Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Verbal testl ə r
- Alternativ testl ə rd ə
- Ümumi testlə r
- Bine-Simon testinin
- Porşah testini, tematik
|
birinci çə tinlik ondan ibar ətdir ki, uşağın qabiliyyə ti praktik olaraq ad ə t ə n ona verilmiş xüsusi testin nə tic ə l ə rin ə görə qiym ə tl əndirilir. Lakin uşaq t ə r ə find ən ona verilmiş tapşırığın (testin ) yerinə yetirilm əsi yalnız onun qabiliyy ə tind ə n deyil, h ə m d ə motivl ə rd ən, mövcud bilik, bacarıq və v ərdişlərin inkişaf sə viyy ə sind ə n d ə asılıdır. İnkişafın nə tic ə l əri haqqında proqnozun verilm ə si is ə ə ksin ə, yalnız qabiliyyə tl ər haqqında biliklə ri t ə l ə b edir. Qabiliyy ə tl ərin inkişafı və t ə kmill əşdirilmə si perspektivi praktik olaraq h ər bir sağlam uşaq üçün müyə ss ərdir. Burada xüsusi diqqə t t ə l ə b ed ə n amill ə rd ə n biri d ə uşaqların qabiliyyə tl ə rinin daha da yaxşılaşdırılması və inkişafı üçün optimal şəraitin, inkişafetdirici mühitin yaradılmasıdır. Bə z ə n el ə olur ki, psixoloji testl əşdirmə d ən keçə n h ə r 145 hansı bir uşaq onu vaxtında yaxşı tə lim v ə t ə rbiy ə etm ə dikl ə rin ə görə , aşağı nə tic ə l ər göstə rir. Lakin t ə lim v ə t ə rbiy ə şəraiti yaxşılaşdırıldıqdan v ə ya m ə kt ə bi d əyişdirdikdə n sonra o, çox keçmə d ən sürə tl ə yüksə k t əlim göstə ricil ə rin ə sahib olur, yaşıdlarını arxada qoyur. Ona görə d ə , uşaqlar üzə rind ə t ə tbiq olunan h ər hansı bir psixodiaqnostik metodika yararlılıq baxımından qeydiyyatdan keçmə lidir. Müasir psixodiaqnostika təcrübə sind ə t ətbiq olunan metodikaların işlənilib hazırlanması çoxcə h ə tli v ə mürə kk ə b m ə rh ə l ə l ə rd ən keçir. T əqdim olunan metodikaların bir sıra tə l ə bl ə r ə cavab verm ə si, onun tanınması və qeyd ə alınması aşağıdakı mə rh ə l ə l ə rd ən keçmə lidir: 1.T əqdim olunan metodikanın vasitə sil ə öyrə nil ə c ə k xass ə v ə ya keyfiyy ə tin d əqiq müə yy ə n edilm əsı; Əks halda həmin metodikanın xarakteristikası və onun yararlığı öz diaqnostik də y ərini itirmiş olu r; 2. Metodikanın uşaqlarda bu və ya dig ə r xass ə v ə keyfiyy ə tin inkişaf də r ə c əsinin müə yy ə n edilm əsi üçün zə ruri v ə obyektiv ə lam ə tl ə r kompleksini aşkar etmə y ə müvafiq olması; Bu ə lam ə tl ə r birqiym ə tli olaraq metodoloji c ə h ə td ə n t ə l ə bl ə r ə uyğun olmalıdır; 3. F ə aliyy ət üçün seçilmiş ə lam ə tl ə rin ə m əliyyatlar şə klind ə reallaşan, y ə ni ə m ə liyyat sisteml ərinin işlə nilm əsi praktik olaraq müşahidə , ilkin m əlumatların ə ld ə edilm ə si v ə relevant ə lam ə tl ə rin yenid ən işlə nilm ə sini, ardıcıllığını tamamlamalıdır; 4. Metodikanın tə tbiqinin n ə z ə ri m ə s ə l ə l ərinin işlə nilm əsi; Əgə r, m ə s ə l ə n, bu metodika test- sorğudan ibarə tdirs ə , onda bu m ə rh ə l ə seçilmiş ə lam ə t ə aid suallar ardıcıllığının tə rtib edilm əsi, sınanılan şə xsl ə rin eksperiment zamanı fə aliyy ə tin ə aid t əlimatların onlara çatdırılması və psixoloqun t ədqiqat zamanı fə aliyy ətini özündə ə ks etdirm ə lidir. 5. T ətbiq olunan metodikanın dəqiqliyi, etibarlılığı və yararlılığının yoxlanılması ; 6. T əklif olunan metodikanın praktik olaraq yoxlanılması mə qs ə dil ə uşaq - 146 ların hə min metodika il ə kütləvi müayinəsinin keçirilmə si v ə bu yolla yaş normalarının ə ld ə edil ə r ə k d ə qiql əşdirilmə si. Qeyd olunan t ə l ə bl ərin mürə kk ə bliyi v ə ciddiliyi praktik psixodiaqnostik metodikaların yaradılması və t ə tbiqinin olduqca çə tin elmi f ə aliyy ə t sah ə si olduğunu söylə m ə y ə ə sas verir. Bu f ə aliyy ət yüksək ixtisas hazırlığı, peşəkarlıq və m ə suliyy ə t t ə l ə b edir. Ona görə d ə , s əriştə siz, kifay ə t q ə d ə r hazırlığı olmayan şə xsl ərin bu işlə m əşğul olması yolverilmə z hesab olunur. 1.5.2. Psxodiaqnostikanın metodları sistemi. Testlə r psixodiaqnostikanın ə sas metodu kimi T əhsil müə ssis ə l ə rind ə psixoloqun psixodiaqnostika istiqam ə tind ə apardığı işlər müxtə lif metodikalara əsaslanır. Psixoloq psixoloji müayinə nin m ə qs ə dind ən asılı olaraq adə t ən çətin, mürə kk ə b v ə çox vaxt t ə l ə b ed ə n metodlardan f ərqli olaraq, daha çox sadə , n ə tic ə l ə ri tez ə ld ə etm ə y ə imkan ver ə n metodikalardan istifad ə etm ə lidir. Bel ə metodlar sırasına nisbə t ə n sad ə testl ər, o cümlə d ə n test- sorğular, test - tapşırıqlar, proyektiv testlər, müşahidə , s ə n ə dl ə rin t ə hlili, psixodiaq- nostik eksperimentl ə r v ə s. daxildir. Qeyd etm ək lazımdır ki, praktik psixodiaqnostikada istifadə olunan metodların hər birinin özünə m ə xsus t ətbiqi xüsusiyyə tl əri vardır. Psixodiaqnostik müayinə v ə sınaqların ə sas vasit ə si v ə al ə ti testl ə rdir. Müasir psixoloji testlə rin mind ə n artıq növü vardır. Onların belə çoxluğu testl ə rin t əsnifatının xeyli mürə kk əb olmasına sə b əb olmuşdur. Müasir psixoloji testl ə r ə sas ən aşağıdakı ə sas ə lam ə tl ə r ə görə qruplara bölünür: - f ə rdi v ə qrup; - verbal v ə qeyri – verbal; - k ə miyy ə t v ə keyfiyy ə t; - d ə r ə c ə li v ə alternativ; 147 - ümumi və xüsusi. F ə rdi testl ə rd ə n psixoloq h ər bir uşaqla ayrılıqda iş zamanı, qrup testl ə rind ə n is ə eyni vaxtda bir neçə şagirdlə testl əşdirmə aparark ə n istifad ə edir. Verbal testl ə r sınanılan şə xsl ərin şəxsi mühakimə l ə rinin t ə hlilin ə , qeyri-verbal testl ə r is ə n ə tic ə v ə ümimiləşdirmə l ə rin ə ld ə edilm ə sind ə nitqd ən başqa digə r ə lam ə tl ə r ə əsaslanır. K ə miyy ə t ( ə d ə di) testl ə ri sınanılan şə xsl ə rd ə öyrə nil ə n xass ənin inkişafını ə d ədi göstə ricil ə rl ə ə ld ə etm ə y ə , keyfiyy ə t testl ə ri is ə bu n ə tic ə l ərin yazılı xarakteristikasını ə ks etdirm ə y ə imkan verir. Qradual (d ə r ə c ə li) testl ə r vasit ə sil ə sınanılan şə xsd ə öyrə nil ən xüsusiyyətin inkişaf sə viyy əsi müə yy ən şkalanın kömə yi il ə müə yy ə nl əşdirilir. Alternativ testl ə rd ə cavab variantları bir -birin ə ə ks olan ―hə‖ və ―yox‖ tipli mülahizə l ə r əsasında cavablandırılmış olur. Ümumi testlə r h ər hansı ümumi xarakterli psixi xüsusiyyə tin (m ə s ə l ən, ümumi int ellektual s ə viyy ə nin) t ə dqiq edilm əsi üçün nə z ə rd ə tutulduğu halda, xüsusi testlə r insanın fə rdiyy ə tin ə aid keyfiyy ə tl ə rin (m ə s ə l ən, sözlü -m ə ntiqi v ə ya obrazlı tə f əkkür) ölçülüb qiymə tl ə ndirilm ə si m ə qs ə din ə xidm ə t edir. Testl ə rin t ə snifa tında hər şeydə n ə vv ə l m ə qs ə d, m ə zmun, psixoloji testl əşdirmənin forması kimi amill ə r ə sas meyarlar hesab olunur. M ə qs ə din xarakterind ən asılı olaraq sınanılan şə xsl ərin seçilmə si, bölünmə si v ə t əsnifatı baxımından testlərin müxtə lif növlə ri f ə rql ə ndirilir. Testl ə rin meydana g ə lm ə si v ə inkişafı XIX əsrin sonlarında ilk intellekt testl ə rinin yaranması il ə bağlıdır. Test n ə z ə riyy ə si v ə t əcrübə sinin inkişafında Fransız həkimi Alfred Binenin xüsusi xidmə tl əri olmuşdur. Ötə n ə srin 20-ci ill ə ri psixoloji testl ərin, xüsusilə intellekt testl ə rinin yaradılması sahə sind ə özünə m əxsus canlanma dövrü kimi sə ciyy ə l ə ndirilir. Bundan sonra xüsusi testlərin, şə xsiyy ə t testl ə ri v ə proyektiv testl ə rin yaradılması s ə h ə sind ə əsaslı dönüş yarandı. Bu dövrdə onlara test- eksperiment tipli sınaqlar da qoşuldu. 148 Uşaqlar üzə rind ə geniş tə tbiq olunan intellekt testl əri içə risind ə Stenford şkalası əsasında qiymə tl ə ndiril ə n, d ə f ə l ə rl ə modifikasiya olunaraq müasir tə l ə bl ə r s ə viyy ə sin ə uyğunlaşdırılmış Bine-Simon testinin variantı xüsusilə m əşhurdur. Bu testin tə rkibind ə xüsusi seçilmiş müxtəlif yaşlı uşaqlar üçün test tapşırıqları qrupları mövcuddur. Hə min testl ə rin 2 yaşlı uşaqlard an başlamış 5 yaşlı uşaqlara qə d ə r olan varia ntlarında yaş intervalı yarım ilə , 5- 15 yaşlı uşaqlar üçün bu interval bir ilə, 15 yaşından yuxarı şə xsl ər üçün bir ildən artıq olmaqla intervallara bölünür. Bine - Simonun uşaqlar üçün intelle kt testl ə rinin h ər bir yaş variantı özündə altı, yaşlılar üçün variantı isə s ə kkiz subtesti birl əşdirir. Qeyd olunan testin uşaq variantının icrasına ayrılan vaxt 30 -40 d ə qiq ə, yaşlılar üçün isə 1,5 saata b ə rab ə rdir. Onun n ə tic ə l ə rinin qiym ə tl ə ndirilm əsi üçün istifadə olunan şkala mənşə yin ə v ə müəllifin adına görə ad ə t ə n Bine-Stenford şkalası adlandırılır. Həmin şkala vasitə sil ə ə ld ə olunan göstə ricil ə r uşaqların və yaşlıların intellekt və onların müxtə lif m ə kt ə bl ə rd ə t ə hsil almaq imkanlarını müə yy ə nl əşdirmə y ə ə sas verir. Bu test vasit ə sil ə uşaqların m ə kt ə bli qabiliyy ə tl ə ri ölçülür. Qeyd etmək lazımdır ki, hə