Инсан алвери гурбанларына бирбаша йардым


Психиатрийа диагнозлары вя дамьаланма



Yüklə 3,6 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə24/36
tarix16.02.2017
ölçüsü3,6 Mb.
#8963
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   36

Психиатрийа диагнозлары вя дамьаланма 
Психиатрийа  диагнозларынын,  хцсусиля  дя  травмадан  иряли  эялян  симптомлара  аид 
диагнозларын    гойулмасы  иля  ялагядар  2  фяргли  йанашма  мювъуддур.  Йанашмалардан 
бири  ондан  ибарятдир  ки,  мялум  вязиййятля  ялагядар  диагнозун  психоложи  контекстдя 

 
163 
гойулмасы шяхся юзцнц нисбятян аз тяърид олунмуш вя йа тянща (мяс., анормал вя йа 
эцнащкар)  щисс  етмяйя  имкан  верир.  Бязи  шяхсляр  цчцн  мялум  диагнозун  гойулмасы 
онларын  ъцзи  шякилдя  нязарят  етдикляри  эцнащкарлыг  вя  йа  мяйуслуг  щисс  вя 
давранышларынын  бир  гисмини  арадан  галдырыр.  Инсанлар  ясасян  ъидди  травмайа  мяруз 
галмалары сябябиндян щям физики, щям дя рущи ъящятдян хястяляня билярляр. Щяр ики нюв 
хястялийя  бярабяр  сявиййядя  диггят  тяляб  олунур.  Практик  нюгтейи-нязярдян  бязи 
юлкялярдя  мялум  тибби  диагнозун  гойулмасы  мцвафиг  шяхся  бюйцк  ещтийаъ  дуйдуьу 
иътимаи ресурслара чыхыш цчцн имкан йарадыр. 
Диэяр  йанашмайа  эюря,  патоложи  вязиййятя  охшар  анормал  вязиййятляря  нормал 
реаксийалар  нцмайиш  етдирян  шяхсляр  мцалиъя  олундугдан  сонра  юзлярини  гыса  вя  йа 
узун  мцддят  ярзиндя  дамьаланмыш  кими  щисс  едя  биляр  вя  йа  да  щягигятян  гынаг 
обйектиня  чевриля  билярляр.  Яэяр  шяхс  анормал,  етибарсыз  вя  башгалары  кими  фяалиййят 
эюстярмяк  игтидарында  олмайан  шяхс  кими  гябул  едилирся,  бу,  юзцнц  гейри-дцзэцн 
гиймятляндирмя,  шяхсиййятин  гейри-дцзэцн  изащ  едилмяси  вя  тяърид  олунма  иля 
нятиъяляня биляр. 
  
