Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları
-Ekvador Başkanı Büyük Petrol
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
24-Ekvador Başkanı Büyük Petrol
Şirketlerine Karşı Kolombiya ve Panama’daki işim, artık ikinci evim gibi olan Kolombiya’da temaslarımı sürdürürken, Ekvador’u ziyaret etmem için de birçok fırsat sunmuştu bana. Ekvador, ABD’nin politik ve ticari çıkarları için kontrol altında tutulan bir dizi diktatör ve sağcı oligarşi altında ezilmişti. Bir anlamda tipik bir muz cumhuriyeti olan bu ülkede şirketokrasi çok yol almıştı. Ekvador’da Amazon Havzası’ndaki petrolün ciddi anlamda kullanımı 1960’ların sonlarına doğru başladı ve bir alışveriş dalgasına neden olarak, uluslararası bankaların Ekvador’u yöneten az sayıda aileyi tuzağa düşürmelerini sağladı. Petrol gelirlerinin garantisinde, ülkelerini büyük miktarlarda borç yükü altına soktular. Ülkenin her tarafında yollar ve sanayi siteleri, hidroelektrik santraller ve barajlar, enerji nakil ve dağıtım sistemleri ile diğer enerji projeleri hayata geçirildi. Bir defa daha, uluslararası mühendislik ve inşaat firmaları
zengin olmuştu. Bu And ülkesinde, yıldızı parlayan bir adam, politik yozlaşma ve şirketokrasi ile işbirliği kuralının istisnası idi. Benim de birkaç kez karşılaştığım Jaime Roldós, otuzlarında bir üniversite profesörü ve avukattı. Karizmatik bir kişiliği vardı. Bir defasında, biraz da ukalaca, ne zaman
isterse Quito’ya gidip ücretsiz
danışmanlık verebileceğimi söylemiştim. Bunda her ne kadar espri payı olsa da, tatil zamanlarımda severek yapacağım bir iş olduğu için söylemiştim; ondan hoşlanmıştım ve kendisine de söylediğim gibi, ülkesini ziyaret etmek için bir bahaneye her zaman hazırdım. Güldü ve o da bana benzer bir teklifte bulundu; ne zaman petrol faturamla ilgili bir sorunum olursa, onu arayabileceğimi söyledi. Roldós, bir halkçı, milliyetçi, fakirlerin haklarına ve ülke kaynaklarının mantıklı bir şekilde
kullanılmasında politikacıların sorumluluğuna inanan bir insan olarak ün yapmıştı. 1978’de başkanlık kampanyasına başladığı zaman, hem kendi vatandaşlarının, hem de yabancı güçlerin petrol çıkarlarını elinde tuttuğu tüm ülkelerin vatandaşları ile dış güçlerin etkilerinden kurtulmak isteyen
insanların dikkatini çekmişti. Statükoya karşı çıkmaktan korkmayan ender
modern politikacılardan biriydi. Petrol şirketlerinin ve onları destekleyen sistemin üstüne gitti. Örneğin, Amerikalı bir misyoner grup olan Summer Dil Enstitüsü’nü (Summer Institute of Linguistics - SIL), petrol şirketleri ile işbirliği içinde olmakla suçladı. SIL misyonerlerine Barış Gönüllüleri günlerimden aşina idim.
Bu organizasyon, diğer birçok ülkeye olduğu gibi, Ekvador’a da yerel dilleri inceleme, kaydetme ve başka dillere çevirme bahanesi altında girmişti. Petrol araştırmalarının ilk yıllarında, SIL, Amazon Havzasındaki Huaorani kabilesi ile yoğun olarak çalışırken, rahatsız edici bir bulgu ortaya çıkmıştı. Ne zaman sismologlar genel merkeze bir bölgede yüksek petrol bulunma olasılığı olduğunu bildirse, SIL oraya gidiyor ve yerlileri o bölgeyi terk edip, bedava yemek, barınacak yer, giyecek, sağlık hizmetleri ve misyoner tarzı eğitim alacakları özel bölgelere gitmeye teşvik ediyordu. Ancak, bunun için, arazilerini petrol şirketlerine devretmek zorunda idiler. SIL misyonerlerinin, kabileleri, evlerini terk edip özel bölgelere gitmeye ikna etmek için el altından çeşitli yöntemlere başvurdukları hakkında söylentiler çıktı. Sık tekrarlanan bir öykü de, içinde yoğun miktarda laksatif olan yiyecek bağışında bulunup, sonra da ishal salgınını tedavi etmek için ilaç verdikleri idi. SIL, tüm Huaorani bölgesine, içlerine radyo vericileri gizlenmiş yiyecek paketleri atmış, Shell’deki ordu karargâhındaki ABD askeri personeli tarafından işletilen ileri teknolojiye sahip iletişim istasyonlarındaki alıcılar da bunları sürekli dinlemişti. Ne zaman kabileden biri, zehirli bir yılan tarafından sokulsa veya ciddi olarak hastalansa, bir SIL temsilcisi, panzehir veya gerekli ilaçlarla, çoğunlukla da bir petrol şirketi helikopterinde geliveriyordu. Petrol araştırmalarının ilk yıllarında SIL misyoneri 5 kişi, gövdelerine Huaorani
mızrakları saplanmış halde ölü
olarak bulunmuştu. Sonradan, Huaorani
kabilesindekiler bunu, SIL’e kendilerinden uzak durmaları için bir mesaj göndermek için yaptıklarını iddia ettiler. Mesaj dikkate alınmadı. Aslında, sonunda, tam aksi bir etkisi oldu. Öldürülenlerden birinin kız kardeşi olan Rachel Saint, tüm ABD’yi dolaşıp, “vahşileri” eğitip, medenileşmelerine yardımcı olduklarını iddia ettiği SIL ve petrol şirketleri için para ve destek sağlamak üzere televizyona çıktı. SIL, Rockefeller yardım kuruluşlarından da yardım alıyordu. Jaime Roldós, bu Rockefeller bağlantılarının, SIL’in topraklarını çalmak ve petrol araştırmalarını desteklemek için bir paravan olduğunu kanıtladığını ileri sürdü; ailenin ileri geleni John D. Rockefeller tarafından kurulan Standard Oil, daha sonra Chevron, Exxon ve Mobil dahil olmak üzere
[63] başka büyük petrol şirketlerine bölünmüştü. Roldós bana, Torrijos’un açtığı yoldan yürüyen biri gibi görünüyordu. Her ikisi de dünyanın en büyük süper gücüne karşı durmuştu. Torrijos, Kanal'ı geri almak istemiş, Roldós’un petrol konusundaki güçlü milliyetçi tavrı ise dünyanın en etkili şirketlerini tehdit eder hale gelmişti. Torrijos gibi, Roldós da komünist değildi ama ülkesinin kendi kaderini belirleme hakkını savunuyordu. Ve analistler, büyük şirketlerin ve Washington’un Roldós’un başkan olmasına asla tahammül etmeyeceğini ve eğer seçilirse, Torrijos olayında yaptıkları gibi, sonunun Guatemala’nın Arbenz’i ya da Şili’nin Allende’sininki gibi olacağını ileri sürüyorlardı. Bana öyle geliyordu ki bu ikisi birlikte Latin Amerikan politikasında, dünyadaki tüm ülkeleri etkileyebilecek değişikliklere temel olabilecek yeni bir oluşum başlatabilirdi. Bu adamlar birer Castro veya Kaddafi değildi. Rusya veya Çin ile ya da Allende’nin durumunda olduğu gibi uluslararası sosyalist hareket ile bir ilişkileri yoktu. Dogmatik yerine pragmatik olan popüler, zeki ve karizmatik liderlerdi. Milliyetçiydiler ama Amerikan karşıtı değillerdi. Eğer şirketokrasi üç sütun üzerine -büyük şirketler, uluslararası bankalar ve işbirlikçi hükümetler- kurulu ise Roldós ile Torrijos, bunlardan işbirlikçi hükümet sütununu kaldırma olasılığını temsil ediyordu. Roldós platformunun büyük bir kısmını, Hidrokarbonlar Politikası olarak bilinen kavram oluşturuyordu. Bu politika, Ekvador’un en yüksek potansiyele sahip kaynağının petrol olduğu ve bu kaynağın gelecekteki tüm kullanımının nüfusun en büyük yüzdesine en fazla yararı sağlayacak şekilde olması gerektiği varsayımına dayanıyordu. Roldós, devletin
yoksul ve güçsüzlere yardım görevinin sıkı bir savunucusu idi. Hidrokarbonlar Politikası’nın sosyal reform yaratmak için bir araç olarak kullanılabileceği konusunda ümit besliyordu. Ancak, diğer birçok ülkede olduğu gibi Ekvador’da da, etkin ailelerin en azından bir kısmının desteğini almadan seçilemeyeceğini, onlar olmadan seçilmeyi başarsa bile destekleri olmadan projelerinin hayata geçtiğini göremeyeceğini bildiği için ince bir çizgi üzerinde yürümek zorunda idi. Bu kritik zamanda, Beyaz Saray’da Carter’in olmasından kişisel olarak memnundum. Texaco ve diğer petrol şirketlerinin çıkar baskılarına
Washington çoğunlukla olayların dışında duruyordu. Bunun, Cumhuriyetçi ya da Demokrat, çoğu diğer yönetim altında böyle olmayacağını biliyordum. Diğer
etkenlerden çok
daha fazla,
Ekvadorlular’ın Jaime
Roldós’u -bir
dizi diktatörün ardından demokratik olarak seçilen ilk başkanları- Quito'daki Başkanlık Sarayı’na göndermelerine bu Hidrokarbonlar Politikası’nın neden olduğuna inanıyorum. Roldós,
politikasının temellerini, 10 Ağustos 1979’da başkan olarak yaptığı ilk konuşmasında, şöyle anlatmıştı: Ülkenin enerji kaynaklarını korumak için [64] etkili tedbirler almalıyız. Devlet, mutlaka, ihracatta çeşitliliği korumalı ve ekonomik bağımsızlığını yitirmemelidir... Kararlarımızı, sadece milli çıkarlarımız ve egemenlik hakkımızın sınırsız savunması yönlendirecektir. Başkanlık koltuğuna oturduktan sonra Roldós’un, artık petrol oyununda ana oyuncu konumuna gelmiş olan Texaco’ya odaklanması gerekiyordu. Bu, oldukça çetrefilli bir ilişkiydi. Petrol devi yeni başkana güvenmediği gibi, örnek olacak bir politikanın parçası olmak da istemiyordu. Böyle politikaların diğer ülkelerde model olarak kullanılabileceğinin çok fazla farkındaydı. Roldós’un başdanışmanlarından José
Carvajal’ın bir konuşması yeni yönetimin tavrını özetliyordu: Eğer bir ortak [Texaco] risk almak istemez, araştırma için yatırım yapmak veya petrol imtiyazı bölgelerini kullanmak istemezse,
[65] diğer ortağın bu yatırımları yapmaya ve sonra tek sahip olarak yönetimi devralmaya hakkı vardır... Yabancı şirketler ile ilişkilerimizin adil olması gerektiğine inanıyoruz. Bu mücadelede ödün vermemeliyiz; her
türlü baskıya
karşı hazırlıklı olmalıyız. Bu yabancılarla pazarlık ederken de korku ya da aşağılık kompleksi göstermemeliyiz. 1980 yılbaşında bir karar verdim. Yeni bir on yılın başlangıcı idi. Ben, yirmi sekiz gün sonra otuz beşime basacaktım. O yıl içinde hayatımda önemli bir değişiklik yapacak ve gelecekte kendime Jaime Roldós ve Ornar Torrijos gibi modern kahramanları örnek alacaktım. Ayrıca, birkaç ay önce de şaşırtıcı bir şey olmuştu.
Bruno, kârlılık açısından MAIN tarihindeki en başarılı başkan olmuştu. Yine de Mac Hall, ansızın ve hiçbir uyarı vermeden onu kovmuştu. |