Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
13-General İle Sohbet
Daveti hiç beklemiyordum. 1972 yılındaki ziyaretim sırasında bir sabah Panama’nın kamuya ait elektrik şirketi Instituto de Recursos Hidraulicosy Electrificación’da bana verilen ofiste
oturmuş, bazı
istatistikleri gözden
geçirirken bir adam açık kapımın çerçevesine kibarca vurdu. Sayılardan başımı kaldırabilme şansı doğmasına sevinerek onu içeri davet ettim. General’in şoförü olduğunu ve beni onun bungalovlarından birine götürmek için geldiğini söyledi.
Bir saat sonra General Omar Torrijos’un karşısında oturuyordum. Üzerinde tipik Panamalı tarzı günlük bir kıyafet vardı: Haki renkli bol bir pantolon, önden düğmeli kısa kollu ve yeşil desenli açık mavi bir gömlek. Uzun boylu, atletik yapılı ve yakışıklıydı. Taşıdığı sorumluluklar düşünülürse, şaşılacak derecede rahat görünüyordu. Siyah saçları geniş al na dökülmüştü. Endonezya, Guatemala ve İran’a yapmış
[33] n olduğum seyahatlerle ilgili sorular sordu. Bu üç ülke onu büyülüyordu. Ama en çok İran hükümdarı Şah Muhammed Rıza Pehlevi ilgisini çekiyordu. Şah, 1941 yılında, babasının onu Hitler ile işbirliği yapmakla suçlayan İngiliz ve Ruslar tarafından devrilmesinden sonra tahta çıkmıştı. “Düşünebiliyor musunuz?” diye sordu
Torrijos. “Kendi babanızı deviren bir darbenin parçası olmak ne demektir?” Panama’nın devlet başkanı, o uzak ülkenin tarihi hakkında oldukça bilgiliydi. 1951 yılında Şah’ı talihinin nasıl döndüğü ve kendi başbakanı Muhammed Musaddık’ın onu nasıl sürgüne zorladığı üzerine konuştuk. Başbakana komünist damgasını vurup Şah’ı yeniden tahta oturtmak için müdahale edenin CIA olduğunu bütün dünya gibi Torrijos da biliyordu. Ancak Claudine’nin benimle paylaştığı kısımlardan, yani Kermit Roosevelt’in parlak manevraları ve bunların emperyalizmde yeni
bir devrin
başlangıcını ve küresel imparatorluk yangınını ateşleyen kibrit olduğundan habersizdi. (Ya da en azından bana söz etmedi.) “Şah yeniden tahta geçtikten sonra,” diye devam etti
Torrijos. “Sanayi
sektörünü kalkındırmak ve İran’ı modern çağa getirmek amacıyla bir dizi radikal program başlatmıştı.” İran hakkında nasıl o kadar bilgili olduğunu sordum. “Meraklıyım,” dedi. “Şah’ın politikalarını, kendi babasını devirip bir CIA kuklası olma yönünde gösterdiği hevesi falan desteklediğimi söyleyemem ama ülkesi için iyi bir şeyler yapıyor gibi görünüyor. Belki ondan bir şeyler öğrenebilirim. Eğer hayatta kalırsa elbette.” “Sizce kalmayacak mı?” “Güçlü düşmanları var.” “Ve dünyanın en iyi muhafızlarına sahip.” Torrijos alaycı bir tavırla baktı bana. “Gizli polisi SAVAK, acımasız katillerden kurulmuş olmakla ünlü. Dost kazanmak için hiç de iyi bir yol değil bu. Bence uzun süre dayanamaz.” Duralayıp gözlerini devirdi. “Muhafızlar mı? Bende de birkaç tane var.” Elini kapıya doğru salladı. “Eğer ülkeniz benden kurtulmaya karar verirse
hayatımı onların
koruyabileceğine inanıyor musunuz?” Ona bunu gerçekten bir olasılık olarak görüp görmediğini sordum. Kaşlarını kaldırıp bana öyle bir baktı ki, öyle bir soru sorduğum için kendimi aptal gibi hissettim. “Bizim Kanalımız var. Arbenz ve United Fruit Company’den çok daha büyük bir konu bu.” Guatemala hakkında araştırma yapmış
olduğumdan, Torrijos’un ne demek istediğini anlamıştım. United Fruit
şirketi, Panama
Kanalı’nın o ülkedeki politik karşıtı idi. 1800’lerin sonlarında kurulan United Fruit, kısa zamanda Orta
Amerika’daki en
nüfuzlu güçlerden biri haline gelmişti. 1950’lerin başlarında reform yanlısı Jacobo Arbenz tüm yarıkürede demokratik sürecin bir modeli olarak alkışlanan bir seçimle başkan seçildiğinde, Guatemalalılar’ın %3’ünden azı,
toprağın %70’ine sahipti. Fakir halka yardım ve açlıktan kurtulacakları sözü veren Arbenz, seçildikten sonra
kapsamlı bir
toprak reformu
gerçekleştirmişti. “Latin Amerika’nın tüm yoksul ve orta sınıfları Arbenz’i alkışladı,” dedi Torrijos. “Şahsen benim de kahramanlarımdan biriydi. Ama nefesimizi tutmuş bekliyorduk. Guatemala’daki en büyük ve en baskıcı toprak sahiplerinden olan United
Fruit’in, onun
politikalarına karşı
olduğunu biliyorduk. Kolombiya, Kosta
Rika, Küba,
Jamaika, Nikaragua, Santo Domingo
ve burada
Panama’da da büyük çiftlik ve toprakları vardı. Arbenz’in bizlere de örnek olup, kafalarımıza fikirler sokmasına izin veremezlerdi.” Gerisini biliyordum: United Fruit, Amerikan kamuoyunu ve kongresini, Arbenz’in bir Rus komplosunun parçası olduğuna ve Guatemala’nın da Sovyet uydusu olduğuna [34] inandırmaya yönelik büyük bir halkla ilişkiler kampanyası başlatmıştı. CIA, 1954’te bir darbe tezgâhladı; Amerikan pilotları Guatemala kentini bombaladı ve demokratik yollarla seçilmiş olan Arbenz
devrilerek, yerine
acımasız bir
muhafazakâr diktatör olan Albay Carlos Castillo Armas geldi. Her şeyini United Fruit’e borçlu olan yeni hükümet, teşekkür olarak toprak reformu
sürecini tersine
çevirdi, yabancı
yatırımcılara ödenen
faiz ve
temettülere uygulanan vergiyi iptal etti, gizli oylamayı kaldırdı ve binlerce rejim aleyhtarını hapse attı. Castillo aleyhine konuşma cesaretini gösteren herkes cezalandırıldı. Tarihçiler yüzyılın geri kalan kısmında Guatemala’nın başına bela olan şiddet ve terörü, United Fruit, CIA ve diktatör albayın emrindeki Guatemala ordusu arasındaki açık ittifaka bağlar. “Arbenz suikasta kurban gitti,” diye devam etti Torrijos. “Hem siyasi, hem de kişiliğe dönük bir
suikast.” Duralayıp kaşlarını çattı.
“İnsanlarınız o CIA zırvalarını nasıl yutabildi? Ben onun kadar kolay gitmeyeceğim. Buradaki askerler benim adamlarım. Siyasi suikast işe yaramaz.” Güldü.
“Beni CIA’nın
bizzat öldürmesi gerekecek!” Düşüncelerimize dalıp birkaç dakika sessizlik içinde oturduk. Sonra ilk konuşan Torrijos oldu. “United Fruit’in sahibinin kim olduğunu biliyor musunuz?” diye sordu. “Zapata Oil,” dedim. “Birleşmiş Milletler’deki elçimiz George Bush’un şirketi.” “İhtiraslı bir adam.” Öne doğru eğilip sesini alçalttı. “Ve şimdi de onun Bechtel'deki adamlarıyla karşı karşıyayım.” Buna
şaşırdım. Dünyanın en güçlü
mühendislik şirketi
olan Bechtel, büyük projelerde sık sık MAIN’in iş ortağı olmuştu. Ama Panama’nın master planı konusunda başlıca
rakiplerimizden biri
olduğunu varsaymıştım. “Ne demek istiyorsunuz?” diye sordum.
“Bir süredir deniz seviyesinde, havuzsuz yeni bir kanal yapmayı düşünüyoruz. Daha büyük gemilere hizmet edebilecek bir geçiş. Japonlar buna finansman sağlamaya hevesli olabilir.” “Ama Kanal’ın en büyük müşterisi onlar.” “Aynen öyle. Ama parayı sağlarlarsa, inşaatı da kendileri yapacak.” Nihayet anlamıştım. “O zaman da Bechtel açıkta kalır.” “Yakın tarihin en büyük inşaat işi.” Torrijos duraksadı. “Bechtel'in başkanı,
Nixon yönetiminin hazine bakanı olan George Shultz. Adamın elinde tuttuğu gücü düşünün artık. Ayrıca herkesçe bilinen parlamaya yatkın bir yanı da var. Bechtel şirketi Nixon, Ford ve Bush’un yardakçılarıyla dolu. Ayrıca bana Bechtel ailesinin Cumhuriyetçi Parti’nin iplerini elinde tuttuğu da söylendi.” Konuşmanın gidişatı beni oldukça rahatsız etmeye başlamıştı. Torrijos’un nefret ettiği sistemi ayakta tutanlardan biri de bendim ve
onun bunu bildiğinden emindim. ABD’nin mühendislik ve inşaat firmalarına iş vermesi karşılığında, uluslararası kredi kabul etmesi için onu ikna etme görevim kocaman bir duvara toslamışa benziyordu. Açık konuşmaya karar verdim.
“Beni buraya neden çağırdınız, General?” Saatine bakıp gülümsedi. “Evet, işimize bakma zamanı
geldi. Panama’nın sizin yardımınıza ihtiyacı var. Benim de öyle.” Şaşırmıştım. “Benim yardımım mı? Sizin için ne yapabilirim?” “Kanal’ı geri alacağız. Ama bu yeterli değil.” Koltuğuna iyice yerleşti. “Aynı zamanda bir model de
oluşturmalıyız. Yoksullarımızı düşündüğümüzü kanıtlamalı ve bağımsızlığımızı kazanma konusundaki kararlılığımızın Rusya, Çin ya da Küba tarafından dikte edilmediğini hiçbir şüpheye yer bırakmayacak şekilde göstermeliyiz. Dünyaya, Panama’nın makul bir ülke olduğunu ve ABD’nin karşısında değil ama yoksulların yanında olduğunu ispat etmeliyiz.” Bacak bacak üstüne attı. “Bunu yapmak için yarıkürede benzeri olmayan bir ekonomik temel oluşturmamız gerekiyor. Elektrik... Ama yoksullarımızın en yoksuluna erişen ve sübvanse edilen elektrik. Ulaşım ve iletişim için de aynısı. Ve özellikle de tarım için. Bunu yapmak için para gerekiyor: Sizin paranız, Dünya Bankası ve Inter-Amerikan Kalkınma Bankası.” Bir kez daha öne doğru eğilip gözlerime baktı. “Şirketinizin daha fazla iş istediğini ve bunu da
genellikle projelerin boyutlarını şişirerek, daha geniş otoyollar, daha büyük santraller, daha derin limanlar önererek elde ettiğini anlıyorum. Ama bu defa farklı olacak. Bana halkım için en iyi olanı ver, ben de sana istediğin kadar iş vereyim.” Bu hiç beklemediğim öneri karşısında şaşırdığım gibi, heyecanlanmıştım da. Kesinlikle MAIN’de öğrendiğim her şeye tersti. Başkan şüphesiz ki dış yardım oyununun bir kandırmaca olduğunu biliyordu; bilmek zorundaydı zaten. Bu, sırf onu zengin etmek ve Panama’yı borç yüküyle zincirleyerek sonsuza dek ABD ve şirketokrasiye borçlu kılmak için var olan bir düzendi. Latin Amerika'yı Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|