Dünya əhalisinin təxminən 10%-i, başqa sözlə desək 650 million insan, hal-hazırda əlildir. Onlar dünyadakı ən çoxsaylı azlıqdır
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hüquqi vacib BMT sənədləri
- İnsan hüquqları sahəsində BMT-nin qeyri-məcburi hüquqi standartları
- Əlillərə bərabər şəraitin yaradılmasının standart qaydaları
- İnsan hüquqları üzrə orqanlar
- BMT insan hüquqları üzrə sənədlər Müqavilələrə riayət edilməsinin monitorinq orqanları
- İnsan hüquqlarına riayət olunmasının monitorinqində iştirak edən digər BMT orqanları
- Qanuni orqanlar
- Sağlamlıq məsələləri üzrə Xüsusi məruzəçi
- Əlillik məsələləri üzrə Xüsusi məruzəçi
|
İnsan hüquqları üzrə müasir beynəlxalq sistemin yaranması 60 ildən çox çəkmişdir. Hüquq müdafiə mexanizmləri inkişaf etmiş, diskriminasiya və insan haqlarının pozulmasının yalnız qadınlar, immiqrantlar, uşaqlar və sağlamlıq imkanları məhdud insanlar kimi BMT tərəfindən bura aid edilən müəyyən qruplara daha çox təsir etməsi fikrindən uzaqlaşılmışdır.
BMT çərçivəsində mövcud beynəlxalq insan haqları qorunması sistemi ilə birlikdə dünyaın bəzi hissələrində həyata keçirilən regional hüquq müdafiə sistemləri, dövlətə insanların, o cümlədən psixi pozuntusu olan şəxslərin hüquqlarına hörmət etmək və qorumaq məsuliyyətini həvalə edir. Bu insan hüquqlarının qorunması sistemi insanların psixi pozuntusu olan şəxslərlə münasibətlərin təşviqinə və müxtəlif ölkələrdə psixi sağlamlıq sferasında milli qanunvericiliyin, siyasətin, strategiyaların və xidmətlər sisteminin hazırlanmasında rəhbərlik rolunu oynayır. İnsan hüquqlara insanlara dünyaya gələndən təbiətdən xasdır və müvafiq olaraq psixi pozuntusu olan insanlar öz hüquqlarını digər insanlar kimi həyata keçirmək imkanlarına sahib olmalıdırlar. İnsan hüquqları sahəsində beynəlxalq hüquq hökumətin üzərinə növbəti vəzifələri qoyur: a) insan hüquqlarına hörmət etmək, yəni insan hüquqlarının pozulmasına yol verməmək b) insan hüquqlarını qorumaq, yəni dövlət üçüncü şəxslər tərəfindən insan hüquqlarının pozulmasının qarşısını almaq üçün tədbirlər görməldir c) insan hüquqlarını həyata keçirmək, yəni dövlət insan hüquqlarını təmin etmək üçün müvafiq qanunvericilik, administrativ-büdcə, məhkəmə və digər mexanizmləri işləyib hazırlamalıdır.
İnsan hüquqları üzrə açar beynəlxalq müqavilələr - İqtisadi, Sosial və Mədəni (kultural) Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Pakt və Vətəndaş və Siyasi Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Pakt, İnsan Hüquqları üzrə Beynəlxalq Deklarasiya (İnsan Hüquqları üzrə Beynəlxalq Deklarasiya, 1948) tərəfindən təyin olunmuş hüquqların daha ətraflı izahını təqdim etməklə yanaşı, həm də bu müqavilələri imzalamış hökumətlərin üzərinə hüquqi vəzifələr qoyur. Bu üç sənəd bir yerdə insan hüquqları haqda Beynəlxalq qanun lahiyəsi adlandırılır. Bu sənədlərə əsaslanaraq, irqi azlıqlar, qadınlar və uşaqlar kimi əhalinin konkret qrup və ya kateqoriyasına aid insanların hüquqlarının qorunmasına və ya işgəncələr kimi insan hüquqlarının qorunması sferasına aid ayrı-ayrı problemlərin həllinə yönəlmiş insan hüquqları üzrə digər beynəlxalq müqavilələr işlənib hazırlanmışdır. Hal-hazırda BMT insan hüquqları sistemi doqquz əsas hüquqi məcburi müqavilədən ibarətdir:
İrqi diskriminasiyanın bütün formalarının ləğvi haqda Beynəlxalq konvensiya 21 dekabr 1965 ICCPR/İSMHBP
İqtisadi, sosial və mədəni Hüquqlar üzrə Beynəlxalq pakt 16 dekabr 1966 ICESCR/VSHBP Vətəndaş və siyasi hüquqlar üzrə Beynəlxalq pakt 16 dekabr 1966
11
CEDAW/QDLK Qadınlara münasibətdə diskriminasiyanın bütün formalarının ləğvi haqda Konvensiya
18 dekabr 1979 CAT/İQK İşgəncə və digər qəddar, qeyri-insani və ya ləyaqət alçaldıcı rəftar və cəzalara qarşı Konvensiya 10 dekabr 1984 CRC/UHK Uşaq hüquqları üzrə Konvensiya 20 dekabr 1989 ICRMW/ƏMBK
Bütün əməkçi miqrantlar və onların ailə üzvlərinin hüquqları haqda Beynəlxalq konvensiya
18 dekabr 1990 CPED/ZİMBK Bütün şəxslərin zorakı itkin düşmələrdən müdafiəsi üzrə Beynəlxalq konvensiya 20 dekabr 2006 CRPD/ƏHK Əlilliyi olan insanların hüquqları üzrə Konvensiya 13 dekabr 2006 1948-ci ildə Ümumdünya insan hüquqları deklarasiyasının qəbulundan sonra, BMT-nin üzv- ölkələri insan hüquqları üzrə əsas beynəlxalq müqavilələrin heç olmasa birini, onlardan 80%-si isə 4 və daha çox müqaviləni ratifikasiya etmişlər (OHCHR, tarixsiz). Dövlət onun insan hüquqları üzrə müqavilələrin iştirakçısı olub-olmamaq barədə sərbəst qərar vermək hüququna malikdir. Lakin, əgər bu qərar qəbul olunacaqsa, o dövlətin üzərinə müqavilənin şərtlərinə əsasən fəaliyyət göstərmək vəzifəsini qoyur. İnsan hüquqları üzrə beynəlxalq müqaviləni ratifikasiya etməklə, dövlət həmin müqavilədə göstərilən vəzifə və öhdəlikləri milli səviyyədə işləyib hazırlamağı və həyata keçirməyi öz üzərinə götürür. İnsan hüquqlarının pozulması problemlərini ölkədaxili qanunlar çərçivəsində həll etmək mümkün olmadığı hallarda, insan haqları sahəsində beynəlxalq normalara riayət olunması və onların həyata keçirilməsi məqsədilə yaradılmış beynəlxalq və regional səviyyədə fərdi şikayət və məlumatların verilməsi mexanizm və prosedurları işə düşür. Əlilliyi olan insanlar üzrə BMT konvensiyası (ƏHK) – BMT-nin ən yeni hüquqi məcbur sənədlərindən biridir. Əlilliyi olan insanlarin hüquqları barədə Konvensiyanın qəbul olunması (2006), dünyada əlillikdən əziyyət çəkən 650 milyon insanın hüquq və azalıqların davamlı pozuntu obyekti olmasının nəticəsidir. Tədqiqatlar göstərmişdir ki, əvvəlki konvensiyalar sağlamlıq imkanları məhdud olan insanların hüquqlarının real müdafiəsini təmin etmir və onlar faktiki olaraq ikinci növ vətəndaş kimi qalır. Müvafiq olaraq, yeni konvensiya birmənalı olaraq və birbaşa şəkildə əlilliyi olan insanlara aid insan hüquqlarını qəbul etməli idi. Konvensiyanın qəbul olunması müxtəlif ölkələrdən əlilliyi olan insanların, onların səsinin eşidilməsi və ümumi problemlərinin (o cümlədən əksər əlilliyi olan insanların məruz qaldığı gündəlik məişət diskriminasiyası) beynəlxalq ictimaiyyətin gündəminə çıxarılması məqsədilə birlikdə apardığı hərəkatın uğurunun göstəricisidir. Diskriminasiya təcrübəsi əlilliyi olan insanları onlara aid insan hüquqları uğrunda mübarizədə birləşdirdi. BMT-nin əlilliyi olan insanların hüquqları üzrə konvensiyası – insan hüquqları haqda ХХI əsrin ilk müqaviləsi - əlilliyi olan insanların həyatının bütün aspektlərini əhatə edən geniş spektr hüquq və azadlıqlara zəmanət verir. Baxmayaraq ki, bu sənəd yeni hüquqlar yaratmaq yox, artıq əvvəlki müqavilələrdə mövcud hüquqları yenidən və daha aydın şəkildə bəyan etmək məqsədilə yaradılmışdır, ƏHK-də bəyan olunan qeyri-diskriminasiya, müstəqillik və cəmiyyətin həyatına inteqrasiya (включенности) prinsipləri əlilliyi olan insanlara qarşı mövcud paradiqmanın beynəlxalq hüquq kontekstində dəyişilməsini elan edir. ƏHK konvensiyanı ratifikasiya etmiş cavabdeh bütün institut və dövlət sektorlarına milli siyasət və qanunvericiliyin konvensiyanın
12
müddəalarına uyğunluğunun təmin olunması vəzifəsini qoyaraq, əlilliyi olan insanlara münasibətdə insan hüquqlarının müdafiəsini həyata keçirir. ƏHK-nin qəbul olunması əhalinin zəif hissəsinin hüquqlarının müdafiəsi üçün göstərilən iradənin əhəmiyyətli siyasi və ictimai tanınma aktıdır. Bu o deməkdir ki, əlilliyi olan insanlar haqda Konvensiya siyasət və qanunvericiliyin dəyişikliyi üçün şərait yaradaraq, milli və qlobal gündəmə yeni suallar çıxarır. Beləliklə, ƏHK-nin təsiri ilk növbədə hökumət, parlament, milli və yerli institutlara şamil olunur. Konvensiya milli bə beynəlxalq səviyyədə dəyişikliklərə gətirib-çıxara bilən həqiqətən güclü vasitədir. O əlilliyi olan insanların imkanlarını əhalinin digər seqmentləri ilə bərabərləşdirilməsinə və bununla da sağlamlıq imkanları məhdud olan insanların və onların ailələrinin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına xidmət edən ədalətli iş şəraitinin yaradılmasına kömək edə bilər. O həm də əlilliyi olan insanların harda yaşamağından asılı olmayaraq cəmiyyətə inteqrasiyasını stimulyasiya edə, onların icmaların həyat və fəaliyyətinə cəlb edilməsinə şərait yarada bilər (Scuola Aifo Follereau, 2007). ƏHK həmçinin psixi sağlamlığın qorunmasına aid gələcək beynəlxalq və milli qanunların hazırlanması üçün də son dərəcə böyük əhəmiyyət daşıyır. Buna görə də, psixi pozuntusu olan insanların hüquqlarına aid modulun bu bölümü (bax: aşağı), əlilliyi olan insanlar haqda Konvensiyada müəyyən edilmiş müddəalara əsaslanır. İnsan hüquqları sahəsində BMT-nin qeyri-məcburi hüquqi standartları
Yuxarıda göstərilən pakt və BMT konvensiyalarının onları imzalayan dövlətlər üçün hüquqi qüvvəsi var. Bu müqavilələrdən başqa, birbaşa əlillik və psixi pozuntular sferasını əhatə edən, hüquqi məcburi olmasa belə beynəlxalq ictimaiyyət üçün konsensus əhəmiyyəti daşıyan və beynəlxalq müqavilələrin şərhi üçün orientir rolunu oynaya bilən bir sıra beynəlxalq sənədlər də var.
