Ər psixologiya elminin sürə
appersepsiya testi, Minnesottskinin çoxfaktorlu şə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yazılı və şifahi sorğular
- 1.5.3. Psixodiaqnostikada istifad ə olunan klinik müayinə metodları v ə
- Sınaqlar (testl ə r), qiym ə tl ə ndirm ə c ə v
|
appersepsiya testi, Minnesottskinin çoxfaktorlu şə xsiyy ət sorğusunu v ə b. aid etm ək olar. Əsasə n tibbi m ə qs ə dl ər üçün tə tbiq edil ə n bel ə testl ə r ə slind ə uşaqların pedaqoji və psixoloji c ə h ə td ə n h ər hansı xüsusiyyə tl ərini öyrə nm ə y ə imkan verm ə diyind ə n, onun n ə tic ə l ə ri ancaq 150 h ə kiml ər üçün maraqlı idi. Əslində is ə şə xsiyy ətin bir çox mühüm xüsusiyyə tl ə ri diqq ə t m ə rk ə zind ə n k ənara qalırdı. Ona görə d ə , bel ə testl ə r vasit ə sil ə uşaqların bütövlükdə şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ərinin inkişafı haqqında hər hansı konkret nə tic ə ə ld ə etm ək mümkün deyildi. Bu c ə h ə t bel ə bir q ə na ə t ə g ə lm ə y ə imkan verir ki, t əcrübə d ə bu v ə ya dig ə r testd ə n istifad ə etm ə zd ə n ə vv ə l onun yaranma tarixi, əsaslandığı n ə z ə riyy ə v ə ə n ə n əvi baxımdan tətbiq olunduğu sahə l ər haqqında ətraflı m ə lumata malik olmaq, daha konkret des ə k, testin yararlığını bilmə k lazımdır. Bunları bilmə kl ə uşaqlarla müayinə keçirə n praktik psixoloq ə ld ə etdiyi n ə tic ə l ərin interpretasiyasında çətinlik çə kmir onun r ə y v ə tövsiyə l ə ri daha etibarlı olur. Şə xsiyy ə t testl ə ri il ə iş aparan praktik psixoloq ilk növbə d ə müvafiq testin əsaslandığı şə xsiyy ə t n ə z ə riyy ə sin ə b ə l əd olmalı v ə bu c ə h ə t ə xüsusi diqqə t yetirm əlidir. Əks halda tə tbiq olunan testin imkanlarını lazımı sə viyy ə d ə qiym ə tl ə ndirm ək mümkün deyil. İxtiyarı psixoloji test ilk növbə d ə onun müə llifinin n ə z əri dünyagörüşünü ə ks etdirdiyin ə görə , onun şə xsiyy ə ti anlama s ə viyy ə si il ə sıx bağlıdır. Test şə xsiyy ə tin əsasını təşkil edən bir çox baza ə lam ə tl ərinin öyrə nilm ə sin ə xidm ə t etdikd ə bel ə, eyni hal baş verir. Ona görə d ə, şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ə rinin diaqnosti kasını keçirə rk ə n n ə tic ə l ərin etibarlığını tə min etm ə k m ə qs ə dil ə eyni vaxtda bir neçə müxtə lif testd ə n istifad ə etm ə k v ə n ə tic ə l əri müqayisə etm ə k z ə rur əti meydana çıxmış olur. Testl ə rin t ətbiqi zamanı diqqə t yetirilm ə li olan ə sas c ə h ə tl ə rd ə n biri d ə onların yeni şə rait ə uyğunlaşdırılmasını tə min etm ə kd ə n ibar ə tdir. Xarici ölkə l ə rd ə yaradılmış hər bir test ilk növbə d ə h əmin ölkə nin real gerçə klikl ə rin ə - m ə d əni inkişaf sə viyy ə sin ə , milli, dini v ə s. kimi xüsusiyyə tl ə rin ə əsaslanır. Bir ölkə d ə siyasi, iqtisadi, sosial v ə m ə d ə ni s ə viyy ə y ə uyğun olaraq hazırlanmış hər hansı test, başqa bir ölkə d ə olduğu kimi tə tbiq edilm ək imkanına malik deyildir. Ona görə d ə , h ə r bir test t ə tbiqd ə n ə vv ə l m üvafiq ölkənin xüsisiyyə tl ə rin ə uyğunlaşdırılmalıdır. 