İnsan hüquqlari üZRƏ avropa məHKƏMƏSİ Birinci bölmə Rantsev Kiprə və Rusiyaya qarşı

D. Kipr və Rusiyada sonrakı araşdırmalar

42. 08 aprel 2001-ci ildə xanım Rantsevanın cəsədi Rusiyaya aparılmışdır.

43. 09 aprel 2001-ci ildə ərizəçi meyitin autopsiyasının keçirilməsini Çelyabinsk Regional Tibbi Ekspertiza Bürosundan (“Çelyabinsk Bürosu”) xahiş etmişdir. Daha sonra, o, Rusiya Federasiyasının Federal Təhlükəsizlik Xidmətindən və Baş Prokurorluğundan xahiş etmişdir ki, xanım Rantsevanın Kiprdəki ölümünün istintaqını aparsınlar. 10 may 2001-ci ildə Çelyabinsk Bürosu autopsiya barədə rəyini tərtib etmişdir.

44. Tibbi ekspertizanın rəyində xüsusən aşağıdakılar göstərilmişdir:

“Bu, yüksək məsafədən müxtəlif dərəcəli yerə düşməyin nəticəsində əmələ gələn travma, bədənin politravması və açıq beyin travmasıdır: üz və kəllə-beynin çoxşahəli sınığı, beyin hissəsində və qabaq beyin boşluğunda beyin diafraqmanın çoxlu sınıqları, yumşaq beyin diafraqmaları altında qansızma, yumşaq toxumalarda qansızma, çoxlu zədələr, geniş zədələr və dəridə yaralar, qabaq tərəfdən arxaya istiqamətdə kəllənin açıq deformasiyası, döş orqanlarının zədələnməsi ilə döş qəfəsinin qapalı küt travması ..., arxanın üstündə ağ ciyərin zədələnməsi, sümüyün tam sınması ilə döş hissəsində onurğanın sınığı və onun iki şaquli və üfüqi istiqamətdə yerindən çıxması...

Alkoqol intoksikasiyası orta dərəcədə: etil alkoqolun qanda mövcudluğu 1,8%, sidikdə mövcudluğu — 2,5%”.

45. Rəyin nəticəsi aşağıdakıları əks etdirmişdir:

“Zədələr, sınıqlar və yaralar, eləcə də zədələnmiş toxumalarda eyni növlü morfoloji dəyişikliklərlə qansızma, şübhəsiz göstərir ki, bu travmalar onun hələ sağ olduğu vaxtda əmələ gəlmiş, eləcə də çox qısa zamanda ölümündən elə də çox əvvəl olmayan zamanda bir-birinin ardınca edilmişdir.

O.N. Rantsevanın cəsədinin tibbi ekspertizası zamanı müxtəlif odlu silahlardan, müxtəlif iti obyektlərdən və silahlardan, fiziki və ya kimyəvi reagentlərin təsirindən və ya təbii faktorlardan istifadə edilməklə, kənar zorakılıqdan əmələ gələn zədələr müəyyən olunmamışdır . Qan və sidiyin, cəsədin daxili orqanlarının kimyəvi tibbi ekspertizası zamanı hər hansı narkotik vasitələr, güclü və ya toksik maddələr aşkar edilməmişdir. Göstərilən hallar O.N. Rantsevanın atəşdən, soyuq dəmirdən, psixiki, kimyəvi və təbii faktorlardan, eləcə də zəhərləmədən və orqanların və sistemin müxtəlif xəstəliklərindən ölməsinin mümkünlüyünü istisna edir. ...

Zədələrin yerlərini, onların morfoloji xüsusiyyətlərini, eləcə də morfoloji və histoloji təhlillər zamanı aşkar olunmuş müəyyən fərqləri və zədələnmiş toxumaların reaksiyasını araşdıraraq, biz inanırıq ki, konkret bu işdə böyük məsafədən yerə düşməkdən travma baş vermiş və bu travma mümkün sürüşmə ilə bədənin arxa səthinin böyük məsafədən düşmənin son mərhələsində maneə ilə ilk kontakt və şok təsirinə görə üz tərəfdən arxaya istiqamətdə kəllənin açıq deformasiyası ilə əsasən üz hissədə bədənin üz tərəfinin ikinci kontaktı zamanı yerin müxtəlif dərəcələrinə ardıcıl düşmənin nəticəsidir...

