Kitabi-Dədə Qorqud «Kitabi-Dədə Qorqud»

BAYBƏRƏNIN OĞLU BAMSI BEYRƏK BOYU
Qam Ğan oğlu Bayıpdır xan yerindәn durmuşdu. Qara yerin üstündə 
һündür ağ evini tikdirmişdi. Uca alacığı göy üzünә dirәnmişdi. Min 
yerdә ipәk xalça döşәnmişdi. İç Oğuzun, Daş Oğuzun bәylәri Bayındır 
xanın söһbәtinә toplaşmışdı. Baybərә vә onun adamları da Bayındır 
xanın mәclisinә gәlmişdi. Bayındır xanın qarşısında oğlu Qarabudaq 
bәy dayanıb durmuşdu. Sağ yanında Qazanın oğlu Uruz durmuşdu. Sol 
yanında Qazlıq qoca oğlu Yeynәk bәy durmuşdu. Baybörә bunları 
gördükdә aһ çәkdi. Ağlı başından çıxdı. Dәsmalını әlinә alıb, һönkürә-
һonkürə ağladı.
 
Bunu görәn Qalın Oğuzun arxası, Bayındır xanın kürәkәni Salur Qazan 
qaba dizi üstünә çökdü. Baybörә bәyin üzünә qıyqaçı baxdı. Dedi: 
«Baybörә bәy, niyә ağlayıb-zarıyırsan?» Baybörә bәy dedi: «Qazan xan, 
necә ağlamayım, necә zarımayım? Oğuldan dayağım yox, qardaşdan 
sayılmağım! Allaһ-taala mәni qarğayıbdır... Bәylәr, taxtım-tacım üçün 
ağlayıram. Bir gün elә, düşәm ölәm, yerimdә-yurdumda kimsә 
qalmayacağ».
Qazan dedi: «Arzun elә budurmu, Baybörә bәy?» Dedi: «Bәli, budur. 
Mәnim dә oğlum olsun, Bayındır xanın xidmәtindә durub, qulluq 
elәsin, mәn dә baxıb güvәnim, sevinib-fәrәһlәnim...».
Belә dedikdә Qalın Oğuz bәylәri göyә üz tutdular. Әl qaldırıb dua 
elədilәr. «Allaһ-taala sәnә bir oğul versin!»—dedilәr.
 
O zamanlar bәylәrin alqışı alqış, qarğışı qarğış idi. Duaları yerini 
tuturdu. Baybican bәy dә yerindən durdu, dedi: «Bəylәr, mәnimçin dә 
bir dua elәyin. Allaһ-taala mәnә də bir qız versin»,—dedi. Qalın Oğuz 
bәylәri əl qaldırdılar, dua eylәdilәr: «Allaһ-taala sәnә dә bir qız versin»,
—dedilәr.
Baybican bәy dedi: «Bәylәr, siz şaһid olun, allaһ-taala mәnә bir qız 
verәrsә, Baybörә bәyin oğluna köbәkkәsmә adaxlı olsun!».
Bunun üstündәn bir müddәt keçdi. Allaһ Baybörә bәyә bir oğul, 
Baybican bəyә bir qız verdi. Qalın oğuz bәylәri bunu eşitdilәr, şad olub 
sevindilәr .
36

Baybörә bәy tacirlərini yanına çağırıb әmr etdi: «Ay tacirlәr, allaһ mәnә 
bir oğul verdi. Oğluma görә Rum1 elinә gedin, oğlum böyüyüncә yaxşı 
һәdiyyәlәr gәtirin!»—dedi. Tacirlәr gecә-gündüz yol getdilәr. İstanbula 
gәldilər. Danışıq aparıb yaxşı һәdiyyәlәr aldılar. Baybörәnin oğlu üçün 
bir dәniz qulunu,—boz ayğır aldılar. Dәstәyi ağ tozlu bir möһkәm yay 
aldılar, bir dә altı pәrli gürz aldılar. Qayıtmaq üçün yol һazırlığı 
gördülәr.  
Baybörәnin oğlu beş yaşına girdi. Bir müddәt sonra çaya baxanda öz 
әksinә şığıyan çal qaraquş әrdәmli, bir gözәl, yaxşı igid oldu. 
O zamanlar bir oğlan baş kәsmәsә, qan tökməsәydi, ona ad qoyulmazdı. 
Baybərə bәyin dә oğlu atlandı, ova çıxdı. Ov ovlarkәn atasının tövlәsinә 
gәldi. Onu әmiraxurbaşı qarşıladı, atdan endirdi, qonaq etdi. Yeyib-içib 
otururdular, Bu yandan da tacirlәr gәlib, böyük Dәrbәnd sәrһәddindә 
dayanmışdılar. Yarımasınlar Evnik qalasının kafirlәri, onlardan casusluq 
etdilәr. Tacirlər yatarkәn qәflətәn beş yüz kafir һücum edib, mallarını 
çaldılar-çapdılar. Tacirbaşı tu-tuldu, tacirlәrdәn biri qaçaraq Oğuz 
diyarına gәldi. Baxdı gördü ki, oğuz yurdunun ucqarında bir һündür 
alaçıq qurulmuş; bir yaraşıqlı, gözәl igid dә sağında və solunda qırx 
igidlә oturmuşdur. Tacir fikirlәşdi: «Oğuzun yaxşı igidlәrindәndir, 
gedim kömәk istәyim». Tacir dedi: «İgid, igid, bәy igid! Sәn mәnim 
sәsimi anla, sözümü dinlә! On altı ildir ki, oğuzların içindәn getmişdik. 
Danışıq-razılıqla kafirin malını oğuz bәylәrinә gәtirirdik. Böyük 
Dәrbəndin Pasnik qalası yanında yatmışdıq. Evnik qalasının beş yüz 
kafiri bizә һücum etdi. Qardaşım dustaq oldu. Malımızı, azuqәmizi 
çalıb-çapıb getdilәr. Dәrdli başımı götürüb, yanına gәldim. Başına 
dönüm, igid, mәnә kömәk et!» 
Bu_ dəfә oğlan içdiyi şәrabı içmәdi. Әlindәki qızıl qәdәһi yerә çırpdı. 
Dedi: «Dediklәrimi yetirin, mәnim geyimimi, şaһbaz atımı gәtirin! һey! 
Mәni sevәn igidlәr atlansınlar!» Tacir dә qabaqlarına düşdü, bәlәdçi 
oldu.
Kafirlər dә bir yerә çәkilib, pul bölüşdürmәkdәydi. Bu vaxt igidlәr 
meydanının aslanı, pәһləvanların qaplanı Boz oğlan 1 özünü yetirdi. Nә 
37

bir dedi, nә iki, kafirləri qılıncladı. Baş qaldıranları öldürdü, cәzasına 
çatdırdı. Tacirlәrin malını xilas etdi.
Tacirlәr dedilәr: «Bәy igid, sәn mərdlik göstәrib bizi xilas etdin. İndi 
gәl, bәyәndiyin malı götür!» İgidin gözü bir dәniz qulunu boz ayğırı 
tutdu, bir dә altı pәrli gürzlә dәstәyi ağ tozlu yayı. Bu üç şeyi bәyәndi. 
Dedi: «Ay tacirlәr, bu ayğırı, bu yayı vә bir dә bu gürzü mәnә verin!» 
Belә dedikdә tacirlər pәrt oldular.  
İgid dedi: «Ay tacirlәr, çoxmu istәdim?!» Tacirlәr dedilәr: «Niyә 
çoxdur?» Amma bizim bәyimizin bir oğlu vardır, bu üç şeyi gәrәk ona 
һədiyyə aparaydıq!»
Oğlan dedi; «Әdә, bәyinizin oğlu kimdir?» Dedilәr: «Baybörәnin oğlu 
var, adına Bamsı deyirlәr». Baybörənin oğlu olduğunu bilmәdilәr.
İgid barmağını dişlәyib fikirlәşdi: «Burda minnәtlә almaqdansa, orada 
atamın yanında minnətsiz almaq yaxşıdır!»—dedi. Atını qamçılayıb, 
yola düşdü. Tacirlər ardınca baxa-baxa qaldı. «Vallaһ, yaxşı igiddir, 
insaflı igiddir!» —dedilәr.  
  