151 Lakin b ə z ə n el ə olur ki, h ər hansı bir ölkə d ə hazırlanmış testin uyğunlaşdırılması zamanı dil amilində n ir ə li g ə l ən çoxsaylı çə tinlikl ə r özünü göstərir. Orijinal variantda göstə ril ən söz və ifad ə l ə rin d ə qiq ə d ə bi t ərcüməsi heç də h əmişə h ə min testd ə ifad ə olunan psixoloji m ənanı d ə qiq v ə kifay ə t q ə d ər düzgün ifadə etm ə y ə imkan vermir. Testin daha yaxşı anlaşılması və t ətbiqi üçün hə min testd ə ki ifad ə l ə rin ə d ə bi m ənasını bilmə kl ə yanaşı, onun müə llifinin ifad ə etm ə k ist ə diyi spesifik m ənanı da tam başa düşmək lazımdır. H ər hansı bir yaş mə rh ə l ə sin ə aid olan insanların öyrə nilm ə sin ə aid testl ər bir qayda olaraq başqa yaş qrupuna aid adamların tə dqiq olunmasında istifadə oluna bilm ə z v ə onların müvafiq yaş qrupu üçün uyğunlaşdırılması zə rur ə ti vacibdir. Bu c ə h ə td ən yaşlı adamlar üçün n ə z ə rd ə tutulmuş intellekt və şə xsiyy ə t testl ə ri ad ə t ən uşaqların müayinəsi üçün yararsız olduğu kimi, uşaqlar üçün yaradılmış testlə r d ə yaşlılar üçün tətbiq baxımından ə h ə miyy ə tsizdir. Testl ə rin t ətbiqinin mühüm xüsusiyyə tl ə rind ən biri uyğunlaşmadır. Bel ə ki, eyni bir test əsasında uşaqlar üzə rind ə sınaqlar keçirilə rk ə n onlar t ə dric ə n test ə ad ət etmiş olur və düşünmə d ə n, mexaniki olaraq cavab verm ə y ə ad ət etmiş olurlar. Praktik psixoloqun iş fə aliyy ə tind ə uzun test- sorğulardan istifadə olunması uşaqların yorğunluğuna gə tirib çıxarır. Ona görə d ə test sınaqlarının keçirilmə sind ə mümkün qə d ər qısa testl ə rd ə n istifad ə etm ək lıazım gəlir. Bundan başqa, uşaqlarla ardıcıl test sınaqlarının keçirilməsi zamanı onlar arasında kifayə t q ə d ə r vaxr intervalının gözlə nilm ə si z ə ruridir. T ə krar testl əşdirmə zamanı ə ld ə olunan n ə tic ə l ərin sabit olmaması bir sıra digə r s ə b ə bl ə rd ə n d ə asılı ola bilər. Uşağın psixi və ziyy ə ti, ə hvali-ruhiyy ə si, fiziki durumu, s ə hh ə ti kimi daxili t əlimatın ver ilm ə si s ə viyy ə si, t ədqiqatçının rəftarı kimi xarici şə rtl ə r testin n ə tic ə l ə rind ə d əyişkə nlik yaradan amill ə r kimi n ə z ə r ə alınmalıdır. 152 Yazılı və şifahi sorğular uşaqların psixoloji diaqnostikasında özünə m əxsus xüsusiyyə tl ə r ə malikdir. Bu xüsusiyyə tl ə rin ə n mühümü ondan ibar ətdir ki, bu sorğular zamanı qoyulan suallara uşaqların cavabları bir sıra şə rtl ə rd ən asılıdır və d əyişkəndir. Uşaqlara göstə ril ə n t ə sir v ə t ə zyiq n ə tic ə l ə rin qeyri-s əmimi olmasına gə tirib çıxarır. T əcrübə d ə yazılı və şifahi sorğulardan, o cümlə d ən anket sorğularından istifad ə zamanı çalışmaq lazımdır ki, uşaqlar qoyulan sualları düzgün anlasınlar. Bu cə h ə t m ə kt ə b ə q ə d ə r v ə kiçik mə kt əb yaşlı uşaqların davranışının öyrə nilm ə sin ə aid sorğuların tə tbiqind ə xüsusi nə z ə r ə alınmalıdır. Diaqnostik müayinəni keçirən psixoloq verilmiş sorğudakı sualların uşaqlar tə r ə find ən düzgün başa düşüldüyünə əmin olmalı, onların cavabından ə vv ə l z ə ruri izahatlar verm ə lidir. Uşaqlarda özünüdə rketm ə nin z əif inkişaf etdiyi müə yy ə n edildiyi hallarda psixodiaqnostik m ə qs ə dl ə rl ə sorğulardan istifadə etm ə k m ə qs ə d əuyğun deyildir. Kiçik yaşlı uşaqlar öz hə r ə k ə tl ə rinin motivl ə rini kifay ə t q ə d ə r d ə rk ed ə bilmirl ə r. M ə kt ə b ə q ə d ə r v ə kiçik mə kt əb yaşlı uşaqlar öz xarakterlə rinin ə lam ə tl ə rini t ə hlil edib qiym ə tl ə ndirm ək imkanlarına malik deyill ə r. Ona görə d ə , kiçik yaşlı uşaqlarla psixodiaqnostika t əcrübə sind ə sor ğulardan yox, t ədqiqatın bu yaş dövrü üçün mə qs ə d əuyğun olan dig ər metodlarından – testl ə rd ə n, eksperimentl ə rd ə n, s ə n ə dl ə rin t ə hlilind ə n, f ə aliyy ə t m əhsullarının öyrə nilm ə si kimi daha etibarlı metodlardan istifad ə etm ək lazım gə lir. S ə n ə dl ə rin t ə hlili v ə f ə aliyy ə t m əhsullarının öyrə nilm əsi metodları müə yy ən şə rtl ə r ə ə m ə l edildikd ə , kifay ə t q ə d ər etibarlı və d ə qiq metodlar hesab edil ə bil ə r. H əmin şə rtl ə rd ə n birincisi ondan ibar ə tdir ki, öyrə nil ə n s ə n ə d v ə ya n ə tic ə üçün tə hlil edil ə n f ə aliy ə t m əhsulu uşaq ha qqında etibarlı informasiya mə nb əyi olmalıdır. İkincisi, f ə aliyy ə t m əhsullarının təhlili etibarlılıq və yararlılıq baxımından qiymə tl ə ndirilm ə - 153 lidir. Uşaqlar haqqında mə lumat m ə nb ə yi kimi s ə n ə dl ərin öyrə nilm ə sind ə kontekt-t ə hlil metodundan istifad ə olunması təcrübə d ə yaxşı nə tic ə l ə r verir. S ə n ə dl ərin öyrə nilm əsi qaydası onun məzmununun öyrə nilm ə sin ə v ə aid olduğu şəxsin psixolojiyası haqqında mülahizə yürütmə y ə imkan verir. Psixodiaqnostik metodlardan biri kimi, müşah id ə metodu da müə yy ən qaydaların gözlə nilm ə sini t ə l əb edir ki, onların da nə z ə r ə alınması ə ld ə olunan n ə tic ə l ərin etibarlılığına tə minat verir. Bu qaydalardan birincisi ondan ibar ətdir ki, müşahidə vasit ə sil ə müə yy ə nl əşdi - rilm ə li olan ə lam ə tl ə r v ə onun qeyd ə alınması üsulları tədqiqatçıya ə vv ə lc ə d ən aydın olmalıdır. İkinci qayda isə müşahidəçinin müşahidə obyektind ə baş verə n proses v ə hadis ə l ə r ə müdaxilə etm ə m ə sini n ə z ə rd ə tutur. Müşahidə nin tam obyektivliyini bir neçə müstəqil müşahidəçinin r ə yin ə ə sas ə n t ə min etm ə k olar. 1.5.3. Psixodiaqnostikada istifad ə olunan klinik müayinə metodları v ə onlara veril ə n t ə l ə bl ə r Klinik psixologiya (patopsixologiya) psixologiya elminin sah ə l ə rind ə n biri olub, x ə st ə likl ə rin psixikaya t əsirini öyrənir. Psixikanın dəyişmə si v ə enm ə si