Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İntellekt testlə ri
- İntelekt insanın malik olduğu ə qli qabiliyy ə tl ə rin m ə cmuyudur
- Qabiliyy ə t testl ə ri
- Sensor testl ə r
- Simorun musiqi qabiliyy ə ti testi özünün məşhurluğuna görə böyük nüfuza malikdir. Texniki qabiliyy ə
|
161 1.5.4. M üasir psixoloji testlə r v ə onlar ı n t əsnifatı Psixoloji testl ər öz məzmununa görə bir neçə qrupa ayrılır: intellekt testl ə ri, qabiliyy ə t testl əri, müvə ff ə qiyy ə t testl ə ri, şə xsiyy ə t testl ə ri v ə proyektiv testl ə r. İntellekt testlə ri- İnsanların əqli inkişafını və intellektual s ə viyy ə sini öyrə nm ə k m ə qs ə din ə xidm ət edir. İntellekt dedikdə heç də insanın fə rdiyy ə tini ə ks etdir ən ixtiyarı xüsusiyyə t deyil, h ər şeydə n ə vv ə l onun idrak prosesl ə ri v ə funksiyaları (mə s ə l ən, qavrayış, tə f əkkür, hafizə , diqq ə t v ə s.) n ə z ə rd ə tutulur. İntelekt insanın malik olduğu ə qli qabiliyy ə tl ə rin m ə cmuyudur . İnsanların intellekt s ə viyy əsinin öyrə nilm ə si sah ə sind ə aparılan tə dqiqatlar n ə tic ə sind ə ilk intellekt testl əri yaradılmışdır və bu testl ə r tarix ə n psix odioqnostikanın ilk metodlarından biri hesab edili r. F ə rdin intellektinin v ə əqli inkişafının sabit və kifay ə t q ə d ər etibarlı göstəricisi kimi ―intellektual inkişaf əmsalı” (IQ) anlayışı müasir psixodioqnostikada özünə ə b ədi yer tutmuşdur. İnkişaf etmiş bir sıra xarici ölkə l ərin, xüsusən ABŞ - ın tə hsil sistemind ə intellekt testl ə ri geniş yayılmışdır. Müxtə lif tipli t əhsil müə ssis ə l ə rin ə q əbul zamanı bu testl ə rd ə n praktik psixoloqun ―ölçü alə tl əri‖ bankında mə cburi bir vasit ə kimi istifad ə olunur. Praktik psixologiyada geniş istifadə olunan intellekt testl ə ri içə risind ə D.Vekslerin, P.Amthauerin, S.Ravenin, H.Ayzenkin, Stenford- Binenin, Meylinin, Kettelin yaratdıqları intellekt testləri xüsusi yer tutur. Rus psixoloqlarından M.K.Akimova, E.M.Borisova, K.M.Q ureviç, V.Q.Zarxin, V.T.Kozlova, Q.P.Loqinova, A.M.Rayevski, N.A.Ferensin kollektiv ə m ə yi il ə yaradılmış xüsusi intellekt testlə rd ə n biri abituriyentl ə rin ə qli inkişafının diaqnostikasını müə yy ə n etm ək üçün nə z ə rd ə tutulmuşdur. Hə min test aşağıdakı 8 subtestdə n ibar ə tdir: 1) ümumi məlumatlılıq; 2) ikili analogiyalar; 3) labillik; 4) t ə snifatlar; 5) ümumiləşdirmə ; 6) m ə ntiqi sxeml ə r; 7) ə d ədi sıralar; 8) h ə nd ə si fiqurlar 162 İntelekt testlə ri f ərdin yalnız ümumi intelektual inkişaf sə viyy ə sini müə yy ə n etm ə y ə xidm ə t etmir, o, h ə m d ə sınanılan şə xsin f ə rdi profilini, verbal v ə ya obrazlı t ə f əkkürünü ictimai-humanitar, fizika-riyaziyyat, t ə bi ə t f ə nl ə ri üzrə m ə nims ənilmiş biliklə rinin s ə viyy ə sini müə yy ə nl əşdirmək imkanı verir. Bel ə likl ə , intellekt testl ə rinin n ə tic ə l ə rin ə ə sas ən sınanılan şə xsl ə rin, orta m ə kt ə b m əzunların müxtə lif profilli t əhsil müə ssis ə l ə rind ə t ə liminin müvə ff ə qiyy ə t s ə viyy əsi haqqında proqnozlar vermək mümkündür. İntellekt testl ə ri f ə rdin əqli inkişaf xüsusiyyə tl ə ri il ə yanaşı, fikri proseslə rinin sur ə ti haqqında da mə lumat ə ld ə etm əyin etibarlı mə nb ə yidir. Qabiliyy ə t testl ə ri- ü mumi v ə xüsusi olmaqla iki əsas qrupa bölünür. Ümumi qabiliyyə tl ə r dedikd ə , ilk n ö vb ə d ə insanın bir neçə f ə liyy ə tin t ə l ə bl ə rin ə cavab ver ə n intellektual qabiliyy ə tl ə ri n ə z ə rd ə tutulduğuna gö r ə , onl arın diaqnostikasında adə t ə n intellekt testl ə rind ə n istifad ə olunur. Xüsusi qabiliyy ə tl ə r is ə insanın konkret bir fə aliyy ə t sah ə sind ə imkanlarını ə ks etdirir v ə onların ölçülmə si v ə qiym ə tl ə ndirilm ə sind ə xüsusi qabiliyyə t testl ə ri t ə tbiq üçün yararlı hesab edilir. Xüsusi qabiliyyə t testl ərinin kömə yi il ə insanların intellektual inkişaf s ə viyy ə si il ə bağlı olmayan, lakin onları tamamlayan xüsusiyyə t v ə keyfiyy ə tl əri haqqında mə lumatlar ə ld ə edilir. Bu testl ər insanın konkret bir f ə aliyy ə t sah ə sind ə v ə onun bir neçə növü üzrə işin uğurla yerinə yetirilm ə sini aşkara çıxarmağa yönəlmişdir. Qabiliyy ə t testl ə rinin konkret f ə aliyy ə t növlə rind ən asılı olaraq riyazi, texniki, musiqi, ə d ə bi, b ə dii v ə c. k imi növlə ri vardır. Xarici ölkə l ə rin test ologiyasında bu tipli testl ə rin iki ə sas c ə h ə t ə görə t əsnifatı qəbul edilmişdir: a) psixi funksiyaların növlə rin ə görə -sensor v ə motor testl ə r; b) f ə aliyy ətin növlə rin ə görə -texniki v ə peşə f ə aliyy ə ti testl ə ri, y ə ni, bu v ə ya dig ər peşə y ə uyğun olan testlə r. Sensor testl ə r vasit ə sil ə insanların qabiliyyətinin müxtə lif xüsusiyyə tl ə ri, m ə s ə l ən, görmə v ə eşitmə nin itiliyi, f ə rql ə ndirm ə h əssaslığı, 163 r ə ng duyumu, s ə sl ərin gurluğunun, tembrinin, ucalığının fə rql ə ndirilm ə si v ə s. t ədqiq edilir. Bu zaman görmənin xüsusiyyə tl ərini öyrə nm ə k m ə qs ə dil ə xüsusi c ə dv ə l v ə aparatlardan istifad ə olunur. Eşitmə h əssaslığının öyrə nilm ə sind ə bir sıra sınaqlarla yanaşı, hal - hazırda Simorun musiqi qabiliyy ə ti testi özünün məşhurluğuna görə böyük nüfuza malikdir. Texniki qabiliyy ə tl ə r ə malik olan insan müx t əlif cihaz, qurğu və avadanlıqlarla müvə ff ə qiyy ə tl ə işlə m ə k sah ə sind ə başqa adamlardan f ə rql ənir. Müə yy ə n edilmi şdir ki, insanlarda bəzi ümumi texniki qabiliyyə tl ə rl ə yanaşı, bu qabiliyyə ti s ə ciyy ə l ə ndir ən bir sıra konkret, xüsusi cə h ə tl ə r d ə vardır. Mə s ə l ə n, m ə kan t ə s əvvürlə ri v ə texniki anlama nı götürə k. F ə za t ə s əvvürləri görmə obrazlarını, mə s ə l ə n, h ə nd əsi fiqurların qavranılmasını t ə min etdiyi halda, texniki anlama qabiliyy ə ti f ə za modell ərinin düzgün qavranılmasını , onların müqayisə edilm ə sini t ə min edir. Bu tipli testl ə r vasit ə sil ə sınanılan şə xsl ərin texniki quraşdırma qabiliyyə tl ərinin inkişaf s ə viyy əsi müə yy ə nl əşdirilir. Müasir psixoloji testlə r h ər şeydə n ə vv əl blank metodikaları formasında yaradılır. Mə s ə sl ə n,m əşhur testlə rd ə n biri olan Bennet testi sad ə texniki hiss ə v ə qurğuların təsviri olan şə kill ər