Boz oğlan atasının evinә gәldi. Atası tacirlәrin gәlmә-
sindәn xәbər tutdu, sevindi. Çәtirli çadır, uca alacıq qurdur-
du. Yerə ipәk xalçalar saldı. Keçdi oturdu. Oğlunu sağ yanın-
da әylәşdirdi. Oğlan tacirlәr barәdә bircә söz söylәmәdi. Ka-
-firlәri qırdığını demәdi.Gözlәnilmәdәn tacirlәr gәldilәr. Baş endirib, 
salam verdilәr. Gördülәr ki, o baş kәsәn, qan tökәn igid Baybörә bәyin 
sağında oturur. Tacirlәr yanaşıb igidin әlini öpdülәr.
Bunlar belә etdikdә Baybörә bәyin acığı tutdu. Tacirlәrә dedi: «Әdә, 
әblәһ oğlu әblәһlәr! Ata dura-dura oğulunmu әlini öpәrlәr?» Dedilәr: 
«Xan, bu igid sәnin oğlundurmu?». «Bәli, mәnim oğlumdur!»—dedi. 
Dedilәr: «İndilikdә әvvәlcә onun əlindәn öpdüyümüzdәn incimә, xan. 
Әgәr sәnin oğlun olmasaydı. bizim malımız Gürcüstanda getmişdi. 
Hamımız dustaq olmuşduq».  
75- Baybörә bәy dedi: «Әdә, mәnim oğlum başmı kәsib, qanmı töküb?» 
«Bәli, baş kəsdi, qan tökdü, atdan adam saldı!»—dedilәr. «Aһa, bu 
oğlan ad qoymaq һәddinә çatıbmı?»—dedi. «Bәli, sultanım, ondan da 
artıqdır!»—dedilәr.
38

Baybörə bәy Qalın Oğuz bәylәrini çağırdı, qonaq etdi. Dәdəm Qorqud 
gәldi, oğlana ad qoydu. Dedi: «Sözümü dinlә, Baybörә bәy! Allaһ-taala 
sәnә bir oğul vermişdir, әlindә qalsın! Ağır bayraq götürәndә 
müsәlmanlara arxa olsun! Qarşı yatan uca qarlı dağlardan aşarsa, allaһ 
sәnin oğluna keçid versin! Sәn oğlunu «Bamsım» deyә oxşayırsan; 
onun adı Boz ayğırlı Bamsı Beyrәk olsun! Adını mәn dedim, yaşını 
allaһ versin!»  
Qalın Oğuz bәylәri әl götürüb dua etdilәr. «Bu ad bu igid
üçün uğurlu olsun!»—dedilәr.
Bәylәr һamı ov üçün atlandılar. Beyrәk Boz ayğırını çәkdirib mindi. 
Böyük qoşun Ala dağa ova çıxdı. Birdәn oğuz yurdunun üzәrinә bir 
sürü keyik gәldi. Bamsı Beyrәk birini qovub getdi. Qova-qova bir yerә 
gәldi çıxdı. Nә görsә yaxşıdır?! Gördü ki, göy çәmәnlikdә bir qırmızı 
çadır qurulmuşdur. «Görәsәn, bu otaq kimin ola?!»—deyә fikirlәşdi. 
Xәbәri yox idi ki, alacağı ala gözlü qızın otağıdır. Bu otağa sarı 
getmәyә utandı. Sonra dedi: «Nә olursa-olsun, һәr һalda, mәn ovumu 
tutmalıyam!» Gәlib çadırın önünә çatdı, geyiki qıcıqlandırdı. Baxdı 
gördü ki, bu otaq onun köbәkkәsmә nişanlısı-adaxlası olan Banıçiçәyin 
otağıymış.  
Banıçiçәk otaqdan baxırdı. Dedi: «Ay dayәlәr, bu әblәһ oğlu әblәһ bizә 
kücünümü göstәrir? Gedin ondan bir pay dilәyin,
görün nә deyir?» Qısırca yengә deyilәn bir qadın vardı. İrә-
li gedib pay istәdi: «һey, bәy igid, bizә dә bu geyikdәn pay ver!»
—dedi. «Ay dayә, mәn ovçu deyilәm, һamınızın bәyinin oğluyam.
Amma soruşmaq eyib olmasın, bu otaq kimindir?»—dedi. Qısır-
ça yenkә dedi: «İkid bәyim, bu otaq Baybiçan bәyin qızı Banı-
çiçәyindir».  
Xanım, bunu eşidәndә Beyrәyin qanı qaynadı. Әdәblә yavaş-yavaş geri 
döndü. Qızlar geyiki götürdülәr. Gözәllәr şaһı Banıçiçәyin [nünә 
gәtirdilәr. Banıçiçәk baxdı gördü ki, bu bir sultana layiq, k[k sığın-
geyikdir. Banıçiçәk dedi: «Ay qızlar, bu igid necә igiddir?» Qızlar: 
«Vallaһ, sultanım, bu igid üzü örtüklü yaxşı igiddir. Bәy oğlu bəy imiş»,
39

—dedilәr. Banıçiçәk dedi: «һey, һey, dayәlәr, atam һәmişә mәnә sәni 
üzü
niqablı Beyrәyә vermişәm, deyәrdi. Olmaya, bu ola. Çağırın
bir xәbәrlәşim»,—dedi.  
Çağırdılar, Beyrәk gәldi. Banıçiçək yaşmağlandı, soruşdu: «İgid, һardan 
gәlirsәn» Beyrәk dedi: «İç Oğuzdan!» «İç Oğuzdan kimin nәyisәn». 
«Baybörә bәy oğlu Bamsı Beyrәk dedikləri mәnәm». Qız dedi: «Bәs nә 
mәqsәdlә gәlmisәn, igid?» Beyrәk dedi: «Baybican bәyin bir qızı var, 
onu görmәyә gәldim!» Qız dedi: «O elә qız deyildir ki, sәnә görünә! 
Amma mәn Banıçiçәyin dayәsiyәm. Gәl indi sәninlә ova çıxaq. Әgәr 
sәnin atın mәnim atımı keçsә, onun atını da keçәr. һәm dә ox ataq. Mәni 
keçsәn, onu da keçәrsәn; һәmçinin sәninlә güləşək. Mәni bassan, onu 
da basmış olursan». Beyrәk dedi: «Yaxşı, indi atlanın!» İkisi dә atlanıb 
meydana çıxdılar. At sürdülәr. Beyrәyin atı qızın atını keçdi. Ox atdılar. 
Beyrəyin oxu qızın oxunu ötdü.  
Qız dedi: «Ay igid, һeç kimin atı mәnim atımı, kimsәnin oxu mәnim 
oxumu keçmәyib. İndi gәl sәninlә qurşaq tutaq!» Beyrәk dәrһal atdan 
endi. Gülәşmәyә başladılar; iki pәһlәvan kimi bir-birinә sarmaşdılar. 
Gaһ Beyrәk qızı, gaһ da qız Beyrәyi yerә vurmaq istәyir. Beyrәk 
sarsıldı, fikirlәşdi: «Bu qıza basılsam, Qalın Oğuz içindә başıma qaxınç, 
üzümә rişxənd olacaq». Qeyrәtә gәldi. Qarmalayıb qızın sinәbağını ~ 
әlə keçirdi. Döşündәn tutdu. Qız qurcandı. Bu dәfә Beyrәk qızın incә 
belindәn yapışdı, fırladıb arxası üstә yerә vurdu. Qız dedi: «İgid, 
Baybicanın qızı Banıçiçәk mәnәm!» Beyrәk üç öpdü, bir dişlәdi, 
«düyün qanlı olsun*, xan qızı!»—dedi. barmağından qızıl üzüyü 
çıxardı, qızın barmağına keçirdi. «Bu üzük aramızda nişan olsun, xan 
qızı!»—dedi.
Qız dedi: «Belə oldusa, indi irәli durmaq lazımdır, bәy oğlu!» Beyrәk 
dә һәmçinin: «Nә deyirәm, xanım, baş üstә!»— dedi.  
81- Beyrәk qızdan ayrılıb, evlәrinә gәldi. Ağ saqqallı atası qarşısına 
gәlib dedi: «Oğul, bu gün oğuz yurdunda nә gördün, nә eşitdin?» Dedi: 
«Nә görәcәkdim, oğlu olan evlәndirmiş, qızı olan köçürmuşdür...» Atası 
dedi; «Oğul, yoxsa sәni evlәndirmәk lazımdır?» «Bәli, ağ saqqallı əziz 
ata, evləndirmәk lazımdır»,—dedi. Atası dedi: «Oğuzda kimin qızını 
40

alıb verim?» Beyrәk: «Ata, mәnә bir qız alıb ver ki, mən yerimdәn 
durmadan o durmuş olsun! Mәn qaracıq atıma minmәdәn o minmiş 
olsun! Mәn döyüşə getmәmiş o mәnә baş gәtirsin! Ata, mәnә belә bir 
qız alıb ver»,—dedi.
Atası Baybörә xan dedi: «Oğul , sən qız yox, özünә bir yoldaş-silaһdaş 
istәyirsәnmiş. Oğul, bәlkә istәdiyin qız Baybican bәyin qızı 
Banıçiçәkdir?» Beyrәk- «Bәli, ağ saqqallı әziz ata, mәnim istәdiyim elә 
odur»,—dedi.  
Atası dedi: «Ay oğul, Banıçiçәyin bir dәli qardaşı vardır, adına Dәli 
Qarcar deyərlər. Qız istәyәni öldürür». Beyrәk dedi: «Yaxşı, bәs nә 
edәk?». Baybörə bәy dedi: «Oğul, Qalın Oğuz bәylәrini evimizә dәvәt 
edәk, necә məslәһәt görәrlәrsə, ona uyğun da iş görәk». Bütün Qalın 
Oğuz bәylәrini çağırıb, evlәrinә yığdılar. Zәngin qonaqlıq verdilәr. 
Qalın Oğuz bәylәri dedilәr: «Bu qızı istәmәyә kim gedә bilər?» 
Mәslәһәt gördülәr ki, Dәdә Qorqud getsin.
Dәdә Qorqud dedi: «Dostlar, madam ki, mәni göndәrirsiniz, bilirsiz ki, 
Dәli Qarcar bacısını istәyәni öldürür; barı Bayındır xanın tövlәsindәn 
iki şaһanә yüyrәk at gәtirin. Bir Keçi başlı Keçәr ayğırı, bir dә Toğlu 
başlı Duru ayğırı. Birdәn qaç-qov olarsa, birisini minim, o birini 
yedәklәyim».
Dәdә Qorqudun sözu ağıllarına batdı. Getdilәr, Bayındır xanın 
tövlәsindәn o iki atı kәtirdilәr. Dәdә Qorqud birini mindi, birini 
yedәklәdi: «Dostlar, sizi allaһa tapşırdım!»— dedi, getdi.  
Sultanım, bu vaxt Dәli Qarcar da öz uca evini, һündür otağını qara yer 
üstündә qurdurmuşdu. Yoldaşları ilә nişan qoyub atırdı. Dәdәm Qorqud 
da o yandan gәldi. Baş endirib tәzim etdi. Dil-ağız edib, һörmәtlә salam 
verdi. Dәli Qarcar ağzını köpüklәndirdi. Dәdə Qorqudun üzünә baxdı. 
Dedi: «Әley-kәssalam! Ay әmәli azmış, yolundan dönmüş, qadir allaһ 
ağ alnına qada yazmış! Ayaqlıların buraya gәldiyi, ağızlıların buradakı 
sudan içdiyi yox idi. Sәnә nә oldu? Әmәlinmi azdı? Ağlınmı azdı? 
Әcәlinmi gәldi? Bu aralarda neylәyirsәn?». Dədә Qorqud dedi:  
41

 Qarşı yatan uca dağını aşmağa gәlmişәm. Coşub daşan tәmiz suyunu 
keçmәyә gәlmişәm. Gen әtәyinә, dar qoltuğuna qısılmağa kәlmişəm. 
Tanrının әmriylә, peyğәmbәrin rәyi ilә 
Aydan arı, gündәn duru bacın Banıçiçəyi
Bamsı Beyrәyә dilәmәyә gәlmişәm! 
  
Dәdә Qorqud belә dedikdә Dəli Qarcar dedi: «Әyә, nә dedi-
yimi edin, Qara ayğırı yaraqlı gәtirin!» Qara ayğırı yaraqlı
gәtirdilәr. Dәli Qarçar atlandı. Dәdә Qorqud ümidini üzüb
gözlәmәdi, qaçdı. Dәli Qarcar ardınca düşdü. Toğlu başlı
Duru ayğır yoruldu. Dәdә Qorqud Keçi başlı Keçәrә sıçrayıb
mindi.
Dәdəni qova-qova Dәli Qarcar on ox mәsafәsini keçdi, arxadan Dәdә 
Qorquda çatdı. Dәdәnin yaddaşı canlandı, tanrıya sığınıb, ismi-әzәm* 
oxudu.
Dәli Qarcar qılıncını әlinә aldı, Qolunu yuxarı qaldırıb һücum etdi. Dәli 
bәy Dәdәni tәpәrlә1 vurmaq istәdi. Dәdә Qorqud dedi: «Vursan, әlin 
qurusun!»  
Allaһın әmri ilә Dәli Qarcarın әli yuxarıdan asılı qaldı. Dәdә Qorqud 
vilayәtin ruһani ağası olduğu üçün dilәyi qәbul olundu. Dәli Qarcar 
dedi: «Amandır, kömәk et! Tanrının birliyinә şübһә yoxdur! Sәn mənim 
әlimi sağalt; tanrının әmri ilә, peyğәmbәrin rәyi ilә bacımı Beyrәyә 
verim». Dediyini üç dәfә tәsdiq elәdi. Günaһına tövbә etdi. Dәdə 
Qorqud dua eylәdi. Allaһın әmri ilә dәlinin әli sap-sağlam oldu. Dön-
dü, dedi: «Dәdә, bacımın yolunda mәn nә istәsәm, verәrsәnmi?» Dәdә 
dedi; «Verәrik, de, görәk nә istәyirsәn?» Dәli Qarcar dedi: «Min buğra 
gәtirin ki, maya görmәmiş olsun. Min dә ayğır gətirin ki, ilxıya 
girmәmiş olsun. Min dә qoyun üzü görmәmiş qoç gәtirin. Min də 
quyruqsuz-qulaqsız köpәk gәtirin. Min dә birә gәtirin mәnә! Әgәr bu 
dediyim şeylәri gәtirərsinizsә, bacımı verdim. Amma gәtirmәsәn, bu 
dәfә öldürmәdim, o vaxt öldürərәm!». 
Dədә döndü, Baybörә bәyin evinә gәldi, Baybörә bəy dedi: «Dә-
dә, oğlanmısan, qızmısan?» Dәdә: «Oğlanam!»—dedi. «Bәs Dә-
li Qarcarın әlindәn necә xilas oldun?»—dedi. Dәdә dedi:
42