qanunauyğunluqlarını öyrə n ə n patopsixologiya bu d əyişikliklə ri normal psixi f ə aliyy ətin gedişi ilə müqayisə d ə öyrə nir. Patopsixologiya sah ə sind ə aparılan t ədqiqatlar tibbi praktika üçün böyük ə h ə miyy ə t ə malikdir. Bu t ə dqiqatlardan ə ld ə olunan n ə tic ə l ə rd ə n diferensial diaqnostikada, ekspertiza m ə s ə l ə l ə rind ə , nevrotik v ə ziyy ə tl ərin, xüsusilə, uşağın psixikasının anomal inkişafı hallarında korreksiya m ə qs ə dl ə ri il ə istifad ə olunur. Psixol oji müayinə üsullarının böyük ə h ə miyy ə t ə malik olmasına baxmayaraq, onlar kliniki t əcrübə y ə son ill ə rd ə daxil olmuşdur. Bunun s ə b ə bl ə rind ə n birincisi, ondan ibar ə tdir ki, yüksək ixtisaslı tibb mütə x ə ssisl ə ri psixoloqları ya tam ciddi olmamaqla, ya da az ə h ə miyy ə tli praqmatizmd ə 154 günahlandıraraq kə skin t ə nqid at əşinə tuturdular. İkincisi isə , 80- cı illə rin ə v ə ll ə rin ə d ə k t ətbiq olunan diaqnostika üsulları çox ibtidai və anlaşılmaz olduqları üçün , x ə st əliyin diaqnostikasında və müalicə sind ə d ə qiqlik t ə l ə b ed ə n n ə tic ə l ə r vermir v ə ə ks ə r hallarda f ərdi xüsusiyyə tl ə ri n ə z ə r ə almırdı. Son dövrlər psixi pozğunluqların diaqnostikasına yeni yanaşma əsasında tə kc ə psixi v ə somatik x ə st ə likl ərin özü deyil, xə st ənin şə xsiyy ə tinin parametrl əri, intellektual inkişafın sə viyy ə si, psixososial stresl ərin ağırlıq d ə r ə c əsi, funksional uyğunlaşmanın xarakteri və s. n ə z ə r ə alınmaqla diaqnos müə yy ə n edilm ə y ə başlanılmışdır. Bu yanaşmaya görə klinisist psixi pozuntunun t əzahür də r ə c ə sini v ə onun f ərdi şə xsiyy ə tin ə f ərdin şə xsiyy ə tin ə t ə sir s ə viyy ə sini n ə z ə r ə al malıdır. Differensial diaqnostikada istifad ə olunan klinik –psixoloji müayinə nin bütün üsulları şə rti olaraq 3 tip ə bölünür. Sınaqlar (testl ə r), qiym ə tl ə ndirm ə c ə v ə li v ə sorğular. Psixoloji sınaqlar – etibarlı və d əqiq üsullarla psixikanın müxtə lif funksiyalarının standartlaşdırılmış tədqiqat metodlarını özündə ifad ə edir. Psixoloji testin s ə ciyy əvi nümunəsi intellekti yoxlamaq üçün nə z ə rd ə tutulan Veksler testidir. Uşaq variantı 6-16 yaşlı uşaqlar üçün və 166 sualdan ibar ə t olan bu böyüklər üçün nə z ə rd ə tutulan bu sınağın cavabları b alla qiym ə tl əndirilir. Müayinə edil ə n t əqdim olunan cavab variantlarından birini seçmə lidir. M ə s ə l ən, ―Düşünmə k n ədir?‖ sualına aşağıdakı cavablarından biri verilə bil ə r. a) fikirl əşmə k - 2 bal; b) maraqlanmaq – 1 bal; c) narahat olmaq – 0 bal. B alların hesablanması böyük də qiqlikl ə insanın ə qli qabiliyy ə tini müə yy ə n etm ə y ə imkan verir. 155 Başqa sınaqlard an istifad ə etm ə kl ə psixi funksiyaların tə kc ə birini deyil, eyni vaxtda bir neçəsini yoxlamaq mümkündür . Bel ə sınaqlardan biri Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|