Hacı Əhməd-Cabir Hacı Ġsmayıl oğlu (Prof. Əhmədov Əhməd-Cabir Ġsmayıl oğlu) Əməkdar müəllim

 
Çörək haqqında hədislər 
 
Rəsuli-Əkrəm  (s.ə.v.)  buyurdu:  “Ay  Allah,  çörəyi 
bizə  mübarək  elə,  onu  bizdən  ayırma.  Əgər  çörək 
olmasa,  namaz  qılmarıq,  oruc  tutmarıq,  Allahın  vacib 
etdiyi əməlləri yerinə yetirə bilmərik”. 
Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) cənabları həmişə arpa çörəyi 
yeyərdi.  O  Cənab  (s.ə.v.)  mübarək  əli  ilə  çörəyi  tutub 
kəsərdı,  bıçaqla  kəsməzdi.  Sonra  yenə  əli  ilə  xırda 
tikələrə  doğrayıb,  üç  barmağı  ilə  öz  mübarək  ağzına 
qoyardı  və  yaxşı-yaxşı  çeynəyərdi.  O  Həzrət  (s.ə.v.) 
heç  vaxt  çörəyi  dişləməzdi,  çünki  bu  iş  ədəbli  şəxsə 
yaraşmaz. 
Həzrəti  Əli  (ə)  buyurub:  “Çörəyə  hörmət  edin. 
Allah-təala  onu  asimanın  bərəkətlərindən  bizə  nazil 
edib, yerin bərəkətlərindən göyərdib”. 
Soruşdular  ki,  ona  necə  hörmət  edək?  Buyurdu: 
“Onu bıçaqla kəsməyin və ayaq altında tapdalamayın”. 
Imam Cəfər Sadiq (ə) buyurub:  
1. “Bədən çörək üzərində qurulub”. 
2.  “Əgər  arpadan  artıq  başqa  bir  şey  də  şəfa 
olsaydı, Allah-təala onu peyğəmbərlər üçün qida qərar 
verməzdi”. 
3.  “Rəsuli-Əkrəm  (s.ə.v.)  cənablarının  yediyi  – 
arpa  çörəyi,  şirnisi  –  təmr  (xurma),  çörək  qatığısı  – 

 
186 
zeytun yağı idi”. 
Imam  Rza  (ə)  buyurub:  “Arpa  çörəyinin  buğda 
çörəyinə  nisbət  fəziləti,  biz  Əhli-Beytin  başqa  kəslərə 
nisbətən fəziləti kimidir”. 
Bütün  peyğəmbərlər  arpa  çörəyi  yeyiblər  və  onu 
bərəkətli  hesab  ediblər.  Odur  ki,  ona  “Qutül-ənbiya” 
deyirlər, yəni “Peyğəmbərlər qidası”. 
Həqiqətən,  insanın əsas  qidası çörəkdir və  heç  bir 
şey  onu  əvəz  edə  bilmir.  Görünür,  bu  da  babamız 
Adəmin işi ilə əlaqədardır. 
Məlum olur ki, arpada həm qüvvət, həm də şəfa var. 
Səviq  (qovut).  Qovrulmuş  buğdanı  əzib  narın  un 
halına  salandan  sonra  onu  doşab  və  ya  bal  ilə  isladıb 
halvaya bənzər bir kütlə əmələ gətirirlər ki, ərəblər ona 
səviq  deyirlər.  Bizlərdə  keçmiş  vaxtlarda  ona  qovut 
deyirdilər. Indi isə bizim millətə xas olan bir çox şeylər 
kimi, bu da dəbdən düşübdür. 
Səviq  çox  qüvvətli  bir  təamdır.  Bir  nəfər  Imam 
Cəfər Sadiqin (ə) hüzuruna gəlib ərz edir ki, uşaq xəstə 
və  zəif  olduğu  üçün  gəzməyə  taqəti  yoxdur.  O  Cənab 
(ə)  buyurur  ki,  ona  səviq  verin.  Səviq  –  sümüyü 
bərkidir və ət bitirir. 
Həzrəti Əli (ə) buyurub:  
1. “Oruc tutan şəxsin obaşdanlığı üçün ən fəzilətli 
təam xurma ilə səviqdir”. 
 2.  “Uşaqlarınıza  kiçik  yaşlarında  səviq  içirdin  ki, 
o, bədəndə ət bitirir və sümüyü bərkidir”. 
3.  “Hər  kəs  qırx  gün  səviq  içsə,  topuğu  qüvvətlə 
dolar”. 
Səviq  və  ya  qovut  bəzən  quru  halda,  bal  və  ya 
doşab qatılmadan, bəzən də duru xəşil halında uşaqlara 
içirtmək üçün hazırlanır 