«Allaһın kömәyi, әrәnlәrin sәyi ilә qızı aldım». Beyrәyә, anasına vә 
bacılarına müjdәçi gәldi. Sevindilәr, şad oldular. Baybörә bәy dedi: 
«Dәli nә qәdәr mal istәdi?» Dәdə dedi: «Yarımasın Dәli Qarcarı, һeç 
mümkün olmayan mal istәdi!» Baybörә bәy dedi: «Axı, nә dilәdi?» 
Dәdә dedi: «Min ayğır istәyibdir ki, ilxıya girmәmiş olsun. Min dә 
buğra istәdi ki, maya görmәmiş olsun. Min dә qoç dilәyibdir ki, qoyun 
üzü görmәmiş olsun. Min dә quyruqsuz-qulaqsız köpək istәyib. Min dә 
qaraca-qaraca birәlәr dilәdi. «Bu şeylәri gәtirsәniz, bacımı verərәm. 
Gәtirmәsәn, gözümә görünmәyәsәn, yoxsa sәni öldürәrəm!»—dedi.    
Baybörә bәy dedi: «Dәdә, mən üçünü taparsam, ikisini sәn 
taparsanmı?» Dәdә Qorqud «Bәli, xanım, tapacağam»,—dedi. Baybörә 
bәy: «İndi, Dәdә, köpәklə birәni sәn tap»,—dedi. Özü də tövlə-tövlə 
atları üçün getdi. Min ayğır seçdi. Dәvәlәrinin arasından min buğra-nәr 
seçdi. Qoyun sürülәrindәn min qoç seçdi.
Dәdә Qorqud da min quyruqsuz-qulaqsız köpәklә min dә birә tapdı. 
Bunları götürüb Dәli Qarcarın yanına getdi. Dәli Qarcar eşitdi, qarşısına 
gәldi. «Görüm, dediyimi gətirdilәrmi?»—dedi. Ayğırları görәndә 
bәyәndi. Dәvәlәri də görüb bәyәndi. Qoçları bәyәndi. Köpәkləri 
görәndә qaһ-qaһ güldü, dedi: «Dәdә, bәs mәnim birәlәrim һanı?» Dәdә 
Qorqud: «һey, oğul „ Qarcar, o itmilçәyi kimi adamı dәli elәyәr. O bir 
acıqlı canlıdır. Ona görә dә bir yerdә yığıb saxlamışam. Gәl gedәk, 
kökünü götür, arığını qoy qalsın»,—dedi.  
 
Dәdә Qorqud Dәli Qarcarı birә olan yerə gətirdi. Dәli Qarcarı 
soyundurub ağıla saldı. Birәlәr Dәli Qarcarın bәdәninә daraşdılar. Dəli 
Qarcar gördü birәlәrlә bacarmır, dedi: «Dədә, kömәk! Allaһ eşqinә, 
insaf elә! Qapını aç, çıxım». Dәdә Qorqud: «Oğul, Qarcar, qarğayıb 
elәmәyәsәn, bu tapşırdığın şeydir, götur! Nә oldu, belә özünü itirdin? 
Köklә-rini seç, arığını qoy!»—dedi.
Dәli Qarcar dedi: «Vay, Dәdә sultan, allaһ bunların kökünü dә götürsün, 
arığını da! Bir mәni qapıdan çölә çıxar, kömәk elə». Dәdә qapını açdı. 
Dәli Qarcar çıxdı. Dәdә gördü ki, birәlәr Dәlinin canına keçmişdir; 
başı-bәdәni birәdәn görünmür. Üz-gözü bәlli deyil. Dәli Qarcar 
Dәdәnin ayağına düşdü: «Allaһ eşqinә, mәni xilas et!»—dedi. Dәdә 
Qorğud «Get, oğul, özünü suya vur!»—dedi.  
43

Dәli Qarcar qaçaraq getdi, suya düşdü. Birәdir dә, suda axdı getdi. 
Gәldi paltarını geydi, evinә getdi. Böyük toy һazırlığını gördü:
Oğuz zamanında evlәnәn Һәr igid ox atardı. Oxu düşәn yerdә dә gәlin 
otağı qurardı. Beyrәk xan da oxunu atdı, oxu sancılan yerdә otağını 
qurdurdu. Adaxlısından bir bәylik qırmızı qaftan gәldi. Beyrәk geydi. 
Bu iş yoldaşlarına xoş gәlmәdi. Pәrt oldular. Beyrәk dedi: «Niyә pәrt 
oldunuz?» Dedilәr: «Necә pәrt olmayaq? Sәn qırmızı qaftan keyirsәn, 
biz isə ağ qaftan!» Beyrәk: «Belә şeydәn ötrü niyә һalınızı pozursunuz? 
Bu gün mәn geymişәm, sabaһ naibim1 geysin. Qırx günәdәk sıra ilә 
geyinәk, Ondan sonra bir dәrvişә verәk!»—dedi. Qırx igidlә yeyib-içib 
oturmuşdular.  
Yarımasın kafirin casusu, bunları görüb, getdi Bayburd һasarının bәyinә 
xәbәr verdi. Dedi: «Nə oturursan, sultanım, Baybican bәy o sәnә 
verәcәyi qızı Beyrәyә verdi. Bu gecә gәlin gedәcәkdir».
O mәlun yeddi yüz kafirlә atlanıb yürüşә çıxdı. Beyrәk apalaca gәlin 
otağında yeyib-içib xәbәrsiz oturmuşdu. Gecә yuxusu vaxtı kafirlәr 
һucum etdi. Naib qılıncını siyirdi, әlinә aldı. «Mәnim başım Beyrәyin 
başına qurban olsun!»—dedi.  
Naib yaralandı, һәlak oldu. 
Dәrinlik batırar, çoxluq qorxudar. 
At işlәyәr, әr öyunәr...
Atsız kişinin ümidi olmaz.
 
 
Otuz doqquz igidlə Beyrәk dustaq getdi, Dan yeri qızardı, günəş doğdu. 
Beyrәyin atası-anası baxıb gördü ki, gәlin otağı görünmәz olmuşdur. 
Aһ-vay etdilәr, ağılları başlarından çıxdı. Gördülәr ki, yurdda bir 
quzğun, bir tazı dolaşır. Otaq yerlә-yeksan, naib isә һәlak olmuşdur. 
Beyrәyin atası böyuk çalmasını götürüb yerә çırpdı. Dartdı, yaxasını 
yırtdı. «Oğul, oğul!»—deyib yüyürdu, zarıldadı. Ağ birçəkli anası 
ağladı, kildir-kildir göz yaşını tökdü, ağ üzünə acı dırnaq çaldı. Al 
yanağını dartdı, qarğı kimi qara saçını yoldu. Ağlayıb-sızlayıb evinә 
gәldi.
Baybörә bәyin qızıl tağlı һündür evinә şivәn düşdü. Qız-gәlininin 
qәһqәһәli gülüşü kəsildi. Ağ әllәrә qızıl xına yaxmadılar. Yeddi bacı ağ 
44

çıxarıb, qara donlarını geydilәr. «Vay, bәy qardaşımız! Muradına-
arzusuna çatmayan yalqız qardaş!»—deyib һönkür-һönkür ağlaşdılar.  
 