O.N. Rantsevanın cəsədinin kimyəvi tibb ekspertizası zamanı onun qanı və sidiyində etil spirti müvafiq olaraq 1,8 və 2,5 faizdə aşkar olunmuşdur ki, bu nəticə onun həyatı zamanı əhəmiyyətli emosional qeyri-sabitlik, zaman və məkanda əqli və oriyentasiya pozuntuları ilə klinik xarakterizə oluna bilən orta alkoqol intoksikasiya uyğundur.”

46. 09 avqust 2001-ci ildə Rusiyanın Kiprdəki səfirliyi xanım Rantsevanın ölümü ilə bağlı materialların surətlərini Limassol Polis İdarəsinin rəisindən tələb etmişdir.

47. 13 sentyabr 2001-ci ildə ərizəçi Çelyabinsk regionunun prokuroruna müraciət edərək xahiş etmişdir ki, onun adından Kiprin prokuroruna pulsuz hüquqi yardım, eləcə də Kipr ərazisində qızının ölməsinə aid əlavə istintaqa görə məhkəmə məsrəflərindən azad olunması üçün müraciət etsin.

48. 11 dekabr 2001-ci il tarixli məktubla Rusiya Federasiyasının Baş Prokurorunun müavini Kipr Respublikasının Ədliyyə Nazirinə məlumat verib ki, Çelyabinsk regionunun prokurorluğu tibbi ekspertiza daxil olmaqla, xanım Rantsevanın ölümü barəsində araşdırma aparmışdır. O, Cinayət İşləri üzrə qarşılıqlı yardım haqqında Avropa Konvensiyasına (“Qarşılıqlı yardım Konvensiyası” - baxın, aşağıda 175-178-ci paraqraflar) və SSRİ ilə Kipr Respublikası arasında Mülki və cinayət İşləri üzrə Sazişə (“Hüquqi yardım haqqında Saziş” — baxın, aşağıda 179-185-ci paraqraflar) əsasən, xanım Rantsevanın ölümü ilə bağlı bütün halların müəyyən olunması və Kipr qanunvericiliyinə əsasən təqsirli şəxslərin mühakimə edilməsi məqsədilə 08 oktyabr 2001-ci il tarixli tələbi hüquqi yardım üçün göndərmişdir. Tələb işin hallarının tarixçəsi barədə Rusiya dövlət orqanlarının qənaətlərini daxil etdirmişdir: bu qənaətlərə necə gəlindiyi və Rusiya dövlət orqanları tərəfindən istintaqın aparıldığı halda, onun hansı hərəkətlərdən ibarət olduğu aydın deyildir.

49. Bu qənaətlər, inter alia, aşağıdakıları nəzərdə tutub:

“Polis əməkdaşları O.N. Rantsevanı tutmaqdan imtina etmişlər, ona görə ki, onun 02 aprel 2001-ci ilədək işləmək hüququ olmadan 14 gün müddətində Kipr ərazisində yaşamaq hüququ olmuşdur. Bundan sonra, cənab M.A. O.N. Rantsevanın içkili şəxs kimi səhərədək tutulmasını xahiş etmişdir. Ona imtina cavabı verilib, ona görə ki, polis əməkdaşlarının təqdim etdiyi izahatlara əsasən O.N. Rantseva ayıq görünmüş, davranışı qabiliyyətli və soyuqqanlı olmuş, üzünə kosmetik vasitələr çəkmişdir. M.A. şəxsiyyəti məlum olmayan şəxs ilə birgə 28 mart 2001-ci ildə səhər saat 5:30-da O.N. Rantsevanı regional polis şöbəsindən götürmüş, yemək hazırladıqları D.P.-nin evinə gətirmiş və daha sonra, saat 6:30-da onu sözügedən evin 7-ci mərtəbəsinin çardağında bağlamışlar.”