 
187 
Q U R A N       M E Y V Ə L Ə R Ġ  
 
 
Meyvə-tərəvəzlər insan qidası üçün qədimdən isti-
fadə  olunan  qidalı  məhsullardır.  Meyvə-tərəvəzlər  mi-
nerallı maddələrin və vitaminlərin mənbəyidir. Meyvə-
tərəvəzlər mədə-bağırsaq sistemində qidanın hərəkətini 
nizamlayır,  qidanın  həzminə  və  mənimsənilməsinə 
müsbət təsir edir. 
Tərəvəzlərdə  5-15%,  meyvələrdə  isə  10-20% 
(Ərəbistan  xurmasında  62%)  karbohidrat  vardır.  Mey-
və-tərəvəzlərdə, demək olar ki, bütün vitaminlər vardır. 
“Qurani  Kərim” – də bir sıra meyvə – tərəvəz və 
bitki  adlarına  rast  gəlmək  olur.  Bəzi  ayələrdə  onların 
ilahi  möcüzə  olaraq  göndərildiyindən,  bəzilərində  isə 
əhəmiyyətindən  söz  açılır.  Bəzi  alimlərin  meyvə  – 
tərəvəz  və  bitkilər  adı  çəkilən  ayələri  nəzərə  alaraq 
verdikləri 
açıqlamalarda 
yanlış 
olaraq  məqsəd 
bağbanlıq sənətini insanlara aşılamağın vacib olduğunu 
qeyd  etmişlər,  amma  bu  da  “Qurani  Kərim”  –  in  ali 
hədəflərinə tamamilə yaddır.  
“Qurani-Kərim”-in  18  surəsinin  37  ayəsində 
meyvə 
və 
tərəvəz 
haqqında 
Allah 
kəlamları 
buyrulmuşdur. 
İslam dini meyvə, tərəvəz, bitki mənşəli yeməklərə 
elə  bir  məhdudiyyət  qoymur.  Yalnız  araq  çəkilən  və 
şərab  hazırlanan  bitkilər  müstəsnalıq  təşkil  edir. 
Bunlara üzüm, xurma, arpa və qıcqırmaya məruz qalan 
digər bitkilər aiddir. 
“Qurani  Kərim”  –  in  ayələrində  ən  çox  xurma, 
zeytun,  üzüm,  nar,  banan,  sarımsaq,  soğan, 
mərcimək və xiyar haqqında buyuruqlar vardır. 

 
188 
 
“Qurani-Kərim”-də meyvə və tərəvəz haqqında 
ayələr 
 
Sıra  
sayı 
Surənin 
nömrəsi 
Surənin adı 
Ayələrin nömrəsi 
1 
2  
əl- Bəqərə 
61 
2 
6 
əl-Ənam 
95, 99, 141 
3 
10 
Yunus  
24, 59 
4 
12 
Yusif 
49 
5 
13 
ər-Rəd 
4 
6 
16 
ən- Nəhl 
11, 67 
7 
19 
Məryəm  
23, 24, 25, 26 
8 
23 
əl-Muminun 
19 
9 
24 
ən-Nur  
35 
10 
36 
Yasin 
34, 35,57 
11 
43 
əz- Zuxruf 
72, 73 
12 
50 
Qaf 
10 
13 
55 
ər-Rəhman 
68 
14 
56 
əl-Vaqiə 
20, 29, 32, 33 
15 
69 
əl-Haqqə 
23 
16 
78 
ən-Nəbə 
32 
17 
80 
Əbəsə  
24, 27-32 
18 
95 
ət-Tin 
1 
 
“Qurani  Kərim”-də  yağışın  enməsi  nəticəsində 
toxumun  torpaqdan  cücərməsi  və  müxtəlif  dənli 
bitkilərin,  meyvə  və  tərəvəzin  yetişməsi  haqqında 
ayələr vardır. 
“ġübhəsiz  ki,  toxumu  da,  çərdəyi  də  cücərib 
çatladan,  ölüdən  diri,  diridən  də  ölü  çıxardan  (ölü 
yumurtadan  diri  toyuq,  diri  toyuqdan  ölü  yumurta 
yaradan)  Allahdır.  Budur  Allah!  Axı  siz  Ondan  nə 
cür üz döndərirsiniz?” (əl-Ənam, 6/95). 

 
189 
“Göydən  su  (yağış)  endirən  odur.  Biz  onunla 
hər 
bir  bitkini  yetiĢdiririk,  yaĢıl  fidanlar 
göyərdirik,  onlardan  bir-birinə  sarmaĢmıĢ  (sünbül 
olmuş)  dənələr  çıxartdıq.  Biz  xurma  ağacından, 
onun tumurcuğundan bir-birinə sarmaĢmıĢ salxım-
lar yetiĢdiririk. (Biz həmçinin) üzüm bağları, bir-bi-
rinə  bənzəyən  və  bənzəməyən  zeytun  və  nar 
yetiĢdirdik.  (Onlardan  hər  birinin)  yetiĢdiyi  vaxt 
meyvəsinə  və  onun  yetiĢməsinə  baxın.  ġübhəsiz  ki, 
bunda  (Allahın  öz  qüdrəti  ilə  yaratdığı  bu  şeylərdə) 
iman  gətirən  bir  camaat  üçün  (Rəbbinizin  varlığını 
sübut edən) dəlillər vardır” (əl-Ənam, 6/ 99). 
“Ġnsan  hələ  bir  yeməyinə  baxsın!  (Görsün  ki, 
ona  necə  ruzi  veririk).  Həqiqətən,  Biz  yağıĢı  bol 
yağdırdıq.  Sonra  yeri  yardıq.  Belə  ki,  orada  dən 
(dənli bitkilər) göyərtdik; üzüm və yonca; zeytun və 
xurma  bağları;  (Ağacları  bir-birinə)  sarmaĢan  bağ-
çalar;  (növbənöv)  meyvələr  və  ot  (ələf)  yetiĢdirdik. 
(bütün  bunlar)  sizin  və  heyvanlarınızın  istifadəsi 
üçündür!” (Əbəsə, 80/24-32). 
“Sonra  sizin  üçün  onunla  (o  su  ilə)  xurma  və 
üzüm  bağları  yaratdıq.  Sizin  üçün  orada  bir  çox 
meyvələr  vardır  ki,  onlardan  yeyirsiniz.”  (əl-
Muminun, 23/19). 
 “Biz orada xurma və üzüm bağları əmələ gəti-
rir  bulaqlar  qaynadırıq  ki,  ...  Onların  meyvələrin-
dən və öz əlləri ilə becərdiklərindən (yaxud becərmə-
diklərindən)  yesinlər.  Hələ  də  Ģükür  etməzlər?” 
(Yasin, 36/34,35) 
“Orada  onlar  üçün  (hər  cür)  meyvə  və 
istədikləri hər Ģey vardır” (Yasin, 36/57). 
Zeytun,  əncir,  xurma  və  üzüm  islamda  müqəddəs 