Рущи саьламлыьын дястяклянмяси нядир? 
Рущи саьламлыьын дястяклянмяси просеси бир чох формада щяйата кечирилир, вахташыры 
дяйишир  вя  адятян  мювъуд  ресурслардан,  хцсусян дя  йерли  адят  вя мядяниййятлярдян 
асылы олур. Дястяк стратеэийалары сямярялилик мягсяди иля шяхсин ещтийаъларына, вязиййятя 
(мяс.,  дястяк  цчцн  диэяр  мювъуд  мянбялярдян,  галма  мцддятиндян  вя  с.),  шяхси 
профиля  (йяни  йаша,  ъинся,  мядяниййятя  вя  с.)  вя  шяхси  хцсусиййятляря 
уйьунлашдырылмалыдыр.  Йардым  вящдят  характери  дашымалы,  рущи  саьламлыьын  чохшахяли 
тябиятини  (йяни  рущи  саьламлыьы,  сосиал-игтиади  рифащы)  танымалы  вя  тямин    просесинин 
чохтяряфли  (мяс.  емосионал,  тящсил,  мяшьуллуг)  формаларыны    тяклиф  етмялидир.  Инсан 
алвериня мяруз галмыш шяхсин щазырда язиййят чякдийи травма ясасян кечмишля ялагяли 
олса  да,  дястяк  методлары  кечмиш  тяърцбя  вя  мцвафиг  хатиряляри  нязяря  алмагла 
йанашы,  мцвафиг  шяхся  саьлам  вя  цмидвериъи  эяляъяйя  доьру  инамла  ирялилямякдя 
кюмяк етмялидир. 
Гярб  вя  йа  мцасир  психоложи  моделлярин  психоложи  позунтулара  йеэаня  вя  йа  ян 
йцксяк  ъаваб  стандартлары  олдуьуну  ещтимал  етмямяк  ваъибдир.  Рущи  саьламлыьын 
дястяклянмяси  просеси  психотерапевтля  вя  йа  сосиал  ишчи  иля  кечирилян  сеанслар 
формасында  ифадя  олунмагла  йанашы,  ейни  заманда  иъмаларын  инкишафы  лайищяляриндя, 
тялим,  тящсил  вя  йа  мядяни  орийентасийа  програмларында  иштиракы,  ишя  дцзялмя,  йени 
мцнасибятлярин  йаранмасы  вя  йа  мювъуд  мцнасибятлярин  йениляшмясини  юзцндя  якс 
етдиря биляр.  
Сыьынаъагларда  вя  йа  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхслярдян  ибарят  групларла 
ишляйян  дястяк  мясяляляри  цзря  мцтяхяссисляр  тяклиф  едирляр  ки,  формал  шякилдя 
структурлашдырылмыш  фяалиййят  нювляри  иля  йанашы,  щямин  шяхсляр  арасында  тясадцфи  вя  йа 
хцсуси эюрцшляр кечирилсин, бу эюрцшляр заманы онлар гейри-рясми сющбят едя билсинляр, 
щиссляри вя наращатлыглары иля бюлцшсцнляр, чцнки бунун ваъиб, терапевтик файдасы олур. 
Бяли, инсан алвериня мяруз галмыш шяхсляря йардым едян експертляр беля бир фикирля 
разыдырлар  ки,  бу  ъцр  шяхслярин  йахынлары  (аиля,  достлары  вя  иъма)  тяряфиндян  эюстярилян 
гайьы  вя  анлам  бярпа  истигамятиндя  ян  ваъиб  факторлардыр.  Адятян,  инсан  алвериндян 
иряли  эялян  вя  рущи  саьламлыьа  аид  проблемляр  узунмцддятли  олур  вя  ян  йахшы  дястяк 
узун  мцддят  вя  шяхсин  язиййят  чякдийи  вахтлар  эюстярилян  дястякдир.  Лакин,  яэяр 
шяхсляря  йардым  програмы  чярчивясиндя  щятта  щяддян  зийадя  гысамцддятли  гайьы 
эюстярилирся  (мцвафиг  шяхлярин  репатриасийасы  вя  йа  йашамаг  цчцн  шяраитляринин 
олмамасы сябябиндян), бу вязиййятдя дя психоложи йардым эюстярмяк мцмкцндцр. 
 
Рущи саьламлыьын дястяклянмясини ким тямин едя биляр? 

