Litosferin və geoloji MÜHİTİn monitoriNGİ
Yüklə 1,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Litosferin monitorinqi.
“Monitorinq” termini latın sözü “monitor” sözündən əmələ gəlib, müşahidə edən, xəbərdaredici deməkdir. İnsanı əhatə edən təbii mühitin qlobal monitorinq ideyası və “monitorinq”termininin özü 1971- ci ildə BMT-nin ətraf mühit üzrə Stokholm konfransının keçirilməsinin (1972) hazırlığı ilə əlaqədar olaraq yaranmışdır. Hal- hazırda “ekoloji monitorinq” termini dedikdə ətraf təbii mühitin vəziyyətinin müşahidə, nəzarət, qiymətləndirilmə sistemi, proqnozu və idarəedici məsələlərin həllinin hazırlığı və qəbulunun informasiya təminatı başa düşülür.
Monitorinq ətraf mühitin vəziyyətinin sistemli
baxışı və təhlilidir Monitorinq zamanı, ilk olaraq onun çirklənmə dərəcəsinin, eləcə də biosferaya bu kirlənmələrin təsiri, ona edilən fəsadların dərəcəsi bəlliləşdirilir və kirlənmənin nəticəsinin nə olacağı haqqında proqnozlaşma aparılır.Monitorinq zamanı mühitin durumu haqında məlumatların yığımı ilə zaman və məkanda baş verən ç irklənmələrin səviyyəsindən bilgilər əldə olunur. Hər bir monitorinq üç pillədən ibarətdir: baxış ,
durumun dəyərləndirilməsi və
bilən dəyişmələrin proqnozu .
Monitorinqin ən başlıca elementi təbii çevrənin durumunun dəyərləndirilməsidir. Bunu edərkən göstəricilərin seçimi, çevrənin obyektlərinin xarakteristikaları və onların dəyişmələri çox önəmlidir. Mühitin durumunu dəyərləndirmək və ola biləcək dəyişikliklərin proqnozunu vermək üçün biosferanın biotik və
abiotik sahələrinə baxışların keçirilməsi olmalıdır. Coğrafi baxışların çevrəsi çox genişdir: mikromiqyasda edilən bu, ya da başqa təsirə reaksiyadan tutmuş, qlobal reaksiyalara, atmosferin kirlənməsi haqqında bilgilərə, çevrənin meteroloji və hidroloji xarakteristikalara, bir mühitdən başqa mühitə keçirilən maddələrin miqdarına qədər.
Ekoloji monitorinq zamanı
aşağıdakı işlər görülür: ekosistemlərdə, təbiətin komplekslərində dəyişmələrin qeydə alınması, onların məhsuldarlıq imkanlarını bilinməsi; təbii ehtiyatların, suyun, yerin, bitkilərin dinamikasının təyin edilməsi. Ekoloji monitorinqin vəzifəsi ekosistemlərdə antropogen xarakterli dəyişiklikləri ortalığa çıxartmaqdır.
lnsan fəаliууətiпiп təsiri altında təbii geoloji рrоsеslэr kəmiууət və Kеуfiууаtсə dayişir: güсlənir, zəifləуir, bəzən isə Ьаşa çatır, tam təbii olmur və texnogen təzаhürlərin əlаmət və istiqamətini götürür. Atmosferiп, səth və yeraltı sularının fəаliууаti ilə bağlı olan geoloji рrоsеslər texnogenezin təsiri altında daha yüksək dərəсədə dəyişir. Daxili geodinamika рrоsеslərinе texnogenez пisЬətən az tэsir еdir. Antropogen fəаtiууətiп nəticəsi təЬii mühitin çirklənməsi və texnogen geoloji рrоsеsləriп təzahürüdür.Təbii antropogen sistemləra təbii və texnogen рrоsеsləriп birlikdə təsiri texnogen fəlаkətlərin və insan tələfаtlаrının səЬəЬi ola Ьilаr. ТəЬiətə ən böyük zərəri faydalı qazıntıların çıxarılması, emalı va nəqli, energetika, sənауе, hidrotexniki tikinti və şəhər tikintisi, avtomobil пэqliууаtı vurur. Y еrin sahasinin tэхminən 60%-i 10 km dərinliуə qədər antropogen təsirə məruz qalmışdır. Litоsfеrə аntrороgеn təsirin nətiсələri bunlardır:münbit torpaqların sıradan çıxması,süni səth və yeraltı suların yaranması,böyük həcmdə süxurların yerdəyişməsi,relyefin dəyişməsi,texnogen zəlzələlər,torpağın oturması(enməsi),torpaqların kimyəvi radioaktiv çirklənməsi vəs..
Тоrраqlаr Yеrdə həуаtın əsаsıdır.Yaşayış məntəqələrində qalınlığı bir neçə on metrlərlə olan yeni-antropogen qrunt tipi formalaşır.Arxeoloqlar onu mədəni təbəqə
adlandırırlar.Bu təbəqə özündə insan fəaliyyətinin qalıqlarını saxlayır.qədim qurğular,inşaat və təsərrüfat zibili,kül,ölmüş insan və heyvanların basdırılma yerlərini və s..
|