Инсан алвери гурбанларына бирбаша йардым


 Ушаг цчцн ялверишли мцщит



Yüklə 3,6 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə22/36
tarix16.02.2017
ölçüsü3,6 Mb.
#8963
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   36

5.6.3 Ушаг цчцн ялверишли мцщит 
Йаш  рущи  саьламлыьын  горунмасы  вя  тямин  едилмяси  цчцн  мцвафиг  тядбирлярин 
мцяййянляшдирилмяси сащясиндя щялледиъи фактордур. Зоракылыг мцщитиня дцшмцш ушаглар 
юзляринин  идрак  системлярини  вя  давранышларыны  цзляшдикляри  алямя  уйьунлашдырырлар. 
Травма  вя  зоракылыг  мясяляляри  цзря  експертлярдян  бири  беля  изащ  едир  ки,  зоракылыг 
вязиййятиня  дцшмцш  ушаг  “инама  лайиг  олмайан  шяхсляря  инам  щиссини,  тящлцкяли 
вязиййятдя тящлцкясизлик щиссини, щяддиндян артыг эюзлянилмяз шяраитдя нязарят щиссини, 
ялаъсызлыг  вязиййятиндя  эцъцнц  горуйуб  сахламалыдыр.  О,  юз  гайьысына  гала 
билмяйяряк,  бюйцкляр  тяряфиндян  дя  онун  цчцн  гайьы  вя  мцдафиянин  олмамасыны 
ихтийарында  олан  накам  психоложи  мцдафия  системиндян  ибарят  йеэаня  васитя  иля 
компенсасийа етмялидир.”
50
 
Тящсил  вя  тярбийя  щяр  бир  ушаьын  инкишаф  просесинин  ясас  тямял  дашыдыр.  Мцмкцн 
гядяр тез бир вахтда тялим курсларынын, щазырлыг тящсил програмларынын тяклиф едилмяси вя 
йа да ушаьын йерли мяктябя эюндярилмяси иля (яэяр тящлцкясиз вя мцнасибдирся) тящсил 
просесиня  башланылмасы  олдугъа  зяруридир.  Имкан  олдугда  вя  мцнасиб  шяраитдя 
щямйашыдларла мяслящятляшмяляр вя тящсил методлары да нязярдян кечирилмялидир. 
 
5.7  Инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсляря  гайьынын  эюстярилмясиндя  тибби  психи 
аспектляр 
 
5.7.1 Психи хястяликляр 
Рущи  саьламлыьын  вя  хястялийин  анлайышыны  вермяк  чох  чятиндир,  буна  эюря  дя  
онларын  давам етдикляри  мцддят  ярзиндя нязярдян  кечирилмяси  даща мцнасибдир.  ЦСТ 
рущи саьламлыг консепсийасынын ашаьыдакылардан тяшкил олунмасыны тяклиф едир:  
(...) рифащын, габилиййятин, сярбястлийин, компетентлийин, нясиллярарасы асылылыьын, шяхсин 
интеллектуал  вя  емосионал  потенсиалынын  юзц  тяряфиндян  реализя  етмяк  баъарыьынын 
субйектив  дярки.  Мядяниййят  нюгтейи-нязяриндян  рущи  саьламлыьын  щяртяряфли  анлайышыны 
вермяк, демяк олар ки, мцмкцн дейил.
51
 
БМгТ-нин мювгейиня эюря, рущи саьламлыьын мцщафизяси даща эениш, мясялян рущи 
чатышмазлыгларын  олмамасы  вя  психиатрик  йардымын  синоними  кими  йох,  даща  эениш 
контекстдя  мянимсянилмялидир.  “Психососиал  йанашма”  рущи  рифащын  дярк  едилмяси  вя 
тямин  олунмасынын  хцсуси  цсулу  кими  тясвир  олунур.  Психососиал  йанашманын  тятбиги 
сосиал  вя  мядяни  амилляри,  “рущун”  функсионаллыьыны,  даща  эениш  мянада,  рущи  рифащ 
арасында ялагяни нязярдя тутур. Бу о демякдир ки, шяхсин щярякятлярини баша дцшмяк 
цчцн  ону  аиля,  иъма  вя  мядяниййятдян  ибарят  бир  контекстдя  нязярдян  кечирмяк 
лазымдыр. Ейни заманда, психососиал йанашма нязярдя тутур ки, шяхсин вя йа бир груп 
шяхсин рущи рифащына онлары ящатя едян ишляк сосиал факторлар да тясир едя биляр.
52
 
Щал  щазырда  рущи  саьламлыг  вя  инсан  алвери  сащясиндя  кечирилмиш  тядгигатларын  сайы 
чох  аздыр.  Инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхслярин  психоложи  реаксийалары  щаггында 
мялуматларын  чоху  илк  нювбядя  щямин  шяхслярля  ишляйян  тяшкилатларын  щесабатларына, 
щямин  шяхслярин  мялуматларына  вя  щяддиндян  артыг  мящдуд  сайда  кейфиййятли 
тядгигатлара ясасланыр. 
 