 
164 
Хидмят  эюстярян  тяшкилат  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхся  кюмяк  етмяк 
мягсяди  иля  сящиййя  мясяляляри  цзря  хцсуси  тялим  кечмиш  пешякары  тягдим  етмяк 
имканында  олдуьу  вахтдан  етибарян,  йаранан  илк  фцрсятдян  истифадя  едяряк,  щямин 
шяхсин  психоложи  вязийятинин  мцайинясини  щяйта  кечирмяк  цчцн  бцтцн  сяйляр 
эюстярилмялидир.  Психоложи  саьламлыглары  (инсан алвериня  мяруз галмалары  вя  йа яввялляр 
мювъуд олмуш рущи хястялик сябябиндян) ъидди шякилдя позулмуш шяхслярин, щямчинин 
тяхирясалынмаз  хцсуси  йардыма  ещтийаъы  олан  шяхслярин  мцяййянляшдирилмяси  имканына 
малик  олмаг  чох  ваъибдир.  Хцсусиля  дя  юзляриня  вя  йа  башгаларына  хясарят  йетирмяк 
риски иля йашайан вя йа рущи вязиййятляриня эюря юз гайьыларына мцвафиг гайдада гала 
билмяйян  (мяс.,  эейиня  билмяйян,  гида  гябул  едя  билмяйян,  психотик  реаксийалар 
эюстярян  вя  с.)  шяхсляря  вязиййятлярини  стабилляшдирмяк  мягсяди  иля  дярман 
препаратлары, щятта бязи щалларда хястяханайа йерляшдирилмя тяляб олуна биляр. Бунунла 
ялагядар  олараг, дцзэцн  диагнозун  мцяййянляшдирилмяси  цчцн  инсан  алвериня  мяруз 
галмыш вя хидмят эюстярян тяшкилат тяряфиндян йардым алаъаг шяхслярин щамысынын рущи 
саьламлыг  сащясиндя  тялим  кечмиш  щякимля  эюрцшмяси  олдугъа  ваъибдир.  Тяшкилатын 
ресурсларындан асылы олараг, бу щяким рущи саьламлыг сащясиндя тялим кечмиш терапевт, 
психиатр,  клиника  психологу,  психиатрийа  сащясиндя  тибб  баъысы  вя  йа  психиатрийа 
сащясиндя  тялим  кечмиш  сосиал  ишчи  ола  биляр.  Шяхсдя  ъидди  позунтулар  мцшащидя 
олундуьу  щалларда  щямин  щякимляр  ону  мцтяхяссис  йанына  эюндярмяли  вя  йа  онун 
(тибби) мцалиъясиня башламалыдырар. Гейд: йухарыда гейд олунан пешя сащибляринин щеч 
дя  щамысы  дярман препаратлары  тяйин  едя билмяз.  Буну едя  билмяйянляр  щямин  шяхси 
бу щцгуга малик мцтяхяссисин йанына эюндярмялидирляр. 
Ишчиляр  тяряфиндян  илкин  диагнозун  гойулмасы,  психотерапийанын  щяйата  кечирилмяси 
вя  йа  тибби  мцалиъянин  апарылмасы  цчцн  рущи  саьламлыг,  йа  да  “консултасийанын 
верилмяси”  мювзусунда  гысамцддятли  вя  йа  гейри-формал  тялим  курсларынын  (мяс.,  3 
щяфтялик тялимлярин) кечирилмяси кифайят етмир. 
Хидмят  эюстярян  тяшкилатын  щимайясиндя  олан  вя  тяхирясалынмаз  психиатрийа 
йардымына  (тибби  мцалиъя,  хястяханада  йерляшдирилмя)  ещтийаъы  олмайан  шяхсляр  рущи 
саьламлыг  сащясиндя  мцвафиг  тялимляр  кечмиш  психолог,  психиатр,  тибб  баъысы  вя  йа 
сосиал  ичиляр  тяряфиндян  рущи  саьламлыг  цзря  эюстярилян  ъари  дястякдян  файдалана 
билярляр.  Бундан  башга  рущи  саьламлыг  вя  йа  психососиал  йардым  сащясиндя  гейри-
формал  вя  йа  гысамцддятли  тялим  кечмиш  мцтяхяссисляр  терапевтик  мцщитин 
йарадылмасында  (мяс.,  диэяр  ишчилярин  мялуматландырылмасы)  вя  инсан  алвериня  мяруз 
галмыш бцтцн шяхсляря психососиал дястяйин эюстярилмясиндя мцщцм рол ойнайырлар. 
Инсан алвери гурбанларына дястяк тяклиф едяркян (рущи саьламлыг сащясиндя) щяр бир 
гурбан  цчцн  иши  апаран  ямякдашын  тяйин  едилмяси  мяслящят  эюрцлцр.  Иши  апаран 
ямякдаш сосиал ишчи, психолог, тибб баъысы вя йа психососиал консултасийанын верилмяси 
сащясиндя тялим кечмиш шяхс ола биляр. Иши апаран ямякдаш тибби йардымын эюстярилмяси 
цзря  групун  бир  цзвц  олур  вя  бу  Фяслин  башга  бюлмяляриндя  гейд  олунмуш  тибби 
йардымын  эюстярилмяси  цзря  ясас  мцтяхяссисин  цмуми  рящбярлийи  алтында  ишляйир.  Иши 
апаран ямякдашын ролу ашаьыдакылары тямин етмякдян ибарятдир: 
 
инсан алвериня мяруз галмыш шяхс информасийа алмаг цчцн вя шяхси хащишляри иля 
баьлы кимя мцраъият едяъяйини билир; 
 
инсан алвериня мяруз галмыш шяхс чешидли хидмят вя проседурларла баьлы апарылан 
ишдя юзцнц унудулмуш кими щисс етмир; 
 
информасийа цнванына чатдырылыр вя итмир; 
 
шяхси щейят верилмиш тапшырыглары тякрарламыр; 
 
инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхся  ейни  информасийаны  бир  нечя  дяфя 
тякрарламаьа ещтийаъ галмыр; 
 
инам йарадылмасы вя мцнасибятлярин тяшкили просесиня мцвафиг шяраит йарадылыр. 
 
Рущи саьламлыьын дястяклянмяси мярщяляляри 

 
165 
Инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхслярин  саьламлыьынын  дястяклянмяси  цзря  конкрет 
модел  мювъуд  дейилдир.  Лакин,  рущи  саьламлыг  сащясиндя  ишляйян  мцтяхяссисляр  вя 
алдыглары травмадан саь чыхмыш шяхслярля ишляйян пешякарлар тяряфиндян мцййян бярпа 
вя йардым стратеэийалары моделляри тяклиф олунмушдур. Йекун нятиъядя инсан алвериндян 
саь  чыхмыш  бцтцн  шяхсляр  цчцн  эюстярилян  психоложи  дястяйин  мягсяди  инсан  алвери 
вязиййятиндян  чыхдыгдан  сонра  юзляри  цчцн  нормал  йашайыш  шяраити  йаратмаг 
имканларыны тяшкил етмякдян ибарятдир. 
Бярпа  едилмя  фярди  бир  просесдир.  Йухарыда  гейд  олундуьу  кими,  шяхсин    бярпа 
едилмясиня вя саьлам шякилдя ятраф алямя тякрарян уйьунлашмасы габилиййятиня бир сыра 
факторлар  (травманын  ъиддилийи  вя  давам  етмя  мцддяти,  шяхси  хцсусиййятляр,  дястяйин 
кейфиййяти  вя  с.)  тясир  едир.  Травма  доьуран  щадисялярдян  язиййят  чякмиш  шяхсляря 
кюмяклийин эюстярилмяси истигамятиндя бир нечя цмуми мярщяля мцяййянляшдирилмишдир. 
1-ъи  мярщяля:  Тящлцкясизлийин  тямин  едилмяси.  Бярпа едилмя просеси заманы илк 
вязифя  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсин  тящлцкясизлийини  тямин  етмякдян,  юз 
цзяриндя  сялащиййятляринин  вя  нязарятин,  ю  ъцмлядян  организми,  емосийалары  вя  ятрафы 
цзяриндя  нязарятин  бярпа  едилмясиндян  ибарятдир.  Сюзцэедян  шяхс  юзцнц  тящлцкясиз 
щисс  етмяйянядяк  диэяр  мцвафиг  тядбирлярин  щяйата  кечирилмяси  барядя  сюз  эедя 
билмяз. 
2-ъи  мярщяля:  Хатиряляр  вя  кядяр.  Нязяри  ъящятдян  бу  мярщяля  инсан  алвериня 
мяруз  галмыш  шяхсин  башына  эялянляри  данышмасындан  вя  вердийи  иткилярля  (щям 
психоложи,  щям  дя  физики)  ялагядар  олараг  кядярлянмясиндян  ибарятдир.  Лакин,  бязи 
шяхсляр  цчцн  бу  мярщяля  хидмят  эюстярян  тяшкилатла  тямасда  олдуьу  мцддятдян 
сюзцн  ясл  мянасында  даща  узун  бир  мцддяти  ящатя  едя  биляр.  Дящшятли  кечмишин 
тяфяррцатларыны ня вахт вя неъя хатырламаг сечими инсан алвериня мяруз галмыш шяхсин 
ихтийарына верилмялидир. 
3-ъц  мярщяля:  Ади  щяйатла  ялагялярин  йенидян  йарадылмасы.  Бярпа  едилмя 
просесинин йекун вязифяси ъямийятя интеграсийадан вя йа реинтеграсийадан, башгалары 
иля  ялагялярин  инкишаф  етдирилмясиндян  вя  йа  йенидян  гурулмасындан  ибарятдир.  Бу 
просес  чох  вахт  апара  биляр.  Чохлары  цчцн  бу  просес бцтцн  щяйатлары  бойу баш  верир. 
Тящсил, мяшьуллуг вя игтисади аспектляри юзцндя якс етдирян психососиал дястяк шяхсин 
инкишаф просесинин айрылмаз бир щиссясидир. 
 
Рущи саьламлыьын дястяклянмяси стратеэийаларынын сяъиййяви хцсусиййятляри вя бу 
стратеэийаларла ялагядар цмуми гярарлар 
Алынмыш  травмайа  гаршы  сямяряли  ъаваб  тядбирляринин  сяъиййяви  хцсусиййятляри 
ашаьыдакылардан ибарятдир: 
 
инсан алвери гурбанларынын иттищам едилмясиндян чякинмя; 
 
ялверишли мцщитин йарадылмасы; 
 
зоракылыьын ъинайят ямяли кими танынмасы; 
 
травматик реаксийалар щаггында информасийанын тягдим едилмяси; вя 
 
симптомларын йахшылашаъаьы барядя цмидлярин нцмайиш етдирилмяси. 
 
Мцалиъя стратеэийаларына аид гярарлар инсан алвериня мяруз галмыш шяхсин мцвафиг 
проседурларда  иштирак  етмяк  истяйиня  вя  онун  галма  мцддятиня  ясасланмалыдыр. 
Нязярдян кечириляъяк диэяр факторлар ашаьыдакылардан ибарятдир:  
 
мцалиъянин  мягсядляри  (мяс.,  кяскин  деструктив  давранышын  вя  йа  патоложи 
позунтуларын ющдясиндян эялмякля, функсионал йахшылашма); 
 
щямращ  патолоэийа  (яввялки  тибби  наращатлыгларын  мювъудлуьу,  ъидди 
патолоэийалар); 
 
наркотик маддялярдян/спиртли ичкилярдян щяддян артыг истифадя вя асылылыг; 
 
рущи  саьламлыг  проблемляринин  ъиддилийи,  мясялян  шяхси  щяйат  вя  башгаларынын 
щяйаты цчцн тящлцкя, юз гайьысына галмаг габилиййяти; вя 

 
166 
 
щямращ тибби вязиййят. 
 
Рущи  саьламлыг  сащясиндя  щансы  нюв  дястяйин  эюстярилмяси  щаггында  гярарын  бу 
сащядя  тяърцбяси  олан  щяким  тяряфиндян  сюзцэедян  шяхсля  мяслящятляшмяляр 
ясасында  верилмяси  даща  мягсядямцвафигдир.  Бир  нечя  эениш  йайылмыш  гярб  цсуллу 
психоложи дястяк цзря терапийа нювляринин тясвири иля таныш олмаг цчцн Ялавя ЫЫ-я бахын. 
Йекун  нятиъядя  рущи  саьламлыг  сащясиндя  эюстярилян  дястяйин  ян  ваъиб  аспектляри 
инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхслярин  ятрафында  олан  инсанларын  онларла  неъя  ряфтар 
етмяляриня вя щямин шяхслярин сечиминя щюрмятля йанашмайа аиддир.
58 
 
5.12.3
 
Эиэийена вя санитарийа  
Инсан алвериня мяруз галмыш шяхслярдя йохсуллуг, антисанитарийа, йашайыш шяраити вя 
шяхси  эиэийена  иля  баьлы  мящдудиййятляр  сябябиндян  ашаьысявиййяли  эиэийена  вя 
санитарийа  шяраити  иля  ялагядар  олараг  сящщятин  аьырлашмасы  щаллары  мцшащидя  олуна 
биляр.  Дяри,  гулаг,  сач  вя  эюз  инфексийаларынын  (бактериал,  вирус  вя  йа  эюбяляк)  олуб-
олмамасы  фактынын  йохланылмасы  вя  зяруриййят  йарандыгда  мцвафиг  мцалиъянин  щяйата 
кечирилмяси ваъибдир. Бу хястяликляр сырасына гашынма, педикулйоз, микоз, конйуктивит вя 
с.  дахилдир.  Бундан  башга,  хейли  сайда  инсанын  бир  йеря  топлашараг  йашамасы,  ейни 
заманда  суйун  вя  гиданын  чирклянмяси  сябябиндян  инсанын  истифадяси  цчцн  гябул 
едилмиш  мцяййян  стандартларын  позулмасы  тиф,  бактериал  дизентерийа  вя  с.  кими  мядя-
баьырсаг хястяликляринин ямяля эялмяси иля нятиъялянир. Буна ряьмян, малйарийа, тропик 
гыздырма,  сары  гыздырма  вя  с.  кими  йолухуъу  хястяликляр  антисанитарийа  вя  щяддиндян 
артыг мяскунлашма шяраитиндя дя инсандан инсана кечя биляр.  
ЦСТ-цн  Йолухуъу  Хястяликлярин  Гаршысынын  Алынмасы  вя  Бу  Хястяликляря  Нязарят 
цзря Тювсийя Олунан Стратеэийалары (ЦСТ, 2001-ъи ил) аьыр санитарийа шяраитиндя, шяхси 
эиэийенайа  риайят  олунмадыгда,  суйун  кейфиййятсизлийи  вя  гиданын  зящярлянмяси 
сябябиндян  ямяля  эялян  мцхтялиф  нюв  хястяликлярин  ющдясиндян  эялмяк  цчцн  хцсуси 
фяалиййят  истигамятлярини  нязярдя  тутур.    Стандартлара  аид  диэяр  мянбя  Американын 
Дювлят Сящиййя Ассосиасийасынын Инсанларда Йолухуъу Хястяликляря Нязарят щаггында 
Вясаитдян ибарятдир (17-ъи дяръ, Мцяллифлик Щцгугу 2000-ъи ил, АПЩА). 
 
5.12.4
 
Вярям  
Тядгигат  васитяси  иля  ялдя  олунмуш дялилляр  кифайят гядяр  олмаса  да,  артыг  ещтимал 
етмяк  олар  ки,  инсан  алвери  просесинин  ясас  тязащцрляриндян  бири  дя  вярямдир.  Яэяр 
инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхслярин  чохунун  щяддиндян  артыг  сых 
мяскунлашмаларыны,  гейри-дцзэцн  гидаланмаларыны  вя  наркотик  маддялярдян  истифадя 
етмялярини  нязяря  алсаг,  щямин  шяхслярин  бу  просесдян  яввял  йохсул  сосиал  игтисади 
шяраитдя йашамалары барядя щипотезанын щягигятя уйьун олмасына шцбщя йаранмайа 
биляр.  Бундан  башга,  вярямин  ЩИВ-ля  щямращ  хястялик  олмасы  факты  инсан  алвериня 
мяруз галмыш шяхслярля иш заманы нязяря алынаъаг ялавя бир фактордур. 
 
5.12.5
 
Пешя хястяликляри 
Пешя хястяликляри ямяйин истисмары вя яйлянъя мягсяди иля щяйата кечирилмиш инсан 
алвериня хас  проблемлярдир, лакин бу хястяликляр инсан алвериня мяруз галмыш шяхслярин 
пешяляри иля баьлы олан вя йа баьлы олмайан зярярли амиллярин мювъуд олдуьу вя инсан 
алвери  иля  ялагядар  вязиййятлярдя  дя  баш  веря  биляр.  Стандарт  тибб  китаблары,  ЦСТ-цн 
мцвафиг  тялиматлары,  щямчинин  БЯТ-ин  ямякчи  мигрантларын  пешя  тящлцкясизлийи  вя 
саьламлыьына  аид  публикасийалары  бу  ъцр  вязиййятлярин  профилактика  вя  мцалиъяси  цчцн 
ишлярин апарылмасы иля ялагядар адекват стратеэийалары нязярдя тутур. 
Пешя  хястяликляриня  аид  проблемляр  ашаьыдакы  вязиййятлярдян  ибарят  категорийалары 
юзцндя якс етдирир: 

 
167 
 
йумшаг  тохумаларын  зядялянмяси,  мяс.,  кясикляр,  йаралар,  дешилмиш  йаралар, 
сыныглар,  контузийалар,  ъызыглар,  ганчырлар,  зорлама  вя  йа  садист  ямялляри 
нятиъясиндя ъинси органларын зядялянмяси вя с.; 
 
сцмцк  вя  язяля  зядяси,  мяс.,  чыхыглар,  сыныглар,  эярилмяляр,  ятрафларын 
ампутасийасы вя йа итирилмяси, мцхтялиф язяля-скелет позунтулары; 
 
дяринин  вязиййяти,  о  ъцмлядян  кимйяви  йаныглар  вя  сяпки  кими  гейри-инфексион 
вязиййятлярля  йанашы,  йухарыда  гейд  олунмуш  пис  санитарийа  шяраити/эиэийена  иля 
ялагядар  хястяликляр  бяндиндя  гейд  олунмуш  йолухуъу  хястяликляр;  чапыглар 
(дахили  органларын,  хцсусян  дя  бюйряклярин  чыхарылмасы  цчцн  гарын  найищяси  вя 
бюйцрлярдя кясикляр); 
 
эюрмя вя йа ешитмя функсийаларынын писляшмяси/итмяси; 
 
щематоложи хястяликляр (мяс., анемийа, лейкемийа); 
 
хцсуси сянайе нювляриня аид хястяликляр (мяс., силикоз вя аь ъийярлярин мцяййян 
хярчянэ нювляри кими пневмокониоз); 
 
брусилйоз  вя  салмонелйоз  кими  спесифик  инфексион  хястяликляря  чох  йцксяк 
йолухма  риски  вя  инсан  алвери  просеси  заманы  ев  щейванлары  иля/вящши 
щейванларла  тямасда  олдуглары  заман  гурбанларын  мяруз  галдыглары  диэяр 
вязиййятляр (мяс., гяссабхана, тойуг фермасын, сцмцк/ят емалы, ят маьазалары, 
дяри-эюн емалатханалары вя с.) 
 
Ялавя  информасийа  цчцн  БЯТ-ин  Ушаг  ямяйи:  саьламлыг  вя  тящлцкясизлик  рискляри 
китабына бахын.
59 
 
5.12.6
 
Пейвяндля гаршысы алынан хястяликляр 
Нязяря  алсаг  ки,  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхслярин  чоху,  адятян  йохсул 
иъмалардан  олур,  мцалиъя  едян  щяким  онларын  пейвянд  алмалары  иля  баьлы  гейдляри, 
натамам пейвяндляр щаггында  информасийаны  ялдя едяъяйиня  вя  йа  щямин  шяхслярин 
юз  ваксинасийа  ъядвяллярини  йада  салаъагларына  цмид  етмямялидир.  Бунула  ялагядар 
олараг,  иммунизасийа  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсляр  цчцн  эюстяриляъяк  диэяр 
тибби хидмятлярин бир щиссяси кими тяклиф олунмалыдыр. 
 
5.12.7
 
Гидаланма, зядяляр, стоматоложи хястяликляр, хроники позунтулар  
Сящщятля  баьлы  бу  ъцр  мясяляляр  дя  инсан  алвери  просеси  иля  ялагяляндирилир  вя  бу 
барядя БМгТ вя онун бейнялхалг оператив партнйорлары тяряфиндян инсан алвериня гаршы 
кечирилмиш  мцхтялиф  ямялиййатлар  заманы  мялуматлар  верилмишдир.  Инсан  алвериня  мяруз 
галмыш шяхсляр, адятян ямякчи мигрантлара хас олан хястяликлярин бязиляриндян язиййят 
чякирляр,  лакин  инсан  алвери  просесинин  уникаллыьы  вя  иш  шяраити  щямин  хястяликлярин  даща 
ъидди фясадлары иля нятиъяляня биляр. Мясялян, аз гидаланма щям инсан алвериня мяруз 
галмыш шяхсляря. щям дя цмумиликдя ямякчи мигрантлара хас олан проблемдир. Йарарлы 
гидаланмайа чыхышдан мящрум олма, цзцъц иш вя ъинси истисмар, щямращ хястяликляр вя 
инфексийалар, йахуд да наркотик маддяляря алудячилик - бунларын щамысы инсан алвериня 
мяруз  галмыш  шяхсляр  арасында  аз  гидаланмайа  эятириб  чыхаран  факролара  аид  едиля 
биляр.  Ейни  заманда,  аз  гидаланма  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсляр  арасында 
инкишафла  баьлы  эери  галмалара,  анемийа  кими  щематоложи  хястяликляря,  щямчинин  дяри-
зющряви вя стоматоложи проблемляря эятириб чыхара биляр. 
Инсан  алвери  просесинин  мяъбури  характери  вя  истифадя  олунан  истисмар  фяалиййяти 
невроложи  вя  диэяр  фясадларла  йанашы,  адятян  язяля-скелет  вя  ортопедик  проблемляря 
(хцсусиля  дя  ямяйин  истисмары  мягсяди  иля  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсляр 
арасында),  йумшаг  тохумаларын  (о  ъцмлядян,  ъинси  органларын)  зядялянмясиня  вя 
диэяр  йаралара  (о  ъцмлядян,  эцлля  вя  йа  бычаг  йараларына,  ганчырлара,  сыныглара, 
сублимасийайа вя с.) сябяб ола биляр. 

 
168 
Инсан алвериня мяруз галмыш шяхсляр арасында респиратор, мядя-баьырсаг, ендокрин 
(мяс.,  диабетин,  галханвари  вязин),  бюйряк,  щепатит  вя  башга  метаболик  позунтулар, 
щямчинин дяри-зющряви проблемляр кими диэяр хроники хястяликлярдян язиййят чякмяк ади 
бир  щалдыр.  Бу  хястяликляр  йа  инсан  алвери  просесиндян  яввял  баш  веря,  йа  да  щямин 
просес  заманы  ялдя  олуна/аьырлаша  биляр.  Инсан  алвери  просеси  заманы  мцалиъяйя 
чыхышын  олмамасы,  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсдя  хроники  хястялийин 
мцяййянляшдирилмясиня,  щямчинин  онун  гаршысынын  2-ъи  вя  йа  3-ъц  дяфя  алынмасына 
мане олур. Бунун нятиъясиндя дя аидиййяти шяхсин хидмят эюстярян тяшкилатын щимайяси 
алтына  дцшдцйц  заман  онун  сящщятинин  артыг  писляшмяси  вя  прогнозларын  аьырлашмасы 
мцшащидя олуна биляр. 
Инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсляр  арасында  мцшащидя  олунан  хроники 
хястяликляря  аид  ишлярин  апарылмасы  принсипляринин  тяфяррцатлы  шякилдя  тясвир  едилмяси  бу 
Рящбяр  Сянядин  ящатя  даирясиндян  кянара  чыхан  бир  мясялядир.  Нязяря  алынаъаг 
ваъиб  принсип  ондан  ибарятдир  ки,  ещтималлара  ясасян  инсан  алвериня  мяруз  галмыш 
шяхслярин яввялляр тибби хидмятлярдян истифадя етмяк имканлары олмамышдыр вя буна эюря 
дя онларын хидмят эюстярян тяшкилатын щимайяси алтына дцшмяк фцрсяти мцнасиб, щяссас, 
дястяквериъи тибби хидмятлярин ялдя олунмасы цчцн илк шанслардан биридир. 
 
5.13
 
Инсан алвериня мяруз галмыш шяхсляр цчцн тибби хидмятин планлашдырылмасы  
Бу бюлмянин мягсяди мцвафиг йардым програмларына дахил олан вя бу програмлары 
тярк  едян  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсляр  цчцн  тибби  хидмятлярин 
планлашдырылмасына  аид  истигамятляр  тягдим  едяряк  йюнялтмядян  вя  кюмяйин 
эюстярилмясиня  аид  ЫЫЫ  Фясли  ялавя  етмякдян  ибарятдир.  Клиники  просесляри  вя 
инфраструктуру (мяс., аваданлыг, материаллар, истигамятляндирмя/дястяк хидмятляри, тибби 
мцшайиятин  тямин  едилмяси)  мцяййянляшдирян  лайищялярин  ишляниб  щазырланмасы  цчцн 
зярури  олан  даща  тяфяррцатлы  тибби  вя  сящиййя  мясяляляринин  планлашдырылмасы  тялябляри 
щаггында  информасийа  цчцн  бу  бюлмянин  клиники  тялимат  вя  проседурлар  щаггында  1-ъи 
щиссясиня бахын. 
Тибби  хидмятин  дцзэцн  дцшцнцлдцйцнц  вя  мювъуд  тибби  информасийанын  тяйинат, 
транзит  вя  мяншя  юлкяляриндяки  диэяр  хидмят  эюстярянлярля  вя  партнйор  тяшкилатларла 
мцвафиг  гайдада  ялагяляндириляряк  онлара  тягдим  олундуьуну  тямин  етмяк  мягсяди 
иля  мцвафиг  йардым  програмына  дахил  олан  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  щяр  бир  шяхс 
цчцн  стратежи  тибби  планын  ишляниб  щазырланмасы  олдугъа  ваъибдир.  Бу  критерийа  ишин 
яввялиндян нязяря алынмалы вя мцвафиг гайдада якс етдирилмялидир. 
Инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхс  цчцн  тибби  планын  ишляниб  щазырланмасы 
истигамятиндя атылаъаг ясас аддымларын тясвири ашаьыда верилир. 
Yüklə 3,6 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin