Dərsliyə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 21 aprel 2003-cü il tarixli 305 saylı əmri ilə qrif verilmişdir

7.4.5. Tranzit rejimi 
 
Gömrük Məcələsinə görə, malların tranziti - malların gömrük nəzarəti altında ölkənin iki gömrük 
orqanı arasında, o cümlədən xarici dövlətlərin  ərazisindən gömrük rüsumları, vergilər alınmadan və 
mallara iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən keçirilməsindən ibarət gömrük rejimidir.  
Tranzit beynəlxalq mal mübadiləsinin obyektiv zərurətindən doğan və ölkələrin coğrafi mövqeyi, 
geosiyasi və iqtisadi münasibətləri ilə şərtlənən zəruri nəqliyyat əlaqə kateqoriyası olub, beynəlxalq ticarət qədər 
qədim tarixə malikdir.  
Tranzitin hüquq mexanizmində nəqliyyat vasitələrinin tranzitində və malların tranzitində meydana gələn 
iki növ münasibət nəzərdə tutulur.  
Xarici iqtisadi fəaliyyətin gömrük tənzimlənməsində 
nəqliyyat vasitələrinin trazitinin 
reqlamentləşdirilməsi özünəməxsus yer tutur, çunki nəqliyyat vasitələri beynəlxalq mal mübadiləsi sistemində 
aralıq təsir həlqəsidir və bir qayda olaraq xarici ticarət tənzimlənməsinin bilavasitə obyekti deyil. Bu səbəbdən 
Gömrük Məcəlləsinin gömrük tranzit rejiminə həsr edilmiş müddəaları yalnız mallara aid edilir.  
Şərh edilən rejimin əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:  
1) mallar Azərbaycan Respublikasının iki gömrük orqanı arasında, gömrük nəzarəti altında daşınır və bu 
zaman onların xarici dövlətin  ərizisindən keçməsinə yol verilir (məsələn, Rusiya sərhədindəki Xaçmaz 
gömrükxanası ilə Naxçıvan Respublikasındakı, eyni zamanda Türkiyə ilə  sərhəddə yerləşən Sədərək 
gömrükxanası arasında tranzit xarakterik misaldır).  
2) tranzit-gömrük rejimində malların yerdəyişmə  hərəkəti gömrük rüsumları  və vergilər tutulmadan 
həyata keçirilir, bu mallara iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmir.  

66 
 
Tranzit-gömrük rejiminin nizamlanma qaydaları, həmçinin Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq 
sazişləri, Nazirlər Kabinetinin qərarları, DGK-nın normativ aktları ilə də müəyyən edilə bilər.  
“Malların tranziti - gömrük rejimi haqqında” Əsasnamə DGK sədrinin əmri ilə  təsdiq edilmiş və 
Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində 05.05.1999-cu il tarixində qeydə alınmışdır (qeydiyyat N 160). 
Hüquqi-tənzimləmə  mənbələrinin və gömrük-tranzit rejiminin tətbiqi sahəsinin xarakterindən asılı 
olaraq onun aşağıdakı formaları seçilir: 
a) beynəlxalq konvensiyaların müddəaları ilə  və ya beynəlxalq sazişlərin (məxsusi bu məsələyə aid 
olmayan) ayrı-ayrı müddəaları ilə istifadəsi reqlamentləşdirilən beynəlxalq tranzit;  
b) milli qanunvericilik əsasında həyata keçirilən tranzit. 
Tranzit-gömrük rejimi bu rejim altında yerləşdirilə bilən malların nomenklaturasına, miqdarına və 
təyinatına aid olan heç bir xüsusi məhdudiyyət müəyyən etmir. Tranzit rejimində də o biri rejimlərin tətbiqində 
nəzərdə tutulan, Gömrük Məcəlləsinin 19-cu maddəsi ilə müəyyən edilən, gömrük sərhədindən keçirilən 
malların ayrı-ayrı kateqoriyalarına qadağan və məhdudiyyət nəzərdə tutulur. Gömrük Məcəlləsi tranzit-gömrük 
rejimi altında yerləşdirilmiş malların daşınma formalarından istifadəni məhdudlaşdıran xüsusi şərtlər müəyyən 
etmir və eyni zamanda qanunvericilikdə  nəzərdə tutulmayan hallarda yol və istiqamətlərin seçilməsində 
sərbəstlik verir. Bununla bərabər Gömrük Məcəlləsi malların tranzitinin məhdudlaşdırılması hallarını da nəzərdə 
tutur və bu xüsusiyyəti “Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanının xarici dövlətlər və 
onların ittifaqlarının Azərbaycan  şəxslərinin mənafeyinə toxunan ayrı-seçkilik və ya digər aksiyalarına qarşı 
cavab tədbiri kimi” müəyyən edir.  
Malların kateqoriyasından asılı olaraq və müəyyən daşınma üsullarından istifadə zamanı YGB-dən 
istifadə edilməklə aparılan gömrük rəsmiləşdirilməsinin ümumi qaydası  tətbiq edilməyə bilər. Bəzi hallarda 
YGB  əvəzinə digər sənəd formalarından istifadə edilməsinə yol verilir. Beynəlxalq Yük Daşımaları 
Konvensiyasının müddəaları  əsasında daşınan mallar üzrə bu konvensiya ilə müəyyən edilmiş beynəlxalq 
gömrük sənədləri formaları - BYD kitabları (TİR karnetləri) istifadə olunur. Malların bu rejim altında 
yerləşdirilməsinin şərtləri 2 qrupa bölünür:  
1) mallara, daha doğrusu onların bu rejimdə vəziyyətinə aid olan şərtlər;  
2) daşıyıcıya, yaxud onun nəqliyyat vasitəsinə aid olan şərtlər.  
Tranzit rejimində daşınan mallar aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir:  
