M əsləhətçi: C. Q. Nuriyev. Elm V ə Təhsil Mərkəzi «Təfəkkür»

Xarici 
ticar
ət siyasəti 
ölkənin xarici ticarətinin 
nizamlanmasına yönəldilmiş tədbirlər sisteminin məcmusu, xarici 
iqtisadi siyas
ətinin aparıcı sahələrindən biridir. Xarici ticarət 
siyas
əti geniş mənada maliyyə mənbələrinin yaradılması və 
istifad
ə olunmasına xidmət edir. Xarici ticarət siyasəti qarşıya 
qoyulan m
əqsəddən asılı olmayaraq iqtisadi mənbələrin yenidən 
bölüşdürülməsinə təsir göstərir. 
Xarici ticar
ət siyasətinin əsas vasitəsi tarif və qeyri-tarif 
t
ənzimləmələridir. Burada yalnız xarici iqtisadi siyasətin tərkib 
hiss
əsi kimi ödəniş balansı siyasətinin ümumi cəhətlərinə diqqət 
yetirilir. 
Ödəniş balansı siyasəti 
hökumətin ödəniş balansının 
müvazinətirıi təmin etmək üçün həyata keçirdiyi tədbirlərin 
m
əcmusudur. Ödəniş balansının kəsirini ödəmək üçün görülən 
t
ədbirləri qısa və uzunmüddətli tədbirlərə bölmək olar. 
Qısamüddətli tədbirlərə bu kəsiri ödəmək üçün digər 
dövlətlərdən, beynəlxalq təşkilatlardan vəsait əldə edilməsi və ya 
özünün malik olduğu tədbirlər daxildir. Uzunmüddətli tədbirlərə 
is
ə aşağıdakılar daxildir: 
1) pul v
ə maliyyə siyasətindən istifadə olunaraq 
iqtisadiyyatda devalvasiya (milli v
ə ya beynəlxalq pul vahidi 
m
əzənnəsinin xarici valyuta ilə müqayisədə aşağı salınmasıdır) 
yara 
on--h i Msf i
• 
A T i X ' 
.vnl i
18 

---

dılması yolu ilə ödəniş balansının kəsir verməməsini təmin 
etm
ək; 
2) 
milli valyutanı devalvasiya (revalvasiya) etmək; 
3) beyn
əlxalq iqtisadi fəaliyyətlər üzərinə valyuta nəzarəti 
qoymaq; 
4) xarici ticar
ət balansı kəsirlə bağlanırsa tarif dərəcələrini 
yüksəltmək və İdxalda məhdudiyyətləri artırmaq, ixracın 
artırılması üçün tədbirlər görmək. 
Bu t
ədbirlərin hamısı birlikdə yə yaxud hər biri aryı-ayrı 
q
əbul edilə bilər. 
Ödəniş balansında müvazinət yaradılması məqsədilə 
yeridil
ən siyasət 250 illik tarixə malikdir. Lakin, keçən əsrin 30- cu 
ill
ərinə qədər nəzəriyyə ödəniş balansının müvazinətinin sabit 
valyuta m
əzənnələrində dəyişiklik edilməsi yolu ilə çox bəsit bir 
yolla t
əmin edilməsini nəzərdə tuturdu. Şübhəsiz, bu nəzəriyyə 
klassik r
əqabət mexanizmi və qiymətlərin tam elastik olduğu 
ehtimalından doğurdu. 30-cu illərdən başlayaraq ödəniş balansı 
k
əsrlə başa gələn ölkələrdə pul təklifinin azalması və bunun 
əksinə, müsbət balansa malik ölkələrdə pul təklifinin artması nisbi 
qiym
ətlərdə dəyişiklik yaranmasına səbəb plmuşdur. 30-cu illərin 
böhranı göstərir ki, qiymət dəyişmələri sabit valyuta məzənnəsini 
t
əmin edə bilmir. Ona görə də, Keyns nəzəriyyəsinə görə ödəniş 
balansının müvazinəti daha geniş iqtisadi əsaslarla təmin 
olunmalıdır. Ölkədə gəlir və məşğulluq səviyyəsinə ödəniş 
b
alansı kəsiri bilavasitə təsir göstərir, qiyrnətlərin aşağı düşməsi 
bazardan pulun çəkilməsi ilə nəticələnir, bü isə gəlir və məşğulluq 
s
əviyyəsinin daha da aşağı düşməsinə səbəb olur. Digər 
t
ərəfdən müsbət ödəniş balansı olan ölkələrdə pula təklif artır, 
g
əlir və məşğulluq səviyyəsi yüksəlir. Qiymətlər 
19 

---

artdığından inflyasiya (inflyasiya - hər şeydən öncə özünü mal və 
xidm
ətlərin 
qiym
ətlərinin 
artmasında 
göstərən 
pulun 
ucuzlaşmasıdır) təhlükəsi yaranır. 
Bazar iqtisadiyyatı sistemində işsizlik və inflyasiya kimi 
çox ciddi problemlərin həlli üçün tam məşğulluq və qiymətlərin 
sabitliyinin t
əmin olunması aparılan iqtisadi siyasətin başlıca 
m
əqsədlərindən, ödəniş balansı siyasətinin mərkəzi problemlə- 
rind
əndir. Çünki, ödəniş balansında tarazlığın pozulması gəlir, 
m
əşğulluq və qiymətlərin səviyyəsində əks olunur. Ona görə də, 
ödəniş balansı siyasəti istər ümumi iqtisadi siyasətin, istərsə də 
xarici iqtisadi siyas
ətin mühüm tərkib hissəsidir.