Firuddin cəFƏrov hasil fəTƏLİyev

Maqnezium  –  orqanizmdə  az miqdarda və  əsasən də  sümük 
toxumasında  olur.  O,  damar  genişləndirmə  xüsusiyyətinə  malik 
olub, bağırsağın fəaliyyətini və öd ayrılmasını stimullaşdırır. Maq-
nezium  ionları  karbohidrat  və  fosfor  mübadiləsində  iştirak  edir. 

---

38
 
Maqneziumun artıqlığı orqanizmdən kalsiumun kənarlaşdırılması-
nı sürətləndirir və sümüyün strukturunun pozulmasına gətirib çı-
xara bilir.  
Kalium  –  toxumaların  su  saxlama  qabiliyyətini  nizamlayır. 
Kalium ionları ürək əzələlərinin tonusunu və avtomat rejimdə iş-
ləməsini,  böyrəküstü  vəzlərin  funksiyasını  tənzimləyir.  O,  orqa-
nizmdən suyu və natriumu çıxara bilir. Buna görə də kalium nat-
riumun fizioloji antoqonistidir. Kalium həmçinin maddələr müba-
diləsi prosesində seziumun analoqudur və bununla əlaqədar olaraq 
kalium çatışmazlığı sezium-137-nin toplanmasını asanlaşdırır. O, 
hüceyrədaxili proseslərdə böyük rol oynayır, membranı parçalan-
madan qoruyur, qocalma prosesinin və digər pozulmaların qarşısı-
nı alır.  
Natrium – hüceyrələrdə osmotik təzyiqin saxlanılmasında, su-
duz mübadiləsində, turşu-qələvi müvazinətinin nizamlanmasında, 
əsəb impulslarının ötürülməsində iştirak edir, qida-həzm ferment-
lərinin tərkibinə daxil olur.  
Fosfor  –  kalsiumla birgə sümük toxumasının  hüceyrə mem-
branının qurulmasında iştirak edir, karbohidrat və enerji mübadi-
ləsini, fosfor tərkibli birləşmələrin (AÜF, AİF və s.) köməkliyi ilə 
təmin edir. Fosfor turşusu birləşməsi fermentativ proseslərdə, fer-
mentativ  kataliz  mexanizmində  iştirak  edərək  vitaminlərin 
biokimyəvi  funksiyalarının  yaranmasını,  maddələr  mübadiləsini, 
əsəb impulslarının keçirilməsini və əzələ qısalmasını təmin edir. 
Kalsiumun fosfora 1:1,5 nisbəti optimal sayılır. Fosforun həddən 
artıq  çox  olması  kalsiumun  orqanizmdə  azalmasına  səbəb  olur. 
Fosfor radioaktiv stronsiumun toplanmasının qarşısını alır.  
Dəmir - orqanizmdə vacib zülalların qurulmasında iştirak edir. 
Bunlardan hemoqlobini (bütün orqanizmdə olan dəmirin 75-80%-
i), mioqlobini (5-10%), həmçinin 70-dən çox müxtəlif fermentləri, 
o cümlədən tənəffüslə bağlı olanları qeyd etmək olar. Dəmir he-
moproteid-sitoxromun tərkibinə daxil olub insan orqanizminə dü-
şən yadcinsli maddələrin zərərsizləşdirilməsində iştirak edir. Pe-
roksidaza fermentind’ olan dəmir immunitetin saxlanmasında işti-

---

39
 
rak edir. Tərkibində dəmir olan ferment tireoperoksidaza qalxan-
vari vəzinin hormonlarının sintezində iştirak edir. Dəmirin çatış-
mazlığından anemiya inkişaf edir, hemoqlobinin qatılığı və qanda 
eritrositlərin miqdarı, həmçinin dəmir tərkibli fermentlərin aktiv-
liyi azalır.  
Mis  –  dəmirlə  yanaşı  qan  yaranması  prosesində  mühüm  rol 
oynamaqla, oksidləşmə  prosesini stimullaşdırır, fermentlərin tər-
kibinə daxil olur, B qrupu vitaminlərini aktivləşdirir. Qidalanmada 
misin artıqlığı zəhərlənmə yarada bilir. Bunun da əlamətləri ürək 
bulanması və qusmadır. Buna görə də qida maddələrində misin yol 
verilən qatılıq həddi çox ciddi nəzarətdə saxlanılır. 
Yod – qalxanvari vəzdə, qanda, əzələ və sümük toxumalarında 
olur. O, qalxanvari vəzin hormonunun tərkibinə daxil olub orqa-
nizmdə mübadilə proseslərini stimullaşdırır. Qidada yodun çatış-
mazlığından böyümə ləngiyir, fiziki və psixi pozuntular müşahidə 
olunur və zob xəstəliyi əmələ gəlir.