50. Tələb Çelyabinsk Tibbi Ekspertiza Bürosunun bu qənaətini əks etdirib ki, xanım Rantsevanın yerə düşməsində iki mərhələ vardır: biri bel hissəsində, digəri isə üz tərəfində. Tələbdə qeyd olunub ki, bu qanaət Kipr tibb ekspertizasının o nəticəsi ilə ziddir ki, xanım Rantsevanın ölümü üz tərəfdən yerə düşməsi nəticəsində olmuşdur. Daha sonra qeyd olunub ki:

“Güman etmək olar ki, yerə düşdüyü anda zərərçəkmiş qorxudan qışqıra bilərdi. Lakin bu, asfalta cansız cəsədin düşdüyü barədə 2-ci mərtəbənin sakininin ifadəsini daxil etdirən istintaq materiallarına ziddir...”

51. Raportda belə nəticəyə gəlinib ki:

“Müstəntiqin cənab N.M. Rantsevə verdiyi məlumat baxımından, istintaq belə nəticə ilə yekunlaşıb ki, O.N. Rantsevanın ölümü əlavə istintaqı tələb edən şübhəli və qeyri-müəyyən hallarda baş vermişdir.”

52. Bu səbəbdən də Çelyabinsk vilayətinin Prokuroru Hüquqi yardım haqqında Sazişə əsaslanaraq tələb etmişdir ki, ölümün səbəbini müəyyənləşdirmək və mövcud dəlillərdəki ziddiyyətləri aradan qaldırmaq məqsədilə xanım Rantsevanın ölümünün başvermə şəraitinin araşdırılması üçün əlavə istintaq aparılsın; ölümün başvermə şəraiti ilə əlaqədar hər hansı məlumatı olan şəxslər müəyyənləşdirilsin və sorğu-sual edilsinlər; müxtəlif tərəflərin davranışı qətlə yetirmə və/və ya insan oğurluğu və qanunsuz olaraq azadlıqdan məhrumetmə cinayətləri baxımından araşdırılsın və xüsusilə, M.A. istintaqa cəlb olunsun; ərizəçi istintaq materialları ilə tanış edilsin; xanım Rantsevanın ölümü ilə əlaqədar məhkəmə orqanlarının yekun qərarlarının surətləri Rusiya orqanlarına təqdim edilsin; və ərizəçi pulsuz hüquqi yardım ilə təmin olunsun və məhkəmə xərclərinin ödənilməsindən azad edilsin.

53. 27 dekabr 2001-ci ildə Rusiya Federasiyası ərizəçinin adından Kipr Ədliyyə Nazirliyinə müraciət edərək, xanım Rantsevanın ölümü ilə əlaqədar cinayət təqibinin başlanılması, ərizəçinin zərərçəkən qismində işə cəlb edilməsi və ona pulsuz hüquqi yardım göstərilməsini xahiş etmişdir.

54. 16 aprel 2002-ci il tarixdə Rusiyanın Kiprdəki səfirliyi Rusiya Federasiyası Baş Prokurorluğunun xanım Rantsevanın ölümü ilə əlaqədar hüquqi yardımın göstərilməsinə dair Hüquqi yardım haqqında Sazişə əsasən hazırladığı 11 dekabr və 27 dekabr 2001-ci il tarixli müraciətlərini Kipr Ədliyyə Nazirliyinə təqdim etmişdir.

55. 25 aprel 2002-ci il tarixdə Rusiya Federasiyası Baş Prokurorluğu xanım Rantsevanın ölümü ilə əlaqədar cinayət təqibinin başlanılması və ərizəçinin əlavə ifadəsinin təqdim olunması üçün onun zərərçəkən qismində işə cəlb edilməsi, eləcə də hüquqi yardım alması barədə təkrarən müraciət etmişdir. O, Kipr hökumətindən qəbul edilmiş qərarlara düzəliş olunması və bu barədə bildirilməsini xahiş etmişdir.

56. 25 noyabr 2002-ci ildə ərizəçi qızının ölümü ilə əlaqədar cinayət işində zərərçəkən qismində tanınmaq üçün Rusiya orqanlarına müraciət etmiş və hüquqi yardım almaq barədə müraciətini təkrarlamışdır. Müraciət Rusiya Federasiyası Baş Prokurorluğu tərəfindən Kipr Ədliyyə Nazirliyinə göndərilmişdir.