 
152 
5.7.2 Инсан алвери контекстиндя психоложи мяъбуриййят вя зоракылыг
 
Психоложи  мяъбур  етмя  вя  зоракылыг  инсан  алверинин  сяъиййяви  хцсусиййятляридир  вя 
инсанларла  манипулйасийа  етмяк,  онлары  “файдалы”  шякилдя  эиров  сахламаг  цчцн  инсан 
алверчиляри  тяряфиндян  истифадя  олунан  ясас  тактикадыр.  Психоложи  нязарят  тактикасы  шяхси 
алчалтмаг, щядя-горху эялмяк, йалан данышмаг, алдатмаг вя щисслярля ойнамагдан, 
щямчинин  тящлцкяли,  эюзлянилмяйян  вя  нязарят  олунмайан  щадисяляря  ъялб  етмякдян 
ибарятдир.  Бир  гайда  олараг,  бу  ъцр  психоложи  зоракылыг  даими  вя  екстремал  характер 
дашыйыр  вя  адятян,  шяхсин  психоложи  вя  физики  мцдафиясини  мящв  едян    бир  йолла  щяйата 
кечирилир. Илк нювбядя шяхси ян реал юлцм тящлцкяси иля цзляшмяйя мяъбур едяряк “саь 
галмаг цчцн екстремал вязиййятя” салырлар вя о бу заман шяхси тящлцкясизлийи цзяриндя 
нязарятини  итирдийини  вя    инсан  алверчисиндян  асылы  вязиййятя  дцшдцйцнц  баша  дцшцр. 
Икинъи  мярщяля  “физики  тцкянмяни”  нязярдя  тутур.  Инсанлары  сутка    ярзиндя  саатларла 
ишлямяйя  мяъбур  едирляр  ки,  бу  да  онларын  сащибляриня  ящямиййятли  нязарят  имканлары 
верир (вя эялирлярини артырыр). Истиращят етмяк вахты олмайан шяхс физики ъящятдян тцкянир, 
щансыса варианты нязярдян кечирмяк вя йа мцдафия стратеэийалары щаггында дцшцнмяк 
игтидарында  олмур.  Асылылыьы  тямин  едян  йекун  елементляр  нязарят  вя  изолйасийадан 
ибарятдир.
 
Оьру-ясир  вязиййятиндя  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсин  ялагя  сахладыьы 
ясас  тяряф  инсан  алверчисиндян  ибарят  олдуьу  цчцн  бцтцн  алям  вя  шяхсин  юзц  щямин 
шяхс  тяряфиндян  инсан  алверчисинын  дцнйа  вя  бяшяриййятин  гурулушу  барядя  тящриф 
олунмуш мцлащизяляри призмасындан дярк олунур.
53
  