 
190 
hesab edilir. 
“Həm  də  tumurcuqları  (salxım-salxım)  bir-
birinin  üstünə  düzülmüĢ,  hündür  xurma  ağacları 
(bitirdik).” (Qaf, 50/10). 
“(Qurumuş)  xurma  ağacını  özünə  tərəf  silkələ, 
üstünə  təzə  yetiĢmiĢ  (xurma)  tökülsün!”  (Məryəm, 
19/25). 
Bu  ayələrlə  yanaşı,  “ət  –  Tin”  surəsinin  ilk  ayə-
sində  əncir  və  zeytuna  and  içilərək  insanların  diqqəti 
onların faydalarına yönəldilir. 
“And olsun əncirə və zeytuna.” (ət-Tin, 95/1). 
Bu həmin meyvələrin yüksək qədir – qiymətindən 
irəli gəlir. 
“...(O  cavan  xidmətçilər  Cənnətdə  olanların) 
bəyənib  seçdikləri  meyvələr”.  “Salxım  –  salxım 
sallanmıĢ  möüz  (banan)  ağacları  altında;  Çəkilmə-
yən  (daimi)  kölgəliklərdə;  Axar  su  kənarlarında; 
Bol  meyvələr.  Tükənməz  və  qadağan  edilməyən 
(meyvələr) içində ...” (əl-Vaqiə, 56/20, 29-33).  
Elə  ayələr  vardır  ki,  orada  dünya  meyvələrindən 
bəziləri cənnətin vəsfində istifadə olunmuşdur.  
“Orada  (o  iki  cənnətdə)  növbənöv  meyvələr, 
xurma və nar vardır.” (ər-Rəhman, 55/68). 
“Bu  sizin  (dünyada)  etdiyiniz  (yaxşı)  əməllər 
müqabilində  varis  olduğunuz  Cənnətdir”.  “Orada 
sizin  üçün  bir  çox  meyvələr  vardır,  onlardan 
yeyəcəksiniz!”(əz-Zuxruf, 43/72-73). 
Meyvələr  və  ağaclar  arasında  ərəb  cəmiyyətində 
əsas tikinti materialı və ən başlıca qida məhsulu hesab 
olunan xurmaya daha çox yer verilir.  
“Yer  üzündə  bir  –  birinə  yaxın  (qonşu)  qitələr 
(münbit,  qeyri-münbit,  şirin-şoran,  dağlıq-aran  yerlər, 

 
191 
müxtəlif  iqlimli  torpaq  səhələri)  eyni  su  ilə  sulanan 
üzüm  bağları,  əkinlər,  Ģaxəli  –  Ģaxəsiz  xurma  ağac-
ları vardır. Halbuki, Biz yemək baxımından onların 
birini digərindən üstün tuturuq.” (ər-Rəd, 13/4). 
“Xatırlayın  ki,  siz  (müəyyən  müddət  səhrada 
qalmalı  olduğunuz  zaman):”  “Ya  Musa!  Biz  (hər  gün 
yediyimiz)  eyni təama  (qüdrət halvasından və bildirçin 
ətindən olan yeməyə) heç vaxt dözməyəcəyik! Rəbbinə 
dua  et  ki,  bizim  üçün  torpağın  bitirdiyi  Ģeylərdən  – 
tərəvəzindən,  sarımsağından,  mərciməyindən  və 
soğanından yetirsin!” - dediniz. (əl – Bəqərə, 2/61). 
“(Allah) onunla  (o su ilə)  sizin  üçün  əkin  (taxıl, 
bitki),  zeytun,  xurma,  üzüm  və  bütün  (başqa) 
meyvələrdən  yetiĢdirir.  DüĢünüb  daĢınanlar  üçün 
bunda  (Allahın  vəhdaniyyətini  sübut  edən)  dəlillər 
vardır!” (ən – Nəhl, 16/11). 
 Ayrı 
–  ayrı  meyvələr  haqqında  verilən 
məlumatlarla  bərabər  onlardan  istifadə  haqqında  da 
ayələr mövcuddur. 
“Yer üzünə sərilmiĢ və sərilməmiĢ bağ – bağatı 
(bostanları  və  bağları),  dadları  müxtəlif  xurmanı  və 
taxılı,  bir  –  birinə  bənzəyən,  həm  də  bənzəməyən 
zeytunu və narı yaradan Odur. (Onların hər biri) bar 
verdiyi  zaman  barından  yeyin,  yığım  günü  haqqını 
(zəkatını  və  sədəqəsini)  ödəyin,  lakin  israf  etməyin. 
Allah israf edənləri sevməz!” (əl – Ənam, 6/141).  
Buradan görünür ki, meyvəsi bol olan şəxslər üçün 
Allah  Təbarəkə  Təala  onun  zəkatının  da  verilməsini 
insanlara göstərir. 
Digər  mövzular  kimi  meyvələrin  növ  və  əhəmiy-
yətindən  söz  açmaqda  məqsəd  Allahın  qüdrət  və  əzə-
mətini  bəyan  etmək,  onun  tükənməyən  nemətləri 

 
192 
müqabilində şükrü  yerinə  yetirmək, onlardan səmərəli 
istifadə 
etmək, 
hər 
birinin  quruluş,  dad  və 
faydalarından ibrət almaqdır. Diqqət yetirmək lazımdır 
ki, “Qurani Kərim” – də xurmanın meyvə və ağacından 
istifadə olunması haqqında daha çox söz açılır. 
“Daha sonra insanların bol yağıĢ (bərəkət) görə-
cəyi  bir  il  gələcək.  Onda  da  adamlar  (zeytun, üzüm, 
xurma və s. meyvələrin)  Ģirəsini  sıxacaqlar (onlardan 
bol-bol istifadə edib bəhrələnəcəklər)”. (Yusuf, 12/49). 
“Siz  xurma  ağaclarının  meyvəsindən  və 
üzümlərdən Ģərab (yaxud sirkə) və gözəl ruzi (kişmiş, 
mövüc,  bəhməz,  quru  xurma  və  s.)  düzəldirsiniz. 
ġübhəsiz  ki,  bunda  da  ağılla  düĢünənlər  üçün  bir 
ibrət vardır.” (ən – Nəhl, 16/67).  
Göründüyü  kimi  bu  ayələrdə  meyvələrdən  alınan 
qidalı məhsullarla yanaşı, şərabdan da söhbət gedir. Bir 
daha qeyd olunmalıdır ki, təfsirlərdə bu ayənin içki ha-
ram edilməzdən əvvəl Məkkədə nazil olduğu göstərilir. 
Peyğəmbərimiz  (s.ə.v.)  insanların  qidalanmasında 
meyvə  və  tərəvəzə  xüsusi  yer  vermişdir.  Bu  xüsusda 
Peyğəmbərimiz  (s.ə.v.)  belə  buyurmuşdur:  “Süfrənizi 
yaĢıl  meyvə  –  tərəvəzlə  doldurun”,  “Üzərində 
yaĢıllıq olmayan süfrə ağılsız Ģey kimidir.” 
Qaynaqlarda  göstərilir  ki,  Peyğəmbərimiz  (s.ə.v.) 
“Mərciməklə  qabağı  birlikdə  biĢirib  yeməyi  sevər-
di”,  “Qarpızı  təzə  xurma  ilə  yeyərdi”,  “Üzümlə 
qarpızı sevərdi.” 
Rəvayətə görə Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) belə buyur-
muşdu: “Əgər cənnətdən gələn bir meyvə olduğunu 
söyləsə  idim,  bunun  əncir  olduğunu  söylərdim. 
Çünki  cənnət  meyvələrinin  çəyirdəyi  olmaz”. 
“Üzüm  yeyin  yorğunluğu  çıxarır.  Sinirləri  qüvvət-

 
193 
ləndirir. Bir kimsə gündə 21 ədəd quru üzüm yeyər-
sə vücudunda xoĢlanmayan bir Ģeyə rastlaĢmaz.” 
Alma yemək mədəni ətirli edər. 
Heyva  zərif  ürəyə  qüvvət  verər,  mədəni  ətirlən-
dirər, huşu iti edər və övladı gözəlləşdirər. Hamilə qa-
dınlara heyva verin ki, övladlarınız gözəl olsun. 
 
