L. A. MƏMMƏdov, E.Ç. ƏKBƏrov, H.Ə. ƏKBƏrov

 
Biş tоxuması (yanağın piy cismi – cor-
pus adiposum buccae) yanaq əzələsi ilə 
çeynəmə  əzələsi arasında nazik fassial səf-
hənin daxilində yerləşir
  (şək. 23)
. Yanağın 
piy cisminin üç çıxıntısı vardır: a) gicgah çı-
xıntısı – almacıq qövsünün altından göz yu-
vasının bayır divarına keçir; b) göz yuvası 
çıxıntısı – üzün dərin nahiyəsində yerləşir və 
Şəkil 22. Bilək kanalı 
 
1 – radius; 2 – tendo m.palmaris longus; 3 – a.radialis;  
4 – r.palmaris superficialis a.radialis; 5 – tendo m. flexor 
carpi radialis; 6 – n.medianus; 7 – tendo m.flexor pollicis 
longus; 8 – aponeurosis palmaris; 9 – tuberculum ossis sca-
phoidea; 10 – tuberculum ossis trapezii; 11 – retinaculum 
flexorum; 12 – hamulus ossis hamati; 13 – r.palmaris profun-
dus a.ulnaris; 14 – r.profundus n.ulnaris; 15 – os pisiforme;  
16 – tendines m.flexor digitorum superficialis; 17 – tendines 
m.flexor digitorum profundus; 18 – tendo m.flexor carpi ul-
naris; 19 – n.ulnaris; 20 – a.ulnaris; 21 – membrana in-
terossea; 22 – ulna. 
Şəkil 23.  Biş toxuması (yanağın piy cismi) 
1 – processus orbitalis; 2 –  göz yuvasıaltı toxuma;  
3 – köpək çuxuru toxuma sahəsi; 4 – processus pterygopa-
latinus; 5 – corpus adiposum buccae; 6 – əzələarası toxuma 
sahəsi; 7 – çeynəmə əzələaltı toxuma sahəsi; 8 – qulaqaltı 
vəzi yatağı; 9 – textus parapharyngealis anterior; 10 – textus 
interpterygoidea; 11 – textus temporopterygoidea;  
12 – processus temporalis corpus adiposum buccae.  

19 
göz yuvasının aşağı yarığı vasitəsilə göz yu-
vası ilə əlaqələnir; c) qanad – damaq çıxıntı-
sı eyniadlı çuxura daxil olur. Bəzən qanad – 
damaq çıxıntısı kəllə boşluğuna keçərək ma-
ğaralı cibə söykənir,  bu, isə üzdə olan fleq-
monoz proseslərin kəllə boşluğuna keçərək 
mağaralı cibə yayılmasına səbəb ola bilər. 
Yanaqdakı irinli proseslər piy cisminin gic-
gah çıxıntısı boyunca üzün dərin nahiyəsinə, 
buradan gicgah nahiyəsinin dərin toxuma sa-
həsinə, göz yuvası çıxıntısı boyunca isə göz 
yuvasına yayıla bilər. 
Yanağın piy cisminin fizioloji əhəmiy-
yəti də vardır. Belə ki, uşaqlarda yanağın piy 
cismi daha yaxşı inkişaf edir. Bu, isə yanağa 
girdəlik verir və  ağız boşluğunda atmosfer 
təzyiqinin azalmasına səbəb olaraq əmmə 
prosesini təmin edir. 
 
Bizəbənzər çıxıntı (processus styloi-
deus) mil, dirsək və gicgah sümükləri üzə-
rində yerləşir (
şək. 24
). Pinəçi bizinə bənzə-
diyi üçün belə adlandırılır. Bu termin gicgah 
sümüyünün biz çıxıntısı üçün daha uyğun-
dur. Gicgah sümüyünün biz çıxıntısından 
əzələlər və bağlar başlanır və onlar hamısı 
birlikdə gül dəstəsi adlanır. Mil sümüyünün 
biz çıxıntısı daha çox sınıqlara məruz qalır.  
Bu  zaman sınıq nahiyəsinə yandan baxdıqda 
ətraf süngüyə  bənzəyir,  əl öz yerini milə 
doğru dəyişir,  ətraf isə supinasiya vəziyyəti 
alır. Digər tərəfdən, sınan zaman mil sümü-
yünün biz çıxıntısı proksimal tərəfə yerini 
dəyişdiyindən dirsək sümüyünün biz çıxın-
tısı ilə eyni səviyyədə yerləşir (normada mil 
sümüyünün biz çıxıntısı dirsək sümüyünün 
eyniadlı  çıxıntısından aşağıda yerləşir). Bu-
nun adı çəkilən sınığın diaqnostikasında bö-
yük praktik əhəmiyyəti vardır. Həmçinin, 
mil və dirsək sümüklərinin biz çıxıntıların-
dan mil – bilək oynağının dəri üzərində pro-
yeksiyasını təyin etmək üçün xarici oriyentir 
kimi də istifadə edilir. 
 
Blelok – Meşalkin tikişi çevirici damar 
tikişi olub, damarların tikiləcək uclarının çox 
qısa olduğu hallarda, damarın arxa divarını 
tikmək üçün istifadə olunur. Damarın arxa 
divarına çevirici tikiş qoyan zaman onun 
daxili qişasının maksimum adaptasiyasına 
Şəkil 24. Mil, gicgah və dirsək sümüklərinin 
bizəbənzər çıxıntısı (1) 
Şəkil 25. Blelok 
–
 
Meşalkin tikişi 

20 
nail olunur. Bu, fasiləsiz  П – vari və ya 
döşək tikişləri qoymaqla əldə olunur. Bu növ 
tikiş, damar kənarlarını maksimum adaptasi-
ya etməklə və damarın mənfəzində yad ma-
terialların qalmasının qarşısını almaqla bə-
rabər, çox vaxt anastomoz nahiyəsində da-
ralmanın əmələ gəlməsinə səbəb olur (
şək. 25
).  
 
Boxdalek yarığı (bel – qabırğa üçbu-
cağı – trigonum lumbocostalis) hər iki tə-
rəfdə diafraqmanın bel hissəsi ayaqcıqlarının 
bayır dəstəsi ilə qabırğa hissəsi arasında 
əmələ gələn üçbucaqşəkilli sahədir (
şək. 26
). 
Bu üçbucaq nahiyəsində əzələ lifləri yoxdur 
və o, döş boşluğu tərəfdən döşdaxili fassiya, 
qarın boşluğu tərəfdən isə qarındaxili fassiya 
ilə ortülmüşdür. Ona görə də, digər hissələrə 
Şəkil 26. Diafraqma 
 
1 – diafraqmanın bel hissəsi; 2 – aşağı boş vena ; 3 – qida borusu; 4 – aorta; 5, 11 – sağ və sol bel qabırğa üçbucaqları 
(Boxdalek yarığı); 6 – vətərli mərkəz; 7 –  sağ döş – qabırğa üçbucağı (Morqan yarığı); 8 – diafraqmanın döş hissəsi;  
9 – sol döş – qabırğa üçbucağı (Larrey yarığı); 10 – diafraqmanın qabırğa hissəsi.  
Şəkil 27. Ürəyin öndən görünüşü (Botal axacağı oxla 
göstərilmişdir). 
 
1 – aorta; 2 – ağ ciyər kötüyü 
 

21 
nisbətən, bu yer zəifdir və diafraqma yıtıqla-
rının əmələ gəlməsinə şərait yaradır. Həmçi-
nin, Boxdalek üçbucaqları arxa orta divarın 
irinli prosesləri (arxa mediastinit) zamanı iri-
nin peritonarxası toxuma sahəsinə və əksinə, 
buradakı irinli proseslərin və hematomaların 
geriyə yayılmasında mühüm rol oynayır. 
 
Botal axacağı (arterial axacaq – duc-
tus arteriosus) döldə  ağ ciyər arteriyasını 
aorta qövsü ilə birləşdirən damar olub, sağ 
mədəcikdən gələn qanı aortaya ötürür. Döl 
anadan olduqdan sonra bu axacaq oblitera-
siya olaraq (yenidoğulmuşun həyatının 2 – ci 
ayının sonunda) arterial bağa – lig.arterio-
sum çevrilir (
şək. 27)
. Botal axacağının bağ-
lanmaması hemodinamik pozğunluqlara sə-
bəb olduğundan ürək qüsuru hesab olunur və 
cərrahi müalicə tələb edir. 
 
Boumen kapsulu (Şumlyanski kapsulu 
və ya Müller kapsulu və ya Malpigi kap-
sulu)
 
böyrək parenximasında
 
damar yumaq-
cığını xaricdən  əhatə edir, ikidivarlı  qədəh 
formasında olur. Damar və sidik qütbləri 
vardır. Damar qütbü yumaqcıq kökü də adla-
nır və buradan gətirici damar daxil, çıxarıcı 
damar isə xaric olur. Sidik qütbü proksimal 
qıvrım borucuğa keçir (ona görə sidik qütbü 
deyilir ki, buradan ilk sidik borucuqlar siste-
minə keçir). Yumaqcıq kapsulu pariyetal və 
visseral səfhələrdən təşkil olunmuşdur, bunla-
rın arasında kapsul boşluğu yerləşir (
şək. 28,4
). 
 
Boyun ilgəyi (ansa cervicalis) dilaltı si-
nirlə I, II və III boyun sinirlərindən  əmələ 
gələn yuxarı  və  aşağı kökün birləşməsindən 
formalaşır
 (şək. 29,6)
. Yuxu yatağının xarici 
səthində yerləşir. Buradan çıxan şaxələr dila-
tı sümükdən aşağıda yerləşən əzələləri və çə-
nəaltı – dilaltı  əzələni innervasiya edir. Bo-
yun nahiyəsində aparılan cərrahi  əməliyyat-
lar zamanı qeyd olunan əzələlərə gedən  şa-
Şəkil 28. Boumen kapsulu 
 
1 – podosit; 2 – proksimal qıvrım borucuq; 3 – damar yu-
maqcığı; 4 – Boumen kapsulu; 5 – gətirici arteriola; 6 – distal 
qıvrım borucuq; 7 – aparıcı arteriola. 
Şəkil 29. Boyun ilgəyi 
 
1 – əlavə sinirin daxili şaxəsi; 2 – əlavə sinir; 3 – dilaltı 
sinir; 4 – əlavə sinirin onurğa beyni kökü; 5 – əlavə 
sinirin xarici şaxəsi; 6 – boyun ilgəyi.  

22 
xələrin kəsilməsi həmin  əzələlərin sinir təc-
hizatının pozulmasına və atrofiyasına səbəb 
olur. 
 
Breşe venaları (fəqərə cisimlərinin ve-
naları – vv.basivertebrales)  fəqərə cisim-
lərindən venoz qanı toplayaraq, onurğanın 
daxili ön venoz kələfinə açılırlar (
şək. 30,2
). 
 
Brodies kisəciyi (yarımzarlı kisəcik – 
bursa semimembranosus) diz oynağının 
kisəciklərindən olub, baldır  əzələsinin içəri 
başı ilə oynaq kapsulunun yarımzarlı  əzələ-
nin altında yerləşən hissəsi arasında yerləşir 
(
şək. 31,3
). Bu kisəcik oynaq boşluğu ilə bir-
ləşir və bu səbəbdən iltihabı prosesin oynaq 
boşluğuna keçməsinə şərait yaradır. 
 
Broke qırışığı (aşağı alın qırışığı – 
gyrus frontalis inferior) baş beyin yarımkü-
rələrində aşağı alın şırımı ilə bayır şırım ara-
sında yerləşir (
şək. 32,a
). O, sonuncu  şırı-
Şəkil 31. Diz oynağının kisəcikləri 
 
1 – bursa suprapatellaris; 2 – bursa prepatellaris subcuta-
nea; 3 – bursa m.semimembranosi; 4 – bursa infrapatel-
laris profunda; 5 – bursa anserinus; 6 – bursa infrapatel-
laris subcutanea; 7 – bursa m.poplitei; 8 – vagina synovi-
alis m.poplitei; 9 – bursa prepatellaris subtendinea. 
Şəkil 30. Onurga sütununun venaları 
 
1 – onurğanın ön daxili venoz kələfi; 2 – fəqərə cismi ve-
nası; 3 – arxa boylama bağ; 4 – onurğanın ön xarici venoz 
kələfi; 5 – qalxan bel venası; 6 – fəqərəarası vena; 7 – fə-
qərənin arxa daxili venoz kələfi; 8 -fəqərənin arxa xarici 
venoz kələfi.  
Şəkil 32. Beyin yarımkürəsi (Broke (a)  və Heşle (b) 
qırışığı oxlarla göstərilmişdir) 

23 
mın qalxan və ön şaxələri vasitəsilə qapaq, 
üçbucaq və göz yuvası hissələrinə bölünür. 
Bu qırışığın arxa hissəsində  şifahi nitqin və 
ya nitq artikulyasiyasının hərəki nahiyəsi 
yerləşir və onun zədələnməsi hərəki 
afaziyaya (söz lallığı) səbəb olur. 
 
Bud kanalı (canalis femoralis) bud yır-
tıqları zamanı  yırtıq möhtəviyyatının  daxili 
və xarici bud həlqələri arasında getdiyi toxu-
ma yolu olub sağlam insanlarda rast gəlin-
mir. Bud yırtığı zamanı əksər hallarda bağır-
saq ilgəkləri pariyetal peritonla birlikdə təz-
yiq altında daxili bud həlqəsindən və gizli 
dəlikdən keçərək  budun ön nahiyəsinin də-
rialtı piy qatına çıxır (
şək. 33
). Kanalın daxi-
li və xarici həlqəsi  əmələ  gəlir. Daxili bud 
həlqəsi öndən qasıq bağı, arxadan daraq bağı 
(Kuper bağı), bayırdan bud venası  və onun 
fassial yatağı, içəridən isə sahə bağı (Jimber-
nat bağı) ilə hüdudlanır. Diametri kişilərdə 
1,2 sm, qadınlarda isə 1,8 sm – dir. Periton 
boşluğu tərəfdən bu həlqə pariyetal periton və 
köndələn fassiya ilə örtülmüşdür. Köndələn 
fassiya daxili bud həlqəsi üzərində nazikləşir, 
kiçik limfa damarları ilə  dəlinir və buna görə 
də daxili xəlbirəbənzər fassiya və ya bud 
arakəsməsi (Kloke fassiyası) adlanır. Periton 
üzərində ona bud çuxuru uyğun gəlir. 
Kanalın xarici həlqəsini gizli dəlik təşkil 
edir. Dəliyin üzəri xəlbirəbənzər fassiya 
(Hesselbax fassiyası) ilə örtülmüşdür. Bud 
kanalının uzunluğu 0,4 – 1,2  sm – dir. 
 
Cərrahi boyun (collum chirurgicum) 
bazu sümüyünün proksimal ucu ilə cisimi 
arasında nazikləşmiş hissədir (
şək. 34
). Bu 
hissədə bazu sümüyü, digər hissələrə nisbə-
Şəkil 33. Əzələ və damarlar sahəsinin topoqrafiyası, bud kanalı 
 
A: 1, 13 – qalça – bel əzələsi; 2 –  arcus iliopectineus; 3 – lig. inguinale; 4 – a. femoralis; 5 – v. femoralis; 6 – bud kanalının dax-
ili həlqəsinin kövşək toxuması; 7 – Rosenmüller – Pirogov limfa düyünü; 8 – sahə bağı; 9 – toxum ciyəsi; 10 – daraq əzələsi;  
11 – daxili qapayıcı arteriya və vena; 12 – bud siniri;  
B: 1 – m.iliacus; 2 – m.psoas major; 3 – spina iliaca anterior superior; 4 – n.femoralis; 5 – arcus iliopectineus; 6 – lig.inguinalis;  
7 – margo falciformis et cornu superior; 8 – a. et v.femoralis; 9 – os pubis; 10 – saccus hernia; 11 – v.saphena magna 

24 
tən, az möhkəmliyə malik olduğundan daha 
çox sınıqlara məruz qalır və cərrahi əməliy-
yatlar bu hissədə aparıldığından cərrahi bo-
yun adlandırılır. Cərrahi boyun dördtərəfli 
dəliyin bayır tərəfini  əmələ  gətirir və ona 
görə də, sınıqları zamanı həmin dəlikdən ke-
çən damar və sinir (qoltuq siniri və bazu sü-
müyünü dolanan arxa arteriya) zədələnir. 
 
Cərrahi düyün düyünlü damar 
tikişlərinin bir növü olub, tikişin birinci  həl-
qəsində sapın uclarının iki dəfə çarpazlaşma-
sı yolu ilə  əldə olunur (
şək. 35
). Bu düyün, 
digər düyünlərə nisbətən, daha etibarlıdır. 
 
Çarkot arteriyası beyinin orta arteriya-
sından ayrılan bayır mərciyəbənzər – zolaqlı 
cisim arteriyasının ən böyük şaxəsi olub, qa-
bığı, daxili kapsulun yuxarı hissəsini, ona 
uyğun  şüalı tacı, quyruqlu nüvənin çox qis-
mini qidalandırır. Bu şaxə  təzyiqin yüksəl-
məsinə qarşı daha davamsız olduğundan qa-
naxmalara səbəb olur və ona görə də, beyin 
qanaxması arteriyası da adlandırılır. 
 
Çerni tikişi çirkli seroz – selikli və se-
likli – seroz Albert və aseptik sero – seroz 
(seroz – əzələ) Lamber tikişlərinin müştərək 
tətbiqi ilə yaradılmış ikicərgəli tikiş növüdür 
(
şək. 36, 37,α
).  
Albert tikişi bağırsaq tikişlərinin bir no-
vüdür (
şək. 36,2
). Onun fasiləsiz və düyünlü 
formalarından istifadə edirlər. Tikişin fasilə-
siz forması, adətən, mədə – bağırsaq yolu-
nun uc və ya yan yaralarının qapadılması, 
Şəkil 34. Bazu sümüyü (cərrahi boyn ox ilə 
göstərilmişdir) 
Şəkil 35. Cərrah (a) və dənizçi düyün (b) 
Şəkil 36. Çerni tikişi 
 
1 – Lamber tikişi; 2 – Albert tikişi 
Şəkil 37. İkicərgəli α və β – tikişləri 
 

25 
yaxud anastomoz yaradarkən onun ön divarı-
nın tikilməsi məqsədilə tətbiq olunur. Tikişin 
icrası zamanı tikiləcək yaranın uclarından bi-
ri tikildikdən sonra sapın sərbəst ucu düyün-
lənir. Sonra isə o biri uzun ucu ilə yara kə-
narlarına adi fasiləsiz tikiş qoyulur. Əvvəlcə 
iynə  kəsik yarasının bir kənarında seroz qi-
şadan sancılıb, selikli qişa tərəfdə çıxarılır və  
hər dəfə tikiş ilgəyi xaricdən dartılır. Bu yol-
la lazım olan hissə bütün yara boyunca ti-
kilib qurtardıqdan sonra axrıncı ilgək yara-
nın digər ucunda düyünlənir. Bu üsulla tikil-
miş yara kənarlarının seroz səthləri bir – bi-
rinə söykənmir, amma kəsik kənarlarının se-
likli qişaları sıx təmasda olurlar. Ona görə də, 
bu yolla qoyulmuş tikiş  xəttini sero – seroz 
tikişlərlə örtdükdən sonra həmişə β  – tikiş alı-
nır (
şək. 37
).  
Tikişin düyünlü formasında anastomo-
zun arxa divarını tikən zaman sap tikilən or-
qanın divarından  «selikli – seroz, seroz – 
selikli» istiqamətlərində keçrildiyindən ideal 
α  – tikişi alınır (
şək. 37
). 
Qeyd etmək lazımdır ki, «fitil effekti» ver-
diyinə görə Albert tikişi Lamber tikişi ilə ör-
tülmədiyi halda sərbəst üsul kimi istifadə 
olunmur.  
Periton boşluğu tərəfdən (yəni bağırsa-
ğın seroz qatından) bir bağırsaq ucunun 
mənfəzinə keçirilən, oradan da əksinə tikilə-
cək digər ucun mənfəzindən bağırsağın xari-
cinə (yəni periton boşluğuna) çıxardılan sap 
boyunca bağırsaq möhtəviyyatının (mikro-
floranın) periton boşluğuna ötürülməsi «fitil 
effekti» adlanır. Bu zaman cərrahlığın  ən 
təhlükəli ağırlaşması – peritonit baş verir.
 
 
Lamber tikişi (sero – seroz və ya se-
roz–  əzələ tikişi) aseptik tikiş növüdür. Bu 
zaman hər bir tikiş ilgəyində iynənin sancıl-
ması və çıxarılması seroz və əzələ qişalarından 
keçilməklə icra edilir. Tikiş ipək sapla qoyulur. 
Iynə bağırsağın kəsik kənarından 3 – 5 mm 
aralı sancılır, yara kənarına 1 – 2 mm qalmış 
isə  çıxarılır.  Əks tərəfdə iynə bağırsaq yarası-
nın kənarından 1 – 2 mm aralı sancılır və 3 – 5 
mm məsafədə xaric edilir. Tikişə yalnız se-
roz və əzələ qatları cəlb olunur. tikişlər bağ-
lanarkən periton örtükləri bir  – birinə sıx bi-
tişirlər
 (şək.36,1). 
 
Çessinak qabarcığı
 
(yuxu qabarcığı – 
tuberculum caroticum) VI boyun fəqərəsi-
nin köndələn çıxıntısının ön qabarcığıdır 
(
şək. 38,3
). Yuxu arteriyası birbaşa onun 
önündə yerləşdiyindən, üzdə qanaxmalar za-
manı yuxu arteriyası bu qabarcığa sıxılır. 
 
 
Səkil 38. VI boyun fəqərəsi 
 
1 – köndələn çıxıntının arxa qabarcığı; 2 – onurğa beyini 
siniri; 3 – yuxu qabarcığı (köndələn çıxıntının ön qabar-
cığı); 4 – onurğa beyini siniri düyünü; 5 – köndələn dəlik.  

26 
Çəkic sümüyü (malleus) orta qulaq sü-
mükcüklərindən olub, təbil boşluğunda yer-
ləşir. Onun təbil pərdəsi ilə birləşən dəstəsi, 
zindanla birləşən başı, həmçinin, uzun və qı-
sa çıxıntıları vardır (
şək. 39
). Bu ad ona xari-
ci görünüşünə görə verilmişdir. 
 
Çənəgələbənzər vəzi və ya timus 
(glandula thymica) immun sistemin mərkə-
zi orqanı olub döş sümüyünün arxasında ön 
orta divarın yuxarı hissəsində yerləşir (
şək. 40
).  
Qədim anatomlar bu vəzini kəklikotu yar-
pağına bənzətdikləri üçün ona timus adı 
vermişlər. Timus «tiiyme» sözündən götrü-
lüb «kəklikotu» deməkdir. Lakin onun sağ və 
sol payları bir – birinə paralel yerləşərək 
çəngəli xatırlatdığı üçün çəngələbənzər vəzi 
də adlandırılır. 
 
Çılpaq sahə (area nuda) qara ciyərin 
üzərində peritonla örtülməmiş üçbucaq for-
malı bir sahədir (
şək. 41
). Bu sahə tac bağın 
ön və arxa səfhələri və sağ üçbucaq bağ ilə 
əhatə olunmuşdur.  
Şəkil 40. Çəngələbənzər vəzi 
 
1 – timusun sağ və sol payları; 2 – döş qəfəsinin daxili 
arteriyası və venası; 3 – ürək kisəsi; 4 – sol ağ ciyər;  
5 – sağ və sol bazu – baş kötükləri. 
Şəkil 42. Daban kanalı 
 
1 – tendo m.tibialis posterior; 2 – tendo m.flexor digitorum 
longus; 3 – tendo m.flexor hallucis longus; 4 – retinaculum 
flexorum; 5 – daban kanalı; 6 – m.abductor hallucis. 
Şəkil 41. Qara ciyərin arxadan görünüşü (çılpaq sahə 
oxla göstərilmişdir). 
Şəkil 39. Çəkic sümüyünün öndən (A), yandan (B)  
və arxadan (C) görünüşü  
 
1 – çəkicin başı; 2 – çəkicin boynu; 3 – oynaq səthi;  
4 – uzun çıxıntı; 5 – çəkicin dəstəyi; 6 – qısa çıxıntı. 

27 
Daban kanalı bayırdan daban sümüyü 
və içəridən ayaq baş barmağını uzaqlaşdıran 
əzələ ilə hüdudlanmışdır (
şək. 42,5
). O,  
baldırın dəri fassiyalararası toxuma sahəsi ilə 
ayaqaltının toxuna sahələri arasında  əlaqə 
yaradır. Daban kanalı yuxarıda içəri topuq 
kanalı ilə birləşir.  
 
Daşıyıcı bucaq saidi dirsək oynağında 
tam açdıqda və bayıra hərləndirdikdə 
(supinasiya) bazunun boylama oxu ilə saidin 
boylama oxu arasında bayıra doğru açılmış 
163
0
 – li bir bucaqdır (
şək. 43
). Bucağın 
əmələ  gəlməsinə  səbəb bazu blokunun içəri 
çıxıntısının, bayır çıxıntısına nisbətən, 6 mm 
öndə yerləşməsi və  həmçinin kondilusları 
birləşdirən boylama oxun çəp olmasıdır. 
Daşıyıcı bucaq qadınlarda daha yaxşı nəzərə 
çarpır. Bucağın belə adlandırılmasına səbəb 
ağır yük daşıyarkən dirsəyin həmin hissəsi-
nin gövdəyə təmas etdirilməsidir. 
 
Denonvil – Salişev aponevrozu (apo-
nevrozis peritoneoperinealis) – kiçik çanaq 
orqanları öndən qasıq sümükləri, arxadan 
oma və büzdüm sümükləri və yanlardan isə 
çanaq fassiyasının səfhələri ilə  əhatə olun-
muş boşluqda yerləşirlər. Bu sahə sidik – 
cinsiyyət diafraqması  və periton kisəsinin 
dibi arasında frontal istiqamətdə yerləşmiş 
xüsusi arakəsmə vasitəsilə ön və arxa hissə-
lərə bölünür. Bu arakəsmə birincili peritonun 
ikiləşməsindən  əmələ  gələn periton – aralıq 
aponevrozu və ya Denonvil – Salişev apo-
nevrozu adlanır (
şək. 44,9
).  İki səfhədən 
ibarət olan Denonvill – Salişev aponevrozu, 
həmçinin, kişilərdə düz bağırsaq – sidiklik 
fassiyası  (fascia rectovesicalis) və ya ara-
kəsmə  (septum rectovesicalis), qadınlarda 
isə düz bağırsaq – uşaqlıq fassiyası  və ya 
arakəsməsi (fascia rectovaginalis seu septum 
rectovaginale) də adlanır. Beləliklə, periton – 
aralıq aponevrozu düz bağırsağı kişilərdə 
sidik kisəsi və prostat vəzidən, qadınlarda isə 
Şəkil 43. Daşıyıcı bucaq 
Şəkil 44. Çanağın fassiyaları və toxuma sahələri 
 
1 – qasıq bitişməsi; 2 – fascia pelvis parietalis; 3 – fascia 
prevesicalis; 4 – sidik kisəsi; 5 – m.obturatorius internus;  
6 – spatium laterale; 7 – fascia pelvis visceralis;  
8 – spatium retrovesicalis; 9 – aponeurosis peritoneoperin-
ealis (Denonvil – Salişev aponevrozu); 10 – rectum;  
11 – fascia rectalis; 12 – spatium retrorectalis;  
13 – spatium pararectale. 

28 
uşaqlıq yolundan ayırır. Çanaq fassiyası və De-
nonvil – Salişev aponevrozu hesabına bütün 
kiçik çanaq orqanları fassial yataq əldə edir.    
 
Dənizçi düyünü fasiləsiz tikişlər zamanı 
istifadə olunan sadə düyünün bir növüdür və 
sapalrın uclarının bir dəfə çarpazlaşması yo-
lu ilə əldə edilir
 (şək. 35,b).  
 
Dərzi  əzələsi (m.sartorius) budun ön 
qrup  əzələlərindən  ən uzunu olub ön yuxarı 
qalça tinindən başlayır, liflərinin bir qismi 
qamış qabarıqlığına və digər hissəsi baldır 
fassiyasına bağlanır (
şək. 45
). Yığılması za-
manı budu bükür və bayıra hərləndirir, baldı-
rı bükərək içəri hərləndirir. Ayaqları bir – 
birinin üzərinə aşırmaq hərəkətinə kömək edir. 
Belə bir vəziyyət «dərzi vəziyyəti» adlandırılır 
(dərzilər paltar tikərkən ayaqlarını bir – birinin 
üzərinə  aşırdıqları üçün). Dərzi  əzələsi 
yaxınlaşdırıcı kanalın ön divarının  əmələ 
gəlməsində iştitrak edir.