 
5.7.3 Психоактив маддялярдян суи-истифадя вя асылылыг 
Инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсляр  наркотик  маддялярдян  истифадя  етмяйя 
башлайыр  вя  бязян  дя  суи-истифадя  щалларына  йол  верир,  беляликля  дя  кимйяви  асылылыгдан 
язиййят  чякирляр.  Адятян,  инсан  алверчиляри  наркотик  маддялярдян  вя  спиртли  ичкилярдян 
инсанларын  эцъля  оьурланмасы  вя  йа  инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсляр  цзяриндя 
нязарятин  щяйата  кечирилмяси  цчцн  истифадя  едирляр.  Мянфи  вярдишляр  йарадан 
маддялярдян  йалныз  шяхсляри  даща  да  “мцлайим”  етмяк  цчцн  истифадя  олунмур,  онлар 
ейни  заманда  инсан  алвериня  мяруз  галараг  наркотикляря  дцчар  олунмуш  шяхсляри 
инсан алверчиляриня бу маддялярин тяъщизатчылары кими бахмаьа мяъбур етмяк вя онлары 
инсан алверчиляриндян асылы вязиййятя салмаг цчцн тятбиг олунур. 
Ейни 
заманда, 
фащишялийя мяъбури ъялб едилмиш гадынын илк мцштяриси иля эюрцшц заманы онун даща да 
“сюзябахан”  едилмяси  цчцн  наркотик  маддялярдян  истифадя  олуна  биляр.  Наркотик 
маддялярдян  инсанларын  даща  чох  ишлямяляри,  даща  аьыр  ишляри  эюрямяляри  (фащишяликля 
мяшьул олдугда ися, даща чох мцштяри гябул едя билмяляри), пис шяраитя вя тящгирамиз 
ряфтара  дюзмяляри,  алчалдыъы  вя  йа  ийрянъ  щесаб  етдикляри  фяалиййятля  мяшьул  олмалары, 
алдыглары зядяляри вя йа стресс вязиййятлярини щисс етмямяляри мягсяди иля ганунсуз вя 
йа гануни, мяъбури вя йа кюнцллц истифадя олуна биляр. 
Инсан алвериня мяруз галмыш шяхслярля ишляйян щякимляр бу ъцр шяхслярдя кимйяви 
маддялярдян асылылыьын сябяблярини билмяли вя бунунла ялагядар яламят вя симптомлары 
баша  дцшмялидирляр.  Инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхс  юзцнцн  кимйяви  маддялярдян 
асылылыьы проблемини ачыглайарса вя йа ишчи щейятин цзвц бу ъцр проблемин мювъудлуьу 
барядя  шцбщялянярся,  щямин  шяхс  мцвафиг  тялим  кечмиш  тибб  ишчисинин  йанына 
эюндярилмялидир. 
 
5.7.4 Хидмят эюстярян тяшкилатларда ади стресс мянбяляри 
Шяхсин инсан алвери вязиййятиндян йаха гуртармасына вя хидмят эюстярян тяшкилатын 
щимайясиня дцшяряк бир чох щалларда психоложи ращатлыг ялдя етмясыиня бахмайараг, бу 
ъцр  вязиййятин  юзц  дя  йени  эярэинлик  мянбяляринин  сябяби  ола  биляр.  Ашаьыда  даща 
эениш йайылмыш стресс мянбяляри тясвир олунур. 
Щцгуг-мцщафизя  органларынын  ямякдашлары  тяряфиндян  диндирилмя.  Бир  чох 
щалда  полис  вя  йа  иммиграсийа  ямякдашлары  иля  эюрцшляр  инсан  алвериня  мяруз галмыш 

 
153 
шяхс цчцн стресся сябяб ола биляр. Чохлары яввялъядян мцяййян сябябя эюря мювъуд 
олан  горху  ичиндя  олдугларына,  щямчинин  щцгуг-мцщафизя  органлары  ямякдашларына 
шцбщя иля йанашдыгларына эюря (бу, адятян онларын яввяляр коррупсийайа гуршанмыш вя 
тящлцкяли  ямякдашлара  раст  эялмяляри  тяърцбясиндян  иряли  эялир)  юзляринин  дя  даим  бу 
органлар  тяряфиндян  излянилдиклярини  зянн  едир,  щябс  олуна  биляъякляриндян,  онлара 
инамын  олмамасындан  горхур,  диндирилмянин  вя  йа  арашдырманын  цзцъц  вя  эярэин 
характериндян иряли эялян наращатлыгдан язиййят чякир, онларын эяляъяйиня кюклц шякилдя 
тясир едя биляъяк дцзэцн вя йа йанлыш ъавабларын (мяс., иммиграсийа статусу вя инсан 
алверчиляринин  гисас  алмалары  иля  ялагядар)  мювъуд  олдуьуну  ещтимал  едир, 
йаддашларында  ямяля  эялян  гцсурларын  онлары  пис  вязиййятдя  гойаъаьы  вя  ясас 
тяфяррцатлары йада сала билмямяляри сябябиндян щяйаъанланырлар.       
Щякимляр  эюрцшцн  ящямиййятини,  вериля  биляъяк  суалларын  тяхмини  характерини  вя 
бунун онларын эяляъяйиня неъя тясир едиб-едя билмяйяъяйини изащ етмякля, бу шяхсляри 
щямин эюрцшляря щазырламалыдырлар.  
Мящкямя просесиндя вя ъинайят иши цзря верилян шащид ифадяляри. Инсан 
алверчисиня гаршы шащид ифадяляринин верилмясинин эюзлянилмяси инсан алвериня мяруз 
галмыш шяхс цчцн ян бюйцк стресс доьуран щадисялярдян биридир. Бу тяърцбя 
саьалманын щансы мярщялясиндя олмасындан асылы олмайараг, инсан алвериня мяруз 
галмыш шяхся йенидян травма вура биляр. Инсан алвери гурбанларыны гаршыдан эялян 
мящкямя просесиня щазырламаг мягсяди иля ихтисаслы мцтяхяссисляр 
мцяййянляшдирилмяли вя просеся ъялб олунмалыдырлар. Имкан олдугда вя йерли 
ганунвериъилийя уйьун олараг, щямин ихтисаслы мцтяхяссис шяхсляри ифадя веряъякляри 
мящкямя залларында мцшайият етмяли вя вериля биляъяк суаллары (хцсусян дя мцмкцн 
гядяр агрессив вя иттищамедиъи тактикадан истифадя едян мцдафия тяряфиндян) баша 
дцшмякдя онлара  кюмяк етмялидир.  
Иммиграсийа мцраъиятляринин тягдим олунмасы просеси. Олдуьу юлкядяки 
щцгуги статуса малик олмамасы инсан алвериня мяруз галмыш шяхси ясябляшдирир вя 
онун эяляъякдя физики вя психики ъящятдян саьаламасына мане олур. Бу, шяхсдя 
стабиллик щиссини азалдыр вя юз щяйаты цзяриндя нязарятин итирилмяси тяясцратыны йарадыр. 
Аиля  цзвляри  вя  йа  ушагларла  сющбят.  Евдякилярля  телефон  данышыглары  шяхси 
сакитляшдирмякля  вя  онда  ращатлыг  щисси  йаратмагла  йанашы,  ону  кядярляндиря, 
евляриндян вя доьмаларындан узаг дцшдцкляриня эюря тянщалыг вя эцнащкарлыг щисси дя 
йарада биляр. Бязи щалларда аиля цзвляри онлара гаршы ъидди кобудлуг эюстяря вя иттищам 
едя  билярляр.  Мцтяхяссисляр  бу  сющбятлярин  щяддиндян  артыг  емосионал  ола  биляъяйини 
нязяря  алмалы  вя  щямин  шяхсляр  йахынлары  иля  ялагя  сахладыгдан  сонра  онлара  дястяк 
вермяк цчцн йанларында олмаьа чалышмалыдырлар. 
Тибби  проседурлар,  анализлярин  нятиъяляри.  Тибби  проседурлардан  кечмяк  вя  тибби 
анализлярин нятиъяляринин ялдя олунмасы, хцсусиля дя  Гярб цсуллу тибби тяърцбя, сящиййя 
системи  вя  йа  тибби  мцяссисялярин  иш  мцщити  иля  танышлыьы  олмайан  шяхслярдя  мцяййян 
наращатлыглар доьура биляр. Она эюря дя цмуми вязиййятин вя проседурларын формаллыьы, 
онлара  дейилянляри  вя  йа  баш  верянляри  баша  дцшмямяк  горхусу,  анализлярин  мянфи 
нятиъяляняъяйи  барядя  прогнозларла  баьлы  йаранан  шцбщялярля  ялагядар  няйин  баш 
вердийини изащ едя биляъяк вя бу горхулардан бязиляринин гаршысыны ала биляъяк ишчилярин 
бу просеслярдя иштиракыны зярури едир. 
Гачгын 
мяркязляри, 
сыьынаъагларда 
мцнагишяляр 
вя 
дарыхдырыъылыг. 
Сыьынаъаглардакы шяраит бир чох сябябляря эюря (травма алмыш мцхтялиф инсанлар бирликдя 
йашайырлар,  мцхтялиф  етник  вя  мядяниййят  мяншяли  инсанлар  йанбайан  йашайырлар, 
щярякят вя давранышла баьлы мящдудиййятлярин олмасы, вахтын эеъ кечмяси, дарыхдырыъылыг 
вя  с.)  стресс  мянбяйи  ола  биляр.  Инсанлар  бу  ъцр  бош  вахт  кечирмяк  вя  кечид 
вязиййятиндя  йашамаьын  эярэин  анларынын  ющдясиндян  эялмяк  цчцн  гейри-саьлам 
цсуллара  (сигарет  чякмяйя,  мцнагишяляр  йаратмаьа,  йардым  програмыны  тярк  етмяйя) 
ял  ата  билярляр.  Щякимляр  тящлцкясизлик  мясялялярини,  мцтямади  интеллектуал 

 
154 
стимуллашдырманы  вя  мцвафиг  яйлянъяляри  (мяс.,  тялимлярин  кечирилмяси,  яйлянъя 
тядбирляри,  гираят,  радиойа  гулаг  асмаг,  мцхтялиф  ойунлар)  нязяря  алмагла,  сакинлярин 
физики  ишлярдя  (мяс.,  тямиз  щавада  эязинтиляр,  физики  мяшгляр)  мцмкцн  дяряъядя 
иштиракларына  имкан  йаратмагла,  бу  проблемлярин  гаршысыны  алмаьа  чалышмалыдырлар 
(зящмят  олмаса,  сыьынаъагларда  тяклиф  олуна  биляъяк  фяалиййятя  аид ялавя  информасийа 
цчцн ЫВ Фясля бахын). 
Гайыдыш.  Евя  гайыдышын  эюзлянилмяси  гисасдан  горхан,  аилялярини  пис  вязиййятдя 
гойдугларыны  зянн  едян,  аилялярини  вя  юзлярини  сахламаг  цчцн  неъя  иш  вя  йа  пул 
тапаъагларындан  наращат  олан  инсан  алвери  гурбанларында  горху,  наращатлыг,  язиййят, 
кядяр  вя  йа  гязяб  щиссляри  доьура  биляр.  Репатриасийа  олунаъаг  шяхсляря  психоложи 
дястяк  верян  ишчиляр  беля  шяхслярин  евя  гайыдыш  цчцн  щазырланмасына  мцмкцн  гядяр 
чох вахт айырмалыдырлар. Бу гайыдышла баьлы (бязян гарышыг) емосийаларын юйрянилмясини, 
киминля  йашайаъаглары  вя  щансы  иши  эюряъякляри  барядя  мясялялярин  нязярдян 
кечирилмясиндя  кюмяклийин  эюстярилмясини  нязярдя  тутур.  Бу,  инсан  алвериня  мяруз 
галмыш шяхслярин бир чоху цчцн, ейни заманда онларын рущи вя физики саьламлыгларына аид 
ещтийаъларына  уйьун  мцвафиг  дястяк  хидмятляринин  мцяййянляшдирилмяси  сащясиндя 
кюмяклийин  эюстярилмясини  дя  нязярдя  тутур  (щямчинин  бу  Фяслин  5.13  в.  5.14-ъц 
бюлмяляриня бахын). 
Евя гайыдышла баьлы йаранан стресс вязиййяти тяййаря иля учуш, гатарла эедиш вя йа 
транзит  зонасында  эюзлямя  заманы  даща  да  аьырлаша  биляр.  Шяхслярин  спиртли  ичкиляр 
сифариш етмякля вя сярхош олмагла стрессдян азад олмаьа вя йа щисслярини зяифлятмяйя 
чалышмагларында  гейри-ади  щеч  бир  шей  йохдур.  Тяййарядя  (вя  диэяр  няглиййат 
нювляриндя) спиртли ички гябулунун ъялбедиъилийи, лакин сярхошлуг нятиъясиндя авиаширкятля 
проблемлярин йарана биляъяйы (бязи щалларда ися тящлцкя доьуран ямялляря эюря ъинайят 
ишинин  галдырылмасы)  вя  йеря  ендикдян  сонра  йардымын  эюстярилмяси  просесинин 
чятинляшяъяйи барядя шяхсляри яввялъядян хябярдар етмяк чох ваъибдир. 
 
5.8 ЩИВ вя АИДС 
Сящиййя  системини  нцфуздан  салан  вя  пасийентляря  хидмят  эюстярян  тяшкилатларда 
ЩИВ  вя  АИДС  щаггында  ялавя  башаьрысына  сябяб  ола  билян  бир  чох  йанлыш  фикирляр 
мювъуддур.  Инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхслярин  ЩИВ-я  йолухмайа  щяссас 
олдугларына эюря бцтцн хидмят эюстярян тяшкилатларын ЩИВ-ин вя АИДС-ин биоложи, психоложи 
вя  сосиал  фясадлары  щаггында  мялуматландырылмасы  олдугъа  ваъибдир  (зящмят  олмаса, 
бу  Рящбяр  Сянядин  Сящиййя  Фяслиня  аид  истифадя  олунмуш  ядябиййат  сийащысында 
верилмиш БМгТ-нин ЩИВ-я/АИДС-я аид Мювгейи цзря Сянядя бахын).
54
 
 
ЩИВ вя АИДС щаггында билмяк бизя ня цчцн лазымдыр? 
АИДС-я  сябяб  олан  ЩИВ  вирусуна  йолухмуш  шяхслярин  сайы  щяля  дя  артмагдадыр. 
Сосиал,  милли,  ирги,  дини  мянсубиййятиндян  вя  йа  ъинси  орийентасийасындан  асылы 
олмайараг, щяр  кяс  ЩИВ-я  йолуха  биляр.  Юзлярини  вя  башгаларыны  неъя  мцдафия  етмяйи 
билмяк мягсяди иля щамы ЩИВ вя АИДС щаггында мялуматландырылымалыдыр. Мярщямят вя 
анлама  мцщитинин  тямин  олунмасынын,  щямчинин  айры-сечкилийя  вя  горхуйа  гаршы 
мцбаризя  апарылмасынын  ян  йахшы  йолу  ЩИВ  вя  АИДС  щаггында  дягиг  информасийанын 
тягдим едилмясиндян ибарятдир. 
 
ЩИВ нядир? 
 
ЩИВ инсан иммун чатышмазлыьы вирусудур. 
 
ЩИВ ъинси йолла вя ганла инсандан инсана кечир. 
 
ЩИВ-я тутулмуш инсанлар щямишялик бу хястялийя  йолухмуш олараг галырлар. Онлар 
саьлам  эюрцндцкдя  вя  юзлярини  йахшы  щисс  етдикдя  беля,  вирусу  башгаларына 
ютцря билярляр. 
 
ЩИВ даими инфексийадыр, мцалиъя олунмур вя она гаршы пейвянд йохдур. 

 
155 
 
ЩИВ АИДС дейил, лакин АИДС-ля нятиъяляня биляр 
 
АИДС нядир? 
 
ЩИВ  организмя  дцшдцкдян  сонра  бизи  инфексийалардан  горуйан  иммун 
системимизи даьыдыр. 
 
АИДС  гябул  олунмуш  иммун  чатышмазлыьы  синдромудур  вя  ЩИВ-я  йолухма 
нятиъясиндя баш вермиш мцмкцн хястяликляр групуна аиддир (синдромудур).
55
 
 
ЩИВ-я  йолухмуш  инсанларын  чоху  сонда  АИДС-я  тутулур.  Инсан  узун  мцддят, 
щятта  бир  нечя  ил  бойу  ЩИВ-я  йолухмуш  вязиййятдя  гала  биляр,  нящайят  иммун 
системи  о  гядяр  зяифляйир  ки,  инсанын  организми  инфексийалара  гаршы  мцбаризя 
апара билмир вя АИДС башлайыр.
56
 
 
Инсан ЩИВ-я неъя йолухур? 
 
ЩИВ-я  йолухманын  ясас  йолу  бу  хястялийя  йолухмуш  шяхсля  горунмадан  ъинси 
ялагядя олмагдан ибарятдир. 
 
Бу  вирус  щямчинин  бир  шяхсдян  диэяриня  инфексийалар  васитяси  иля,  мясялян 
ийнядян  тякрар  истифадя  заманы  дя  кечя  билир.  ЩИВ  йолухмуш  ганын  вя  ган 
материалларынын кючцрцлмяси заманы да кечя биляр, лакин бу ъцр йолухма донор 
ганыны  систематик  гайдада  йохламаг  имканына  малик  олан  юлкялярдя  надир 
щалларда баш верир. 
 
Инфексийайа  йолухмуш  щамиля  гадынлар  щамилялик  дюврцндя  вя  йа  доьуш, 
щямчинин дюшля йедиздирмя заманы ЩИВ-и ушагларына кечиря билярляр. 
 
Ийня,  бычаг  вя  цлэцъ  кими  кясиъи  гейри-стерил  алятлярдян  истифадя  заманы  дяри 
кясилдикдя вя йа ийня вуруланда да ЩИВ-я йолухмаг мцмкцндцр. 
 
ЩИВ бу вируса йолухмуш шяхслярля эцндялик цнсиййят нятиъясиндя кечмир.
57
 Бу вирус 
хястя  шяхсля  ейни  туалет  вя  йа  щамамдан  истифадя  едяндя,  ял  вериб  эюрцшяндя,  бир 
габдан  йемяк  йейяндя,  бир  телефондан  истифадя  едяндя  вя  йа  ейни  палтарлары 
эейиняндя  дя  кечмир.  Вирусун  тяр,  эюз  йашы,  асгырыг,  юскцряк  вя  йа  сидик  васитяси  иля 
кечмяси  дя  мцмкцн  дейилдир.  ЩИВ,  щямчинин  щяшяратларын  дишлямяси,  мясялян 
аьъаганадын  санъмасы  йолу  иля  дя  кечмир.  Щяля  щеч  кяс  ЩИВ-я  йолухмуш  шяхси 
гуъагламагдан бу хястялийя йолухмамышдыр. 
 
ЩИВ-дян неъя мцдафия олунмаг олар? 
Ъинси ялагяляр заманы ЩИВ-я йолухманын гаршысыны ашаьыдакы йолларла алмаг олар: 
 
Кечиъилик яламятляри олан ъинси актлардан чякинмяк; 
 
ЩИВ-я йолухмамыш вя башга шяхслярля ъинси ялагядя олмайан партнйорла сексля 
мяшьул олмаг; 
 
Презервативлярдян дцзэцн истифадя; 
 
Ган эютцрцлмяси просеси заманы истифадя олунан ийня, санъаг вя истянлян диэяр 
алятлярин  яввялляр  истифадя  олунмамасынын  вя  йа  стерилляшдирилмясинин  тямин 
едилмяси. 
 
ЩИВ анализляри верилмялидирми? 
Шяхсин  ЩИВ-я  йолухмасы  фактыны  ган  анализляринин  верилмяси  йолу  иля 
мцяййянляшдирмяк  мцмкцндцр.  ЩИВ-ля  ялагядар  юз  вязиййятлярини  билян  инсанлар 
юзлярини вя партнйорларыны мцдафия едя, юз сяйащятляри иля баьлы мцвафиг тядбирляр эюря 
вя юз эяляъякляри наминя даща мялуматлы гярарлар гябул едя билярляр. 
ЩИВ-я  йолухманын  мялум  олмасы  мянфи  фясадларла,  мясялян  стрессин  вя  гейри-
мцяййянлийин  артмасы,  мцнасибятлярин  йарадылмасы  вя  инкишафындакы  чятинликляр, 
нятиъялярин  башга  шяхсля  мцзакиря  олунмамасы  сябябиндян  сирр  йцкцнцн  йаранмасы 
вя  йа  нятиъялярин  мцзакиря  едилмяси  сябябиндян  мцмкцн  гынаг  вя  айры-сечкиликля 

 
156 
нятиъяляня  биляр.  Бундан  башга,  ЩИВ-я  йолухма  иммиграсийа  вя  азад  щярякят  етмя, 
ишя  дцзялмя  вя  тибби  сыьортанын  верилмяси  иля  ялагядар  бир  сыра  мящдудиййятлярля  дя 
нятиъяляня биляр. 
ЩИВ-я  аид  анализлярин  верилмяси  щаггында  гярар  щяртяряфли  нязярдян  кечирилмяли  вя 
кюнцллц  характер  дашымалыдыр.  БМгТ-нин  тяърцбясиня  ясасян,  инсан  алвериня  мяруз 
галмыш  вя  БМгТ-дян  гайыдыш  вя  реинтеграсийа  цзря  йардым  алан  гадын  вя  ушагларын 
чоху  мцвафиг  мяслящятляр  алдыгда  ЩИВ  анализляри  вермяйи,  щямчинин  тибби  вя 
репродуктив  саьламлыглар  цзря  тибби  мцайинялярдян  кечмяйи  вя  психососиал 
консултасийалар алмаьы хащиш едирляр. 
 
БМгТ инсан алвериня мяруз галмыш шяхслярин ЩИВ-я аид тестляри кюнцллц олараг 
вермялярини дястякляйир. 
Бязи мяншя юлкяляри инсан алвериня мяруз галмыш вя эери гайытмыш шяхслярин ЩИВ-ля 
ялагядар  вязиййятляриня  аид  арайышлар  тяляб  едирляр.  Бу  ъцр  щалларда  БМгТ  мцвафиг 
вязиййятин  сюзцэедян  шяхся  изащ  едилмясини  вя  ЩИВ  анализлярини  гайыдыш  просесиндя 
иштирак  етмяйян  тяшкилатын  щяйата  кечирмясини  тювсийя  едир.  Буну  етмякля,  хидмят 
эюстярян  тяшкилат  тибби  информасийаны  ачыгламагла  мяхфилийи  позмуш  олмайаъаг  вя 
гябул  едян  юлкянин  мцвафиг  органларынын  мялуматландырылмасына  мясулиййят 
дашымайаъаг. 
Ейни  заманда,  кянардан  ъялб  олунан  тяшкилатлар  аидиййяти  шяхсин  ЩИВ-ля  ялагядар 
вязиййяти  барядя  мяншя  юлкясини  мялуматландырмаьа  мясулиййят  дашыдыьына  эюря 
БМгТ,  ЩИВ  анализляринин  транзит  вя  йа  тяйинат  юлкясиндя  кечирилмямясини  вя  шяхсин 
йалныз  юз  вятяниня  гайытдыгдан  сонра  бунун  цчцн  шяраит  йарадылмасыны  тювсийя  едир. 
Вятяня  гайытдыгдан  сонра  ЩИВ  анализляринин  эютцрцлмяси  просесиня  щямин  анализлярин 
кечирилмясиндян яввял вя сонра консултасийанын верилмяси дя дахил едилмялидир. 
 
