Firuddin cəFƏrov hasil fəTƏLİyev
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
47 İKİNCİ FƏSİL MÜALİCƏVİ-PROFİLAKTİKİ QİDALANMA (MPQ) 2.1. MÜALİCƏVİ-PROFİLAKTİKİ MƏHSULLARIN HAZIRLANMA TEXNOLOGIYASI MPQ orqanizmdə zərərli maddələrin toplanmasını məhdud- laşdırır, onun müəyyən peşə ilə bağlı zərərlərə qarşı müqavimətini artırır. Bu və ya digər qida məhsulları zəhərlərin təsirini sürətləndirir və ya zəiflədir, onların orqanizmdən çıxarılmasını sürətləndirir, onun ümumi dözümünü artırır, ən çox zərər çəkən orqanın vəziy- yətinə təsirini artırır, əlavə enerji sərfini konpensasiya edir. Buna görə də insan orqanzimində baş verən pozulmaların qarşısını al- maq, peşə ilə bağlı zərərli amillərin təsirini azaltmaq üçün müali- cəvi-profilaktiki qida məhsulları işlənib hazırlanmalıdır. MPQ-da əsas rol zülallara məxsusdur. Kükürdlə zəngin olan aminturşular orqanizmdə asan həll olan və orqanizmdən tez kənar olunan birləşmələrin yaranmasına səbəb olur ki, bu da zəhərli maddələri birləşdirmək qabiliyyətinə malikdir. Digər tərəfdən, bə- zi intoksikasiyalar zamanı (karbon-sulfid, hidrogen-sulfid) rasion- da zülalı azaltmaq tələb olunur, çünki zəhərin detoksikasiya pro- sesi pozulur. MPQ-da yağların rolu müxtəlifdir. Tərkibində yarımdoyma- mış yağ turşuları və antioksidant təsirli vitaminlər olan yağlar or- qanizmə profilaktiki təsir göstərir. Turşumuş yağlar isə əks təsir göstərir. Karbohidratların biokimyəvi rolu onun qlükuron turşusu əmə- lə gətirməsidir. Bu da zəhərli maddələrin və onların metabolitləri- nin birləşməsinə və orqanizmdən kənar olunmasına səbəb olur. Vitaminlər orqanizmin bir çox kimyəvi zəhərlərə qarşı dö- zümlüyünü artırır. Askorbin turşusunun, A-vitamininin, B-qrupu vitaminlərinin detoksikasiya xüsusiyyəti məlumdur. E-vitaminin 48 qəribə, təbii antioksidant xüsusiyyətinin olduğu bəllidir. MPQ qidalanma rasionu orqanizmə təsir edən peşə amillərin- dən asılı olaraq tərtib edilir. Bu zaman balanslaşdırılmış qidalan- manın ümumi prinsiplərinə riayət olunur. MPQ-nın işinin xarakterindən asılı olaraq, 7 rasiondan biri tə- yin olunur. Onların xarakterizəsi və tərkibində olan məhsulların siyahısı 2.1 və 2.2 saylı cədvəllərdə verilmişdir. Cədvəl 2.1 Müalicə-profilaktiki qida rasionunun xarakterizəsi Rasio- nun № si Müalicəvi-profilaktiki qidalanmaya səbəb olan zərərli amillər Vitaminlərlə əlavə zənginləşdirilənlər 1. Rentgen şüaları və radioaktiv maddələr 150 mq C vitamini 2. Qeyri-üzvi, konsentrasiyalı turşular, qələvi metallar, xlor və onun qeyri-üzvi birləşmələri, fosgen və s. qələvi metallarla, xlorla, sianidlə və azot oksidləri ilə işlədikdə - 2mq A vitamini və 100 mq C vitamini; Florla işlədikdə - 2mq A və 150 mq C- vitaminləri; Fosgenlə işlədikdə - 100 mq C vitamini 3. Kimyəvi allergenlər, o cümlədən xrom və onun birləşmələri 2 mq A vitamini, 100 mq C vitamini, 15 mq PP -vitamini, 25 mq U-vita-Mini 4. Qurğuşun və onun qeyri-üzvi birləşmələri 150 mq C - vitamini 5. Xlorlaşdırılmış karbohidrogen- lər, mərgümüş tellur, selen, kremnium və s. birləşmələr mərgümüş və tellur birləşmələri ilə işlədikdə 150 mq C vitamini, 4 mq B 1 vitamini, 450 mq C vitamini 6. Benzolun amin-nitrobirləşmələri B 1 və B 2 vitaminləri 2 mq; B 6 vitamini-3mq, PP vitamini 20 mq, E vitamini 100 mq. 7. Civə və onun qeyri-üzvi birləş- mələri tetraetilqurğuşun, brom- laşmış karbohidrogenlər, kar- bon-sulfid, tiofos, manqan bir- ləşmələri, berillium, barium və s. B 1 -vitamini 4 mq, C-vitamini 150 mq 49 Cədvəl 2.2 Müalicə-profilaktiki məhsulların məsləhət görülən gündəlik çeşidi Məhsullar, q Müalicəvi-profilaktiki qida rasionu N 1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 Buğda çörəyi - 100 100 100 100 75 100 Çovdar çörəyi 100 100 100 100 100 75 100 Buğda unu 10 15 6 15 15 16 3 Kartof unu 1 - - - - - - Yarma, makaron 25 40 15/0 35 15 10/8 20 Paxlalılar 10 - - - - - - Şəkər 17 35 5 35 45 15 40 Ət 70 150 81 100 100 74 100 Quş - - - - - 37 - Balıq 20 25 - 25 50 40 35 Qaraciyər, ürək 30/0 25/0 40 20 - 20 25 Yumurta 3/4 1/4 - 1/3 1/4 1/4 1 Qatıq 200 200 156 200 200 - 200 Süd 70 - - - - 142 - Şor 40 - 71 80 110 40 35 Pendir 10 25 - - - - - Tərəvəz - - 274 160 25 270 100 Xama 10 - 32 7 20 28 10 Heyvan piyi - - - - - - - Heyvani yağlar 20 15 13 10 15 18 17 Bitki yağı 7 13 20 5 10 13 15 Kartof 160 100 120 100 150 170 125 Kələm 150 150 - - - - - Kök 90 - - - - - - Göy noxud - 10 - - - - - Tomat-püre 7 2 - 5 3 8 3 Təzə meyvə 130 - 73 100 - 10 - Şirə - - - - - 60 - Quş üzümü 5 - - - - - - Limon - - - - - 2 - Meyvə qurusu (qara gavalı, ərik qurusu, mövüc) - - 7 - - - - Suxarı 5 - - - - - - Duz 5 5 4 5 5 5 5 Çay 0,4 0,5 - 0,5 0,5 0,1 0,5 Mineral su (“Narzan” tipli) - - 100- 150 - - - - 50 Bir sıra istehsal sahələrinin işçiləri üçün ancaq vitamin preparatlarının verilməsi (yüksək temperatur və intensiv istilik və şüalanmaya məruz qalanlar üçün) nəzərdə tutulur: 2 mq A vitamini, 3 mq B 1 və B 2 , 150 mq C vitamini və 20 mq PP -vitamini təyin edilir; tütün-tənbəki və nikotin istehsalında nikotin tozuna məruz qalanlar üçün – 2mq B 1 -vitamini və 150 mq C -vitamini məsləhət görülür. MPQ və vitaminlərin verilməsinə tibbi-sanitar və sağlamlıq məntəqələrinin işçiləri nəzarət edirlər. Mülaicəvi-profilaktiki qidalanma ilə yanaşı toksiki maddələr- lə təmasda olan fəhlələr üçün də hər gün süd verilməsi nəzərdə tutulur. Müalicəvi-profilaktiki qidalanma rasionunun tərtibi müxtəlif qida komponentlərinin kimyəvi birləşmələrə detoksikasiyanın ef- fektli təsirinə və fiziki amillərin zərərli təsirini azaltmaq qabiliy- yətinə əsaslanır. Zərərli maddələr bu zaman onların təsir mexaniz- minə görə təsnifləşdirilir. Rasionların profilaktiki istiqamətlənmə- si balanslaşdırılmış qidalanmanın əsas konsepsiya prinsiplərinə riayət olunmadan təmin oluna bilməz. Buna görə də istənilən rasion özünün enerji dəyərinə və kimyəvi tərkibinə görə, bütöv- lükdə gündəlik qidalanma ilə peşəkar əhali qrupunun ayrı-ayrı qi- da komponentlərinə təlabatını ödəməlidir. Müalicəvi-profilaktiki qidalanma rasionlarının enerji dəyəri gündəlik təlabatın təxminən 45%-ni təşkil etməlidir. Müalicəvi- profilaktiki qidalanmanın rasionunda orta hesabla, zülallar - 60 q, yağlar - 50 q, karbohidratlar -160 q, enerji dəyəri isə - 5,86 MC (1400 kkal)-dur. Pulsuz isti səhər yeməkləri yeyən işçilərə, vitaminlər yeməklə birgə verilir. Ancaq vitamin verilməsi işi yeməkxanalarda təşkil olunur. Bu zaman aşağıdakı qaydalara əməl olunmalıdır: 1. C , B 1 , PP - vitaminləri kristal formada istifadə olunmalıdır. Çünki draj və həbb formasında onların həm qiyməti baha olur, həm də işçilərin qəbuluna nəzarət də çətinləşir. 2. Vitaminlərin su məhlulunda hazır xörəyə qatılması məslə- 51 hət görülür. Vitamin məhlulu hər gün elə hazırlanır ki, çay qaşı- ğında (4 ml) lazım olan bir vitaminin və ya hamısının birgə dozası olmuş olsun. 3. Vitamin payı yeməkxanada həkim və ya tibb bacısının nə- zarəti altında hazırlanmalıdır. Müəyyən dozaya malik olan vitamin tozları isti suda ancaq lazım olan təqdirdə həll edilir, çünki, məhlul saxlanılarkən hətta bir neçə saat ərzində C vitamini parçalanır. Məhlulun 50 adam üçün hazırlanması məsləhət görülür. 4. Əgər müalicə-profilaktiki qida isti səhər yeməyi for- masında verilirsə, onda vitamin məhlulu çay və ya kofeyə əlavə edilir. Əgər tək vitamin verilməlidirsə, onda onların məhlulu (1 çay qaşığı) şorbaya və ya şirin xörəyə tökülür. A-vitamini yağda həll edilir və isti xörəklərin qarnirinə (bişmiş səbzəvat) adambaşına 2 mq (və ya 6600 ME) olmaqla qa- tılır. Sex yeməkxanaları olmayan zavodlarda ümumi zavod ye- məkxanaları olur. A-vitamini işçilərin sayı nəzərə alınmaqla yağda və ya qarnirdə həll edilir. Bəzi hallarda vitaminlərin həb və ya draj formasında verilməsinə icazə verilir. Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|