Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II blok. Psixofi zioloji xüsusiyyə tl ərin göstə ricil ə ri: (temp, steniklik, uyğunlaşma qabiliyyə
- “Perseptiv modelləşdirmə”
- L.A.Venqer t ə r ə find ən işlənilib hazırlanmış standartlaşdırılmış testl ə r kompleksidir
- “Perseptiv modelləşdirmə”, “Sxematikləşdirmə”, “Etalonla tutuşdurma”, “Naxışların çə kilm əsi”
- “Balıq”, Piramida”, “Nümunə y ə ə sas ən quraşdırma”, “Üç istək”, “Piktoqram”, “Oyuqlar”
- “Uşaq appersepsiyası testi”, “Rozentsbeyq testi”, “Adam
- “Seqen lövhə l əri”, “Görmə imla”, “Məişə t əşyaları ilə iş”
- -verbal t əsnifat”, “10 şəklin yadda saxlanılması”, “Ardıcıl şə kill ər”, “Perseptiv modelləşdirmə”, “Koos metodikası”, “Sujetlı
|
ə d ər yaşlı uşaqların psixoloji diaqnostikası üzrə işin sistemi Respublikamızın tə hsil sistemind ə praktik psixoloji xidm ət işi hal - hazırda yalnız orta t əhsil müə ssis ə l ə rind ə h əyata keçirilsə d ə , g ə l ə c ə kd ə m ə kt ə b ə q ə d ər uşaq tə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə d ə t əşkil olunacağı qarşıda duran v ə zif ə l ə rd ən biridir. Bir sıra xarici ölkə l ə rd ə, o cümlə d ə n Rusiyada bu sah ə d ə xeyli t əcrübə mövcuddur. Mə kt ə b ə q ə d ər uşaq tə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə h əyata keçilə n psixoloji xidm ətin mühüm istiqamə tl ə rind ə n biri psi xodiaqnostikadır . Bu istiqam ə tin ə sas v ə zif ə si m ə kt ə b ə q ə d ər yaş dövründə uşaqların psixoloji cə h ə td ən öyrə nilm ə sind ə n ibar ə tdir. M ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə psixoloji diaqnostikanın keçirilməsinin bir sıra özünə m ə xsus c ə h ə tl əri vardır. Onun predmeti m ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqların yaş və f ərdi psixoloji müayinəsinin keçirilmə sind ə n v ə bu yolla uşaqların psixi inkişafında mümkün kənaraçıxma və gerid əqalma hallarının korreksiyasını t əşkil etmə kd ə n ibar ə tdir. Qeyd olunan psixoloji probleml ə rin h əlli üçün praktik psixoloq m ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqlarla aparılacaq psixodiaqnostik işlə rin m ə zmununa d ə rind ə n b ə l əd olmalıdır. Praktik psixoloq ilk növbə d ə psixoloji t ə sir obyektl ə rini d ə qiql əşdirmə li, daha sonra, psixoloji t ə sirin ə sas mövzusunu xarakterizə ed ə n normati v yaş göstə ricil ərini müə yy ə nl əş - dirm ə lidir. Ona görə d ə , praktik psixoloqun ə lind ə m ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı 179 uşaqların yaş -normativ v ə f ərdi inkişafının göstə ricil əri olmalıdır. Hə min göstə ricil ə rin g ə l ə c ə kd ə m ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə işlə y ə c ək praktik uşaq p sixoloqları üçün zə ruriliyini v ə ə h ə miyy ə tini n ə z ə r ə alaraq şə rh etm əyi lazım bilirik: M ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqların normativ - yaş və f ərdi inkişafınının göstə ricil ə ri I blok. Psixoloji göstə ricil ə r: 1. Ətraf xarici alə ml ə qarşılıqlı ə laq ə üsulları (idraki, kommunikativ v ə refleksiv qabiliyy ə tl ə r); 2. Motivl əşmə -t ə labat sah ə si; 3. S ə rv ə tl ə r sistemi (m ə n əvi mövqe); 4. Yaş kompitentliyi (fə aliyy ətin uşaq növlə ri: produktiv v ə prosesual); 5. Psixomotor sfera; 6. Şə xsi- emosional xüsusiyyə tl ə r; II blok. Psixofi zioloji xüsusiyyə tl ərin göstə ricil ə ri: (temp, steniklik, uyğunlaşma qabiliyyə ti, sinir sisteminin dinamikliyi v ə labilliyi ) III blok. Psixoloji –pedaqoji göstə ricil ə r: 1. T ə lim ə qabillik v ə t ə lim f ə aliyy əti üçün ilkin zə min; 2. Xüsusi qabiliyyə tl ə ri (musiqi, b ə dii, riyazi v ə s.); 3. Uğurları (bilik, bacarıq və v ərdişlə r); M ə kt ə b ə q ə d ə r t ə rbiy ə müə ssis əsinin kollektivinin uşaqlarla qarşılıqlı münasibə tl ə rinin psixoloji- pedaqoji göstə ricil ərinin xüsusiy - y ə tl ə ri. 1. Yaş qrupunda qarşılıqlı münasibə tl ə rin t ə rzin in göstə ricil əri (yaşlı - uşaq); 2. T ə rbiy ə strategiyasının göstə ricil ə ri (m ə kt ə b ə q ə d ə r t ə rbiy ə konsepsi- yasına uyğunluğu); 180 3. T ə hsill əndirici strategiyanın göstə ricil ə ri (m ə kt ə b ə q ə d ə r t ə hsil proqramına uyğunluğu); 4. Pedaqoji kadrların (pedaqoji kollektivin üzvlə rin in) psixoloji (şə xsi- emosional) sabitliyinin göstə ricil ə ri; Ail ə d ə qarşılıqlı münasibə tl ərin xüsusiyyə tl ə rin ə aid göstə ricil ə r. 1. Ail ə d ə qarşılıqlı münasibə tl ə rin t ə rzi v ə onların göstə ricil ə ri; 2. Valideynl ərin (onları ə v ə z ed ən şə xsl ə rin) t ə rbiy ə strategiyas ının göstə ricil ə ri; 3. Valideyn mövqeyinin (niqativ, pozitiv) aktuallığı və onun formalaşma s ə viyy əsinin göstə ricil ə ri; 4. Uşağın valideynlərinin (onları ə v ə z ed ən şə xsl ərin) psixoloji (şə xsi- emosional) sabitliyinin göstə ricil ə ri; M ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqların psixoloji diaqnostikasının ə sas m ə qs ə dl ə rind ə n biri onlarda psixi prosesl ərin (qavrayış, tə f əkkür, nitq, hafiz ə , t ə x əyyül və s.) v ə şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ərinin formalaşma sə viyy ə sinin diaqnostikasının keçirilmə sind ə n ibar ə tdir. M ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə çalışan uşaq psixoloqu bu mə qs ə dl ə müxtə lif diaqnostik metodikalar v ə vasit ə l ə rd ə n istifad ə etm ə kl ə uşaqlarda inkişafın spesifik və qeyrı -spesifik göstə ricil ə rini ə ld ə ed ə bil ər. Uşağın psixi inkişafının spesifik göstə ricil ə rin müə yy ə nl əşdirilmə sind ə konkret metodik vasit ə l ə rd ə n istifad ə olunduğu halda, qeyri- spesifik göstə ricil ərin aşkara çıxarılmasında ümumi xarakterli diaqnostik v ə metodik vasit ə l ə rd ə n - müşahidə v ə diaqnostik müayinə l ə rd ə n istifad ə olunur. M ə s ə l ən, ―görmə sintezl ə rin ə malik olma‖nın xarakteristikası “Perseptiv modelləşdirmə” adlanan metodikanın spesifik göstə ricisi olub, ə yani- obrazlı tə f əkkürün diaqnostikasına yönəlmişdir. “Əməliyyatların ardıcıllığı və m ə qs ə d əyönəlmişliyi‖ isə, ―Piktoqram‖, ―Korrektura sınağı‖ metodikalarının qeyri -spesifik, vasit əli göstə ricil əridir. Burada ―Piktoqram‖ metodikası vasitəli yaddasaxlamanın, ―Korrektura sınağı‖ isə diqq ə tin davamlığının diaqnostikası zamanı tə tbiq olunur. 181 Qeyd etm ək lazımdır ki, mə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqların psixi inkişafının diaqnostikas ının keçirilmə sind ə t ə tbiq olunan əsas müayinə -diaqnostik metodlar müşahidə , eksperiment v ə testl əşdirmə dir . Bunlarla yanaşı, m ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə uşaqların psixoloji diaqnostikasında yardımçı metodlar kimi ankertl əşdirmə, söhbət, yaradıcı fə aliyy ə t m əhsullarının t ə hlili kimi metodlardan da geniş istifadə olunur. Testl əşdirmə - psixoloji diaqnostikanın ə sas al ə ti olub, standart xarakterli sual v ə m ə s ə l ə l ə rd ə n (testl ə rd ə n) v ə müə yy ə n qiym ə tl ə ndirm ə şkalasından ibarə t olan metodik sistemdir. Testl ə rin t ə tbiqind ə n m ə qs ə d şə xsiyy ətin müə yy ə n psixi keyfiyy ə tl ərinin (xüsusiyyə tl ərinin) ölçülmə si v ə qiym ə tl ə ndirilm əsidir. Standartlaşdırılmış testlə r vasit ə sil ə ad ə t ə n idrak prosesl əri, başqa sözlə des ək, intellektual inkişaf sə viyy əsi ölçülür. M ə kt ə b ə q ə d ə r ya şlı uşaqların əqli inkişafının diaqnostikasında istifadə olunan, psixoloji-metodik t əcrübə d ə geniş yayılmış testlə rd ə n biri rus psixoloqu L.A.Venqer t ə r ə find ən işlənilib hazırlanmış standartlaşdırılmış testl ə r kompleksidir. H ə min kompleks ə daxil olan testl ə r m ə kt ə b ə q ə d ə r yaşlı uşaqların qavrayış və t ə f əkkürünün inkişaf sə viyy ə sini müə yy ə nl əşdirmə y ə imkan ver ə n “Perseptiv modelləşdirmə”, “Sxematikləşdirmə”, “Etalonla tutuşdurma”, “Naxışların çə kilm əsi” v ə s. kimi metodikalardan ibar ə tdir. Bağça yaşlı uşaqların yaş normalarına müvafiq psixi inkişaf s ə viyy ə l ərini müə yy ə nl əşdirmək üçün təcrübə d ə müxtə lif psixodiaqnostik metodikalardan istifad ə olunur. Onların sırasında “Balıq”, Piramida”, “Nümunə y ə ə sas ən quraşdırma”, “Üç istək”, “Piktoqram”, “Oyuqlar” v ə s. adlarını qeyd etmə k olar. M ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqların şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ərini müayinə edilm ə sind ə müxtəlif proyektiv metodikaların uşaq variantlarından istifadə nin d ə özünə m əxsus üstünlükləri vardır. Bu testlə r içə risind ə “Uşaq appersepsiyası testi”, “Rozentsbeyq testi”, “Adam 182 şəkli”, “Mövcud olmayan canlıların rəsmi”, “Ailə r əsmi” v ə b. xüsusi diaqnostik d ə y ə rl ə r ə malikdir. Son dövrlə r m ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqların psixoloji müayinə si t əcrübə sind ə “Seqen lövhə l əri”, “Görmə imla”, “Məişə t əşyaları ilə iş”, “Poçt qutusu”, “Nümunə y ə ə sas ən seçmə”, “Ayzenk sorğusu” (uşaq variantı), “Qeyri -verbal t əsnifat”, “10 şəklin yadda saxlanılması”, “Ardıcıl şə kill ər”, “Perseptiv modelləşdirmə”, “Koos metodikası”, “Sujetlı şə kill ər” metodikası, “Raven matrisi” v ə s. kim i metodikalar geniş yayılmışdır. Həmin metodikalarla işin təşkili qaydaları ilə kitabın ―Tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin t ə tbiqi m ə s ə l ə l əri‖ adlanan II hissə sind ə tanış olmaq olar. Altı yaşlı uşaqların mə kt ə b ə hazırlığının sınaqdan çıxarılmış ə sas di aqnostik metodları aşağıdakılardır: 1. Korrektura sınağı; 2. Bender testi ( v ə ya Kern-Yerasek testi); 3. Naxışlı imla; 4. Piktoqram; 5. Mövcud olmayan canlılar; 6. Tapşırığı qə bul etm ə testi; 7. Ümumi məlumatlılıq testi (Bine və ya Veksler variantı) 8. ―Yadda saxla v ə çək‖ testi; 9. M ə ntiqi t ə f əkkürə aid müxtə lif testl ə r; 10.Uşaq Appersepsiya testi (1 - 2 şə kil). M ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə çalışan praktik uşaq psixoloqu qeyd olunan h əmin metodikalarla yanaşı, uşaqların mə kt ə b ə hazırlığının diaqno stikası mə qs ə dil ə aşağıda göstə ril ən bir sıra ə lav ə metodikalardan da istifad ə ed ə bil ə r: 1. Labirint (Veksler testi); 2. Koqan testi; 183 3. Torrens testl ə ri; 4. Yunq testi; 5. ―Ailə r əsmi‖ testi; 6. Ail ənin mövcud olmayan canlılar şə klind ə r ə smi; 7. İm pulsivlik – refleksivliyin t ədqiqi metodikası; 8. Lyuşer testi; 9. ―Sehrli çubuq‖ və ya ―Üç istək‖ testi; 10.Liri testi. M ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə çalışan praktik uşaq psixoloqunun iş metodları sırasında müşahidə özünə m ə xsus yer tutur. Psixoloji diaqnostikanın metodlarından biri olan müşahidə m ə qs ədyönlü və planlı şə kild ə izl ə m ə yolu il ə uşaqların müə yy ən şə raitd ə psixi h əyatında baş ver ə n d əyişikliklərin öyrə nilm ə sini n ə z ə rd ə tutur. Psixoloji t əcrübə d ə müşahidə metodundan istifad ə yolu il ə ə ld ə edilmiş nə tic ə l ə rin dig ə r müayinə metodlarının nə tic ə l ə ri il ə müqayisəsi praktik psixoloqa uşaq haqqında obyektiv rə y t ə rtib etm ə y ə imkan yaradır. Praktik uşaq psixoloqunun h əyata keçirdiyi diaqnostik müayinə zamanı müşahidə nin aparılmasına ümumi tə l ə bl ə rl ə ( planlaşdırma, protokol tə rtibi, n ə tic ə l ə rin t ə hlili v ə s.) yanaşı bir sıra xüsusi tə l ə bl ə r d ə verilir. Bu t ə l ə bl ə r bir t ə r ə fd ən uşaqların yaş xüsusiyyə tl ə ri, dig ə r t ə r ə fd ə n is ə m ə kt ə b ə q ə d ə r t ə rbiy ə müə ssis ə sind ə uşaqların hə yat v ə f ə aliyy ə tinin t əşkili şə raiti il ə bağlıdır. Ona görə d ə , m ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə işlə y ə n psixoloq müşahidə nin t əşkilinə veril ən aşağıdakı xüsusi tə l ə bl ə ri diqq ə t m ə rk ə zind ə saxlamalıdır : - müşahidə uşağın tə bii h ə yat v ə f ə aliyy ə ti prosesind ə aparılmalıdır; - müşahidə uşaq fə aliyy ətinin konkret bir formasına yönə lm ə lidir; - müşahidə xüsusi təşkil edilmiş fə aliyy ə t prosesind ə keçirilmə lidir; P sixoloji müayinə m ə qs ə dil ə aparılan müşahidə l ər uşağın t ə bii h ə yat v ə f ə aliyy ə t prosesini ə hat ə etm əlidir. Bu uşağın yemə k, yuxu, g ə zinti, 184 oyun v ə s. kimi t ə bii f ə aliyy ət formalarını nə z ə rd ə tutur. Müşahidə nin bu növü uşağın təbii davranışının öyrə nilm ə sin ə yönəldiyi üçün o, psixoloqa uşağın fərdi xüsusiyyə tl əri haqqında mə lumat ə ld ə etm ə y ə imkan verir. Yönə ldici f ə aliyy ə t prosesind ə is ə , ə ksin ə, müşahidə uşağın yaşlılarla qarşılıqlı münasibə tl ə ri kontekstini ə hat ə edir. Xüsusi təşkil edilmiş müşahidə l ər uşağın h əyatının idrak fə aliyy ə ti il ə bağlı (nitq inkişafı, sadə riyazı tə s əvvürlərin formalaşması, savad t ə limi, ə traf ə l ə ml ə tanışlıq) v ə estetik, ə m ə k, fiziki t ə rbiy ə istiqam ə tli (musiqi, t ə sviri f ə aliyy ə t, b ə d ə n t ə rbiy ə si v ə s.) müxtə lif m əşğə l ə l ə rin gedişində aparılır. Praktik u şaq psixoloqu öz fə aliyy ə tind ə h ə m müşahidə , h ə m b ə l ə dl əşmə , h ə m d ə müşayətedici funksiyaları yerinə yetirir. Bu o dem əkdir ki, müşahidə nin n ə tic ə l ə ri bir t ə r ə fd ə n psixoloqu test sınaqlarını keçirmə y ə yönə ldir, dig ə r t ə r ə fd ə n keçirilmiş test sınaqlarının n ə tic ə l ə rini t ə sdiq v ə inkar etm ə y ə imkan verir. M ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqların psixoloji müayinə sind ə istifad ə olunan metodların obyektivliyi ni t ə min etm ək üçün bir sıra vasitə l ə rd ə n istifad ə olunur. H ə min vasit ə l ə r ə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|