ЩИВ анализляринин кечирилмясиндян яввял вя сонра консултасийанын верилмяси 
Пешякар  консултасийанын  верилмяси  ЩИВ  анализляринин  кечирилмясиндян  аввял  тяшкил 
олунмалыдыр. Ейни заманда, анализлярин кечирилмясиндян яввял мялуматлы разылыьын ялдя 
олунмасы  да  тяляб  едилир.  Анализлярин  кечирилмясиндян  сонра  консултасийанын  верилмяси 
бцтцн шяхсляр, о ъцмлядян инсан алвери гурбанлары вя анаизляринин нятиъяляри мянфи олан 
шяхсляр  цчцн  дя  тяшкил  олунмалыдыр.  ЩИВ анализляринин  нятиъяляри  мцсбят олмуш  шяхсляр 
тяляб олунан сайда вя мцддятдя анализлярин кечирилмясиндян сонра ихтисаслы вя щяссас 
консултасийаларла тямин олунмалыдырлар. 
ЩИВ/АИДС  анализляринин  кечирилмясиндян  яввял  вя  сонра  консултасийалар  тяшкил 
етмякдя йекун мягсяд ашаьыдакыларын тямин олунмасындан ибарятдир: 
 
Бцтцн  мигрантлар/инсан  алвериня  мяруз  галмыш  шяхсляр  анализлярин  нятиъяляринин 
мащиййятини там дярк едирляр. 
 
ЩИВ-я  йолухмуш  шяхсляр  вирусун  башга  инсанлара  кечмясинин  гаршысынын 
алынмасы зяруриййятини там дярк едирляр. 
 
ЩИВ-я  йолухмуш  шяхсляр  вирусун  диэяр  инсанлара  кечмясинин  гаршысынын  неъя 
алынмасыны билирляр. 
  
(Зящмят  олмаса,  БМгТ-нин  Саьламлыьын  вя  Миграсийанын  Гиймятляндирилмяси 
Контекстиндя  ЩИВ/АИДС-ля  Ялагядар  Консултасийанын  Верилмяси  вя  Анализлярин 
Кечирилмяси щаггында Рящбяр Сянядиня бахын, 2006-ъы илдя эюзлянилир). 
 
ЩИВ-ин мцалиъяси 
ЩИВ-я  йолухмуш  инсанлар  узун  мцддят  хцсуси  тибби  диггят  тяляб  олунмадан, 
садяъя олараг юзляриня йахшы бахмагла, мясялян файдалы гида гябул едмякля, кифайят 
гядяр  динъялмякля,  эиэийеник  тялябляря  риайят  етмякля,  фяал  вя  дяйярли  бир  щяйат  тярзи 

 
157 
йашамагла, саьлам сящщятя наил ола билярляр. ЩИВ-я йолухдугларыны билян шяхсляр ЩИВ-ля 
ялагядар инфексион вя диэяр хястяликлярдян мцвафиг мцалиъя кечмялидирляр. 
1996-ъы  илдян  етдибарян  тятбиг  олунан  йцксякфяаллыглы  антиретровирус  терапийасы  ЩИВ 
инфексийаларынын  нювбяти    йайылма  мянзярясини,  хцсусиля  дя  инкишаф  етмиш  юлкялярдя, 
ящямиййятли дяряъядя дяйишмишдир вя цмид едилир ки, йахын заманларда бу ъцр терапийа 
инкишаф етмякдя олан юлкялярдя дя тятбиг едиляъякдир. Мцалиъянин апарылмасы тяърцбяси 
вя  методлары  да  сцрятля  йайылыр.  Мцалиъя  просеси  нязарят  тяляб  едир,  чцнки  мцвафиг 
нязарятин  олмамасы  мцмкцн  ъидди  ялавя  еффектляря  сябяб  ола  биляр.  Она  эюря  дя  бу 
ъцр  нязарят  узун  мцддят  давам  етдирилмялидир.  Бундан  башга,  дцзэцн  апарылмайан 
мцалиъянин  дярман  препаратларына  эцълц  мцгавимяти  олан  ЩИВ  штаммларынын  инкишафы 
тящлцкясини дя йарадыр. 
 
Yüklə 3,6 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin