Litosferin və geoloji MÜHİTİn monitoriNGİ
Yüklə 1,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Yer qabığı
Materik Yer Qabığı Okean Yer Qabığı Keçid
Qabığı Materik qabığı 3 qatdan ibarətdir: ❑ Çökmə qat ❑ Qranit qat. ❑ Bazalt qat. Qranit qata silisium və alüminium çox olduğu üçün SiAl təbəqəsi,bazalt qata isə silisium və maqnezium çox olduğu üçün SiMa təbəqəsi deyilir. Okean qabığı isə 2 qatdan ibarətdir.Qranit qat yoxdur. Çokmə qat.Bazalt qat. Qranit qatla Bazalt qat arasında Konrad sərhəddi var. Yer qabığı ilə Yuxarı mantiya arasında Moxoroviçiç sərhədi yerləşir.Litosferin aşağı sərhəddi "Benyof" zonası adlanır. Litosferlə Aşağı mantiyanın sərhəddində Astenosfer yerləşir.
Yer qabığı və ona birləşən yuxarı mantiyanın bir hissəsi litosferi əmələ gətirir. Zəlzələlərin əksəriyyəti litosferdə, əsasən yuxarı 30 km-də yerləşir. Litosferin üst horizontları adətən bilavasitə atmosfer və hidrosferlə əlaqədə olur.Quruda litosfer torpaqla (pedosfer),bitki ilə (biosfer) və ya soyuq şəraitdə buz və qarla (kriosfer) örtülü olur. Yalnız səhrada biosfer bilavasitə (aşınma qabığı ilə)atmosferlə əlaqədə olur. Eyni zamanda torpaq və aşınma qabığı ilə atmosfer və litosfer arasında aktiv qaz mübadiləsi gedir. Litosfer və təbii sular arasında qarşılıqlı əlaqə daha yüksək dərəcədə gedir, belə ki, yeraltı sular həm hidrosferin, həm də litosferin bir hissəsidir. Litosferin ən üst qatları digər geosferlərlə birlikdə və qarşılıqlı əlaqədə olur. Belə qarşılıqlı təsir nəticəsində litosferin üst qatında suyun havanın və canlılann birgə məhsulu olan aşınma qabığı yaranır. Aşınma qabığının qalınlığı və quruluşu bütövlükdə coğrafi zonalıq qanununa tabedir.
Yerüstü qat planetdə mövcud olan bütün geoloji müxtəlifliyi özündə cəmləşdirir. Bütün ekosistemlər yalnız Yerin bu hissəsində meydana gəlir və bunlar həyat üçün ən vacib elementlərdir.Litosfer, insana işi və həyatının digər sahələrini asanlaşdıran məhsullar və alətlər yaratma imkanı verən qızıl, alüminium, dəmir və bir çox mineral kimi komponentlərdən ibarətdir. 19-cu əsrdə relyeflə əlaqəli müxtəlif coğrafi hadisələr müşahidə edildi. Bu, yerüstü təbəqənin bütün dəyişikliklərinə cavab verməyə çalışan çoxsahəli araşdırmalara səbəb oldu. 1908-1912-ci illər arasında Alfred Wegener tərəfindən aparılan müşahidələr litosferin tektonik fəaliyyətinin səbəblərini izah etmək üçün bu günə qədər əsas rolunu oynadı, bu da vulkan, zəlzələ və digər dağ formasiyalarına səbəb oldu.
|