Cənnət meyvəsi - xurma 
 
“Qurani-Kərim”-də  və  hədislərdə  ən  çox  adı 
çəkilən meyvələrdən biri də xurmadır. Xurma Qurani-
Kərim-in bir çox ayələrində vəsf olunur. 
“Göydən  su  (yağış)  endirən  Odur.  Biz  onunla 
hər  bitkini  yetiĢdirdik,  yaĢıl  fidanlar  göyərtdik, 
onlardan  bir-birinə  sarmaĢmıĢ  (sünbül  olmuş)  də-
nələr çıxartdıq. Biz xurma ağacından, onun tumur-
cuğundan  bir-birinə  sarmaĢıq  salxımlar  yetiĢ-
dirdik… “. (əl-Ənam, 6/99). 
Mütəxəssislərin  fikrincə,  xurma  Fars  körfəzindən 
gətirilmişdir.  Hələ  eramızdan  əvvəl  Nil  və  Dəclə 
çayları  arasında  yetişdirilmiş  və  insanlar  tərəfindən 
geniş istifadə olunmuşdur. Tarixi mənbələrin yazdığına 
görə, hətta Daş dövründə Hindistanın şimalında xurma 
ağacının  bir  neçə  növü  mövcud  olub.  Ərəbistanın 
qərbində  isə  xurmanın  yetişməsi  ilk  dəfə  eramızdan 
4000  il  əvvələ  aid  olunur.  Bədəvi  həyat  tərzi  sürən 
əhali  xurmaya  xüsusi  əhəmiyyət  verər  və  onu 
yeməklərinin  əsas  hissəsi  sayardılar.  Sonralar  calaq 
vasitəsilə  xurmanın  müxtəlif  növləri  alınır  və  ərəblər 
Ispaniyanı  fəth  etdikdən  sonra  onu  özləri  ilə  aparırlar. 
Indinin özündə xurmanın 300 növünə rast gəlmək olur. 
 
 

 
194 
Xurmanın yetiĢmə mərhələləri 
 
Xurmanın  meyvəsi  dörd  mərhələ  keçdikdən sonra 
yeməli olur.  
Birinci  mərhələdə  xurma  yaşıl,  bərk  və  acı  olur. 
Bu  mərhələdə  xurma  tərkibində  qlükoza  və  fruktoza 
toplanır.  
Ikinci  mərhələ  6  həftə  davam  edir.  Bu  mərhələdə 
də hələ meyvə bərk olur. Rəngi sarıdan narıncıya, daha 
sonra  qırmızıya  dəyişir.  Və  bu  müddət  ərzində 
xurmanın  tərkibində  qlükoza  və  fruktozadan  saxaroza 
sintez olunur.  
Üçüncü mərhələ 4 həftə çəkir. Bu müddət ərzində 
meyvəsi yarıkal və qəhvəyi rəngdə olur.  
Sonuncu – dördüncü mərhələ isə 2 həftə çəkir. Bu 
mərhələdə  meyvəsi  artıq  tam  yetişir  və  yığılır.  Xurma 
təzə və qurudulmuş halda istehlak edilir. 
 
Xurmanın kimyəvi tərkibi 
 
Xurmanın  tərkibində  75%  karbohidrat  (əsasən 
şəkərlər),  20%  su,  2,2%  protein,  2,4%  vitaminlər 
vardır.  100  qram  xurmada  72  mq  fosfor,  65  mq  kal-
sium, 65 mq maqnezium və 5 mq dəmir var. Aparılan 
araşdırmalardan  belə  məlum  olur  ki,  gün  ərzində  7 
ədəd  (100  q)  xurma  yeməklə  orqanizmin  gündəlik 
bütün  tələblərini  ödəmək  olar.  Xurma  həm  də  həzm 
prosesini  yaxşılaşdırır.  Xurmanın  toz  halına  salınmış 
tumu  böyrək  daşlarının  tökülməsinə  müsbət  təsir  gös-
tərir. Eyni zamanda baş gicəllənməsinin, iştah pozğun-
luğunun,  astma  xəstəliyinin,  öskürəyin  və  mədə 
xəstəliklərinin  aradan  qaldırılmasına  kömək  edir. 
Xurma  ağacı  səhralıq  kimi  qeyri-münbit  yerdə  inkişaf 

 
195 
edir.  Adətən hündürlüyü  30 m  olan xurma ağacı  nadir 
hallarda  75  m-ə  qədər  uzana  və  60  il  bar  verə  bilir. 
Dünyanın  ən  qədim  bitkilərindən  hesab  olunur 
(eramızdan  5000  il  əvvəl),  Iran,  Iraq,  Səudiyyə 
Ərəbistanı yarımadası və bir çox ölkələrdə yetişdirilir. 
 
Xurma ağacından çoxməqsədli istifadə 
 
Ərəblər  arasında  belə  bir  atalar  misalı  var:  “Xur-
manın faydası ilin günlərinin faydası qədərdir”. Bədəvi 
ərəblər  indinin  özündə  də  yaşıl  xurmanın  yarpaq  və 
qabıqlarından səbət və həsirlər toxuyurlar. Tumunu un 
halına  salaraq  una  qatıb  çörək  bişirir,  ədviyyə  qataraq 
qəhvə  kimi  istifadə  edir,  qalığını  dəvələrinə  yedirdir, 
meyvəsindən isə şirə çəkirlər. Xurmadan müalicəvi və 
pəhriz  əhəmiyyəti  olan  doşab  da  (bəhməz)  hazılanır. 
Səhrada  yeganə  bitki  olan  xurma,  demək  olar  ki, 
bədəvi  ərəblərin  bütün  ehtiyaclarını  aradan  qaldırır. 
Qədim  ərəblər  xurmanın  günəşdən  enerji  aldığını 
hesab  edər,  elə  bu  səbəbdən  də  güc  tapmaq  məqsədilə 
ondan  çox  istifadə  edərdilər.  Ərəblər  cinsi  zəifliyin 
aradan  qaldırılması  üçün  kal  xurmadan  da  istifadə 
edərdilər.  Kal  xurmanın  tumundan  isə  müalicəvi 
məhsul 
hazırlayaraq, 
cinsiyyət 
orqanlarının 
müalicəsində  istifadə  edirlər.  Xurma  tumundan 
hazırlanan  müalicəvi  dərmanlardan  həm  də  kirpiklərin 
tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə istifadə olunur. 
Ərəblər  hələ  qədim  zamanlar  xurmanın  meyvəsi  və 
tumu  ilə  yanaşı,  gülündən  də  bir  çox  xəstəliklərin 
müalicəsində  istifadə  edərdilər.  Daim  fiziki  işlərlə 
məşğul olan və cinsi yaxınlığa meyl göstərməyən şəxs-
lər  gündəlik  xurmadan  istifadə  etməklə  çətinliklərini 

 
196 
birdəfəlik  aradan  qaldıra  bilərlər.  Xurma  ağacına  xas 
olan  xüsusiyyətlərdən  biri  də  təklikdə  inkişaf  edə 
bilməməsi  və  əks  cinsdən  olan  xurma  ağacına  ehtiyac 
duymasıdır.  Başqa  ağaclardan  fərqli  olaraq,  xurma 
ağacı başdan kəsildikdə bir daha bar verə bilmir. Xurma 
ağacına  xas  olan  xüsusiyyətlərdən  biri  də  onun 
sayılması  ilə  əlaqədardır.  Sən  demə,  ərəblər  xurma 
ağaclarını  saydıqları  zaman  dənə  əvəzinə  insana  xas 
olan “nəfər” kəlməsindən istifadə edirlər. Məsələn, 100 
xurma ağacı əvəzinə 100 nəfər xurma ağacı deyirlər. 
 
Məryəmin (ə) xurması 
 
Quran  ayələrindən  bizə  belə  məlum  olur  ki, 
Həzrəti  Məryəmin  doğuşu  yaxınlaşdıqda  şəhərdən 
çıxaraq  çöllüyə  üz  tutur  və  orada  qurumuş  xurma 
ağacının  altında  oturur.  Bu  barədə  “Qurani-Kərim”-in 
Məryəm surəsində bir neçə ayə var. 
“…KaĢ ki, mən bundan əvvəl ölüb qurtaraydım 
və  ya  tamamilə  unudulub  getmiĢ  olaydım!”. 
(Məryəm, 19/23).  
Allahdan ona belə bir vəhy gəlir:  
“…Kədərlənmə,  Rəbbin  sənin  üçün  (ayağının) 
altından  bir  irmaq  axıtdı  (və  ya  bətnindəki  uşağı 
hörmət sahibi etdi)”. (Məryəm, 19/24).  
HaĢiyə. Yeni il şənliklərində bəzədilən şam (yolka) 
ağacının  üstündəki  müxtəlif  formalı  və  bəzəkli  şarlar 
simvolik  mənada  meyvə  gətirən  xurma  ağacını, 
yolkanın  altına  qoyulan  bir  qab  su  isə  Allah-Təalanın 
xurma  ağacının  altından  irmaq  axıtmasına  (su  arxı 
şəklində) işarədir.  
 
Bu  an  Ilahi  möcüzə  baş  verir,  Allahın  əmrilə 

 
197 
qurumuş  xurma  ağacı  bar  verir  və  Məryəmə  ağacı 
silkələmək əmri verilir.  
“(Qurumuş)  xurma  ağacını  özünə  tərəf  silkələ, 
üstünə  təzə  yetiĢmiĢ  (xurma)  tökülsün!”.  (Məryəm, 
19/25). 
Məryəm ana Isa (ə) peyğəmbəri dünyaya gətirdikdən 
sonra aclıq  və susuzluğunu  yatırmaq məqsədilə  yetişmiş 
xurmalardan yeyir, ağacın altından axan sudan içir. 
 
Peyğəmbərin (s.ə.v.) xurma möcüzəsi 
 
Günlərin  biri  Həzrəti  Muhəmməd  (s.ə.v.)  Məkkə 
ətrafında  yaşayan  qəbilələri  Islama  dəvət  edərkən 
qəbilə  başçıları  belə  şərt  irəli  sürürlər.  Sənə  yalnız 
möcüzə  göstərəcəyin  təqdirdə  iman  gətirəcəyik. 
Peyğəmbər  (s.ə.v.)  onlardan  nə  möcüzə  görmələrini 
soruşduqda  deyirlər:  “Sənə  yalnız  o  zaman  iman 
gətirəcəyik  ki,  bağdakı  xurma  ağaclarından  birini 
yerindən  çıxarıb  gəzməsini  və  yenidən  yerinə  qayıt-
masını  əmr  edəsən”.  Peyğəmbər  (s.ə.v.)  onların  bu 
təklifini qəbul edib, Allahdan onların istəklərini yerinə 
yetirməkdə  ona  izn  verməsini  istəyir.  Allahın  izni  ilə 
bir xurma ağacı yerindən çıxaraq onlara tərəf irəliləyir. 
Lakin  müşriklər  bunu  sehr  adlandırıb  yenə  də  iman 
gətirməkdən  imtina  edirlər.  Burada  “Hər  şey  bir  olan 
Allahın izni ilə baş verir” kəlamı öz təsdiqini tapır.