1) mallar dəyişilməz halda qalmalıdır (təbii aşınma və təbii itgilərdən başqa); 
2) tranzitdən başqa, digər məqsədlər üçün istifadə olunmamalıdır;  
3) gömrük orqanının daşınmanın  şərtlərindən asılı olaraq müəyyən etdiyi müddət  ərzində 
göndərən malları  təyinat gömrükxanasına çatdırmalıdır (hazırda bu müddət DGK-ın Təlimatı ilə 
Azərbaycan ərazisində iki gün müəyyən edilmişdir). 
Malların tranziti üçün “daşıyıcı” - faktiki olaraq malları keçirən  şəxs və ya nəqliyyat vasitələrinin 
istifadəsi üçün məsul olan şəxsdir. Tranzit-gömrük rejiminin xarakteri və iqtisadi məqsədləri nəzərə alındıqda, 
bu hal tamamilə qanunauyğundur. Digər tərəfdən, bu imkan verir ki, daşınan mal sahibinin, göndərəninin və 
alıcısının kim olmasından asılı olmayaraq daşıyıcıya bilavasitə benefisar kimi baxılsın. Daşıyıcının belə 
statusunu nəzərə alaraq gömrük qanunvericiliyi bəzi  əlavə  tələblər irəli sürür. Belə ki, gömrük orqanlarında 
daşıyıcının və ya onun nəqliyyat vasitələrinin məcəllə ilə  nəzərdə tutulan şərtləri yerinə yetirilməsinə riyaət 
olunmasına zəmanət verə bilməyəcəyi fikri yaranarsa, malların tranzit-gömrük rejimi altında yerləşdirilməsinə 
icazə  nəqliyyat vasitələrinin müəyyən olunmuş qaydada təchiz edilməsindən sonra verilə bilər. Bu zaman 
daşıyıcının çəkdiyi xərclər dövlət orqanları tərəfindən ödənilmir. 
Mallar tranzit daşınmasının bütün müddəti ərzində gömrük nəzarəti altında olur. Ümumi qaydaya görə  
tranzit gömrük rejimi altında yerləşdirilmiş mallara gömrük nəzarəti:  
a) mallar Azərbaycan Respublikasına gətirildiyi zaman onların Azərbaycanın gömrük sərhədini 
keçdiyi andan;  
b) mallar Azərbaycan Respublikasından aparıldığı zaman gömrük orqanı  tərəfindən gömrük 
bəyannaməsinin qəbul edildiyi andan başlayır.  
Tranzit-gömrük rejimi malların və  nəqliyyat vasitələrinin (və onların sənədlərinin) müəyyən edilmiş 
müddətdə  təyinat gömrükxanasına çatdırıldıqdan və müvafiq gömrük əməliyyatları aparıldıqdan sonra başa 
çatmış hesab edilir. Tranzit rejimi bitdikdən sonra mallar öz ilkin məqsədlərindən asılı olaraq ya Azərbaycan 
Respublikasının gömrük ərazisindən kənara çıxarılmalı, yaxud da digər gömrük rejimi altında yerləşdirilməlidir. 
Malların tranzitinə görə məsuliyyət daşıyıcının üzərinə qoyulur. Əgər tranzit zamanı mallar:  
- gömrük orqanının icazəsi olmadan kiməsə verilmişsə;  
- tranzit daşınması zamanı itirilmişsə;  
- təyinat gömrükxanasına çatdırılmamışsa, daşıyıcı  sərbəst dövriyyəyə buraxılma və ya idxal-gömrük 
rejimi altında rəsmiləşdirilən mallar üçün nəzərdə tutulmuş məbləğdə gömrük ödənişləri ödəməlidir.  
 

67 
 
7.4.6. Rüsumsuz ticarət mağazası rejimi 
 
Gömrük Məcəlləsinə görə,  Rüsumsuz ticarət mağazası - mallardan gömrük rusumları, vergilər 
alınmadan və onlara iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən Azərbaycan Respublikasının gömrük 
ərazisində (beynəlxalq hava və  dəniz limanlarında və Azərbaycan Respublikası gömrük orqanları 
tərəfindən müəyyən edilən digər yerlərdə) həmin malların gömrük nəzarəti altında satılmasından ibarət 
gömrük rejimidir.  
Bu rejimin istifadə edilməsi imkan verir ki, xarici malların ölkənin gömrük ərazisində, gömrük nəzarəti 
altında, gömrük vergiləri və iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilməmək şərti ilə satışı təşkil edilsin. Rüsumsuz 
ticarətin spesifikası o biri rejimlərlə müqayisədə  aşkarlanır. Rüsumsuz ticarət mağazası rejimi gömrük anbarı 
rejimindən ilk növbədə onunla fərqlənir ki, bu rejimdə məqsəd malların müəyyən müddət ərzində saxlanması 
deyil, onların tezliklə satılmasıdır. Xarici malların Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisində, gömrük 
ödənişləri ödənmədən və iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq etmədən satılması halı rüsumsuz ticarət mağazası 
rejimini idxal-gömrük rejimindən fərqləndirən başlıca xüsusiyyətdir. Potensial alıcıları belə mağazalara cəlb 
edən əsas şərt gömrük vergilərinin malın satış qiymətinə əlavə edilməməsidir. Gömrük vergiləri xarici malların 
qiymətini yerli mallara nisbətən nəzərə çarpacaq dərəcədə yüksəldir, xüsusilə də aksizlərin tətbiq edilməsi daxili 
bazarda onların rəqabət qabiliyyətini azaltmış olur.  
Rüsumsuz ticarət mağazasının obyekti kimi həm xarici mallar, həm də yerli mallar ola bilər. Hər iki tip 
mallar Azərbaycan gömrük ərazisini tərk edən fiziki şəxslər üçün nəzərdə tutulmuşlar. Beləliklə, rüsumsuz 
ticarət mağazasından alınmış malların Azərbaycan gömrük ərazisindən kənara aparılması bu gömrük rejiminin 
başlıca şərtidir. Bu şərtə riayət edilməsinə nəzarət məqsədi ilə belə mağazanın işçiləri malların alınması barədə 
müştərilərin gediş-gəliş  sənədlərində qeydlər apara bilərlər. Bu cür qeydlərin forması gömrük orqanları ilə 
razılaşdırılmaqla mağazanın sahibi tərəfindən müəyyən edilir.  
Rüsumsuz ticarət mağazaları rejimində hüquqi tənzimləmə obyektləri, öz növbəsində həyata keçirilməsi 
inzibati və maliyyə xarakterli hüquq normaları ilə  tənzimlənən mal əməliyyatlarıdır. Bu hüquqi təqdimatlara 
ciddi riayət edilməsi ticarətin xüsusi gömrük rejiminin istifadə edilməsi məsələsinin müsbət həllində  zəruri 
şərtdir.  
Gömrük qanunvericiliyi rüsumsuz ticarət mağazalarında satıla biləcək mallar barəsində bir sıra 
məhdudiyyətlər müəyyən edir. Ümumi qaydaya görə, Azərbaycan Respublikasına gətirilməsi, Azərbaycan 
Respublikasından aparılması, həmçinin Azərbaycan Respublikası  ərazisində satışı qadağan olunan mallar, o 
cümlədən siyahısı DGK tərəfindən müəyyən olunan mallar istisna edilməklə, istənilən mallar rüsumsuz ticarət 
mağazası gömrük rejimində satıla bilər. Bununla bərabər bu məhdudiyyətlərə  aşağıdakıları da əlavə etmək 
lazımdır:  
- digər dövlət orqanlarının nəzarətindən keçməli olan və bu orqanların icazəsinin olmadığı mallar;  
- istehsal-texniki təyinatlı və digər fiziki şəxslər tərəfindən şəxsi istifadə və onların tələbatı üçün nəzərdə 
tutulmadığı aşkar bilinən mallar;  
- ağır çəkili və böyük həcmli mallar; 
- müəyyən edilmiş hallarda idxal rüsumu tətbiq edildikdə belə rüsuma cəlb edilən və icazə alınan 
mühüm xammal növləri.  
Bununla bərabər qeyd etmək lazımdır ki, adı çəkilən malların bir qismi (bəzən) alqı-satqı obyekti də ola 
bilər. Məsələn, pərakəndə satış üçün qablaşdırılmış yağ  və sürtkü materialları,  əczaçılıq məhsulları (həkim 
resepti tələb olunmursa), zərgərlik məmulatları və s. 
Rüsumsuz ticarət mağazalarında satış pərakəndə üsulla və vasitəçilərsiz həyata keçirilir. Alınmış mala 
görə hesablaşma yalnız nəğd pul və ya kredit kartı ilə aparılır. Mağazada satılan bütün mallar gömrük orqanları 
ilə razılaşdırılmış qaydada markalanmalıdır. Gömrük rejiminin spesifikası alıcılara  ənənəvi kommersiya 
xidmətləri satılan malların nümunələrə görə satılması, qabaqcadan sifariş, ödənişin təxirə salınması, evə 
çatdırılması  və s. göstərilməsini istisna edir. Yalnız malların satışqabağı hazırlanmasına, qablaşdırılmasına və 
yenidən qablaşdırılmasına icazə verilir.  
Bir qayda olaraq rüsumsuz ticarət mağazaları xaricə gedən sərnişinlər üçün nəzərdə tutulan gözləmə 
zallarında, beynəlxalq sərnişin daşınması üçün açıq olan hava və dəniz limanlarındakı tranzit sərnişinlər üçün 
zallarda, fiziki şəxslərin dövlət sərhədini keçdiyi buraxılış  məntəqələrində yaradılır. Mağaza gömrük nəzarəti 
xəttinin arxasında, yəni fiziki şəxslər Azərbaycan gömrük sərhədini keçərkən malların gömrük rəsmiləşdirilməsi 
aparılan yerlərin hüdudlarından kənarda yerləşməlidir. Eyni zamanda rüsumsuz ticarət mağazasının 
yerləşdirilmə prinsipi Azərbaycan ərazisinə gələn şəxslərin daxil olması imkanını istisna etməlidir.  
Ticarət zallarının, köməkçi otaqların və mağazanın anbarının quruluşu malların gömrük nəzarətindən 
kənar gətirilməsinə  və aparılmasına imkan verməməli, kənar  şəxslərin daxil olma imkanını istisna etməlidir. 
Gömrük orqanı - onun fəaliyyət zonasında yerləşən rüsumsuz ticarət mağazasının quruluşuna, avadanlığına və 
bölmələrinin yerinə görə konkret tələblər müəyən edə bilər.  

68 
 
Rüsumsuz ticarət mağazası gömrük rejimi altında yerləşdirilən malların gömrük rəsmiləşdirilməsi 
icraatının yeri, yalnız mağazanın anbarı ola bilər. Bu anbara mallar gömrük orqanının vəzifəli şəxsinin iştirakı 
və ya icazəsi ilə yerləşdirilə bilər. Malların rüsumsuz ticarət mağazası gömrük rejimi altında yerləşdirilməsinə 
görə müvafiq gömrük yığımı tutulur.  
Rüsumsuz ticarət mağazası sahibinin hüquqi statusu onun əsas vəzifələri ilə müəyyən edilir. Bu 
vəzifələrin xarakteri - birncisi, rüsumsuz ticarət rejimi şəraitində sahibkarlıq fəaliyyətinin spesifikası ilə, ikincisi 
isə gömrük nəzarəti zonasının rejiminə riayət etməyə yönəldilmiş qanunvericiliyin tələbləri ilə şərtləndirilir. 
Rüsumsuz ticarət mağazası sahibinə yönəlmiş tələblər aşağıdakılardır:  
1) rüsumsuz ticarət mağazasına daxil olan malların gömrük nəzarətindən kənar götürülməsinə yol 
verməmək;  
2) bu gömrük rejimi altında daxil olan malların uçotunu aparmaq və bütün əməliyyatlar barədə müəyyən 
edilmiş qaydada gömrük orqanlarına məlumat vermək. Bu məqsədlə mağaza sahibi, axırıncı yazının qeyd 
edildiyi gündən etibarən 3 (üç) il müddətində saxlamağa borclu olduğu uçot kitabı aparmalıdır. Uçot kitabının 
aparılması, hətta mağazada avtomatlaşdırılmış uçot sistemindən istifadə edildiyi halda da işlənməlidir. Bu kitab 
ilk tələbdə gömrük orqanlarının vəzifəli şəxslərinə təqdim edilir.  
 
7.4.7. Sərbəst gömrük rejimi zonası 
 
Sərbəst gömrük zonası - xarici mallardan gömrük rüsumları  və vergilər alınmadan, həmçinin 
göstərilən mallara iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən onların müvafiq ərazi sərhədlərində və ya 
binalarda (yerlərdə) yerləşdirilməsi və istifadəsindən, Azərbaycan mallarının isə bu məcəllə ilə müəyyən 
edilən qaydada ixrac- gömrük rejiminə müvafiq olaraq malların aparılmasına tətbiq edilən  şərtlərlə 
yerləşdirilməsi və istifadə olunmasından ibarət gömrük rejimidir. 
Gömrük-tarif tənzimlənmələri tədbirləri baxımından sərbəst gömrük zonası xarici mənşəli malların 
gömrük rüsum və vergiləri ödənilmədən saxlanılması, satılması və alınması mümkün olan rüsumsuz ticarət və 
anbar  ərazisi kimi qəbul edilir. Belə ki, vergi rejimi nöqteyi-nəzərindən mallara gömrük sərhədindən kənarda 
yerləşdirilmiş kimi baxılır. Belə ərazidən kənarlıq təkcə gömrük-tarif tənzimlənmələrinə - yəni vergi rejiminə 
deyil, həm də xarici ticarət münasibətlərinin inzibati rejiminə - yəni qeyri-tarif tənzimləmələrinə  də aiddir. 
Gömrük anbarı rejimindən fərqli olaraq sərbəst gömrük zonası rejimi malların saxlanılma müddətini 
məhdudlaşdırmır. Sərbəst gömrük zonasının gömrük ərazisindən kənar hesab edilməsi Gömrük Məcəlləsinin 3-
cü maddəsinin ikinci hissəsində öz əksini tapır:  
“Azərbaycan Respublikası ərazisində sərbəst gömrük zonaları yerləşə bilər. Məcəllədə və gömrük 
işi üzrə Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarında müəyyən edilən hallar istisna 
edilməklə, sərbəst gömrük zonalarının  əraziləri Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisindən 
kənarda yerləşən ərazidir”. 
Göründüyü kimi, sərbəst gömrük zonalarının və  sərbəst anbarların perimetri gömrük sərhədidir. Öz 
inzibati-hüquqi statusuna görə daxili sərhədlər xarici sərhədlərə bərabər tutulur: sərbəst zonanın ərazisi sərhəd 
zonası kimi baxılır və oraya giriş-çıxış xüsusi nəzarət buraxılış  məntəqələrindən buraxılış  vərəqləri  əsasında 
həyata keçirilir. Daxili sərhədlərin qorunması gömrükçülərlə sərbəst zona rəhbərliyinin birgə səyləri ilə təmin 
edilir. Sərbəst gömrük zonası rejiminin cəlbediciliyi ondadır ki, bu fəaliyyət sərbəst iqtisadi zonaların 
yaradılmasında ilk mərhələ kimi təqdirəlayiqdir. Sərbəst gömrük zonalarının fəaliyyəti imkan verir ki, sərbəst 
iqtisadi zonaların idarə edilməsi məsələsi üçün təcrübə toplansın və eyni zamanda xarici investorlar bu 
məsələlərdə hökumətin iqtisadi siyasətinin  əsas prinsipləri ilə tanış olub ölkəyə kapital qoyuluşunun təminatı 
aspektlərini dəqiqləşdirsinlər.  
Hər hansı  sərbəst zona üçün əlverişli coğrafi mövqe mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Adətən sərbəst 
gömrük zonaları xarici ticarət fəaliyyəti ilə bağlı xidmətlərin ixracı üzrə ixtisaslaşırlar. Sərbəst gömrük 
zonalarının yaradılması yerli istehsalçıların xarici iqtisadi fəaliyyətə cəlb edilməsinə imkan verir.  
Sərbəst gömrük zonası gömrük rejimlərinin əsas qayəsi ondan ibarətdir ki, bu rejimlərdə xarici mallar 
müəyyən edilmiş  ərazi sərhədləri daxilində  və ya binalarda (yerlərdə) gömrük rüsum və vergiləri alınmadan, 
həmçinin bu mallara iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən, Azərbaycan malları isə ixrac gömrük rejimi ilə 
müəyyən edilən şərtlər daxilində yerləşdirilir və istifadə edilir.  
Bu gömrük rejimləri altında Azərbaycan Respublikası  ərazisinə  gətirilməsi və aparılması qadağan 
olunmamış mallar yerləşdirilə bilər.  
Azərbaycan Respublikası Qanunvericiliyinə riayət edilməsini təmin etmək məqsədi ilə, malların 
xarakterindən asılı olaraq, sərbəst gömrük zonalarında mallarla aparılan  əməliyyatlara qadağanlar və 
məhdudiyyətlər qoyula bilər. Bu cür qadağanları  və  məhdudiyyətləri gömrük zonası barəsində AR Nazirlər 
Kabineti müəyyən edir.  

69 
 
Bu gömrük rejimindən istifadə etdikdə, gömrük ödənclərinin ödənilməsi üçün məsuliyyəti, malları 
sərbəst gömrük zonasına gətirən və ya sərbəst anbara yerləşdirən şəxs daşıyır.  
Rejimlərin təyinatından göründüyü kimi, xarici və Azərbycan mallarının yerləşdirilməsi üçün gömrük 
rüsum və vergiləri tutulmur. Əgər mallar sərbəst gömrük zonasından Azərbaycan Respublikasının gömrük 
ərazisinə gətirilirsə və ya Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənara aparılırsa nəzərdə tutulmuş rüsum 
və yığımlar ödənilməlidir.  
Sərbəst gömrük ərazisində yerləşdirilərkən, mallar ixrac üçün nəzədə tutulmuşsa, gömrük rüsum və 
vergilərindən azad edilir və ya ödənilmiş  məbləğlər geri qaytarılır. Bu şərtlə ki, mallar vergi və rüsumlardan 
azad edildikdən və ya tutulmuş məbləğlər qaytarıldıqdan sonra 6 ay ərzində mallar faktiki çıxarılmış olsun.  
Əgər ixrac üçün nəzərdə tutulmuş mal sərbəst gömrük zonasından respublikanın gömrük ərazisinə 
qaytarılarsa, gömrük rüsum və vergiləri, həmçinin Milli Bank tərəfindən müəyyən edilmiş kreditlər üzrə 
dərəcələrə görə faiz ödənilir.  
 
7.4.8. Məhv etmə rejimi 
 
Malların məhv edilməsi xarici malların gömrük nəzarəti altında gömrük rüsum və vergiləri 
alınmadan, həmçinn mallara iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən məhv edildiyi gömrük rejimidir.  
Məhv edilmə prosesinin özü malların tam məhv edilməsi, yəni yandırılması, dağıdılması, basdırılması 
və s. yolu ilə, həm də onların istifadəyə yararsız hala gətirilməsi, yəni sökülməsi, parçalanması, mexaniki 
zədələnməsi və s. yolu ilə həyata keçirilə bilər.  
Axırıncı halda gömrük orqanları diqqət etməlidirlər ki, mexaniki zədələnmələr məhv edilən malların 
yenidən bərpası və ilkin halında istifadə edilməsi imkanını istisna etsin. Rejimin özünün tətbiqinə o zaman yol 
verilir ki, malların məhv edilməsi üçün seçilmiş üsul sayəsində onlar öz istehlak qabiliyyətlərini (xassələrini) və 
dəyərini itirmiş olsun. 
Məhvetmə rejiminin əsas xüsusiyyəti odur ki, bu rejim altında yalnız Azərbaycan gömrük ərazisinə 
faktiki olaraq gətirilmiş xarici mallar və  nəqliyyat vasitələri yerləşdirilə bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, 
məhvetmə rejimindən fərqli olaraq, dövlətin xeyrinə maldan imtina rejimi xarici mallarla birgə Azərbaycan 
mallarına da şamil edilə bilər.  
Məhvetmə rejimini malın sahibi, yaxud gömrük brokeri bəyan edə bilər. Nəqliyyat vasitəsinin məhv 
edilməsi barədə yalnız daşıyıcı elan edə bilər.  
Malların məhv edilməsi rejiminin seçilməsi, çox hallarda malların gömrük sərhədindən keçirilməsindən 
sonra keyfiyyətini itirməsi və ya saxlama müddətinin (istifadəyə yararlılıq) bitməsi ilə bağlıdır (gömrük 
anbarında mallar uzun müddət qalanda da belə hallar olur). 
Belə malları gömrük nəzarəti altında məhv edərək, iş adamı eyni zamanda bu malların gömrük 
ərazisindən çıxarılması üçün çəkiləcək nəqliyyat xərclərindən və gömrük rüsum və vergilərinin ödənilməsindən 
azad olur.  
Malların məhv edilməsi gömrük rejimi sərgi işlərində də tətbiq edilir: stendlərin geri aparılma xərcləri 
onların özünün, reklam avadanlığının və  hətta bəzi eksponatların dəyərindən çox ola bilir ki, bu da onları 
gömrük nəzarəti altında məhv etməyə və ya dövlət mülkiyyətinə verməyə təhrik edir.  
Bu əşyaları sərgi, yaxud yarmarka iştirakçısı sadəcə olaraq qoyub gedə bilməz, çünki onları Azərbaycan 
gömrük ərazisinə gətirərkən geri aparılacağı barədə öhədəlik vermiş olur. Buna görə də əgər yüklər Azərbaycan 
gömrük  ərazisindən geri aparılmazsa, onların sahibi (deklarant) tələb olunan gömrük rüsum və  yığımlarını 
ödəməlidir. Yükün geri aparılmaması  və  həm də bu zaman gömrük rüsum və vergilərinin ödənilməməsinin 
yeganə qanuni yolu gömrük orqanına müəyyən edilmiş qaydada rəsmiləşdirilmiş malların məhv edilməsi barədə 
aktın, yaxud dövlət xeyrinə maldan imtina edilməsi barədə aktın təqdim edilməsidir.  
Məhvetmə rejimi altında malların yerləşdirilməsi üçün maraqlı  şəxs gömrük orqanına YGB, ərizə  və 
lazım olduqda digər (qaimələr, konosament, hesab-faktura və s.) sənədlər təqdim edir. Bu rejimin tətbiqində 
maraqlı  şəxs  ərizəsində  məhv edilməsi lazım olan əşyanı (malın adı, miqdarı  və yeri) dəqiq müəyyən etməli, 
malın dövriyyədən çıxarılmasının səbəbini, məhvetmənin üsulunu, gününü və yerini bildirməli, məhvetmə 
nəticəsində əmələ gələn qalıq və tullantılar barədə məlumat təqdim etməlidir. Bundan başqa ərizəçi məhvedilmə 
barədə aktın müəyyən edilmiş müddətdə gömrük orqanına təqdim edilməsi üçün öhdəlik götürür. Məhvedilmə 
aktı YGB ilə birlikdə gömrük orqanında qalır. Məhvedilmə aktı  sərbəst formada tərtib edilir, lakin aşağıdakı 
məlumatların əhatə edilməsi məcburidir:  
1) tərtib edilmə tarixi;  
2) mal və nəqliyyat vasitələrinin adı, fərdi əlamətləri, miqdarı;  
3) məhvedilmənin üsulu, tarixi və yeri;  
4) əmələ gələn qalıqların (tullantıların) adı, fərdi əlamətləri və miqdarı;  
5) məhvetmə zamanı iştirak edən şəxslərin siyahısı. 

70 
 
Gömrük orqanı  məhvetmənin yalnız gömrük orqanının vəzifəli  şəxsinin iştirakı ilə aparıla bilməsi 
barədə qərar qəbul edə bilər. Bu halda deklarantın ərizəsində xüsusi qeydlər edilir.  
Məhvetmə aktı malları keçirən  şəxsin səlahiyyətli nümayəndəsi, həmçinin gömrük orqanının vəzifəli 
şəxsi tərəfindən imza və möhürlə təsdiq edilir.  
Məhvetmə rejimində gömrük rəsmiləşdirilməsinin yeri:  
a) gömrük anbarı, rüsumsuz ticarət mağazası, gömrük ərazisindən kənarda emal, gömrük nəzarəti 
altında emal, müvəqqəti idxal, sərbəst gömrük zonası, sərbəst anbar, təkrar ixrac rejimləri altında yerləşdirilmiş 
mallar üçün - bu malları şəxsin sərəncamına seçilmiş rejimə uyğun olaraq vermiş gömrük orqanının yerləşdiyi 
yer;  
b) Azərbaycanın gömrük ərazisinə  gətirilən mal və  nəqliyat vasitələri, gətirilmiş  və tranzit gömrük 
rejimi altında yerləşdirilmiş və ya gömrük nəzarəti altında daşınma qaydaları ilə gömrük ərazisində bir yerdən 
digərinə aparılan mallar üçün - bu tip malların və  nəqliyyat vasitələrinin xidmət zonasında olduğu gömrük 
orqanının yeri.  
Mal və  nəqliyyat vasitələrinin məhvetmə gömrük rejimi altında yerləşdirilməsi üçün icazə verilməsi 
qərarını müvafiq gömrük orqanının rəisi və ya onu əvəz edən şəxs qəbul edir. Belə qərarın qəbul edilməsində 
gömrük orqanının rəhbəri gömrük qanunvericiliyini əsas tutur.  
Məhvetmə rejiminin hüquqi tənzimlənməsinin spesifikası tullantıların (qalıqların)  əlahiddə gömrük 
rəsmiləşdirilməsi qaydasında özünü büruzə verir. Bütün tullantılar (qalıqlar) bu vəziyyətdə Azərbaycanın 
gömrük ərazisinə gətirilmiş xarici mallar kimi gömrük rəsmiləşdirilməsindən keçməlidir.  
Tullantıların gömrük rəsmiləşdirilməsinin yerini məhvetmə rejiminə icazə vermiş gömrük orqanı öz 
mülahizələrinə görə müəyyən edir. O, müəyyən edə bilər ki, tullantılar müvəqqəti saxlanc anbarında 
yerləşdirilsin. Gömrük bəyannaməsinin təqdim edilmə müddəti, adətən, malların faktiki məhv edilmə tarixindən 
7 günədək müəyyən edilir.  
Aşağıdakı hallarda gömrük rüsumu, vergisi və s. tutulmur: