyorlashdan iborat bo‘ldi. Bu jarayonni amalga oshirishda rivojlangan demokratik mamlakatlarda mavjud bo‘lgan tajribalar o‘rganildi va ular tatbiq etildi. Davlatimiz rahbarining 2018-yil 25-sentabrdagi farmoni bilan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida “El-yurt umidi” jamg‘armasi tashkil etildi. Ushbu jamg‘arma chet ellarda faoliyat ko‘rsatayotgan salohiyatli olimlar, mutaxassislar va ekspertlarni O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarga faol jalb etish tadbirlarini, shuningdek, iqtidorli yoshlarning rivojlangan mamlakatlarda taʼlim olish, yetakchi xalqaro institutlar hamda xorijiy tashkilotlarda malaka oshirish ishlarini jadallashtirmoqda. 157 Shuni o‘rinda alohida qayd etish lozimki, so‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Аkademiyasi salohiyatini oshirishga ham katta eʼtibor qaratildi. O‘zbekiston Fanlar Аkademiyasi tizimi takomillashtirildi, moddiy- texnika bazasi mustahkamlandi, uning tarkibida bir qator ilmiy tadqiqot institutlari va markazlar faoliyati qayta tiklandi. Ko‘p yillik tanaffusdan so‘ng Fanlar Akademiyasiga saylov o‘tkazilib, o‘zining ilmiy ishlari bilan mamlakatimiz va xalqaro miqyosda nom qozongan isteʼdodli olimlar akademik degan yuksak sharafga sazovor bo‘ldilar. Bu o‘z o‘rnida, fan, taʼlim va ishlab chiqarish integratsiyasini yanada takomillashtirishda muhim ahamiyat kasb etdi. Chunki jahonning yetakchi universitetlari, ilmiy markazlari va fanlar akademiyalari bilan ilmiy hamkorlikni yanada mustahkamlashni zamonning o‘zi talab etmoqda. Olimlarni qo‘llab-quvvatlash, ilmiy tadqiqotlarni yangi bosqichga ko‘tarish ilmu fanning iqtisodiyot tarmoqlaridagi ulushini oshirish maqsadida Innovatsion rivojlanish Vazirligi (2017-y.) tashkil etildi. Qisqa vaqt davomida Innovatsion rivojlanish vazirligi tomonidan ilm-fan va ishlab chiqarish o‘rtasidagi integratsiyani taʼminlash uchun zarur tizim yaratildi. Ilmiy tadqiqot muassasalari va olimlarning innovatsion g‘oya va loyihalari qo‘llab-quvvatlanib, qiymati 28,2 milliard so‘mlik 31 ta startap loyiha moliyalashtirildi. Xalqaro hamkorlik doirasida 2020-yil birinchi choragi davrida Germaniya, Rossiya, Belorussiyadagi sheriklar bilan 9,6 mlrd so‘mlik 38 ta qo‘shma loyiha amalga oshirildi. Davlatimiz rahbari 2019-yil 24-may kuni O‘zbekiston Milliy universitetida oliy taʼlim va ilm-fan namoyondalari bilan uchrashdi. Uchrashuvda ilmiy tadqiqotlar, taʼlim tizimini sifat jihatidan tubdan yaxshilash borasida qator fikrlar bildirildi va moddiy-texnika bazasini yaxshilash uchun 6 mln dollar hajmda moliyaviy ko‘mak ajratishga ko‘rsatmalar berildi. 2020-yil 24-sentabrda yangi tahrirdagi taʼlim to‘g‘risidagi qonun qabul qilindi. Yangi tahrirdagi taʼlim to‘g‘risidagi qonun 1997-yildagi taʼlim to‘g‘risidagi qonun va kadrlar tayyorlash Milliy dasturi asosida tashkil qilindi. Uning asosiy farqi quyidagilardan iborat: birinchidan, taʼlim turlari klassifikatsiyasi kengaydi; ishlab chiqarishdan uzilgan holda (kunduzgi) va ishlab chiqarishdan uzilmagan holda (sirtqi, kechki, masofaviy); dual taʼlim turi-nazariy qism taʼlim maskanida olinadi, amaliy qism taʼlim oluvchining ish joyida amalga oshiriladi; uydagi taʼlim va mustaqil taʼlim; yoshi kattalarga taʼlim berish; imkoniyati cheklangan bolalar uchun inklyuziv taʼlim; eksternat – yaʼni o‘quv dasturidagi materiallarni mustaqil o‘zlashtirish va yakuniy imtihonlarni oliy taʼlim maskanida topshirish; Mudofaa va huquqni muhofaza qilish sohasidagi kadrlarni tayyorlash. Yangi tahrirdagi taʼlim to‘g‘risidagi qonunning qabul qilinishi natijasida oliy o‘quv yurtlarida taʼlim olish imkoniyatlari kengaytirildi, xususan, sirtqi, kechki va masofaviy shakldagi hamda imkoniyati cheklangan bolalar uchun inklyuziv taʼlim tizimi joriy etildi. 158 Statistik maʼlumotlarga qaraganda, so‘nggi yillarda respublikada 10 dan ortiq xalqaro oliy taʼlim muassasalari, jumladan, Samarqandda “Ipak yo‘li” turizm xalqaro universiteti, Janubiy Koreyaning Puchon universiteti, Inxa universiteti filiali, АQShning Vebster universiteti filiali, Turkiya davlat Iqtisodiyot va texnologiyalar universitetining Toshkent shahridagi filiali, Toshkent shahridagi “MEI” Milliy tadqiqot universiteti” Federal davlat byudjeti oliy taʼlim muassasasi filiali, “MMFI” milliy tadqiqot yadro universiteti” federal davlat avtonom OTMning Toshkent filiali, Toshkent shahridagi Belarus-O‘zbekiston qo‘shma tarmoqlararo amaliy-texnik kvalifikatsiyalar institutlarining faoliyati yo‘lga qo‘yildi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 8- iyundagi PQ-4740-sonli qaroriga muvofiq Geologiya fanlari universiteti tashkil etildi. Umuman olganda, O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar jarayonida oliy taʼlimning o‘rni va ahamiyati hamda ilm-fan taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shildi. Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|