BMT psixi xəstələrin müdafiə prinsipləri (MI Principles / PX Prinsipləri, 1991) psixi pozuntusu olan insanlara tətbiq olunan insan hüquqlarına riayət olunması haqda ətraflı beynəlxalq sazişdir. PX Prinsipləri tibbi yardım və müalicə standartlarına aid geniş qrup öhdəliklərdən ibarətdir. Bu prinsiplər diqqəti pasientlərin psixiatiya müəssisələrində üzləşdikləri problemlər üzərində toplayaraq, yaşanılan yer üzrə və səhiyyənin ilkin yardım zəncirində psixiatrik müalicəyə proritet verir. Daha sonralar PX Prinsipləri müəyyən tənqidlərə məruz qaldı, məsələn, 2003-cü ildə BMT baş katibi öz hesabatında qeyd etdi ki, PX Prinsipləri „bir sıra hallarda mövud insan hüquqları haqda müqavilələrə görə daha aşağı dərəcədə müdafiə təmin edir, məsələn, pasientin mütləq əvvəldən müalicəyə məlumatlı razılıq halında“ (BMT Baş Assambleyasında baş katibin hesabatı/ Secretary-General to the United Nations General Assembly, 2003). Qeyd etmək lazımdır ki, PX Prinsipləri hal-hazırda öz əhəmiyyətini itirmişdir və daha sonralar qəbul olunmuş, PX Prinsiplərini əvəz edən və hüquqi məcburi ƏHK müddəaları ilə təzad təşkil etdiyi və üst-üstə düşmədiyi sahələrdə artıq tətbiq olunmur.
olan insanlara bütün sahələrdə bərabər imkanların yaradılmasını təmin edən geniş siyahınıdan ibarətdir. 22 qanun tibb xidməti, reabilitasiya, yardımçı xidmətlər, maarifləndirilmə səviyyəsinin artırılması, təhsil, əmək fəaliyyəti, ailə həyatı, siyasət və qanunvericiliyə münasibətdə olan tələbləri müəyyənləşdirir (Standart qanunlar / Standart Rules, 1993). Standart qanunlar hüquqi qeyri-məcburi sənəd kimi, əlillərin hüquqları haqda Konvensiyanı əvəz etdi.
13
İnsan hüquqları üzrə müqavilələrin icrasına müqavilə (nəzarət) orqanları, yəni BMT çərçivəsində yaradılmış və çalışan müstəqil ekspertlərdən ibarət komitə, nəzarət edir. BMT-də insan hüquqlarına riayət edilməsinin, qanuni və müqavilə orqanlarından ibarət, ikili monitorinq sistemi yaradılmışdır. Qanuni orqanlara BMT sisteminin qərar və sərəncamlarını yerinə yetirilməsi məqsədilə təsis edilmiş, insan hüquqları üzrə Şura, Xüsusi məruzəçi və b. (aşağı baxın) aiddir. Müqavilə orqanları insan hüquqları üzrə müxtəlif beynəlxalq müqavilələrə əsasən təsis olunur. Müqavilə (nəzarət) orqanları BMT Konvensiyaları, bir qayda olaraq, tərkibində olan normaların həyata keçirilməsinə nəzarət və monitorinq sistemini təmin edir. Bu sistemin əsasını müxtəlif konvensiyaların yerinə yetirilməsinə nəzarət edən müstəqil komitələrin ekspertlərindən ibarət müqavilə orqanları təşkil edir. İnsan hüquqları sahəsində beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasına nəzarət edən 9 müqavilə orqanı və işgəncələrə qarşı Komitə (İQK) mövcuddur: BMT insan hüquqları üzrə sənədlər Müqavilələrə riayət edilməsinin monitorinq orqanları Vətəndaş və siyasi hüquqlar üzrə Beynəlxalq pakt (VSHBP / ICCPR) İnsan hüquqları üzrə Komitə (İHK / HRC) İqtisadi, sosial və mədəni Hüquqlar üzrə Beynəlxalq pakt (İSMHBP / ICESCR) İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar üzrə Komitə (İSMHK / CESCR) İrqi diskriminasiyanın bütün formalarının ləğvi haqda Beynəlxalq konvensiya (İDLBK / ICERD) İrqi diskriminasiyanın bütün formalarının ləğvi üzrə Komitə (İDLK / CERD) Qadınlara münasibətdə diskriminasiyanın bütün formalarının ləğvi haqda Konvensiya (QDLK / CEDAW) Qadınlara münasibətdə diskriminasiyanın bütün formalarının ləğvi üzrə Komitə (QDLK / CEDAW) İşgəncə və digər qəddar, qeyri-insani və ya ləyaqət alçaldıcı rəftar və cəzalara qarşı Konvensiya (İQK / CAT) İşgəncələrə qarşı Komitə (İQK / CAT) Uşaq hüquqları üzrə Konvensiya (UHK / CRC) Uşaq hüquqları üzrə Komitə (UHK / CRC) Bütün əməkçi miqrantlar və onların ailə üzvlərinin hüquqları üzrə Beynəlxalq konvensiya (ƏMBK / ICRMW) Bütün əməkçi miqrantlar və onların ailə üzvlərinin hüquqları üzrə Komitə (КТМ / CMW)