seriyasından ibarə tdir v ə h ər bir şə kl ə aid sualla müşayət olunur. Bu testi düzgün cavablandırmaq üçün ümumi texniki prinsipl ə ri v ə f əza münasibə tl ə rini anlamaq z ə ruri t ə l ə b hesab edilir. Qeyd etm ək lazımdır ki, bu qrupdan olan testlə r ə sas ən sınanılan şə xsin texnika il ə işlə m ə k t əcrübə si v ə meylinin, biliyinin aşkara çıxarılmasına yönəlmişdır. Bu cür testlər batareyasından ə sas ə n abituriyentl ə rin texniki t əmayüllü təhsil müə ssis ə l ə rin ə seçilmə sind ə istifad ə olunur. Peşə f ə aliyy ə tli qabiliyy ə tl ə rinin diaqnostikası mə qs ə di il ə ayrı - ayrı peşə l ərin spesifik xüsusiyyə tl ə rin ə uyğun olan xüsusi testlər yaradılır. Bununla bel ə , qabiliyy ə tl ərin öyrə nilm əsinin bir sıra daha ümumi metodları - xüsusi test batareyaları da mövcuddur ki, onların vasıtə sil ə insanların müxtə lif f ə aliyy ə t sah ə l ə rin ə aid qabiliyy ə tl əri sınaqdan keçirilir. 164 Müvə ff ə qiyy ə t testl ə ri – adı altında qruplaşdırılan testlə ri ad ə t ə n t ə lim v ə peşə müvə ff ə qiyy ə ti testl ə ri v ə ya didaktik testl ə r d ə adlandırırlar. T əlim müvə ff ə qiyy ə ti testl əri ayrı - ayrı fə nl ər üzrə m ə nims ənilmiş konkret bilikl ə rin s ə viyy ə sinin qiym ə tl ə ndirilm ə sin ə xidm ə t edir. Bu testl ər öz n ə tic ə l ə rinin d ə qiqliliyi v ə etibarlılığı baxımından ba l sistemi il ə bilikl ə rin qiym ə tl ə ndirilm ə sind ə n daha d ə qiq v ə obyektivdir. Müvə ff ə qiyy ə t testl ə ri t əhsil müə ssis ə l ə rind ə şagirdlə r v ə t ə l ə b ə l ə r t ə r ə find ə n m ə nims ənilmiş bilikl ə rin s ə viyy ə sini, t ədris planı, proqramları və d ə rslikl ə ri, habel ə t ə lim metodlarını, ayrı - ayrı fə nl ə ri t ə dris ed ən müə lliml əri, bütövlükdə pedaqoji kollektivl ə rin f ə aliyy ə tinin s ə m ə r ə liliyini v ə n ə tic ə l ə rini qiym ə tl ə ndirm ə y ə imkan yaradır. Müvə ff ə qiyy ə t testl ə ri intelekt testl ə rind ə n f ə rql ənir. Müvə ff ə qiyy ə t testl ə ri m ə nims ənilmiş konkret bilik, bacarıq və v ərdişlə rin d iaqnostikasını n ə z ə rd ə tutduğu halda, intelekt testlə ri analogiya, t əsnifat, ümumiləşdirmə v ə s. kimi ə qli ə m əliyyatların inkişaf sə viyy əsini aşkara çıxarmağa yönəlmişdir. Müvə ff ə qiyy ə t testin ə daxil edilmiş suallara cavab vermək üçün sınanılan şə xsin kon kret faktları, tarixlə ri v ə s. bilm ə si z əruridir. Yaxşı hafizə y ə malik olan hazırlıqlı və çalışqan şagird çətinlik çə km ə d ən qoyulan sualın düzgün h əll variantını müə yy ə nl əşdirə bil ər. Əgər şag irdd ə m ə ntiqi mühakimə qabiliyy ə ti, t ə f əkkür ə m əliyyatları formalaşmamışdırsa, onun intel lekt testl ə ri üzə rind ə iş zamanı bir sıra çə tinlikl ə rl ə qarşılaşacağı təbiidir. Şagir dl ərin ayrı - ayrı fə nl ər üzrə t əlim müvə ff ə qiyy ətinin diaqnostikasının keçirilmə sind ə istifad ə olunan müvə ff ə qiyy ə t testl ə rin ə daxil edil ə n sual v ə tapşırıqlar ilbə il yenil əşdirilir və onları ə sas ə n t əcrübəli müə lliml ə r t ə rtib edirl ə r. Psixoloq is ə bir mütə x ə ssis kimi bu testl ə rin t ə rtibind ə m ə sl ə h ətçi - mütə x