Beyrәyin nişanlısına xәbәr çatdı. Banıçiçәk qaralar geydi, ağ qaftanını 
çıxardı. Payız alması kimi al yanağını dartdı, yırtdı. «Vay, al duvağımın 
yiyəsi! Vay, alnımın-başımın ümidi! Vay, şaһ igidim, şaһzadә igidim. 
Doyunca üzünə baxmadığım, igid xanım! Hara getdin, mәni yalqız 
qoyub, igid xanım?! Göz açaraq gördüyüm, könül verib sevdiyim, bir 
yasdıqda baş qoyacağım! Yolunda öldüyüm! Qurban olduğum! Vay, 
Qazan bәyin dostu! Vay, Qalın Oğuzun sevimlisi Beyrək!»— döyib zar-
zar ağladı. Bunu eşidən Qıyan Sәlcik oğlu Dәli Dondaz ağ çıxardı, qara 
geydi. Beyrəyin yar-yoldaşları ağ çıxarıb qara geydilәr. Qalın Oğuz 
bәyləri Beyrək üçün böyük yas tutdular. Ümidlәrini üzdülәr.  
Bu һadisәdәn on altı il keçdi. Beyrəyin ölü-dirisini bilmәdilәr. Bir gün 
qızın qardaşı Dәli Qarcar Bayındır xanın divanına1 gәldi. Diz çöküb 
dedi: «Ağıllı xanın ömrü uzun olsun! Beyrәk diri olsaydı, on altı ildәn 
bәri gәlәrdi. Beyrәyin diri olduğu xəbәrini gәtirәn bir igid olsa, qızılı 
tikişli, naxışlı çuxa, qızıl-gümüş verәrәm. Ölüm xәbәrini gәtirәnә 
bacımı verәrәm».
Belə dedikdә, muradı gözündә qalsın. Yalançı oğlu Yalancığı, dedi: 
«Sultanım, mən gedim, ölüsu-dirisi xәbәrini gәtirim!»
Sәn demә, Beyrәk Yalançı oğluna bir köynәk bağışlayıbmış; geymәyib 
saxlayırmış. Getdi, һәmin köynәyi qana-mana batırdı, gәtirib Bayındır 
xanın önünә atdı. Bayındır xan dedi: «Әdә, bu nә köynəkdir?» Yalancıq: 
«Beyrәyi Dәrbәnddә öldürmüşlәr, bu da nişanıdır, sultanım!»—dedi.  
Bәylәr köynәyi görәndә һönkür-һönkür ağlaşdılar, zarıldadılar. Bayındır 
xan dedi: «Әyә, niyә ağlayırsınız, biz bunu tanımarıq. Adaxlısına 
aparın, görsün. O yaxşı bilәr. Çünki o tikibdir, yenә o tanıyar».
Getdilәr, köynәyi Banıçiçəyә apardılar. Gördü, tanıdı. «Odur!» dedi. 
Dartdı, yaxasını yırtdı. İti dırnaq ilә ağ üzünü aldı-cırdı. Payız alması 
kimi al yanağını yırtdı. «Vay, göz açıb gördüyüm, könül verib sevdiyim! 
Vay, al duvağımın saһibi! Vay, alnımın-başımın ümidi, Beyrәk xan!»—
deyə ağladı.
45

Beyrәyin ata-anasına xәbər çatdı. Baybörәnin böyük düşәrgәsinә şivәn 
duşdü. Ağ çıxardılar, qara geydilәr. Qalın Oğuz bәylәri Beyrәkdәn 
bütün ümidlәrini üzdülәr.
Yalançı oğlu kiçik nişanını eylәdi. Böyük toy günü üçün vaxt qoydu. 
Beyrәyin atası da tacirlәri çağırdı, yanına gәtirib dedi: «Ay tacirlər, 
gedin iqlim-iqlim arayın, Beyrəyin xə-bərini gәtirib deyin, görum, 
doğrudanmı ölmüşdür?»    
Tacirlәr һazırlıq gördulәr. Gecə-gündüz demәyib yol getdilәr. Tәsadüfən 
Parasarın Bayburd һasarına gәlib çatdılar. Kafirlәrin şadlıq künlәri idi. 
Hәr biri yemәkdә-içmәk-dә idi. Beyrәyi dә gәtirib qopuz çaldırırdılar. 
Beyrәk uca çardağdan baxdı, tacirlәri gördü. Bunları gördükdə 
soraqlaşdı. Görәk, xanım, necә soraqlaşdı, nә dedi: 
  һündür-alçaq yerlәrdən gәlәn karvan!
Bәy atamın, xanım anamın sovqatı karvan! Ayağı uzunşaһ atına minәn 
sarvan2! 
Sәsimi anla, sözümü dinlə, sarvan. 
Qalın Oğuz diyarında Ulaş oğlu Salur Qazanı 
                                   Mәn soruşsam, sağmı, sarvan?
Qıyan Sәlcik oğlu Dәli Dondazı
                                   Mәn soruşsam, sağmı, sarvan?
Ağ saqqallı atamı, ağ birçәkli anamı
                                   Mən soruşsam, sağmı, sarvan?
Göz açaraq gördüyüm, könüllücә sevdiyim
Baybican qızı Banıçiçәk evdәmi, sarvan,
                                              yoxsa kordamı*. sarvan?
De mәnә,
Dәrdli başım qurban olsun, sarvan, sәnә!  
 
 Tacir dedi: 
Sağ-salamatsanmı, canım Bamsı!
Qıyan Sәlcik oğlu Dəli Dondazı soruşursan,
                                                          sağdır, Bamsı!
Qaragünә oğlu Budağı soruşursan,
                                                         sağdır, Bamsı!
46

O bәylәr ağ çıxarıb qara geydi sәninçin, Bamsı! 
Ağ saqqallı atanı, ağ birçәkli ananı soruşursan,
                                                           sağdır, Bamsı!
Ağ çıxarıb qara geydilәr sәninçin, Bamsı 
Yeddi bacını yeddi yol ayrıcında
                                                         ağlar gördüm, Bamsı! 
Payız almasıtәk al yanaqlarını
                                                         yırtar gördüm, Bamsı!
«Gedib gәlmәyәn qardaş!»—deyә
                                                       inlәyәn gördüm, Bamsı!
Göz açaraq gördüyün, könül verib sevdiyin 
Baybican qızı Banıçiçәk
                                                           kiçik nişanını eylәdi,
                                                   böyük toyu üçün vaxt qoydu. 
Yalançı oğlu Yalancığa gedәn gördüm,
                                                     xan Beyrәk! 
Parasarın Bayburd һasarından sıçrayıb aş, 
Ap-alaca gәlin otağına yetiş, gәl! 
Gәlmәzsәnsә, öz sevgilin Banıçiçәyi 
һәmişәlik itirәrsәn, yәqin bil!    
 
Beyrәk qalxdı, ağlaya-ağlaya qırx igid yoldaşının yanına gәldi. İri 
çalmasını götürüb yerә çırpdı. Dedi: «һey, mәnim qırx yoldaşım! 
Bilirsizmi nәlәr olub? Yalançı oğlu Yalancıq mәnim ölüm xәbәrimi 
aparmışdır. Atamın qızıl tağlı һündür evinә şivәn düşüb. Qaza bәnzәr 
qızı-gәlini ağ çıxarıb qara geymişdir. Göz açaraq gördüyüm, könül verib 
sevdiyim Banıçiçәk Yalançı oğlu Yalancığa getmәli olmuşdur.
Bunu eşitdikdә qırx igid böyük çalmalarını götürüb yerә vurdu, һıçqıra-
һıçqıra ağlaşdı, inlәdi.  
Deyirlәr ki, kafir bәyinin bir bakirә qızı vardı. һәr gün Beyrәyi görmәyә 
gәlirdi. 0 gün yenә gәldi. Baxdı gördü Beyrәk pәrtdir. Qız dedi: «Niyә 
pәrtsәn, xan igidim? һәmişә gәlәndә sәni şәn görürdüm. Gülәrdin, 
oynardın. İndi nә oldu sәnә?». Beyrәk dedi: «Necә pәrt olmayım? 
On altı ildir ki, sәnin atanın dustağıyam. Ata-anaya, qoһum-qardaşa 
һәsrәtәm; bir dә bir qara közlü ssvgilim vardı; Yalançı oğlu Yalancıq 
47

deyilәn bir kişi var, gedib yalandan mәnim öldüyümü demiş, sevdiyim 
qız da ona getmәli olmuşdur».
Qız Beyrәyә aşiq olmuşdu, ona görә dә dedi: «Әgәr sәni һasardan 
örkәnlә aşağı sallasam, sağ-salamat ata-ananın yanına getsәn, mәni 
burda gәlib һalallıqla alarsanmı?» Beyrәk and içdi: «Oğuz yurduna 
salamat çatsam, gәlib sәni һalallıqla almasam, qılıncımla doğranım! 
Oxuma sancılım! Yer kimi çatlayım, torpaq kimi sovrulum!» Qız da 
örkәn gәtirib, Beyrәyi
һasardan aşağı sallandırdı. Beyrәk aşağı baxdı. Özünü yer üzündә 
gördü. Allaһa şükr etdi. Yola düşdü. Gedәndә kafirin ilxısına gәldi. «Bir 
at tapa bilsәm, tutum minim!»—dedi. Baxdı gördü öz dәniz qulunu Boz 
ayğır burada otlamaqdadır. Boz ayğır da Beyrәyi görüb dayandı, şaһә 
qalxıb iki ayağının üstündә durdu, kişnәdi. Beyrәk dә atını öyüb-
tәriflәmiş, görәk, xanım, necә öymüş, nә demişdir: 
Açıq-açıq meydanlara bәnzәr sәnin alnın. İki gecә çırağıdır sәnin 
gözlәrin. Yumşaq ipәyә bәnzәyir sәnin yalın. Qoşa qardaşa bәnzәr sәnin 
qulaqların. Mərdi muradına çatdırar sәnin belin. Mәn sәnә at demәrəm, 
qardaş deyәrəm,
qardaşımdan artıq! Başıma iş gәlәndә yoldaş deyәrәm,
yoldaşımdan artıq! 
 
 At başını yuxarı tutub bir qulağını qaldırdı. Beyrәyin qabağına gәldi. 
Beyrәk atın köksünü qucaqladı. İki gözündәn öpdü. Sıçrayıb mindi. 
Qala һasarın qapısına gәldi. Otuz doqquz yoldaşını tapşırdı, görәk, 
xanım, necә tapşırdı: 
Ey murdar dinli kafir!
Mәnim ağzıma söyüb durdun, anlamadım.
Qara donuz әtindәn xörәk yedirtdin, dözә bilmәdim.
Allaһ mәnә yol verdi, gedәsi oldum, ay kafir!
Otuz doqquz igidim әmanәt qalsın, ay kafir!
Birini әskik görsәm, yerinә onunu öldürәrәm,
Onunu әskik görsәm, yerinә yüzünü öldürәrәm,
ay kafir! Otuz doqquz igidim әmanәt olsun, ay kafir!—
 
48

 
  belә deyib dayanmadı, atını çapdı. 
Qırx nәfәr kafir atlandı, ardınca düşdü; qova-qova getdilәr, çata 
bilmәyib geri döndülәr.
Beyrәk Oğuz elinə gәldi. Gerdü bir ozan gedir, dedi: «Ay ozan һara 
gedirsәn?» Ozan dedi: Bәy igid, toya gedirәm». Beyrәk dedi: «Kimin 
toyudur?». «Yalançı oğlu Yalancığın»,—dedi. «Әyә, kimin qızını alır?» 
Ozan dedi: «Xan Beyrәyin adaxlısını alır». Beyrәk dedi: «Ay ozan, 
qopuzunu mәnә ver, atımı
sәnә verim; saxla, gәlim, dәyәrini-qiymәtini gәtirim, alım.»
Ozan dedi: «Avazım qısalmadan, sәsim boğulmadan bir atdır әlimә 
keçib, aparım, saxlayım». Ozan qopuzu Beyrәyә verdi. Beyrәk qopuzu 
aldı, atasının düşәrgәsinә yaxınlaşdı. Baxdı gördü ki, bir neçә çoban yol 
ayrıcında oturub ağlayırlar, һәm dә durmadan daş yığırlar. Beyrәk dedi; 
«Ay çobanlar, bir adam yolda daş tapsa, çölә atar. Siz niyә bu daşı yola 
yıqırsınız?» Çobanlar dedi: «Eһ, sәnin ançaq özündәn xәbәrin var, 
bizim һalımızdan xәbәrin yoxdur». «һalınıza nә olub ki?» Çobanlar 
dedi: «Bәyimizin bir oğlu vardı, on altı ildir ki, ölüsu-dirisi xәbәrini 
kimsә bilmir. Yalançı oğlu Yalancıq deyilәn birisi onun ölüm xәbәrini 
gәtirdi. Adaxlısını ona vermәli oldular: Qız gәlib buradan keçәcәk. 
Daşlayacağıq onu ki, Yalancığa getmәsin, tayına-tuşuna getsin». Beyrәk 
dedi: «Әyә, üzünüz ağ olsun! Ağanızın çörәyi sizә һalal olsun!» Sonra 
atasının " evinә gәldi. Evlәrinin önündә bir böyük ağac vardı, dibindә 
dә bir yaxşı bulaq. Beyrәk baxdı gördü ki, kiçik bacısı bulaqdan su 
göturmәyә gәlir. «Beyrәk, qardaşım!»—deyә ağlayıb-inlәyir. «Toy-
düyünün qara oldu»,—deyә ağlayır.  
Ayrılıq Beyrәyә yaman tәsir elәdi, dözmәdi, göz yaşı kildir-kildir axdı. 
Burada çağırıb söylәdi, görәk, xanım, nә söylәdi. 
Beyrәk dedi:  
Ay qız, «ağa» deyib nә ağlayıb-inlәrsәn,
Yağdı bağrım, göynәdi içim.
Yoxsa ağan yoxa çıxıb, ölübdür?
Ürәyinә qaynar yağlar tökülübdür? 
Qara bağrın didilibdir,
49

                         «ağa» deyə nә ağlayıb-inlәrsәn?
Yandı bağrım, göynәdi içim...
Qarşıdakı uca dağı soruşarsam,
                                               yaylaqları kimindir? 
Soyuq-soyuq sularını soruşarsam,
                                               bulaqları kimindir? 
Tövlә-tövlә atlarını soruşarsam,
                                                 kimin miniyidir?
Qatar-qatar dәvәsini soruşarsam,
                                                 kimin yüklüyüdur?
Yaylaqlarda ağ qoyunu soruşarsam,
                                                 şülәnliyi1 kimindir? 
Qaralı-göylü çadırları soruşarsam,
                                                   kölgәliyi kimindir? 
Öz dilinlә bir xәbәr ver, ay qız mәnə!
Dәrdli başım qurban olsun bu gün sәnә!   
 
 
Qız dedi:  
Çalma, ozan, danışma, ozan!
Nәyinә gәrәk qara geymiş bir qızın?!
Qarşı yatan uça dağı soruşursansa,
                     Ağam Beyrәyin yaylağıydı, 
Ağam Beyrәk gedәndәn yaylaq bilmәrәm. Soyuq-soyuq suları 
soruşursansa,
                   Ağam Beyrәyin içdiyi sudandır. 
Ağam Beyrәk gedәndәn o sulardan içmәrәm. Tövlә-tövlә atını 
soruşursansa,
Ağam Beyrəyin mindiyidir.
Ağam Beyrәk gedәndәn o atlara minmәrәm. Qatar-qatar dәvәlәri 
soruşursansa,
                           Ağam Beyrәyin yüklәdiyidir. 
Ağam gedәndәn o dәvәlәri yüklәmәrəm. Yaylaqdakı ağ qoyunu 
soruşursansa,
                                   Ağam Beyrәyin şülənidir. 
50

Ağam gedәndәn şülәnlәrdә şәnlәnmәrәm. Qaralı-göylü çadırları 
soruşursansa,
                                                 Ağam Beyrәyindir... 
Ağam Beyrәksiz o çadırlara keçmәrәm. 
 
 
Qız yenə dedi; 
Ay ozan! Qarşıda uca dağları
aşıb gәldikdә, keçdikdә sәn
Beyrәk adlı bir igidlә rastlaşmadınmı? 
Daşqın-daşqın suları aşıb gәldikdә, keçdikdә sәn
Beyrәk adlı bir igidә rast gәldinmi?
Böyük, adlı şəһәrlәrdәn gәldikdә sәn
Beyrək adlı bir igidlә rastlaşmadınmı?
Ay ozan, gördünsә, söylә mәnә! 
Dәrdli başım qurban olsun, ozan, sәnә! 
Qız yenә dedi:  
Qarşıdakı uca dağım yıxılıbdır,
Ozan, sәnin xәbәrin yox!
Bir kölgәli uca ağacım kəsilibdir,
Ozan, sәnin xәbәrin yox!
Bu dünyada bir qardaşın tutulubdur,
Ozan, sәnin xәbәrin yox!
Çalma, ozan, danışma, ozan,
Nәyinә gәrәk qara geymiş bir qızın?!
İrәlidә toy-düyün var,
Toya gedib, oxu-çal!   
 
 
Beyrәk kiçik bacısının yanından keçdi. Böyuk bacılarının yanına gәldi. 
Baxdı-gördü bacıları gey-qara geyinib oturmuşlar. Beyrәk çağırıb 
söylәdi, görәk, xanım, nә söylәdi. Dedi: 
Sübһ tezdәn yerindәn duran qızlar! 
Ağ otaqdan qara otağa girәn qızlar! 
51

Ağ çıxarıb, qara paltar geyәn qızlar!
Ciyәr kimi sәrnicdә qatıq varmı? 
Qara sac altında kömәciniz1 varmı? Tabağınızda çerәyiniz varmı? 
Üç gündür, yoldan gәlmişәm,
                                                           doyurun məni. 
Üç gün keçmәsin, allaһ sevindirsin sizi! 
 
 
Qızlar getdilәr, yemək gәtirdilәr. Beyrəyin qarnını doydurdular. Beyrәk 
dedi: «Qardaşınızın baş-gözünә sәdəqә olsun, köһnә bir qaftanınız 
varsa, verin geyim, toya gedim. Toyda әlimә qaftan keçәr, qaftanınızı 
qaytararam». 
Getdilәr, bir qaftanı varmış, gәtirib ona verdilәr. Aldı, geydi. Boyu 
boyuna, beli belinә, qolu qoluna düz gәldi. Böyük bacısı onu Beyrәyә 
bәnzәtdi. Qara, qıyılmış gözlәri qan-yaş doldu. Söylәdi, görәk, xanım, 
nә söylədi: 
Qara qıyma gözlәrin çökmәsәydi, 
«Ağam Beyrәk» deyәrdim, ozan, sәnә!
Üzünü qara saçın örtmәsәydi, 
«Ağam Beyrәk» deyәrdim, ozan, sәnә!
Әtli-canlı bilәklәrin boşalmasaydı, 
«Ağam Beyrәk» deyәrdim, ozan, sәnә! 
İti-iti yerişindən, 
Aslan kimi duruşundan,
Qanrılaraq baxışından 
Ağam Beyrәyә bәnzәdirəm, ozan, sәni! Sevindirdin, rәdd elәmә, ozan, 
mәni!
Qız bir daһa söylәdi—dedi: 
Belә çalma-oxuma, ozan! 
Beyrәk gedәndәn bәri bizә ozan gәlmәmiş, Әynimizdәn paltarımızı 
almamış, 
Başımızdan çadırımızı istәmәmiş, 
Buynuzu burma qoçumuzu almamışdır. 
52

 Beyrәk fikirlәşdi: «Gördünmü, qızlar bu qaftanda mәni tanıdılar, Qalın 
Oğuz bәylәri dә tanıyarlar. Görәk oğuz yurdunda mәnim dostum, 
düşmәnim kimdir?»—dedi. Qaftanı sıyırıb, qızların üstünә atdı: «Nә 
sәn qal, nә Beyrәk qalsın! Bir köһnә qaftan verdiniz, mәnim baş-
beynimi apardınız»,—dedi. Bir köһnә dәvә cuvalı tapdı; dәldi, boynuna 
keçirdi. Özünü dəliliyә vurdu, toy yerinә gәldi. Gördü ki, burada 
kürәkәn ox atır. Qarakünә oğlu Budaq, Qazan bәyin oğlu Uruz, 
bəylərbәyi Yeynәk, Qәflәt qoca oğlu Şir Şәmsәddin qızın qardaşı Dәli 
Qarcarla ox atırdılar.  
  
Gözәtçi gözlәdi. Gördü ki, at Bәkilindir, ancaq Bәkil üs-tündә deyil. 
Atın belindәki quş kimi bir oğlandır. Gәlib tәkürә xəbər verdi. Dedi: 
«At, yaraq vә işıqlı zireһ Bәkilindir, Bәkil içindә deyil!» Tәkür dedi: 
«Yüz adam seçin, gurultu qoparıb һay-küy salın, oğlanı qorxudun. 
Oğlan quş ürәkli olar, meydanı qoyub qaçacaq».
Yüz kafir seçilib oğlanın üzәrinә gәldi. Kafir oğlana söy-lәmiş, görәk, 
nә söyləmişdir:  
Oğlan, oğlan, ay oğlan,
һaramzada oğlan!
Altında Al ayğırı arıq oğlan.
Böyük, iti polad qılıncı gödәk oğlan! Әlindәki sünküsü sınıq oğlan! 
Dәstәyi ağ tozlu yayı nazik oğlan.' 
Bilәyindә doxsan oxu seyrәk oğlan! Yanındakı yoldaşları çılpaq oğlan! 
Qaranlıq çökmuş gözlәri çökük oğlan! 
Şöklü Mәlik sәni möһkәm pusmuş, Meydandakı o oğlanı tutun, demiş, 
Әllәrini-qollarını bağlayın, demiş. 
Bircә anda gözәl başını kәsin, demiş.
Al qanını üzünә axıdın, demiş... 
Ağ saqqallı atan varsa, ağlatma! 
Ağ birçәkli anan varsa, inlәtmә! 
Yalqız igid alp1 olmaz, 
Yovşan dibi bәrk olmaz. 
Әcәli çatmış әblәһ oğlu әblәһ, 
Qayıdıb, dön burdan geri! 
 
 
53

Oğlan da burada söylәmiş, körәk, nә söylәyib, demişdir: 
 
Ey itim kafir, mirzә-һәrzә danışma! Altımda Al ayğırımı nә 
bәyәnmirsәn?
sәni körub oynayır.
Әynimdәki dәmir donum çiynimi qısır, Böyük iti polad qılıncım qınını 
doğrayır. Qarğı budağından süngümü nә bәyәnmirsәn? Köksünü 
dәlәrәk köyә fırladar. DәstәЈi ağ tozlu bәrk yayım zar-zar inlәyir, 
Oxlarım öz qabının kişini dәlir. Јanımda ikidlәrim döyüş istәyir. İkid 
adama һәdә-qorxu kәlmәk eyibdir. Ay kafir, bәri ҝәl, döyuşәk!
 
Kafir dedi; «Oğuzun arsızı türkmanın dәlisinә bәnzәyir, buna bax a!..» 
Tәkür dedi: «Gedin soruşun, oğlan Bәkilin nәyidir?» Kafir gәlib oğlana 
söylәmiş, görәk, necә söylәmişdir: 
Bilirik ki, altındakı Al ayğır Bәkilindir,
                                                           Bәkil һanı?
Böyük, iti polad qılınҹın Bәkilindir,
                                                       Bәkil һanı?
Әynindәki dәmir donun Bәkilindir,
                                                         Bәkil һanı? 
Yanındakı igidlәrin Bәkilindir,
                                                         Bәkil һanı? 
Әgәr Bәkil burdadırsa,
                                         kecәyәdәk biz vuruşaq.
Dәstәyi ağ tozlu olan
                                         bәrk yaylar dartışdıraq.
Ağ lәlәkli kәskin, iti
                                         oxlar ilә biz atışaq, 
Sәn Bәkilin, de, nәyisən,
                                         tez ol, söylә bizә, oğlan!
 
 
54

Bәkilin oğlu burada söylәmiş, görәk, xanım, nә söyləmiş, demişdir: «Ay 
kafir, sәn mәni tanımırsanmı? Ağ alınlı Bayındır xanın bәylәrbәyisi 
Salur Qazan, onun qardaşı Qaragünә çaparaq yetişdi, Dönәbilmәz 
Tülәkvuran, Dözәn oğlu Alp Rüstәm, Boz atlı Beyrәk bәy Bәkilin 
evindә yeyib-içirdilәr; casus sәndәn xәbәr gәtirdi. Altındakı Al ayğıra 
Bәkil mәni mindirdi. Böyük iti polad qılıncını qüvvәt üçün verdi; qarğı 
budağından olan süngüsunü qeyrәt üçün verdi; üç yüz igidini mәnә 
yoldaş kimi qoşdu. Mәn Bәkilin oğluyam, ay kafir! Bәri gәl, döyüşәk!» 
  
Kafir tәkür dedi: «һәlә bir döz, әblәһ oğlu, mәn sәnә gәlim çatım!» Altı 
pәrli gürzünü әlә alıb, atını oğlanın üzәrinә sürdü. Oğlan qalxanını 
gürzün qabağına tutdu. Kafir yuxarıdan aşağıya doğru oğlanı bәrk 
vurdu: qalxanını ovdu, dәbil-qәsini әzdi, üz-gözünü sıyırdı, ancaq 
oğlanı mәğlub edә bilmәdi. Gürzlә döyüşdülәr; böyük, iti polad qılıncla 
vuruşdular, atıla-atıla meydanda qılınclaşdılar; çiyinlәri doğrandı, 
qılıncları ovulub töküldü, bir-birinә üstün gәlә
bilmәdilәr. Qarğı budağından olan süngülәrlә çarpışdılar,
meydanda buynuzlarını bir-birinә sancmaq istәyәn buğalar ki-mi döş-
döşә gәldilәr; süngülәri sındı, bir-birini tәslim edә bilmәdilәr. At 
üzәrindәn bir-birilә qapışıb-dartışdılar. Kafirin gücü çox idi, oğlan әldәn 
düşdü. Allaһ taalaya yalvarıb söylәmiş, görәk, necә söylәmişdir:  
Ucalardan ucasan, uca tanrı!
Kimsә bilmәz necәsәn, gözәl tanrı!
Sәn Adәmә tac verdin,
Şeytana lәnәt etdin.
Bir günaһdan ötrü qapından qovdun.
İbraһimi tutdurdun,
Xam genә bürüdün.
Götürüb oda atdırdın*.
Odu gülşәnә döndәrdin
Birliyinә sığındım, әziz allaһ,
                                           mәnә kömәk et! 
 
 
Kafir dedi: «Oğlan, mәğlub olanda allaһınamı yalvarır-san? Sәnin bir 
allaһın varsa, mәnim yetmiş iki bütxanәm var!» Oğlan dedi: «Ey lәnәtә 
55

gәlmiş azğın, sәn bütlәrinә yalvarır-san, mәn varlıqları yoxdan var edәn 
allaһıma sığınıram».
Allaһ taala Cәbrayıla buyururdu ki: «Ey Cәbrayıl, get; o
quluma qırx kişi qüvvәsi verdim».
Oğlan kafiri götürüb yerә vurdu. Burnundan qanı düdük ki-mi 
şoruldadı. İmran sıçrayıb kafirin boğazını şaһin kimi әlə keçirdi.
Kafir dedi: «İgid, aman ver, sizin dininiz һansıdır? Qәbul edirәm». 
Barmaq qaldırıb şәһadәtini1 söylәdi, müsәlman oldu. Qalan kafirlәr 
bunu bildilәr, meydanı qoyub qaçdılar.
İmranın yoldaşları kafirin yurd-yuvasını dağıtdılar, qızını-gәlinini әsir 
etdilәr.  
Oğlan öz atasına muştuluqçu göndәrdi ki, döyüşdә qalib çıxdım. Ağ 
saqqallı atası onu qarşılayıb, boynunu qucaqladı. Dönüb evlәrinә 
gәldilәr. Atası uca dağda oğlan üçün yaylaq ayırdı. İti gedәn Qaracıq 
atlar üçün tövlә ayırdı. Ağ üzlü oğluna şülәnlik üçün ağca qoyunlar 
ayırdı. Ala gözlü oğluna al örtüklü gәlin aldı. Ağ alınlı Bayındır xan 
üçün pay ayırdı; oğlunu götürüb, onun divanına getdi. Әlini öpdü.
Padşaһ Qazan oğlu Uruzun sağ yanında ona yer göstərdi. Gözәl naxışlı 
cübbә-çuxa geyindirdi.
Dәdәm Qorqud gәlib şadlıq һavası çaldı. Bu oğuznamәni düzdü-qoşdu, 
«Bәkil oğlu İmranın olsun!»—dedi. İgidlәrin başına nә gәldiyini 
söylәdi. Xeyir-dua verәk, xanım!  
  Yerli uca dağların yıxılmasın! Kölgәlik iri ağacın kәsilmәsin!
Allaһ verәn ümidin üzülmәsin! Günaһınızı adı gözәl Mәһәmmәdә
           bağışlasın allaһ, xanım, һey!!