FəLSƏFƏ, onun predmeti VƏ CƏMİYYƏTİn məNƏVİ İNKİŞafinda rolu

Konfutsi, Lao-Tszi
və b. Çin filosofları 
meydana çıxıb fəaliyyət göstərmişlər. O vaxt formalaşmış konfutsiançılıq və 
daosizm 
fəlsəfi
-
dini cərəyanlan da onların adı ilə bağlı olmuşdur. Ümumiyyətlə, 
Şərq
fəlsəfəsi bir tərəfdən fəlsəfi, digər tərəfdən dini səciyyə daşımışdır.
Konfutsiançılıq
- 
e.ə, VI əsrdə Konfutsi və onun ardıcıllıqlarının adı ilə bağlı 
formalaşmiş dini
-
fəlsəfi etik cərəyandır, baxışlar sistemidir. Yeni eranın ərəfəsində 
xüsusi dinə çevrilmişdir. Əsas mənbəyi «Söhbətlər və mühakimələr» 
(«Lun-yuy») 
adlı kitab hesab olunur. Konfutsiançılığın meqsədi mövcud üsul 
- 
idarəni, quldarlıq 
münasibətlərini qoruyub saxlamağa xidmət olmuşdur. Bu cərəyana görə 
cəmiyyətdə «Jen» adlanan, Allah tərəfindən
göndərilmiş qanun fəaliyyət göstərir. 
Həmin qanunu yerinə yetirmək üçün hamı cəmiyyətdəki davranış normalarına, 
rəsmi qaydalara, adət
-
ənənələrə əməl etməlidir. Konfutsi qeyd edırdı ki, 
cəmiyyətə ağıllı adamlar rəhbərlik etməli, möhkəm intizam olmalı, «hak
im-hakim, 
tabe-tabe, ata-
ata, oğul
-
ogul olrmalıdır». Konfutsinin ilahiləşdirilməsi ilə bu 
cərəyan dinə çevrilmişdir, lakin onda mistik elementlər, kahinlik xidməti və s. yox 
idi, başlıca tələb ayinlərə, ənənələrə əməl etmək idi. Konfutsiançılığın əsas ehkanıı 
əcdad kultu, əcdadlara ehtiram idi. Hər ailənin obrazlı əcdad məbədi vardı. Həmin 
məbəd qarşısında qurban kəsilir, ibadət edilir, ayinlər icra olunurdu.
Daosizm
–
qədim Çinda əmələ gəlmiş dini
-
fəlsəfi cərəyandır (e.a. 
lV-III 
əsriər), 
eramızın II əsrində dinə çevrilmişdir.
Bu dini-
fəlsəfi təlimin əsasını qoyan Lao
-
Tsziyə görə bütün mövcudatın ilkin əsası və mahiyyiəti «dao»dan («qanun» 
mənasındadır) ibarətdir. Daosizmin əsas abidəsi olan «Dao
-de-
tezin»a görə (e.ə. 
IV-
II əsrlər) bütün maddi cisimlər
«daonun təzahürləri» hesab olunur. Bu təlim hər 
şeyin «dao» əsasında, daxili zərurət və qanunauyğunluğla baş verdıyini iqrar edir. 
Bu, daxili, təbii «yoldur» ki, bülün əşya, cisim və insanlar onu izləməlidirlər. Bu 

---

təlimə görə «dünyada daonun olmadığı heç
bir şey yoxdur. Dünya daonun 
fəaliyyəti üzrə hərəkət edir». Bu təlim, nəticə etibarilə. fatalizmə, insanın zərurətin 
qulu olması ideyasına gətirib çıxarır. Daosizm dini təlimində şəxsiyyətin mənəvi 
kamilləşməsi, pəhriz, fizikİ temrinlər ıdeyası da mühüm yer tutur. Bununla yanaşı 
«zərərli ruhların» rəhmə gətirilməsi, cadugərlik, fala baxmaq ayinləri və s.
-
də 
yayılmışdı.
Qədinı Çində görkəmli filosof