əssis kimi iştirak etm ə li, t ə l ə b olunan formal qaydalara tam ə m ə l edilm ə sin ə v ə testl ə rin yar arlılığının və etibarlılığının təlim olunmasına zə man ə t verilm ə lidir. Ad ə t ə n ayrı - ayrı fə nl ə r ə aid müvə ff ə qiyy ə t testl əri vahid test batareyalarında birl əşdirilir və t əlim müvə ff ə qiyy ə tinin h əm ümumi nə tic ə l ə ri, h ə m d ə t əmayülü 165 haqqında mə lumat ə ld ə etm ə y ə imkan verir. Qeyd etm ək lazımdır ki, müvə ff ə qiyy ə t testl ə rinin t ə rtib edilm ə si dig ə r testl ə r ə n ə z ə r ə n xeyli asan olsa da, onların tə rtibind ə d ə bir sıra zə ruri norma v ə qaydaların gözlə nilm ə si vacibdir. Bel ə ki, testd ə qoyulan suallar aydın və d ə qiq olmal ı, proqram üzrə keçilmiş bütün təlim materiallarını ə hat ə etm ə li, əsas anlayışların, qaydaların, qanun v ə qanunauyğunluqların mə nims ə nilm ə si v ə s. s ə viyy əsi haqqında etibarlı məlumatların ə ld ə edilm ə sin ə t əminat yaratmalıdır. Müvə ff ə qiyy ə t testl ə rinin t ə rtibind ə bir sıra qaydalar ciddi surə td ə n ə z ə r ə alınmalıdır: - test ikinci d ə r ə c ə li terminl ə rl ə , mexaniki hafiz ə y ə ə saslanan detallarla yüklə nilm ə m ə lidir; - sual d əqiq, qısa və birm ənalı olmalıdır; - elmd ə mübahisə doğuran mə s ə l ə l ə r test ə daxil edilm ə m ə lidir; - su alın birinin cavabı digərinin cavabının tapılmasına sə b əb olmamalıdır; - h ər bir tapşırığa aid cavab variantları düşündürücü , tapmaca xarakterind ə n uzaq olmalıdır; Test tapşırıqları öz məntiqi strukturuna görə müxtə lif ola bil ə r: - ―nə‖, ―harada‖, ―kim‖, ―nə vaxt‖? modeli üzrə faktoloji suallar; - ―nə d ən ötrü‖ , ― niy ə‖ , ― n ə üçün‖? tipli funksional xarakterli suallar; - ―nə d ə n ‖ , ―hansı hissə l ə rd ə n ibar ə tdir ‖ ? tipli struktur xarakterli suallar; - ―anlayışı müə yy ən edin...‖ tipli, konsentual xarakterli suallar; - ―buraxılmışları yerinə qoyun‖ tipli konsentual -assosiativ xarakterli suallar; - ―analogiyanı müə yy ən edin‖ tipli konsentual -analitik xarakterli suallar; - ―sıranı davam etdirin‖ tipli tapşırıqlar; - m əna yaxınlığını müə yy ə n etm ək üçün cavab variantında ―hansı m ə naca y axındır?‖ tipli konsentual - semantik xarakterli tapşırıqlar; - problemli tapşırıqlar; Müvə ff ə qiyy ə t testl ə ri yazılı və şifahi formada t ə tbiq olunur. Yazılı müvə ff ə qiyy ə t testl ə rind ə n xüsusi tapşırıqların yerinə yetirilm ə si vasit ə sil ə 166 ümumi məlumatlılığın müə yy ə nl əşdirilmə si m ə qs ə dil ə istifad ə olunur. Bel ə testl ər bir qayda olaraq sifariş əsasında tərtib edilir, xüsusi blanklarda yerl əşdirilən suallar seriyasından ibarə t olur v ə dar peşə ixtisaslaşmasını ə hat ə edir. Hal- hazırda Respublikamızın ali v ə orta ixtisas m ə kt ə bl ə rin ə q əbul zamanı istifadə olunan müvə ff ə qiyy ə t testl ə ri buna misal ola bil ə r. Yazılı müvə ff ə qiyy ə t testl ə rinin əsas üstünlüyü ondan ibarə tdir ki, onlar eyni vaxtda yüzlə rl ə şəxsi test sınağından keçirmə y ə imkan verir. Yazılı müvə ff ə qiyy ə t testl ə rind ə n f ə rqli olaraq, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|