Əlilliyi olan insanların hüquqları üzrə Konvensiya (ƏHK / CRPD) Əlilliyi olan insanların hüquqları üzrə Komitə (ƏHK / CRPD)
14
Bütün şəxslərin zorakı itkin düşmələrdən müdafiəsi üzrə Beynəlxalq konvensiya (ZİMBK / CPED)
Zorakı itkin düşmələr üzrə Komitə (ZİK / CED) İşgəncə və digər qeyri-insani və ya ləyaqət alçaldıcı münasibət və cəzalara qarşı Komitə BMT insan hüquqları sistemində yeni növ müqavilə orqanlarına aiddir. Onun səlahiyyətlərinə işgəncə və digər layiq olmayan münasibətlərin qarşısının alınmasına yönəlmiş innovasion, davamlı və önləyici yanaşma çərçivəsində yalnız preventiv fəaliyyətdir. Komitə işgəncələrə qarşı Konvesiyanın Fakultativ protokolunun (İQKFP / OPCAT) (OHCHR, tarixsiz) müddəalarına uyğun olaraq yaradılmış və öz işinə 2007ci ilin fevralında başlamışdır. İQK psixi pozuntuları olan insanların hüquqlarının qorunmasında vacib rol oynayır, belə ki, dövlət psixiatriya müəssisələrində insan hüquqlarına riayət olunmasının monitorinqini həyata keçirir. Müqavilə orqanları nəzarət etməli olduqları müqavilənin müddəaları əsasında təsis olunur. Müqavilə orqanlarının üzvləri mütəmadi olaraq iştirakçı ölkələrin hesabatlarının baxılması və hökumətlərlə insan hüquqları üzrə götürülən öhdəliklərin yerinə yetirilməsi tədbir və metodları barədə konstruktiv dialoq aparılması üçün bir araya gəlirlər. İştirakçı hökumətlər müqavilə orqanlarına insan hüquqlarının qorunması üzrə aparılan işlərin gedişi barədə hesabatları müqavilə orqanlarına təqdim etməli, həmçinin cəmiyyətin bu hesabatlardan sərbəst istifadəsinə şərait yaratmalıdırlar. Bu şəkildə, hesabatlar insan hüquqları məsələləri barədə milli müstəvidə diskussiyaların yaranması, vətəndaş cəmiyyətinin proseslərə cəlb olunmasına və iştirakının stimulyasiyası və bütövlükdə dövlət siyasətinə ictimai nəzarət prosesində katalizator rolunu oynaya bilər. Sessiyanın sonunda müqavilə orqanı, iştirakçı dövlətlərin hakimiyyətləri üçün, insan hüquqları sferasında vəziyyətin yaxşılaşdırılması haqda tövsiyyələri özündə birləşdirən "yekun qeydlər" formalaşdırır. ƏHK Komitəsi əlilliyi olan insanların hüquqları haqda Konvensiyaya riayət edilməsinin monitorinqi aləti kimi çox vacib əhəmiyyət daşıyır. O iştirakçı-dövlətlər tərəfindən Konvensiyaya riayət edilməsinə nəzarət edən 18 müstəqil ekspertdən ibarətdir. Bütün dövlətlər əlilliyi olan insanlara münasibətdə insan hüquqlarının qorunması və riayət olunması haqda Komitəyə mütəmadi olaraq hüsabatlar təqdim etməlidirlər. Dövlətlər Konvensiyanın ratifikasından keçən iki il ərzində birinci hesabatı təqdim etməli və sonralar hər dörd ildən bir Komitə qarşısında hesabat verməlidirlər. Komitə hər hesabata baxır, məqsədəuyğun təkliflər və ümumi tövsiyyələr əlavə edərək onu müvafiq iştirakçı-dövlətə yönəldir. Bu tövsiyyələrin məcburi xarakter daşımamasına baxmayaraq onlar əlilliyi olan insanların hüquqları qorunması ilə məşğul olan hərəkatlara ölkə və ya regional müstəvidə situasiyanı izləmək və konkret yaxşılaşmaların monitorinqi üçün əlverişli vasitə təqdim edir.
BMT strukturunda insan hüquqlarının müdafiəsi və təşviqi üzrə işdə iştirak edən digər təşkilatlar da mövcuddur. BMT-nin insan hüquqlarının qorunması üzrə əsas bölmələrindən biri Ali komissarın insan hüquqları üzrə İdarəsidir (AKİHİ/OHCHR). Bu bölmə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Katibliyinin, bütün insanlar üçün BMT Qanunlarında və insan hüquqları haqda beynəlxalq müqavilə və qanunlarda təsbit olunmuş müddəaları təmin etməklə səlahiyyətləndirilmişdir. Onun vəzifələrinə insan hüquqlarının pozulmasının qarşısını almaq, bütün insan hüquqlarının təmin edilməsi, insan hüquqlarının qorunması üçün millətlərarası münasibətlərin möhkəmləndirilməsi və BMT-nin bütün orqanlarına müvafiq tədbirlərin koordinasiyası, həmçinin BMT çərçivəsində bütöv insan hüquqları müdafiəsi sisteminin inkişafı və 15
təkmilləşdirilməsi daxildir. Bununla yanaşı, AKİHİ BMT orqanları işinin bütün istiqamətlərində insan hüquqlarının möhəmləndirilməsinə yönəldilmiş yanaşmanın inteqrasiyası üçün səylər göstərir. AKİHİ işi həm müqavilə orqanlarına (bax:yuxarı), həm də insan hüquqları üzrə Şura da daxil olmaqla qanuni orqanlara insan hüquqları sahəsində konsultasiyalar verilməsi və müxtəlif monitorinq mexanizmlərinə dəstək göstərilməsindən ibarətdir (Open Society Foundation, 2012).
•
İnsan hüquqları üzrə Şura •
İnsan hüquqları üzrə Şuranın xüsusi prosedurları (xüsusi məruzəçilər) •
İnsan hüquqları üzrə Şurada şikayətlərin qəbulu və baxılması proseduru
İnsan hüquqları üzrə Şura - BMT-də ümumi islahatlar çərçivəsində 2006-cı ildə təsis olunmuş, BMT sistemində daha bir hüquq-mühafizə orqanıdır. İHŞ müəyyən ölkələrdə insan hüquqları sahəsində situasiya və bütün dünya üzrə əhəmiyyətli insan hüquq pozuntuları barədə ictimai hesabatları təhlili, monitorinqi və təqdim edilməsinin əsas mexanizmi olan BMT-nin insan hüquqları üzrə əvvəllər fəaliyyət göstərən Komissiyasını əvəz edir. İHŞ BMT-ni Baş Asambleyası tərəfindən seçilir və bütün üzv-dövlətlərdə insan hüquqları sahəsində vəziyyət haqda periodik rəylər verir. Şuranın üzvləri ildə 10 həftə ərzində birgə işləyirlər, hansı ki, öz sələfinin - insan hüquqları üzrə Komissiyanın - görüşlərindən təxminən iki dəfə çoxdur. İHŞ-ə daha çox regional və yerli nümayəndə daxildir ki, bu da ölkələr üzrə vəziyyətini daha dəqiq monitorinq və daimi sistemiatik rəyləri təmin edir. İHŞ potensialı xüsusi mexanizmlərin - müəyyən ölkələrdə insan hüquqları sahəsində yaxud bütün ölkələr üzrə müəyyən problemlər üzrə Xüsusi prosedurlar - təsis edilməsi ilə əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Xüsusi prosedurlar Xüsusi məruzəçi və ya müstəqil ekspert tərəfindən həm individual, həm də işçi qrup formasında reallaşdırılır. Onların hər biri şəxsi keyfiyyət və könüllü əsaslarla işləyir və İHŞ tərəfindən etibarlı müstəqil ekspertlər içərisindən təyin edilir. Xüsusi prosedurların mandatları konkret ölkələr yaxud konkret ərazilərdə insan hüquqları sahəsində vəziyyət barədə ictimai hesabatların təhlili, monitorinqi, konsultasiyası və təqdim olunmasını tələb edən ölkə mandatlarına və bütün dünya üzrə əhəmiyyətli insan hüquq pozuntularınına aid tematik mandatlara bölünür. Hal-hazırda 30 tematik və 8 ölkə mandatı fəaliyyət göstərir. Bütün səlahiyyət sahibləri insan hüquqları üzrə Şuraya öz nəticələri və tövsiyyələri haqda hesabatlar təqdim etməyə borcludurlar. Bəzi hallarda Xüsusi prosedurlar insan hüquqları sahəsində müəyyən problem haqda beynəlxalq ictimaiyyəti xəbərdar etməyə qadir yeganə mexanizm olur. Psixi pozuntusu olan insanların hüquqlarına riayət edilməsi kontekstində sağlamlıq, əlillik və işgəncə məsələləri üzrə üç Xüsusi məruzəçini qeyd etmək lazımdır.
