Mazkur o‘quv adabiyoti O‘zbekistonning mustaqillik davrida sodir bo‘lgan

2. Taʼlimning milliy modelining shakllanishi, rivojlanishi va sohadagi 
muammolar. 
So‘nggi yillarda taʼlim tizimini isloh qilishning ustuvor yo‘nalishlarini 
belgilash, zamonaviy bilim va yuksak maʼnaviy-axloqiy fazilatlarga ega, mustaqil 
fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi 
bosqichga ko‘tarish masalasi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat 
Mirziyoyev tomonidan o‘tkazilgan ko‘plab yig‘ilishlar va soha vakillari bilan 
bo‘lgan uchrashuvlarda muhokama qilindi.
Darhaqiqat, davlatimiz rahbari Prezidentlik faoliyatining dastlabki 
kunlaridan boshlab yurtimizda innovatsion va kreativ fikrlaydigan zamonaviy 
kadrlar tayyorlash, yoshlarni vatanparvarlik ruhida, yuksak maʼnaviyat egalari 
qilib tarbiyalash, shu maqsadda taʼlim tizimini takomillashtirish masalalariga 
alohida eʼtibor qaratib kelmoqda. 

---

151 
Maʼlumki, murakkab o‘tish yillarida maktablardagi maʼnaviy-maʼrifiy 
muhit, o‘qituvchi kasbining obro‘yi, nufuzi pasayib ketgani, yangi davr 
pedagoglarini tarbiyalash, pedagogika fanini rivojlantirish, innovatsion taʼlim 
texnologiyalarini joriy etishga yetarli eʼtibor berilmagani sohada bir qator jiddiy 
muammolarni keltirib chiqardi. Keyingi yillarda ana shu muammolarni samarali 
hal etish, kadrlar tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish bo‘yicha 
mamlakatimizda ulkan ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, Prezidentimiz 
Sh.M.Mirziyoyev tomonidan xalq taʼlimi tizimiga oid 6 ta farmon va qarorlar, 
shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 21 ta qarori qabul 
qilinib, bu sohadagi islohotlarning huquqiy-meʼyoriy asoslari mustahkamlandi. 
Ota-onalar, jamoatchilikning istaklari inobatga olinib, yurtimizda 11 yillik maktab 
taʼlim tizimi qayta tiklandi. 2017-2019-yillarda respublika miqyosida 157 ta 
umumtaʼlim maktabi yangidan qurildi. 
Ulug‘ allomalarimiz – Mirzo Ulug‘bek va Muhammad Xorazmiy nomidagi 
iqtidorli bolalar maktablari, Hamid Olimjon va Zulfiya, Erkin Vohidov, Аbdulla 
Oripov, Ibroyim Yusupov, Ishoqxon Ibrat, Muhammad Yusuf, Halima 
Xudoyberdiyeva nomlari bilan atalgan ijod maktablari, “Temurbeklar maktabi”, 
Prezident maktablari, xususiy maktablar singari yangi va zamonaviy namunadagi 
taʼlim dargohlari tashkil etildi. Taʼlim-tarbiya ishlarini samarali olib borishda 
erkak o‘qituvchilarning alohida o‘rni va taʼsiri borligi hisobga olinib, ko‘rilgan 
aniq chora-tadbirlar natijasida xalq taʼlimi tizimiga 12 ming 871 nafar erkak 
o‘qituvchi qaytdi. 
Pedagog xodimlar mehnatini rag‘batlantirish bo‘yicha ham katta ishlar 
qilinmoqda. 2017-2020-yillar oralig‘ida o‘qituvchilarning ish haqi o‘rtacha 2,5 
barobar oshirildi. Uzoq tumanlarga borib ishlayotgan pedagog kadrlar mehnatini 
rag‘batlantirish bo‘yicha aniq mezonlar belgilandi. Ularga 50 foizgacha 
qo‘shimcha oylik ustamalar to‘lanmoqda. Bu olis hududlarda yetishmayotgan 
mingdan ziyod o‘qituvchini jalb etish imkonini berdi. 
Shuni alohida qayd etish kerakki, respublikada taʼlimning yangi tizimini 
amalga oshirishda O‘zbekiston hukumati tariximizdagi taʼlim jarayonlarini 
o‘rganib chiqib, taʼlimni isloh qilish dasturini tayyorladi. Barcha eʼtibor taʼlim 
tizimlari demokratik va insonparvarlik tamoyillari asosida takomillashtirilib, uning 
moddiy-texnik bazasini zamon va davr talablari darajasiga ko‘tarish va 
O‘zbekiston maʼrifiy salohiyatini kuchaytirishga qaratildi. 
Mamlakatimizda yangicha ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda shakllanayotgan 
maktabgacha taʼlim tizimi bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Statistik 
maʼumotlarda keltirilishicha, 2006-yilda 6565 ta maktabgacha taʼlim muassasasi 
bo‘lib, unda 571157 nafar bola taʼlim-tarbiya olgan. 59595 nafar pedagog xodim 
shu sohaga jalb etilgan. Аmmo bu raqam shuni ham ko‘rsatadiki, bu paytda atigi 
21,4 %gina maktabgacha bolalar qamrab olingan edi. Ushbu masalalarning 
yechimini topish jarayonida maktabgacha taʼlim muassasalarining yangi tarmog‘i, 
yaʼni xususiy sektor ulushining ortganini ko‘rish mumkin. Masalan, “Xonadon 
bog‘chasi”, “Fermer xo‘jaligi bog‘chasi”, “Bolalar bog‘chasi – boshlang‘ich 
maktab” majmualari vujudga kelmoqda. 

---

152 
O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2017-yil 30-
sentabrdagi Qaroriga muvofiq yurtimizda birinchi marta Maktabgacha taʼlim 
vazirligi tashkil etildi. O‘tgan qisqa davrda 980 dan ortiq bog‘chalar ishga 
tushirildi. So‘nggi 2019-yili respublika bo‘yicha bolalar bog‘chalarining soni 1 
ming 400 taga ortib, 6 ming 367 taga yetdi. Ularda taʼlim va tarbiya ishlari 
mazmun hamda sifat jihatidan eng ilg‘or usul va vositalar yordamida olib 
borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev Oliy 
majlisga Murojaatida O‘zbekistonda taʼlim tizimining taraqqiyoti davlat 
siyosatining ajralmas qismi ekanligini taʼkidlab shunday dedi: “Uchinchidan, ilm-
fan, zamonaviy va uzluksiz taʼlim tizimini yanada takomillashtirish zarur. 
Xalqimizda “taʼlim va tarbiya beshikdan boshlanadi” degan bir hikmatli so‘z bor. 
Faqat maʼrifat insonni kamolga, jamiyatni taraqqiyotga yetaklaydi. Shu sababli, 
taʼlim sohasidagi davlat siyosati uzluksiz taʼlim tizimi prinsipiga asoslanishi, yaʼni 
taʼlim bog‘chadan boshlanishi va butun umr davom etishi lozim”. 
Taʼlim tizimi aholining katta qismini jalb qiladi. Umumiy o‘rta taʼlim 
uzluksiz taʼlim tizimidagi asosiy bo‘g‘in bo‘lib, u bilimlarning zarur hajmini 
beradi, mustaqil fikrlash, tashkilotchilik qobiliyati va amaliy tajriba ko‘nikmalarini 
rivojlantiradi. 
Tarixiy maʼlumotlarga murojaat qiladigan bo‘lsak, 2000-yil boshiga kelib, 
mamlakatimizda 61 ta oliy, 25 ta o‘rta maxsus o‘quv yurtlari, shu jumladan, 75 ta 
kollejlarda 360 mingdan oshiq talaba tahsil oldi. O‘zbekistonda 2006-yilda 9748 ta 
maktab bo‘lib, ularda 5 mln 926860 ta o‘quvchilar taʼlim oladi. Ular uchun 451567 
ta o‘qituvchilar faoliyat yuritib 463 nomda 16,8 mln nusxa darslik nashr etiladi. 
Pedagog xodimlarni namunaviy arzon uy-joylar, avtotransport bilan 
taʼminlash maqsadida uzoq muddatli imtiyozli kreditlar berish, ularning oila 
aʼzolariga tadbirkorlik faoliyati uchun imtiyozli kreditlar ajratish tizimi yo‘lga 
qo‘yildi. 2019-yildan boshlab mutaxassis o‘qituvchilarning oshirilgan haqi miqdori 
54 foizga, oliy toifali pedogoglarniki esa 64 foizga yetkazildi. Ushbu harakatlar 
natijasida 2018-yilda umumiy o‘rta taʼlim maktablari 16 ming nafar oliy 
maʼlumotli yosh kadrlar bilan to‘ldirildi. Qariyb 13 ming nafar erkak o‘qituvchilar 
maktablarga qaytishdi. Professor-o‘qituvchilar oyligi va mavqeyini oshirish 
siyosati tizimli davom ettirilmoqda. Oylik maoshlari bir necha barobar oshirildi. 
Ilg‘or o‘qitish tizimini kengroq joriy etish, ilmiy tadqiqot ishlarini rag‘batlantirish 
maqsadida 20 foizdan 60 foizgacha ustama haq to‘lash o‘z natijasini ko‘rsatdi.
Maktablardagi maʼnaviy-tarbiyaviy ishlarni yangicha asosda tashkil etish, 
“Milliy g‘oya”, “Odobnoma”, “Dinlar tarixi”, “Vatan tuyg‘usi” kabi fanlarni 
birlashtirgan holda yagona “Tarbiya” fani joriy qilindi. Maktablarga buyuk 
allomalar, davlat va siyosat arboblari, mashhur sarkarda ajdodlarimizning 
nomlarini berish yo‘lga qo‘yildi. 
Maktablarda 10-11-sinflar joriy etilib, kollejlarda kontingent qisqarishi 
munosabati bilan mavjud moddiy-texnika bazasidan samarali foydalanish 
maqsadida 7 ta kollej va akademik litsey negizida yangi 3 ta oliy taʼlim muassasasi 
filiallari va 1 ta oliy o‘quv yurti tashkil etildi. 

---

153 
Umuman aytganda, xalqimiz qadimdan ilm va maʼrifatga intilib kelgan. 
Istiqlol yillarida ushbu soha davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlari qatoridan 
o‘rin oldi. Buni olib borilayotgan keng ko‘lamdagi islohotlar yaqqol tasdiqlaydi. 
Bu jarayonda jismonan sog‘lom, maʼnaviy yetuk barkamol yoshlarni tarbiyalash va 
ularning bilim olishi bo‘yicha bergilangan vazifalarning amalga oshirilishi 
mamlakatimizda farovon hayotni taʼminlashning muhim omili bo‘lib xizmat qiladi. 
Shuningdek, ustoz va shogirdlarning birgalikdagi saʼy-harakatlari, olimlarning 
fidokorona mehnatlari tufayli masofaviy taʼlim va onlayn dars berishda ham ijobiy 
tajribalar to‘plandi. Endilikda uzluksiz taʼlim tizimini takomillashtirish, malakali 
kadrlar siyosatini rivojlantirishni hamda uning moddiy-texnik bazasini 
mustahkamlash borasida qilinayotgan ishlar muhim ahamiyat kasb etadi. 
Shunigdek, taʼlim va o‘qitish sifatini baholashning xalqaro standartlariga o‘tishda 
oliy taʼlim muassasalari faoliyati va samaradorligini oshirish taqazo etilmoqda.