Maks Plank. Kvant nazariyasi. Mikrodunyodagi inqilob

 moviy sariq qizil infraqizil 
Quyosh 
nuri 
Prizma 
Uilyam Gershel 
1800 yilda 
o‘tkazgan 
mazkur tajribasi 
orqali, Quyosh 
spektridagi har 
bir rangning 
nurlanish 
intensivligi 
turlicha ekanini 
isbotladi. 
Bundan tashqari 
olim infraqizil 
nurlanishni ham 
kashf qildi 
M
o
v
i
y
 
 
S
a
r
i
q
 
 
 
Q
i
z
i
l
 
 
 
I
n
f
r
a
q
i
z
i
l
 

---

28 
va ko„k ranglarini ko„proq akslantiradi, ko„rinadigan spektrning qizil rangi hamda, 
ko„rinmas infraqizil nurlarni esa nisbatan kamroq akslantirib, ko„proq yutadi. 
Natijada shisha qoplama va simob qiziydi. Aksariyat qizigan jismlar o„z 
energiyasining katta qismini quyidagi sxemada ko„rsatilgani kabi, infraqizil nurlanish 
ko„rinishida nurlatadi.
Endi muayyan dallilardan voz kechib, o„zimizga o„zimiz savol beramiz: nima 
uchun qora jism muayyan sharoitlarda nurlanish taratishi lozim? Bu savol g„alati 
tuyilishi mumkin, axir qora jism o„ziga kelib tushayotgan barcha nurlanishlarni 
yutishi va hech nima nurlatmasligi kerak. Lekin, keling shunday tasavvur qilamiz: 
qora jism qarshisida boshqa bir qizigan jism turibdi va ularning har ikkalasi ham 
tashqi muhitdan butunlay to„sib qo„yilgan (izolyatsiyalangan), ya'ni, issiqlik boshqa 
jismlarga uzatilishi imkonsiz holat yuzaga kelgan. Bunday holda, qora jism narigi 
qizigan jism nurlatayotgan barcha issiqlikni o„ziga yutadi sh vu tarzda qiziydi: 
qizigan jismdan qabul qilayotgan energiyaning ortgani sari, qora jismning ham 
harorati ortib boradi. Ya'ni, ma‟lum vaqtdan keyin, qora jism bilan boshqa bir qizigan 
jismning haroratlari o„zaro tenglashadi. Ushbu ondan keyin, qora jism yana nurlanish 
yuta oladimi? Yo„q. Chunki bu termodinamikaning ikkinchi bosh qonuniga ziddir: 
issiqlik sovuqroq jismdan issiqroq jismga uzatilishi, bizning misolimizda esa – qora 
jismga o„tishi mumkin emas. Unda energiyaning yutilmay qolgan qismi bilan nima 
yuz beradi? Energiya nurlanishi kerak. Shu tarzda xulosaga kelish mumkinki, qora 
jism energiya nurlatishi lozim. Qora mato qiyqimini oling va uni ma‟lum muddatga 
quyosh nurlari tig„ida qoldiring. Keyin esa o„sha qora qiyqimni olib, tanangizga bosib 
ko„ring va siz albatta u energiyasining bir qismini nurlatayotganini his qilasiz 
(tanangizga uning harorati ta‟sir qila boshlaydi).
10