57. Rusiya Federasiyası Baş Prokurorunun köməkçisi Qarşılıqlı yardım haqqında Konvensiya və Hüquqi yardım haqqında Sazişə əsaslanaraq, ərizəçinin qızının ölümü ilə əlaqədar cinayət təqibinin başlanılması və Kiprdə ona hüquqi yardım göstərilməsi barədə Kipr orqanlarına edilmiş ətraflı müraciətinə istinad edərək, Kipr Ədliyyə Nazirliyinə 27 dekabr 2002-ci il tarixli məktub ünvanlanmışdır. Məktubda bildirilirdi ki, sözügedən məsələ ilə bağlı heç bir məlumat alınmamışdır və cavab verilməsi xahiş edilir.

58. 13 yanvar 2003-cü il tarixdə Rusiya səfirliyi Kipr Xarici İşlər Nazirliyindən xanım Rantsevanın ölümü ilə əlaqədar hüquqi yardım alınması barədə müraciətinə təcili cavab verilməsini xahiş etmişdir.

59. Rusiya Federasiyası Baş Prokurorluğunun 17 və 31 yanvar 2003-cü il tarixli məktublarında qeyd edilib ki, hüquqi yardımın göstərilməsi barədə eyni məzmunlu müraciətlərə Kipr orqanlarından heç bir cavab alınmamışdır.

60. 4 mart 2003-cü il tarixdə Kipr Ədliyyə Nazirliyi Rusiya Federasiyası Baş Prokuroruna məlumat vermişdir ki, Prokurorluğun tələbi Kipr polisi tərəfindən lazımi qaydada yerinə yetirilmişdir. Cavab məktubuna polis rəisinin məktubu və ərizəçinin 2001-ci ilin avqust ayında Limassol Polis İdarəsinə gəlişinə dair 8 iyul 2002-ci il tarixli hesabat da əlavə edilmişdir.

61. 19 may 2003-cü ildə Rusiya səfirliyi xanım Rantsevanın ölümü ilə bağlı hüquqi yardımın göstərilməsinə dair tələbinə dərhal cavab verilməsi üçün Kipr Xarici İşlər Nazirliyinə müraciət ünvanlanmışdır.

62. 05 iyun 2003-cü il tarixdə Rusiya Federasiyası Baş Prokurorluğu Hüquqi yardım haqqında Sazişə müvafiq olaraq əlavə müraciət təqdim etmişdir. Məktubda bildirilirdi ki, 27 dekabr 2001-ci il tarixli qərar əsaslandırılmamış olduğundan, xanım Rantsevanın ölümünün başvermə şəraiti ilə bağlı əlavə istintaq aparılmalıdır. Xüsusilə, qeyd olunurdu ki, hadisənin müəmmalı şəraitdə baş verməsi və xanım Rantsevanın saxlanıldığı mənzildən qaçmağa cəhd etməsinin təsdiqlənməsinə baxmayaraq, qərarda müvafiq şahidlərin ziddiyyətli ifadələrinə istinad edilmir və ya Kipr orqanlarının keçirdikləri autopsiyanın nəticələrinin ətraflı təsviri öz əksini tapmır.

63. 08 iyul 2003-cü ildə Rusiya səfirliyi Kipr Xarici İşlər Nazirliyindən əvvəl edilmiş müraciətlərə təcili cavab verilməsini xahiş etmişdir.

64. 04 dekabr 2003-cü il tarixdə Rusiya Federasiyasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili Kipr orqanlarının qeyri-adekvat cavabı haqqında ərizəçinin şikayətini Kipr Ombudsmanına göndərmişdir.

65. 17 dekabr 2003-cü il tarixdə Rusiya orqanlarının tələbinə (baxın, yuxarıda 52-ci paraqraf) cavab olaraq, Kipr Ədliyyə Nazirliyi Rusiya Federasiyası Baş Prokurorluğuna Kipr polisi tərəfindən tərtib olunmuş 17 noyabr 2003-cü il tarixli hesabatı göndərmişdir. Hesabat 28 mart 2001-ci il tarixdə hadisə yerində olmuş polis məmurlarından biri tərəfindən tərtib edilmişdi və Rusiya orqanları tərəfindən verilən sorğulara qısa cavablardan ibarət xarakter daşıyırdı. Hesabatda təkrarən bildirilirdi ki, şahidlər dindirilmiş və onların ifadəlari alınmışdır. Qeyd olunurdu ki, bütün ifadələr istintaq tərəfindən nəzərə alınmışdır. Hesabatda daha sonra deyilirdi:

“28 mart 2001-ci il tarixdə təqribən səhər saat 6:30 radələrində həlak olmuş şəxs balkon qapısından otağının balkonuna çıxmış, balkonun məhəccərinə bağladığı mələfə vasitəsilə binanın ikinci mərtəbəsinin balkonuna enmişdir. Qızın çiynində özünün şəxsi çantası olmuşdur. Bu nöqteyi-nəzərdən, o, qaçmaq məqsədilə balkonun alüminium məhəccərindən yapışıb aşağı mərtəbənin balkonuna düşməyə çalışmışdır. Naməlum şəraitdə o, küçəyə yıxılmış və aldığı zədələr nəticəsində dünyasını dəyişmişdir.”

66. Hesabatda göstərilir ki, xanım Rantsevanın 19 mart 2001-ci il tarixdə mənzili hansı səbəblərdən tərk etməsi məlum deyil, lakin istintaq nəticəsində:

“ ...belə nəticəyə gəlinir ki, həlak olmuş şəxs Kiprdən çıxarılmasını istəməmişdir və onu işə götürmüş şəxsin onun qaldığı mənzilin hollunda olması səbəbindən balkondan aşaraq risk etmək qərarına gəlmişdir, bunun nəticəsində də, o, yerə yıxılmış və dərhal ölmüşdür.”

67. Kipr tərəfindən keçirilmiş autopsiyanın nəticələrinin tənqidə məruz qalması və Kipr və Rusiya orqanlarının məhkəmə ifadələrində ehtimal edilən ziddiyyətlərin olması ilə bağlı, hesabatda bildirilirdi ki, bu qeydlər autopsiyanı keçirmiş Kipr məhkəmə tibb ekspertinə çatdırılmışdır. Onun cavabı bundan ilərət olmuşdur ki, onun özünün əldə etdiyi nəticələr kifayətdir və əlavə məlumata ehtiyac yoxdur. Yekun olaraq hesabatda təkrar edilirdi ki, istintaq xanım Rantsevanın ölümü ilə bağlı hər hansı cinayət məsuliyyətinin əlamətlərini aşkar etməmişdir.

68. Rusiyanın Kiprdəki səfiri 17 avqust 2005-ci il tarixli məktubla 14 oktyabr 2005-ci il tarixinə təyin olunmuş məhkəmə iclası haqqında əlavə məlumat verilməsini xahiş etmiş və ərizəçinin pulsuz hüquqi yardım almaq haqqında müraciətini təkrar nəzərə çatdırmışdır. Kipr Ədliyyə Nazirliyi 21 sentyabr 2005-ci il tarixdə faks bildirişi vasitəsilə verdiyi cavabında bildirmişdir ki, Limassol Dairə Məhkəməsi 14 oktyabr 2005-ci il tarixinə təyin edilmiş məhkəmə iclası haqqında heç bir istinad tapmamış və Rusiya orqanlarından məsələyə aydınlıq gətirilməsini xahiş etmişdir.

69. 28 oktyabr 2005-ci il tarixdə ərizəçi Rusiya orqanlarından hazırda Rusiyada yaşayan və xanım Rantseva ilə birlikdə Limassolda kabaredə çalışmış və orada cinsi istismara yol verildiyini təsdiqləyə biləcək iki gənc qadının ifadələrinin alınmasını tələb etmişdir. O, 11 noyabr 2005-ci il tarixdə bu tələbini təkrarən ünvanlamışdır. Rusiya orqanları cavab vermişlər ki, onlar belə ifadələri yalnız Kipr tərəfinin müraciəti əsasında ala bilərlər.

70. Rusiya Federasiyası Baş Prokurorluğu 22 dekabr 2005-ci il tarixli məktubla Kipr Ədliyyə Nazirliyinə müraciət edərək, xanım Rantsevanın ölümü ilə bağlı yeni istintaq işinin başlanılması və Kipr məhkəmə qərarlarına dair apelyasiya şikayətinin verilməsi qaydası barədə sorğu ünvanlanmışdır. Məktubda göstərilirdi ki, əldə olunmuş məlumata görə 14 oktyabr 2005-ci il tarixinə təyin edilmiş məhkəmə iclası xanım Rantseva ilə kabaredə çalışan rus millətindən olan şəxslərin ifadələrinin olmadığına görə təxirə salınmışdır. Yekun olaraq, məktubda əlavə ifadələrin toplanılması üçün Kipr tərəfinin hüquqi yardımın göstərilməsi haqqında öhdəliyinin olması öz əksini tapırdı.

71. Ərizəçinin sözlərinə görə, 2006-cı ilin yanvar ayında Kiprin Baş Prokuroru ərizəçinin vəkilinə bildirmişdir ki, o, cinayət işi əlamətlərinin olmasına dair əlavə dəlillərin əldə edilməsi üçün istintaq işinin yenidən açılması haqqında göstəriş vermək niyyətindədir.

72. 26 yanvar 2006-cı il tarixdə Rusiyanın Kiprdəki səfirliyi Kipr Ədliyyə Nazirliyindən 14 oktyabr 2005-ci il tarixdə təxirə salınmış işə yenidən baxılmasını xahiş etmişdir. Ədliyyə Nazirliyi faks bildirişi vasitəsilə nə Limassol Dairə Məhkəməsinin, nə də Kipr Ali Məhkəməsinin belə bir işə baxılması haqqında qeydlərin olmadığını bildirmiş və güman edilən məsələ barədə ətraflı məlumat verilməsini istəmişdir.

73. 11 aprel 2006-cı il tarixdə Rusiya Federasiyası Baş Prokurorluğu təxirə salınmış işə yenidən baxılmasını xahiş etmiş və bir daha Kiprdə apelyasiya şikayəti prosedurlarına dair məlumat verilməsi barədə sorğusunu təkrarlamışdır.

74. 14 aprel 2006-cı il tarixdə Rusiyanın dövlət orqanlarına göndərdiyi məktubunda Kiprin Baş Prokuroru bildirmişdir ki, o, ərizəçi tərəfindən müəyyən edilmiş iki Rusiya vətəndaşının ifadələrinin alınması barədə Rusiyanın dövlət orqanlarına müraciət ünvanlamaq üçün səbəb görmür. Əgər sözügedən şəxslər Kipr Respublikasında olsalar, onların ifadələri Kipr polisi tərəfindən alına bilər, lakin əgər onlar Rusiyadadırlarsa, onların ifadələrinin alınması üçün Rusiyanın dövlət orqanlarına Kipr orqanlarının razılığı tələb olunmur.

75. 26 aprel 2006-cı ildə Kipr Ədliyyə Nazirliyi güman edilən təxirə salınmış məhkəmə iclası haqqında daha ətraflı məlumat verilməsi barədə Rusiya Federasiyası Baş Prokurorluğunun müraciətinə cavab vermişdir.

76. 17 iyun 2006-cı ildə Rusiya Federasiyası Baş Prokurorluğu Kiprin Baş Prokuroruna yazaraq, xanım Rantsevanın ölümü ilə bağlı istintaqın yenidən başlanılması və hüquqi prosedurların gedişi haqqında məlumat verilməsinə dair müraciətlərin cavabsız qalmasını xatırlatmışdır.

77. 22 iyun və 15 avqust 2006-cı il tarixdə ərizəçi iki rus qadının ifadələrinin alınması haqqında Rusiyanın dövlət orqanlarına təkrar tələblə müraciət etmişdir.

78. 17 oktyabr 2006-cı il tarixdə Kipr Ədliyyə Nazirliyi Rusiya Federasiyası Baş Prokurorluğuna təsdiq məktubu göndərərək bildirmişdir ki, xanım Rantsevanın ölümü ilə əlaqədar istintaq 27 dekabr 2001-ci il tarixdə başa çatmış və müəyyən olunmuşdur ki, onun ölümü bədbəxt hadisə nəticəsində baş vermişdir. Məktubda qeyd olunurdu ki:

“Əlavə dəlillərin olmadığına görə, qərarla bağlı heç bir apellyasiya şikayəti verilməmişdir.”

79. 25 oktyabr 2006-cı il, 27 oktyabr 2006-cı il, 3 oktyabr 2007-ci il və 6 noyabr 2007-ci il tarixlərdə ərizəçi iki rus qadının ifadələrinin alınması barədə Rusiyanın dövlət orqanlarına təkrar müraciətlər etmişdir.