Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bir il də keçdi, 1964-cü ilin sentyabr ayında DTK gizlin fəaliyyətimizdən xəbər tutdu. 1964-cü ilin payızı idi. Universitetin Yasamalda yerləşən yataqxanasında səhər tezdən qapımız döyüldü, tanımadığımız adamlar içəri girdilər. - Balakişiyev kimdir? - Mənəm, - dedim. - Gəl! Məni araya aldılar, pilləkəni endik… Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi Hüseyni də mənim kimi araya almışdılar. İki qara maşın dayanmışdı, hərəmizi bir maşina qoyub apardılar. Hara
getdiyimizi bilirdim. Keçən həftə
yoldaşlarımızdan bir neçəsini aparmışdılar. Gedib qayıdanlar artıq bizə yaxınlaşmırdılar. Münasibətlər qapanıb ətrafa anlaşılmaz dərin vahimə çökmüşdü. Səhər tezdən, qaranlıq düşənəcən məni müxtəlif otaqlarda dindirdilər.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Qaranlıq çökmüşdü, saat 9-10 radələriydi. Uzun, ala- qaranlıq dəhliz boyu dolana-dolana xeyli getdik (bəlkə də mənə belə gəlirdi), bir otağın qapısında dayandıq. Qapını ehtiyatla və ehmalca açıb məni içəri saldılar. Qapının ağzında dayanıb otağa göz gəzdirdim, özümü itirmişdim, fikrimdə-düşüncəmdə heç nə yox idi. Çox güclü, şaqraq gülüş səsinə özümə gəldim. Otaq çox böyükdür, yuxarı başda saçlarını arxaya daramış, enlikürəkli bir adam oturmuşdu. - Yaxın gəl..! Bir neçə addım gedib yenə dayandım. - Yaxın gəl..! Stolun üstündə iri vazada alma qoyulmuşdu. Yaxın- laşdım. - Alma ye! - Yemirəm, - dedim, dodağımın altında. - Otur, görüm!- Səs dəyişmişdi. Elə zəhimli idi ki, elə bil məni divara çırpdılar.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Qorxulu-qorxulu başımı qaldırıb baxdım. Elin-obanın «komissar» dediyi əmimi xatırladım, kövrəldim… Burdan çıxıb qurtaracağıma inanmırdım, ümidim üzülmüşdü artıq. - Neynəmisiz? Susmuşdum… - Düzünü de, görüm, neynəyibsiz! - Heç nə, – dedim. – Yığışıb Cənubi Azərbaycan haqda danışmışıq. - Cənubi Azərbaycanın nəyindən danışmısız? Tanıyırsız Cənubi Azərbaycanı?! Dinmədim. - Sonra neynəmisiz? - Heç nə… - Onsuz da məlumdur hər şey… Keçini keçi ayağınnan, qoyunu qoyun ayağınnan asacayıq. Sözə başımı qaldırdım, çoxdandır bu məsəli eşitmirdim.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-
danışığınnan bir
şey ayırd
edəmmədim. Hardan olduğumu dedim… Bir az ara verdi, bu səssizliyi anlamaq üçün başımı qaldırdım… Mənə baxırdı… O vaxtdan qırx il keçib, mən o baxışları bütün dərinliyiylə indi də xatırlayıram. Bayaq sərtliyinə, zəhminə tab gətirmək mümkün olmayan göyümsov, daha çox yaşıla çalan gözlərində doğmalıq hiss olunurdu. - Kimin var, sənin? - Atam davadan qayıtmayıb, anam var. - Harda işləyir anan? - Kolxozda… - Sizə zəhmət çəkənlərin əməyini itirməyin, təhsil alın, biliyinizi artırın. Ağıllı, bilikli gəncliyə xalqın indi daha böyük ehtiyacı var. Sən bilirsənmi, başqa vaxt olsaydı, sizin başınıza nə oyun açardılar? Güllələyərdilər… hamınızı!
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Mən artıq özümə gəlmişdim, olanları, olacaqları anlayırdım. Başladığımız işin belə uşaqcasına qırıldığının göynərtisi yenidən oyansa da bu doğma adamın hissləri, duyğuları qarşısında baxa-baxa qalmışdım. - Mənim bu sözümü unutmayın, bunu mən sizin hamınıza demişəm. Ağlınızı başınıza yığın, bu xalqa, bu millətə xeyir verin, elmini ucaldın, tarixini yazın. Rus dilini öyrənin, başqa dillərə yiyələnin. Nə elədiyinizdən xəbərimiz var. Bilmirsiz ki, bu işin ziyandan başqa bir xeyri olmayacaq?! İndi Moskva nəticəsini soruşacaq bizdən! Hamısını eşidiblər, bilirlər. Amma mən sizi Moskvaya təqdim etməyəcəyəm. Bunun nə demək olduğunu anlayırsızmı?! O vaxtdan qırx il keçib. Mən o görüşü həmişə xatırlamışam. Bərkə-boşa düşdükcə, yaxını-uzağı dərk etdikcə bunun nə demək olduğunu anlamışam… 60-cı
illərin sağlam
mühitini, ali
məktəb müəllimlərinin dilə gətirdikləri milli duyğuların hardan gəldiyini, qarşısıalınmaz oyanışın kökünün
hara bağlanıldığını bildim, Azərbaycanın ictimai-siyasi mühitində yaranmış milli hisslərin, özünüdərkin, sətraltı çağırışların oyanmasının səbəbini, mənasını anladım.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin qorxulu nağıllara bənzəyən qaranlıq, qapalı həyatına Heydər Əliyevin gəlişiylə işıq düşmüşdü və bu işıq nəhayət, bizim də milli düşüncələrimizi işıqlandırmışdı, bu işıqda biz bir-birimizi görməyə başlamışdıq, birliyə səslənirdik. 1969-cu ildə Heydər Əliyevin Azərbaycan KP MK-in I katibi vəzifəsinə təyin olunması milli oyanışın daha geniş vüsət almasına səbəb oldu. Xalq ən yüksək tribunadan nəhayət ki, öz səsini eşitməyə başladı. Respublikanın birinci şəxsi onun doğma dilində danışır, milli hisslərə, duyğulara geniş yer verir, öz dilini gözəl, səlis bilməyiylə ümidi üzülmüş ziyalılarımızı təəccübləndirir, xalqsa sevindiyindən kövrəlirdi. Yadımdadır, 70-ci illərin ortalarıydı, Novruz bayramı ərəfəsində böyükdən kiçiyə hamı Şıx çimərliyi səmtində ağac əkməyə çıxmışdı. Yazıçılar İttifaqının ayrıca sahəsi vardı, orda ağac əkirdik. Heydər Əliyev sahələri dolaşıb, adamlarla görüşüb axırda yazıçıların yanına gəldi. Həmişə olduğu kimi səmimiydi, ərki çatanlarla zarafat edir, gənclərlə maraqlanırdı. Şair Qabil yenə özünəməxsus orijinallığı ilə seçildi: www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
- Yoldaş Əliyev, Siz azərbaycanca nə gözəl danışırsınız! Heydər Əliyev astadan gülüb dedi: - Qabil, sən niyə mənim rusca gözəl danışmağıma təəccüb etmirsən, azərbaycanca danışmağıma təəccüb edirsən? Bu dil mənim ana dilimdir, mən bu dili bilməliyəm! Eləcə də hamımız. Bu söz, bu fikir elə ordaca alqışlarla qarşılandı… Amma onunla bitmədi, çoxlarımızın xəbəri olmadan bu söz, bu fikir kiçik məcrasından çıxdı. Uzun müddət milli tərbiyəmizdə iş gördü. Rus məktəblərinin get-gdə genişlənən və şirnikləndirici perspektivlər vəd edən qapılarının taybatay açıq olduğu vaxtda, yüksək vəzifə yiyələrinin öz dilini unutduğu bir zamanda deyilmiş bu söz, bəlkə də bir neçə günün içində Azərbaycanımızın bütün künc-bucağına yayıldı, öz doğma dilinə xor baxan vəzifə sahiblərinin yadına çox şeyləri saldı. Onları dönüb arxaya baxmağa vadar etdi… Arxadakı isə taleyi tükdən asılı olan Azərbaycan idi… Bu da faktdır ki, bir az əvvəl yuxarı səviyyələrdə Azərbaycan dilində www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
ümumiyyətlə danışıq getmirdi, rus dilini pis bilənləri işə götürmürdülər, ona pis baxırdılar və s. Adi bir iməcilik günündə deyilmiş bu söz, bu fikir və ümumiyyətlə Heydər Əliyev fəaliyyəti doğma dilimizə olan soyuq münasibəti dəyişdirdi. Yeri gəldi-gəlmədi rus dilində danışan və danışmağa can atan kütləviliyin qarşısı alındı. Gələcəyi bu cür anlayanlar ayaq saxladılar və düşünməyə məcbur oldular. Rəhmətlik Rəsul Rza
danışırdı ki,
(Anarın dediklərindən) Azərbaycan KP MK-nin I katibi H.Əliyevin qəbulunda oldum… Novruz bayramıyla bağlı fikirlərimi bildirdim. Mənə dedi, - Rəsul müəllim, gəlin gedək bizim evə, görək Novruz bayramını siz yaxşı keçirirsiniz, yoxsa biz. Əgər bizim ziyalılarımız Novruz bayramını mənim tapşırığımla keçirəcəklərsə bu heç də yaxşı deyil… Qoy ürəkləri istədikləri şəkildə keçirsinlər. O zaman 70-ci illərin əvvəlləri idi, bu söz də dildən- dilə düşdü… Yaz bayramımız öz səmənisiylə evlərdən bayıra çıxdı, yaxınlı-uzaqlı yurdumuzu dolaşdı.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
1976-cı ildə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının VII qurultayı keçirilirdi. Qurultayda Respublikanın I katibi Heydər Əliyev iştirak edirdi. Gənc yazıçıların – mənim yaşıdlarımın iştirak etdiyi ilk qurultay idi və orda mübahisələrə, müzakirələrə səbəb olan söhbətlər indi də yadımızdadır… Heydər Əliyev prezidiumda oturmuş Süleyman Rüstəmə və başqa qocaman şair, yazıçılara müraciətlə dedi:
- Süleyman müəllim, mən hələ orta məktəbdə ikən dərsliklərdə sizin şeirlərinizi oxuyurdum, 60 il keçib, dərsliklərdəki yenə sizin şeirlərinizdir. Bu çox yaxşıdır. Bəs, bu 60 ildə heç gənc şair yetişmədimi?.. Gənclər hanı bəs?! O vaxtın gurultulu alqışları hələ də qulaqlarımdan getməyib. Yekun iclasında bir sıra məsələlərlə yanaşı İraqın Kərbəla şəhərində uyuyan Məhəmməd Füzulinin qəbrinin Azərbaycana gətirilməsi haqda məsələ qaldırıldı. Heydər Əliyevin dediyi sözləri yəqin ki, iştirakçılar yaxşı xatırlayır.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
- Siz istəyirsiz bu məsələni mən qaldırım. Ancaq bilin ki, elə şeylər var, mənə qədər həll olunmalıdır. Siz öz tərəfinizdən bu istəyinizi, arzunuzu bildirsəniz daha yaxşı olar. Çünki, mən bunu etsəm hallandıracaqlar, mənalandıracaqlar, başqa rəng verənlər olacaq… Vaxt-zaman özü bunu təsdiq etdi. Biz bunu yaşadıq, bu gerçəkliyi gözümüzlə gördük, başımıza gəldi… Həmin illərdə Yazıçılar İttifaqının qonağı olan gürcü şair-tərcüməçi Zezva Medulaşvilini Bakının görməli yerləriylə tanış
edirdim, Yazıçılar İttifaqından tapşırmışdılar… Nağıllarımızın, «Koroğlu» dastanının gürcü dilinə tərcüməsiylə məşğul idi. Azərbaycan və erməni dillərini yaxşı bilirdi. İçəri şəhəri dolaşdıq, Dağüstü parkdan Bakını seyr etdik… Bakı doğrudan da bir neçə ilin içərisində dəyişmişdi… Qonaq baxdı-baxdı, gözləmədiyim halda dedi: - Bilirsiz, siz niyə belə sürətlə inkişaf edirsiz?! - İnkişaf edirik ki, bəyəm?! – təəccübümü gizlədə bil- mədim.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
- Siz görməsəniz də böyük inkişaf mərhələsi keçirirsiniz, - dedi. – Uzaqdan hər şey yaxşı görünür. - Bəs, inkişafımızın səbəbi nədir? – soruşdum. - Sizin birinci katibiniz millətçidir, budur səbəb. Dedim: - Hörmətli Zezo, hamı sizə millətçi deyir, sizsə… Dedi: - Hamının millətçi olmağı başqa şeydir. Bir də ki, bi- zimkilər ancaq danışarlar, iş görməzlər. Sizinki isə danışır, amma dilindəki işi yox, ürəyindəki işi görür. Bu söz gözlənilməz olsa da mən fəxr etdim və qürur duydum…
Biz çox vaxt uzaqların-qonşuların belə yaxşı gördüyü bu həqiqəti görmək istəmirik. Ancaq görməmək mümkün deyil, sadəcə görüb göz yumuruq… olsun! Amma fakt faktlığında qalır. Zaman keçir, hər şey durulur və Heydər Əliyevin 40 illik siyasi yaradıcılığı bu gün müstəqillik
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
təntənəsini yaşayan Azərbaycanımızın əsasını təşkil edir. Biz desək də, deməsək də Azərbaycanda inkişaf etmiş, böyümüş, artmış, tikilmiş, yenidən qurulmuş hər nə varsa onun adıyla bağlıdır! Bunu danmaqsa mümkün deyil… Bu tarixdir! 1983-cü illərdə Əbülfəz Elçibəyin bir söhbətini xatır- layıram: «Türkiyə radiosunu dinləyirdim, veriliş Heydər Əliyevə həsr olunmuşdu. Jurnalist belə bir cümlə işlətdi: «Azərbaycanda doğulmuş türk cocuğu Haydar Aliyev Kremli fəth ediyor…» Sonra əlavə elədi, XX əsrdə türk dünyası iki böyük şəxsiyyət yetirib. Mustafa Kamal Atatürk və Heydər Əliyev. Çoxlarımız bunun fərqinə varmırıq, amma onlar çox uzaq görəndirlər, həm də sərkərdədirlər. Türk dünyasının sərkərdələri… 1970-ci illərin sonlarına yaxın Heydər Əliyevin iştirakı ilə Bərdə rayonunda zona müşavirəsi keçirilirdi. Yazıçılar İttifaqının sədri İmran Qasımovun başçılığı ilə gənc yazıçı və şairlər də iştirak edirdi. Mən də onların arasındaydım… Hər yanda səliqə-sahman, işgüzarlıq duyulur, hər şey sözün əsl mənasında üzə gülürdü!.. «İttifaq daxilində» www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
bu görüntünün, mənzərənin özü də yazılası, maraqlı mövzulardandır… Zona müşavirəsinin birinci günü sona yetdi… Heydər Əliyev bizi unutmamışdı, Bərdə rayon partiya komitəsinin I katibinə üz tutdu: - Səfərəliyev, yazıçılarla özün məşğul ol! – Onun bizə ayırdığı diqqət həmişəlik yaddaşlarda qalacaq. Bu gün 60 yaşını haqlamış, Azərbaycan ədəbi mühitində əsaslı yer tutan yazıçı və şairlərimiz o günü, o anı bütün ömrü boyu xatırlayacaqlar. - İmran müəllim, gənc yazıçıları təqdim et, tanış olaq! Vaxt o vaxt idi ki, yazdığımız şeirləri, hekayələri milli soyadımızla yaza bilməzdik, gizli qadağa qoyulmuşdu. Və gizli qadağaların əslində daha qorxulu olduğunu nəzərə alsaq o günlərin sıxıntılarını anlamaq o qədər də çətin deyil.
Müşavirədə iştirak edən Rüstəm və Maqsud İbrahimbəyov qardaşları elə o zamanlar da tanınırdılar, İttifaq miqyasında məşhur idilər. Azərbaycan Yazıçılar
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
İttifaqının sədri İmran Qasımov bizi tanış etdi. Bir-bir qalxıb özümüzü təqdim etdik: - Nüsrət Kəsəmənli. Mətbuat nümayəndələri, ittifaqın müxtəlif yerlərindən gəlmiş qonaqlar, jurnalistlər, kinooperatorlar, teleoperatorlar maraq içindəydilər. Bir anlıq sükutdan sonra Nüsrətin soyadını Heydər Əliyev də təkrar etdi. - Həə, Kəsəmənli… Nə deməkdir Kəsəmənli? - Kəndimizin adıdır. - Oldu, Kəsəmənli… Sıraylı oturmuşduq. Sabir qalxdı: - Sabir Rüstəmxanlı! Heydər Əliyev Sabirin soyadını da təkrar etdi. - Hə, Rüstəmxanlı! Mətbuatda «oğlu», «xanlı», «lı-lü» soy-famil sonluğunu yaxın buraxmayanların bəziləri də müşavirədə iştirak edirdilər. Çoxunu hətta tanıyırdıq da… Onların hamısı ləzzət içində gülümsəyirdilər. Yəqin düşünürdülər www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
ki, indi ciddi şəkildə tapşırılacaq ki, yığışdırın, bu cür familiyaları. Hamı gərginlik içində gözləyirdi. - Səyavuş Sərxanlı. Heydər Əliyev gülümsədi: - Hə, Sərxanlı – xanlı! Mən ayağa durdum: - Mövlud Süleymanlı. - Oldu, sağ olun, əyləşin! Müşavirədən bir müddət sonra İmran müəllim bizi qəbul etdi. - Mən, yoldaş Heydər Əliyevin tapşırığıyla sizi bir də çağırtdırdım. İstəyirəm onun sözünü sizə çatdırım. Heydər Əliyev dedi ki, müşavirədə iştirak edən gənc yazıçılardan muğayat ol, nə problemləri olsa həll et. Yaxşı uşaqlardır. Doğrudan da elə o ərəfədə evlə təmin olunduq, maşın aldıq, hərəmiz bir yerdə işləyirdik. Bir yazmaq qalırdı… www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Və doğrudan da böyük həvəslə, ruh yüksəkliyilə yazılarımızı yazırdıq… Yeni ab-hava yeni də düşüncə tərzi tələb edirdi… İstər-istəməz milli duyğular canlanır, ağlı başında olan hər bir qələm əhli özünü dərk etməyə çalışır, onu əhatə edən sıxıntıları, yad-yabançı münasibətləri ədəbiyyata gətirir, özünü təsdiq edirdi. Heç, şübhəsiz, «Dəyirman» povesti də bu sağlam, duru, doğma ab-havanın məhsulu kimi meydana çıxdı. Əsər 1979-cu ildə «Azərbaycan» jurnalında dərc olunan kimi hücumlara məruz qaldı. Antisovet əsər adıyla hallandırıldı. Mərkəzə məktublar yazıldı. Elə həmin ilin payızında Yazıçılar İttifaqı, Natəvan adına klubda «Dəyirman» povestinin müzakirəsini «məhkəməsini» keçirməli oldu. Qaragüruh bu əsərə qarşı, - mənə qarşı çox aqressiv idi… bu münasibəti mən indii təhlil edib göstərmək fikrində deyiləm. Fikrim məni qoruyan, məni sınmağa, məhv olmağa qoymayan insanlara minnətdarlığımı bildirməkdir.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
«Dəyirman» əsərinin müzakirəsi, ona qarşı olan hücumlar böyüyüb bütün Azərbaycanı bürüdü, Moskvaya teleqramlar vuruldu… Burda da, orda da kitablarım plandan çıxarıldı. Hamısı üstümə qaytarıldı. Belə sıxıntılı günlərimin birində gənclərin dostu, xeyirxahı olan mərhum İmran Qasımov Əkrəm Əylisliylə məni yanına çağırdı, dedi: - Yoldaş Heydər Əliyev indi mənimlə telefonda danışdı. Soruşdu ki, bu nə «Dəyirman»dı belə? Toyda da dəyirman, yasda da dəyirman. Mən povest haqda qısaca fikrimi bildirdim. - Göndər. – dedi – mən də baxım. Və mən, sizin xəbəriniz olmadan «Azərbaycan» jurnalını göndərdim. Budur, oxuyub fikrini bildirdi, hətta akademik Həsən Əliyev də oxuyub, onun da fikrini dedi. «Əsər istedadla yazılmış əsərdir, müəllifi qorumaq lazımdır. Sadəcə onun həyata baxışını, görüşlərini müəyyənləşdirmək lazımdır. Anlasın ki, həyatımızda yalnız tünd boyaları yox, işıqlı tərəfləri də görsün»… www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Sonra dedi ki, müəllifi də, əsəri nəşr edən redaktor Əkrəm Əylislini də vaxt tapan kimi qəbul edəcəm. Mən köməyi – dəstəyi dərhal bütün varlığımla hiss etdim… Dediyim qaragüruh məni uçurum qarşısınacan sıxışdırmışdı. Əllərini çəkdilər. Heydər Əliyevin qəbulunda da olmuşdular artıq. O dəstənin arasından bir nəfər mənə danışdı: - Hərəmizin əlində «Dəyirman» povestinin nəşr olunduğu «Azərbaycan» jurnalı
Heydər Əliyevin qəbulunda olduq. Bizi görən kimi, - nolub, - dedi, - nə baş verib?!
- Yoldaş Əliyev, bu əsərdə bizim quruluşumuza böhtanlar atılıb, qara yaxılıb, söyüşlər yağdırılıb! - Nə söyüş? – soruşdu. - Söyüşlərin altını qırmızı karandaşla cızmışıq… Sayını da bilirik. Yetmiş üç söyüş var. Heydər Əliyev əsəri vərəqlədi, altından xətt çəkilmiş söyüşün birini oxuyüb bərkdən güldü, dedi:
|