Buxoro davlat universiteti filologiya fakulteti

Magistr Zoyirova G.N.
Ilmiy rahbar Axmedova SH.N.

REJA:

KIRISH
Ishning umumiy tavsifi

I BOB. O`ZBEK ADABIYOTIDA YOZUVCHI eSSENAVISLIGI TARAQQIYOTI.

1.1.Esse janriga oid ilmiy-nazariy qarashlar talqini.

1.2. Adibning hayot va ijod olamiga bir nazar
1.3.SH.Xolmirzaev esselari tasnifi


II BOB.SH.XOLMIRZAEV – eSSENAVIS ADIB SIFATIDA
2.1. SH.Xolmirzaev esselarining mavzular olami.
2.2. esselardagi obrazlar olami, muallifning obraz yaratish mahorati
2.3. esseda portret yaratish masalasi


SH.XOLMIRZAEVNING eSSENAVISLIKDAGI MAHORATI
3.1. esselarda muallif “men”i talqini
3.2. Adibning uslubiga xos xususiyatlar ifodasi
3.3. YOzuvchi mahoratining asar tilida aks etishi

X U L O S A

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati
KIRISH
Magistrlik dissertatsiyasi mavzusining asoslanishi va dolzarbligi. Mustaqil O`zbekistonning Birinchi Prezidenti I.Karimov haqli ravishda ta`kidlaganidek, «xalqimiz adabiyotni muqaddas va ulug’ bir dargoh deb biladi. Ana shunday bahoning o`zi el-yurtimiz hayotida bu soha namoyandalariga, ularning haqqoniy so`zi, chuqur ma`noli asarlariga ishonch, hurmat-e`tibor va ehtirom azaldan yuksak darajaga ko`tarilganini yaqqol ko`rsatib turibdi”<sup>1</sup>. Bu mulohazalar adabiy tanqidning adabiy jarayonga tobora faol yaqinlashishiga va adabiyotimizning g’oyaviy estetik taraqqiyotiga sezilarli hissa qo`shishiga katta ta`sir ko`rsatadi.SHu bilan birga yozuvchi va tanqidchilarning etuk asarlari g’oyaviy yuksak, ilmiy chuqur, printsipial va tahlillar mukammal bo`lishi lozimligini ko`rsatadi. Adabiy tanqid badiiy asarning, adabiyotning yuksakligi uchun xizmat qiladi. Bu jabhada adabiy tanqid janrlaridan biri esse va uning turli ichki ko`rinishlari, xillari, taraqqiyotining o`rni va roli muhimdir. Har bir davr, har bir yozuvchi, tanqidchi essenavisligi o`ziga xos xususiyatlari va taraqqiyot yo`llari bilan ajralib turadi, shu bois adabiyotshunoslikda esse janri rivojlanishi, shakllanish yo`llari, bosqichlarini o`rganish muhim vazifalardan biridir. SHu bilan birga har bir munaqqid, yozuvchi badiiy asar haqida maqola, taqriz, esse yozar ekan, o`ziga xos uslubga va qarashlarga ekanligini namoyon etadi, adabiy tanqidiy asarlari bilan bu jarayonni boyitishga hissa qo`shadi. Bu silsilada O`zbekiston xalq yozuvchisi Sh.Xolmirzaev esselari alohida sahifani tashkil etadi. SHundan kelib chiqib, yozuvchi esselarini tadqiq etish essenavislik tarixining taraqqiyot bosqichlarini belgilashda muhimdir. Biz tanlagan mavzuning dolzarbligi ana shular bilan belgilanadi.
Adabiy tanqid jamiyat taraqqiyotida, adabiyot rivojida mustaqil va mustahkam mavqega egadir. Uning janrlaridan biri esse adabiy tanqidning yirik ko`rinishlaridan biri bo`lib, adabiyotning yuksalishida, adabiy jarayonda ma`lum darajada ahamiyatga ega. SHukur Xolmirzaev esselari va uning tabiatini, xillarini o`rganish zarurligi bugunning, zamonaviy adabiyotshunoslikning talabi hisoblanadiki, tanlangan mavzuning muximligi ana shunda yorqin ko`rinadi.
Esselar yozuvchi ijodini har tomonlama, chuqur o`rganishi, ayniqsa, adabiyotdagi muhim bir muammoni ko`tarib chiqishi, boshqa munaqqid va olimlarning shu masalaga diqqatini tortishi, kitobxonning ilmiy-estetik tafakkurini o`stirishga ko`maklashishi jihatidan ham o`rganishga loyiq.
Adabiyot rivojida muhim o`rin egallagan so`z san`atkorlarini hayoti va ijodini o`rganish doimo adabiyotshunoslik oldida turgan muhim vazifalardan bo`lib kelgan. Ular badiiy ijod bilan shug’ullanishdan tashqari adabiyotshunoslik, adabiy tanqid muammolariga ham befarq bo`lmay, adabiy jarayonda faollik ko`rsatdilar. XX asrning boshlarida CHo`lpon, A.Fitrat, S.Ayniy, A.Qodiriy, Oybek, A.Qahhor singari adiblar adabiyotning rivojiga, adabiyotshunoslik taraqqiyotiga katta hissa qo`shdilar. Bu an`anani keyingi davr adiblari davom ettirdilar. “Xalqimiz yillar, asrlar davomida orziqib kutgan ozodlikka erishib, o`z taqdirini o`z qo`liga olgandan keyin har qanday tahdid va xatarlarga qaramasdan, yurtimizda tinchlik va osoyishtalikni saqlash, mustaqillikni mustahkamlash, erkin va farovon hayot qurish maqsadidida amalga oshirayotgan ishlarimizni, eng muhimi, bu borada qanday og’ir yo`llardan, qanday murakkab bosqichlardan o`tishga to`g’ri kelayotganini chuqur anglab etishimiz kerak”<sup>1</sup>.SHuning uchun bu murakkab yo`lda ijod etgan har bir yozuvchi, har bir olim hayotini va ijodini o`rganish, tadqiq etish adabiyotshunoslik oldidagi muhim vazifalardan biridir.