hüquqları üzrə Komissiyası tərəfindən təyin edilmişdir.Xüsusi məruzəçi hər bir insanın ən yüksək mümkün sağlamlıq, o cümlədən psixi sağlamlıq dərəcəsi hüququ ilə məşğul olur. Mərizəçinin vəzifələrinə dövlətlərlə, hökumətlərarası təşkilatlar və vətəndaş cəmiyyətləri ilə əməkdaşlıq; bütün dünyada sağlamlıq hüququnun vəziyyəti haqda hesabatların təqdim edilməsi; sağlamlıq hüququnun qorunması və təbliğ edilməsi haqda tövsiyyələrin verilməsi və müvafiq tədbirlərin təklif olunması aiddir (UN Special Rapporteur on health report, 2005). 16
Əlillik məsələləri üzrə Xüsusi məruzəçi əlilliyi olan insanlar üçün bərabər imkanların yaradılmasının Standart qanunların tətbiqinə nəzarəti həyata keçirir (ƏHK-dan əvvəl əlilliyi olan insanların hüquqlarının qorunmasının əsas standartlarını təsdiq edən hüquqi qeyri-məcburi beynəlxalq sənəd). Məruzəçi hər il sosial inkişaf üzrə BMT Komissiyası, BMT-nin sosial və iqtisadi şurasının funksional komissiyası qarşısında hesabat verir. Hesabatlar Standart qanunların tətbiqinə nəzarət və təbliği haqda nəticələri və gələcək inkişaf üzrə tövsiyyələri özündə birləşdirir. Beləliklə, Standart qanunlar ƏHK-nin müddəaları ilə hissəvi üst-üstə düşdüyündən, Məruzəçinin işi əlilliyi olan insanların hüquqları haqda Konvensiyanın həyata keçirilməsi üçün birbaşa əhəmiyyət daşıyır (UN Enable, tarixsiz).
2008-ci ilin iyununda 8/8 rezolyusiyasında insan hüquqları üzrə Şura tərəfindən 3 il uzadılmışdır (UN Special Raporteur on Torture Report, 2008). Bu Xüsusi məruzəçinin mandatı dövlətin işgəncələr və digər qəddar, qeyri-insani və ləyaqət alçaldıcı münasibətə qarşı Konvensiyanı ratifikasiya edib-etməməsindən asılı olmayaraq bütün ölkələri əhatə edir. Mandat özündə üç əsas fəaliyyət istiqamətini birləşdirir:
•
dövlətləri hər hansı insana münasibətdə işgəncə tətbiq olunması riski haqda məlumat halında təxirəsalınmaz fəaliyyətə, həmçinin artıq baş vermiş işgəncə halları haqda məlumatın verilməsinə çağırır •
faktiki məlumat toplamaq məqsədilə ölkələrə səfərlərin keçirilməsi •
BMT Baş Asambleyasına və insan hüquqları üzrə Şuraya işin gedişi, mandat və fəaliyyət metodları haqda illik hesabatların təqdim olunması (AKİHİ / OHCHR, tarixsiz). Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|