min şkala uzun illər boyu uşaqlarda intellektin ölçülmə sinin yegan ə al ə ti olmuşdu r. Onun vasit ə sil ə ə ld ə olunan intellekt əmsalı (İQ) h ər hansı yaş dövrünün göstə ricisi olmaqla kifay ə t q ə d ər etibarlı meyar hesab edilmişdir. İntellektin ölçülməsi üçün test təcrübə sind ə uzun ill ə r boyu müvə ff ə qiyy ə tl ə sınaqdan keçirilən şkalalardan biri də D.Veksler t ə r ə find ən işlənilib hazırlanmışdır. Bu şkala müxtəlif yaşlı uşaqların anlama, analogiyanı aşkara çıxarma, hesab ə m əliyyatlarını yerinə yetirm ə , verbal m ə s ə l ə l ə ri h ə lletm ə , h əmçinin yaddasaxlama, yarımçıq şə kill ə ri tamamlama v ə quraşdırma kimi xüsusi qabiliyyə tl ərinin aşkara çıxarılmasını nə z ə rd ə tutur. Veksler testinin d ə 4 yaşdan 6 yaş yarımadə k olmaqla 11 subtestd ə n ibar ət uşaqlar və yaşlılar üçün variantları vardır. 149 H ə m Bine-Simonun, h ə m d ə Vekslerin intellekt testl ə rind ə n uzun ill ə r boyu istifad ə etm ə kl ə, uşaqların gə l ə c ə k t əlim müvə ff ə qiyy ə tini proqnozlaşdırmağa çalışan bir çox psixoloqlar onların nə tic ə l ə ri əsasında birm ənalı fikir yürütmə kd ə çə tin lik çəkmişlə r. Bel ə ki, onların keçirdiklə ri sınaqlar zamanı ə ld ə edil ə n əqli inkişaf əmsalı il ə uşaqların tə lim müvə ff ə qiyy əti arasında bə z ə n ə ld ə olunan uyğunsuzluqlar mə nims ə m ə - nin yalnız intellektual inkişaf sə viyy ə sind ə n as ılı olması fikrinin tə sdiq ə tam ə sas verm əyin mümkünsüzlüyünü ortaya çıxarmışdır. Bir çox psixoloqlar uşaqların təlim müvə ff ə qiyy ə tinin n ə tic ə l ə rinin yalnız anadangə lm ə ümumi qabiliyyə tl ə rd ə n deyil, h ə m d ə intellektin formalaşmasınad a ətraf mühitin tə sirind ə n, t ə lim vasit ə sil ə uşaqlarda formalaşan bilik, bacarıq və v ərdişlə rin s ə viyy ə sind ə n d ə asılı olduğu fikrini ir əli sürmüşlə r. Psixoloji testl ər içə risind ə çoxsaylı şə xsiyy ə t testl ə rinin özünə m əxsus yeri vardı r. H ə min testl ər şə xsiyy ə tin ə sas tibbi praktika üçün mə lumat xarakteri k ə sb ed ən xüsusiyyə tl ərinin müə yy ə nl əşdirlimə si m ə qs ə dil ə t ətbiq olunur. Şə xsiyy ə t testl ə rinin meydana g əldiyi ilk dövrlə rd ə onlardan insanların şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ə rind əki qüsurların diaqnostikası m ə qs ə dil ə istifad ə olunurdu. Onaların vasitə sil ə ə ld ə olunan qüsuru t ə sdiq ed ə n n ə tic ə l ə r d ə ə sas ə n patopsixoloji baxımdan qiymə tl ə ndirilir, x ə st ə lik ə lam ə ti hesab olunur v ə h əmin xüsusiyyə tl ər sırasın a rigidlik, h ə y əcanlılıq v ə s. kimi hallar aid edilirdi. Psixatriya üçün ə h ə miyy ə t k ə sb etm ə diyin ə görə, ilk şə xsiyy ə t testl ə rind ə m ə s ə l ən, idrak maraqları, qabiliyy ə tl ər kimi xüsusiyyə tl ərin öyrə nilm ə si m ə qs ədi qarşıya qoyulmurdu. Bel ə metodlar sırasına Porşah testini, tematik Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|