M a h m u d k a ş ğ a r I n I n çəkdiyi və «Divanü lüğat-it-türk»ə


səhifə6/29
tarix25.03.2017
ölçüsü
#12338
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   29

5
J j ^  Y  ü  g  ü  r  d  i:  qoşdu,  yüyürdü. 
J   ər  yügürdi  =  adam   qoş-
du»,  (‘-^ '^ j^  - j j j ^  yügürür  -   yügürmək).  Bu  şeirdə  də  iş- 
bnm işdir:
jjL^ jli cjlil
J ^ j ^  v 4 ^   J j ^
J ^
J!  (i Jjä j*İü IAj2
«Ü ndəp uluğ tabaru 
Taw rak kəlip yügürgil,
K urğak yılm  budhun  kör,
K anda tüşər kodı ıl».
Yaşlı  adam  haylasa,
Dərhal yüyür yanm a,
Q uraq  ildə  köçsə el,
Sən  də köçüb ora get.
(Yaşlı,  ulu  bir  adam   səni  çağırsa,  dərhal  onun  səsinə  səs  ver,  ona  tərəf 
qoş,  yüyür,  qıtlıq,  quraqhq  vaxtı  el  hara  köçsə,  sən  də 
onunla  bərabər  köç  get).  El-obaya  bir  fəlakət  üz  versə, 
onunla  birlikdə ol  deməkdir.
Divanü lüğat-it-türk
67
J j ^  Y ü g ü  r d  i:  «  J j ^  J ji J( ol  böz yügürdi  =o,  bezə əriş  düzəltdi», 
(uiUjio - J J ^  yügürür -  yügürmək). 
ts J j^  Y  a  m  u  r  d  ı:  kəsdi.  «t5Jj^ 
J   ər  yığaç  yam urdı  =  adam   ağac 
kəsdi».  Başqası  da  bebdir,  ((j'-‘j ^  - j j ^  yam urur  -  yamur- 
m ak).
Y  a  p 
1
  ş  d  ı:  yapışdı.  «  ( S ' ^  
 yəlim yükkə  yapışdı  =  tutğal
quş  b b y in ə   yapışdı».  H ər  hansı  bir  nəsnə  bir  şeyə  yapışsa 
və ya taxılsa, yenə b e b  deyilir.
Y  a  p 
1
  ş  d  ı:  « t S ' ^  ^
 
ıt keyikkə yapışdı=it geyiki  tutdu,  dişi-
ni  keçirdi,  yapışdı»,  (
- j ^  yapışar -  yapışmak).
Y
 
a  d  h 
1
  ş  d  ı:  yayıldı. 
«t
5
-i«jj 
 
ol  an q ar  töşək  yadhışdı
=o  ona döşək  sərməkdə,  yaym aqda,  döşəməkdə köm ək et- 
di».  Yarış  üçün  də  b e b   deyilir, 
( J ' ^ j j   - j j « İ  yadhışur  -  
yadhışm ak).
Y  o  d  h  u  ş  d  ı: 
ü
'^ 
ü
? 5 0   J^  ol  kıhçtın  kan  yodhuşdı  =  o,
qılm cdan  qan  silməkdə  köm ək  etdi».  K itabdan  hər  hansı 
bir  şeyi  silmək  və  hər  hansı  mayenin  bir  şeyin  üstündəki 
izini  silmək  də  bebdir, 
- j ^ ^   y o d h u şu r-  yodhuş-
mak).
ja
İ
ijj
 

1
  d 
1
 
ş
 
d  ı: 
« ^ ^ ^  
yıdışdı  nənq 
=  
bir şeyin  hissəbri,  parça- 
lan   bir-birinin  içində çürüdü,  yıprandı»,  (jU *İJj_ j ^ j j   yı_ 
dışur -  yıdışmak).
t^iwjj Y  e  d  i  ş  d  i: 
j! ol  m anqa yenqək  yedişdi  =  o  mə-
nə  heybənin  kənarmı  tikm əkdə  kömək  etdi».  Boğçanm  və 
buna  bənzər  şeybrin  kənarm ı  tikmək  də  bebdir,  (  -
j
>^J
j
 
t^Luijj yedişür -  yedişmək).  Bundan  əvvəlki  felin   məsdəri 
«jU Jijj  yıdışmak»  şəklində  J   ka  ilədir.

68
Mahmud Kaşğari
Y  ü  d  h  ü  ş  d  i;  yükbdi. 
J   olar  ikki  ta n ğ   yüdhüşdi
= 0
  iki  adam   buğda  yükləm əkdə  bir-birinə  köm ək  etdilər». 
Başqası  da  b eb d ir,  yarış  üçün  də  b e b   deyihr.  ( 
yüdhüşür ~ yüdhüşm ək).
Y  a  r  a  ş  d  ı;  uyuşdu,  anlaşdı. 
jVİ  olar  ikki  yaraşdı  =
onlar  ikisi  bir  işdə  bir-biri  ilə  uyuşdular,  anlaşdılar,  dil 
tapdılar».  Bu şeirdə də işbnm işdir;
^  SuAi 
ı j X u H u ı
j j  
1 1 -^  
j l ü   u ı —2 j Ş
«O rtak bolup bilişdi,
M əninq taw ar satışdı,
Bistə b ib  yaraştı,
Kizləp tu ta r taymıı».
O rtaq olub  tamşdı,
M ən im b  m al  satışdı,
Bistə ib  anlaşdı,
G iz b r m ənim   tayımı.
(Vəfasız  bir  adam   haqqm da  deyir;  o  m ən im b   tanışhqdan  sonra  orta- 
ğım  oldu,  malımı  satm aqda  mənə  kömək  etdi,  ev  sahibi  ib  
anlaşdı,  məndən  dayçamı  gizbdir).  «Bistə»  taciri  evində 
qonaq  saxlayan  adam m   adıdır.  Tacir  onun  evində  qahr,  o 
da  tacirin  m ahnı  satır,  qoyunlannı  yığır,  tacir  gedən  za- 
man  ondan  hər  iyirmi  qoyuna  bir  qoyun  ahr.  Toxsı,  çigil, 
yağma boylarm da bebdir,  özüm şəxsən görm üşəm , ( - jj^ jd  
jU J ijj yaraşur -  yaraşm ak).
Divanü lüğat-it-türk
69
Y  a  r 
1
  ş  d  ı;  yarışdı. 
Vjj lİüI  Jİ qI  anınq  b irb  at  yarışdı  =
o  onunla  at çapm aqda  yarışdı».
Y  a  r 
1
  ş  d  ı;  tən  töldü.  «t5-i«j:jj'^ Vjj  tiüi  Jf  ol  anınq  b irb   tawar
yarışdı  =  o  onunla  m ah  yan-yarıya  böldü».  M iras  bölgü- 
sündə də  b e b  deyilir,  ( ı j ^ j i - j j ^ j J   yarışur -  yarışmak).
Y  o  r 
1
  ş  d  ı;  yeridi,  yürüdü.  «c?-^Ji '^Ji 
J   ol  məninq  b irb   yo-
rışdı  =  o  m əniınb yeriməkdə yarışdı». 
tjAJijj Y  o  r 
1
  ş  d  ı;  «t5 J-^ji j^jj to rk u  yorışdı  =  ipək  parça  yol-yol  oldu».
Başqası  da  bebdir.  Bu,  ipək  parça  yıpranm ağa  üz  tutan 
zam an  söybnir,  ( t j ' ^ J : ; y o r ı ş u r  -  yorışm ak). 
i S ^ J i Y   i  r  i  ş  d  i;  ayrıldı,  bölündü.  « ^ L j 
yirişdi  nənq  =  nəsnə
yarıldı,  bölündü».
Y  i  r  i  ş  d  i;  irişdi.  «
l
J-^
j j
 J   ər  yirişdi  =  adam   irişdi».  Başqası  da
b ebdir,  ('-^'-*^j:i - jj^ jd  yirişür -  yirişmək). 
iS '^ ji  Y  i  r  i  ş  d  i;  zəiflədi.  « ı s ^ j i ( j ^  
ıt  tışı  yirişdi  =  itin  dişi  qüv- 
vədən  düşdü,  zəiflədi».  Başqası  da bebdir.
Y  a  z 

ş  d  ı;  ^ iS '^ ji 
j ' ^ '   düyün  açm aqda  köınək  etdi».  Yarışma  da  bclədir,  (  - j j ^ j i  
jb u ijj yazışur -  yazışmak).
Y
 
a  z 

ş  d  ı; 
« ^ s - ^ j i  L;  L5LL> 
Jf  ol  m anqa  ya  yazışdı 
=   o  
mənə  kirişi
yaydan  çıxannaqda  köınok  etdi».  Başqası  da  bclədir, 

- j j ^ j i  yazışur -  yazışmak).
Y  a  ğ  u  ş  d  ı;  yaxınlaşdı.  «c5-^^ '^j:“ 
JH bir  nənq  birgo  yağuş-
dı  =  bir  nəsnə  başqa  bir  nəsnəyo yaxınlaşdı».  (JI
a
J
j j
 - j j ^  
yağuşur -- yağuşmak).

1
  ğ   I  ş  d   ı;  y ı ğ ı ş d ı .  
t 5 '- ^  
o l  ı n a n q a   b u ğ d a y   y ığ ı ş d ı  
=
o  mənə  buğda  yığm aqda  kömək  etdi».  Başqası  da  bclodir, 
- jjJ iij yığışur -  yığışmak).

70
M ahm ud Kaşğari
Y   u 
f  

ş
  d  ı: 
jVf  o la r  ik k i  y u fu şd ı 

o n la r   ik isi  bir-
birilə  y a rd ım la şd ıla r,  d o st  o ld u ia r » , 
y u fu şu r
-  yufuşm ak)*o.
Y   u  w  u  ş  d 
ı: 
olar  bir-birigə  topık  yuwuşdı
=onlar  bir-birinə  to p   yuvarladılar», 
- J , ? ^   yuwu-
şur-yuw uşm ak).
Y  a k 
1
 ş d  ı: 
j ^  Jf ol an q ar yakığ yakışdı  =  o  ona yaxı
yaxm aqda  köm ək  etdi»,  (o,  yara  üstünə  yaxı  salm aqda 
ona köm ək etdi).
Y   a  k 
1
 ş d ı;  yaxmlaşdı. 
anm q kəlməgi  yakışdı  =
onun  gəlməsi  yaxmlaşdı».  H ər hansı  bir  şeyin  gəlişi  yaxm- 
laşanda  b e b   deyilir.  Tuti  dilli  danışan  zam an  «  t^jJİ
am nq  irni  yakışm as»  deyilir  ki,  «sürətlə  danışdığı 
üçün  d o d o q lan   bir-birinə  dəyməz»  dem əkdir,  (  - j j ^  
j
U
ui
S
j
  yakışur -  yakışm ak).
T  
o
  k 
u
 
ş
  d  ı:  «ts-ı*iaj  jjf  udhuz  tokuşdı  =  qo tu r  yayıldı»,  (nəm  
olduğu üçün  bədəndə qo tu r bir yerdən başqa yerə yayıldı), 
(
j
U
u
İ
j
 -
j j
İİ
jj
 to k u şu r -  tokuşm ak).
Y  
1
  k 
1
  ş  d  ı: 
Jf  ol  an q ar  tam   yıkışdı  =  o  ona  divar
yıxm aqda  köm ək  etdi».  Başqası  da  belədir, 
-
j j
^
yıkışur -  yıkışm ak).

1
1
1
  ş d  ı:  ilıqlaşdı.  « < s -^  
suwlar  kam uğ yılışdı  =  sular
tam am   ilıqlaşdı».  Başqası  da  belədir,  (^  - j j ^   yılışur
-  y ıh şm a k ).
Bəsim  A ta la y ın   fikrincə,  bu  Pel  h ə m   « y u fu şm ak » ,  həm  də  «y ü fu şm ək »   şəklində  o l a  
bilər  ( D L T ,   III.  s.  73).  Çinlilər  ( D L T - Ç i n ,   III  cild,  s.71)  və  u y ğ u r ia r   bu  sözü  «yüfüşdi» 
kim i  o x u m u ş l a r   (T T D ,  III  to m ,  bet  98).  Seçkin  Ərd i  i b   S ə ra p  T u ğ b a   Y u r t s e v ə r   isə  o n u  
«y o w u şd ı/y ö w ü şd i»   şəkiində verm işiar (D L T -2 0 0 5 ,  s.7i  1).
Divanü lüğat-it-türk
7!
(
j
S
u
A
j
 Y 
1

1
  ş  d  ı; 
j n  jVf olar  bir ekindigə  oğn  yılışdı  =
onlar  bir-birini  oğurluqda  ittiham   etdilər»,  (JU*İL 
yıhşur -  yılışmak)^'.
Y  o  I  u  ş  d  ı;  yoluşdurdular,  yağma  etdilər.  « c ? J ^  
Jii ü j ^
budhun  bir  ekindini  yoluşdı  =  xalq  bir-birini  yağm a  etdi», 
(jU iiL  - jjliiL yoluşur -  yoluşmak). 
t^Aİaj Y a  m a  ş d  ı;  « ı s ^ ^  CıJ^ J ^ ' 
ol a n q ar ton yamaşdı  =  o  ona  pal- 
tar  yam am aqda  köm ək  etdi».  Başqası  da  belədir,  (
yam aşur -  yam aşm ak).  Yarış üçün  də belə deyilir.
Y  o  n  u  ş  d  ı;  ^ i S ' ^  
I^jjj 

  jVf  olar  bir  birgə  ok  yonuşdı  =
onlar  bir-birinə  ox  yonm aqda  kömək  etdilər».  Y anşm aq 
və  başqa  şey  üçün  də  belə  deyilir,  (ciUiL -jj-iij yonuşur  -  
yonuşmak).
Y  a  t 
1
  k  t  ı;  yadlaşdı.  « (S -^  
dH  yağuk  kişi  yatıktı  =  qohum
olan,  yaxm  olan  adam   yadlaşdı»,  ((j'-«^ - j ^  yatıkar -  ya- 
tıkmak).
Y  u  1
1
  k  1
1
;  « c f ^ L Ä y ılk ı yutıktı  = ilxı  və m al-qara qardan  öldü».
İlxı  və  m al-qara  soyuqdan  qırılanda  belə  deyilir,  (  - j ^
j
US
jj
 yutıkar - yutıkınak).
Y  a  z 
1
  k  t  ı;  « ıj^ ji  ıSa  yıl  yazıktı  =  yaz  fəsli  girdi», 
- j^ jj
yazıkar -  yazıkm ak). 
a  ş 
1
  k  t  ı;  «<>iäAi 
köz  yaşıktı  =  göz  yaşardı.  göz  yaşla  dol-
du»,  (göz  günəşdən  və  ya  günəş  şüalanndan  qamaşdı),
(jU İJij -jlLij yaşıkar -   yaşıkmak).
Bosim  A ta la y   bu  s ö / ü   «yalışdı»  şə klindo  o x u m a ğ ı  toklif  c tm işd ir  ( D L T .   111.  s.  75). 
Salih  M ütəllibov  d a   eyni  likirdədir  ( T S D ,   III  to m .  bel  82).  Seçkin  Ərdi  i!ə  Sərap 
T u ğ b a   Y urtsevə r  bu  sözü  «yulışdı»  kimi  ( D L l ’-2005,  s.708)  o x u m u şla r.  Ç i n ü lə r   (D L T -  
Çin,  111  cild.  s.72)  və  u y ğ u rlar  isə o n u   «yalışdı»  kimi  vcrmişlər (T l'D.  111  lo m ,  bet  100).

72
Mahmud Kaşğari
  a  ğ 
1
  k  1
1
:  yağı  oldu. 
b ə g b r  bir  birgə  yağılctı  =
bəylər  bir-birinə  yağı  oldular», 
yağıkar  -   ya-
ğıkmak).
cS'ii" Y  a  p  u  1  d  ı:  qapandı. 
kapuğ  yapuldı  =  qapı  qapandı».
Hər  hansı  bir  şey  qapansa,  yenə  b e b   deyilir, 
- jjf e
yapulur -  yapulm ak). 
u  b  a 1 d  ı:  əldən  qaldı,  əhəmiyyət  verilmədi.  «cs4y o " '  ış  yubal- 
dı=iş  olduğu kimi qaldı»,  ((j^-4y-j^W jyubalur-yubalmak).
Y   e  t  i  1  d  i:  yetişildi.  «t
5
-% 
J( 
ol  sügə  yetildi  =  o  qoşuna  ye-
tişildi».  Başqası da  belədir,  (‘-SUİL 
yetilür -  yetilmək).
Y  a  d  h 
1
1  d  ı:  yayıldı.  « ,^4^ 
  yadhıldı=qoşun  yayıldı,  ətrafa
dağıldı».  Başqası da bebdir.
Y  a  d  h 
1
  1  d  ı:  sərildi.  « 
ü jj ton  küngə  yadhıldı=paltar
günəşə  sərildi».  Yayılan,  sərib n   hər  şey  barədə  b e b   de- 
yilir,  (Y  a  d  h 
1
  1  d  ı:  yayıldı. 
ğ.'j yağ  to n d a  yadhıldı  =  yağ
p altard a  yayıldı».  Başqası  d a  belədir, 
-jjJjj yadhılur
-  yadhılm ak).
Y   o  d  h  u  1  d  ı: 
kan  kıhçtın  yodhuldı  =  qan  qılınc-
dan  təm izbndi».
(.5-^^ Y  o d h u 1 d ı: 
‘-Süi anınq  atı  aydın^- yodhuldı  =  onun
adı  xaqanın  dəftərindən  silindi».  Silinən  və  yox  edilən  hər 
şey üçün  b eb  deyilir,  ( J ^ j j  -
j
İ
jj
  yodhulur -  yodhulm ak).
Y  e  d  h  i  1  d  i:  « ts4 ^ 
yetgək  yedhildi  =  boğça  tikildi  və  içinə
əşya qoyuldu»,  (J'-4^jj -j^jj yedhilür -  yedhilmək).
Bəsim  A ta l a y ın   q e y d in ə  görə.  bu  söz  y azm a  niisxədə 
a y d ı n »   şətclində  ikən  s o n r a  
düzə ldilərək  «0,-^'  a n d ı n »   şəklinə  salınmışdır  ( D L T ,   III,  s.77).  «Ay»  əsgərin  adı  və 
azLiqəsi  q e y d   edilən  d əftə rd ir.
Divanü lüğat-it-türk
7.3
(i-^ji Y  a  r 
1
  1 d  r.  yarıidı. 
kap  yanldı  =  qab  yanldı.  tuluq  ya-
nldı».  Başqası da  belədir, 
-j!>Jjjyarılur -  yarılmak).
ts-iijd Y  a  r 
1
1 d  ı:  ayrıldı,  qopdu.  «
ls
^Jİ ä  butık  yarıldı  =  budaq  ayrıl- 
dı»,  (budaq  ağacdan  aynldı,  qopdu).  H ər hansı  bir şey ay- 
rılsa,  yenə  b e b  deyilir,  ( J '^ jj- jj^ jıiy a n lu r  -  yarılmak)^-\
Y  o  r u  1  d  ı:  «l
5
-^j^ 
oğul  beşiktin  yoruldı  =  uşaq  beşik-
dən  açıldı»,  ( c j i ^ l a y o r u l u r  -  yorulm ak).
Y  a  z 
1
1 d  ı:  açıldı.  « ıj^ ji 
tügün  yazıldı  =  düyün  açıldı».  Baş-
qası da  b eb d ir,  ((j'-A^jd-jj^ ji yazılur -  
yazılmak)*^^. 
ts4uij Y  a s 
1
1 d  ı:  « i S ^  lAj' ış yasıldı  =  iş  buraxıldı,  tərk edildi».
Y  a s 
1
1 d  ı:  « ts 4 ^  
ya yasıldı  =  kiriş  yaydan çıxarıldı».
(^4 uu 
Y  a  s 
1
1  d  ı: 
« l s 4 ^  
s ü  
yasıldı=qoşun  dağıdıldı,  tərxis  edildi».
D ağılan,  dağıdılan  hər  şey  haqqm da  b e b   deyilir,  (  - j j ^  
jL4uij yasılur -  yasılmak). 
ı^4iü Y  u  ş  u  1  d  ı:  « ts 4 ij öli kan  yuşuldı  =  qan  fışqırdı»,  (yaradan  qan 
fışqırdı).  Başqası  da  bebdir,  (j j
İI-
j
 yuşulur -   yuşul- 
mak).
^ s ^ Y   u  ş 
1
  1  d  1*^5; 
ILİJİ 
Lİol  anm q  əligi  ışka  yuşıldı  =  onun
əli  işə yatdı,  əli işə uyuşdu».
Y  u  ş 
1
  1  d 
1
*^^’:  sirkə  və  ya  boza  kimi  şeybr  güyüm ün  lüiəsindən
axsa,  yenə  « ts 4 ^  yuşıldı»  deyilir,  ( 
-
j
4 A
j
  yuşılur  -
yuşılmak).
Y  a  ğ 
1
  1 d  ı:  «ts4 y  J ^  yağm ur yağıldı  =  yağış  yağdırıldı».  Başqası
da  b cb d ir,  ( t j ^ - J J ^  yağılur -  yağılmak).
Bu  sözün  « y a n l m a k »   dcyil.  «yirilmək»  olacağı  barədə  Həsim  A la la y ın   qcydi  var 
( D L T .   [H.S.78).
Bu  sözün  m üz arcsini  və m əsdərini  Bəsim  A ta la y   q o y m u ş d u r  ( D L F .   III,  s.  78). 
Çinlilər  ( D L T - Ç in .   III  cild,  s.76)  və  u y ğ u rla r   bu   sö zü  «yaşıklı»  ( T T D .   III  to m.  bct 
105).  Salih  M ü tə llib o v   isə  «ycşildi»  kimi  (’rS D .  111  to m ,  bcl  87)  oxLimuşiar.
Salih  M ütə llibov  bu   sözü  «yüşildi»  kimi  (1  SD,  III  to m,  bct  87)  o x u m u ş d u r .

-----------------------   --------------------————_____________ Mahmud Kasğari
i S ^ Y ı ğ ü d ı :  
jl 3r ıştın yığıldı  =  adam   işdən çəkindi,  qaç-
dı».  Başqası  çəkindirsə,  yenə  belə deyilir.  Bu f  el  həm  təsir- 
li,  həm də təsirsizdir, 
- j ^  yığılur -  yığıhnak).

1
 ğ 
1
 ] d  ı; 
ü ji: budhun yığıldı  = xalq  toplandı».

1
  ğ  ,  I  d  ı; 
j U j .   yarmak  yığıldı=pul  yığıldı».  Başqası  da
belədir.
Y  ,  ğ  ,  I  d  ı: 
j l j i  top,-ak  y,g,ld,  =  to rp aq   y,ğ,ld,».  Başqas,
da  belədır,  (jU Ş j 
yığılur -  yığılmak).
y  u  w u  I d 
üJtil oğlan yuwuld,  =  oğlanın  ağl,  başına gəl-
di»,  (ərkoyünlüyfl  yat,şd,r,ld,).  ( j u a ;  .j j S ;
wulmak).
Y  u  w u  I  d  ,:  «jJlSİ 
top,k  yuwuld,  =  to p  yuvarland,».  Başqas,
da  belədir.  ( d U İ  
yuw ulur-yuw ulm ak).  Bu  şeirdə də
işbnm işdir;
t-alLuı 
jXJt
t ^  I ıil 
j n  txjJj
«Aydım an q ar sawulma,
K u lb ak  udhu yuwulma,
Yuwğa suwın  suwulma,
K aptı  məninq  kayımı».
D edim   ona sovulma, getmə,
K ulbak  tərəfə axma,
Çirkli  su  ilə sulanma,
Q apdı mənim  kayımı.
(Haqsızlığa  uğrayau  bir  adanrdan  bəhs  edərək  deyir:  ona  dedim  ki, 
gelmə,  K ulbak  tərəfə  axma  (K ulbak  adam   adıdır),  onun
74
Divanü lüğat-it-türk
75
yolunda  yuvarlanına,  çirkli  suya  həvəs  göstərmə,  kay  oy- 
mağından  gətirilmiş  kö b m i  qapdı). 
i S ^  Y 
1
 ğ 
1
1 d  ı; 
 sü  yığıldı  = qoşun  yetişdi,  gəlib çatdı»*^^.
Y  e  w  ü  1  d  i;  «
1
^-^^ 
bəkni  yew üldi^boza  yetişdi»,  (bu,  buğda
və darıdan  düzəldilən  bir içkidir). 
i S - ^ Y  
1
  ğ  I  1  d  ı;  «
ls
- ^  
bilig  yığıldı^*^  =  ağıl  kam ilbşdi».  H ər  hansı 
bir  şey  kamilləşsə,  yetişsə,  yaşını-başım  alsa,  yenə  belə  de- 
yilir,  (tiU]L -jjll; yewülür -  yewülmək).
Y  a  k 
1
  1  d  ı:  « i j - ^  
an q ar  yakıldı  =  ona  toxunuldu»,  (ona  ya-
xınlaşıldı),  ( ( j ^  
yakılur -  yakılmak).
jdij Y  u  k  u  1  d  ı;  « j ^  
I3üjj to n k a  kara  yukuldı  =  p altara  q ara  bir 
şey  bulaşdı,  suvandı».  Başqası  da  belədir,  ( 
- j j ^  
yukulur -  yukulm ak).
(^aŞj Y 
1
  k 
1
  1  d  ı;  « ( j - ^   (»1^ tam   yıkıldı  =  divar  yıxıldı».  Başqası  da  be- 
lədir,  ((
31
^
 
yıkılur -  yıkılmak).
Y  a  m  a  I  d  ı;  « ( j ^  
ton  yamaldı  =  paltar  yamandı».  Başqası
da  belədir,  ( j u l a j y a m a l u r  -  yamalmak).
Y  a  n  u  1 d  ı;  « ı s ^  
biçək  yanuldı  =  bıçaq  itiləndi»,  (qılınc  iti-
ləndi).  H ər  hansı  bir şey ələ sürtülərək  itilənsə,  belə deyilir, 
(
j u

j
.
j
I
j
İ
j
  yanulur ~ yanulınak).
^ j I L y   o  n 
u
 
1  d 
i

yığaç  yonuldı 
=  
ağac  yonuldu».  Başqası
da  belədir, 
yonulur -  yonulmak).
H or  iki  nüsxədə  «yığıldı»  Şxoklində  o la n   bu  sö/.  yanlışdır.  liu n d a n   s o n ra   goion  sözd.")n 
də  aniaşıiacağnuı  görn,  bu  s(iz  «ycwüidi»  ş.ıkiində  olmalıdır.  IJəsim  A ta la y   (L)LT.  111. 
S . 8 İ )  
və  Saiilı  M üləliibov  (T S Ü ,  III  toın.  bct  89)  «yc\vüldi».  Sc(;kin  Ərdi  ilə  Sərap 
T u ğ b a   Y urtscvnr  (I)LT-2005,s.6 88)  «ycwildi»  şoklind.ı  ox u m u şlar.  Çinlilor  (D L T - Ç in , 
III  cild,  S.78)  vo  u y ğ u rlar  həm in   sö zü  vo  o n d a n   so n rak ı  sözü  «yovildiAlində ( T T D .   111  to m ,  bct  109)  vcrmişlor.
Bu  söz do yanlışdır;  «yewüldi»  şoklindo  olm alıdır.

76
Mahmud Kaşğari
BU BA BIN  M ÜZAƏF  OLANLARI
Y  a  1  a  1  d  ı: 
an q ar  kuruğ  yala  yalaldı  =  o,  quru
tö h m ə tb   töhm ətbndi»,  (o,  yalançı  bir  tö h m ə tb   ittiham  
edildi),  (jU IL .jjJL   yalalur -  yalahnak).
Y  ü  1  ə  1  d  i: 
tam   yüləldi  =  divara  dirək  vuruldu»,  (  - j j ^
i
-SL
a
İL  y ü b lü r -  yüblm ək).
Y  ü  1  i  1 d  i: 
^  saç  yüHldi  =  saç  yolundu»,  (^'-*^ - j ^   yüh-
lü r-y ü lilm ə k ).
tS'iiy Y  a  p  1  n  d  ı:  «t5-ij^ 
  ər  kalkan  yapm dı  =  adam   qalxanla  ör- 
tündü».
Y  a  p 
1
  n  d  ı:  «c54y 
Ji  ol  kapuğ  yapm dı  =  o,  qapm ı  təkbaşm a
bağladı»,  ( t j ^  
yapm ur ~ yapm mak).
u  b  a  n  d  ı:  « t5 -^  tjj^ l  J   ər  ıştm  yubandı  =  adam   işdən  çəkin- 
di»,  (adam  işi  buraxdı),  ((j'-*j-y-jj^Wiyubanur-yubanmak). 
t J - ^  Y a ç  a n d  ı: 
tj.-iL» J( d  m əndin  yaçandı  =  o m əndən  utandı,
həya  etdi»,  (o  m əndən  sıxıldı,  işdə  məni  üstəbm əm ək  üçün 
həya  etdi), 
yaçanur -  yaçanm ak).
Y  a  d  h 
1
  n d  ı:  «t5'ijjd 
tjjjj J  ol  tom n  küngə yadhm dı  =  o,  pal-
tarm ı  günün  altm a  sərdi,  yaydı».  P altardan  başqa  şey  sə- 
rilsə,  yenə  belə deyilir,  ( ( jl^ jj- jjjiy a d h m u r-y a d h m m a k ).
Y  o  d  h  u  n  d  r.  «t5-^jj 
üi  ol  közdən  yaş  yodhundı  =  o,
gözdən  yaşı  sildi».  Bir  adam   bir  şcyi  başqa  bir  şeydən  tək- 
başm a  silsə,  yenə  b eb   deyilir, 
- j ^ j j   yodhunur  -
yodhunm ak).
iS'^'jiY  a  r a  n  d  ı:  «
ls
-^Jİ 
at  yarandı  =  at  cıdırda  sürülərək  alışdu'ildı, 
öyrədildi».
Divanü lüğat-it-türk
77
Y  a  r  a  n  d  ı:  «t
5
^ Ji  ^
  J'  ol  m anqa  yarandı  =  o  mənə  yarmdı.
yaltaqlandı»,  (J ^ J :i 
yaranur -  yaranm ak).
t
5
^jj:;Y  a  r 
1
  n  d  ı:  «ti-ijj:i  cÄ  J   ol  butık  yarındı  =  o,  budağı  özu  tək- 
başına  yarm ağa  təşəbbüs etdi».  Başqası  da  bebdır,  (
j U j j  yarm ur -  yarınmak).
Y  a z 
1
  n  d  ı:  «ti^jd ü j ^  j ' ər  kurın yazmdı  =  adam   qurşagını  açdı.
öz-özünə  açdı».  Başqası  da  b e b d iı, 
yazınur
yazm m ak).

1
  ğ  ı n   d  ı:  « ts - ^  J^J^i ^ J J '  
ər  özinqə yarm ak  yığındı  =  adam
özünə pul  yığdı»,  ( t i ^  - J ^  yığmur -  yığmmak). 
j i i s ;  Y 
ü   k   ü   n   d  
i:  « t 5 ^   ^  
kul  tənqrigə yükündi=qul  tanrıya
səcdə  etdı»,  « t s - ^   ^ ^ J ^  
toyın  burxanka  yükündi  =
toyın  [buddist rahibi]  bütə səcdə etdi».
Y  ü  k  ü  n  d  i: 
^
 
ol  m anqa  yükündi=o  mənə  boynunu
əydi,  məni  saydığı  üçün  əyildi», 
Yükünür  -
yükünm ək).  Bu  şeirdə də işlənmişdir.
Jİ4İ  ISLta ı-jİiLj
^Jİ4İ  (>İLj j»J^
j l i i  (Jİ 
t>^l 
«Y üknüp m anqa  im bdi,
Közüın  yaşm  yamladı,
Bağnm  başm əm bdi,
Əlkin  bulup  ol  kcçər».
Boyun  əyib  mənə işarə ctdi,
G özüm ün yaşını sildi,
Baärımın  yarasını  sağaltdı.
Qonaq  olub  keçdi.

78
M ahm ud Kaşğari
(Sevgilisini  xəyahnda  canlandıraraq  deyir:  o  m ənə  salam   verdi,  mənə 
tərəf  işarə  etdi,  gözüm ün  yaşmı  sildi,  ciyərimin  yarasmı 
sağaltdı,  o bir qonaq idi,  keçib getdi). 
a  1
Yüklə

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   29




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin